سرما خوردگي – پيشگيري ودرمان

سرماخوردگي يكي از انواع بيماري هاي بخش فوقاني دستگاه تنفس مي باشد كه به صورت التهاب و تحريكات ناحية بيني و گلو مشخص مي گردد. هر فرد حداقل چند بار سرماخوردگي را در زندگي خويش تجربه مي كند و هر گروه سني نيز مي تواند به اين بيماري مبتلا گردد. كودكان پيش دبستاني بين 6 تا 10 بار در سال به اين بيماري دچار مي شوند. اين عدد به نسبت تماس آنها با افراد بيشتر مي تواند افزايش يابد، و به خصوص كودكاني در مهدكودك ها و يا مراكز ديگري كه كودكان به صورت گروهي به سر مي برند، بيشتر به چشم مي خورد. افراد بالغ كمتر سرما مي خورند و ابتلاي آنان به سرماخوردگي حدود يك بار در سال است. اگرچه سرماخوردگي ساده به علل و عوامل مختلفي بستگي دارد، ولي انواعي از علايم شناخته شدة آن با شدت و دوره هاي مختلف بروز مي كند. به هر حال به استثناي كودكان، هر فردي كه دچار سرماخوردگي مي شود، به سادگي مي تواند علايم آن را بشناسد و خود آن را تشخيص دهد. سرماخوردگي ها خود به خود بهبود مي يابند، ولي همين سرماخوردگي ساده قادر است مشكلات خطرناكي را براي برخي از افراد ايجاد نمايد.

بيماري سرماخوردگي از شش خانوادة ويروسي اصلي با بيش از 200 نوع سروتيپ ناشي مي شود. رينوويروس ها كه مسؤول بيش از 30 درصد تمام سرماخوردگي ها مي باشند، خود بيش از 100 نوع سروتيپ دارند. احتمالا يكي از دلايل اين كه تا به حال تهيه و توليد يك واكسن مؤثر ضد سرماخوردگي معمولي امكان پذير نبوده است، مربوط به تعداد زياد سروتيپ هاي ويروس ها بوده است. كوروناويروس كه سروتيپ هاي متعددي دارد، دومين علت اصلي سرماخوردگي است، در حالي كه ساير ويروس ها مانند: آدنوويروس ها، آنفلوانزا، پاراآنفلونزا و ويروس سن سي شيال تنفسي (RSV) مسؤول بقية موارد بيماري سرماخوردگي مي باشند. RSV بيشتر در كودكان كمتر از 4 سال با برونشيوليت، اسپاسم حنجره، سرفه و التهاب راههاي تنفسي همراه است. آنتروويروس ها (كوكساكي A و B و اكوويروس) يكي ديگر از علل سرماخوردگي هستند كه گاهگاهي بيماري را باعث مي شوند.

فعاليت ويروس ها با تغيير فصل ممكن است تغيير كند: مثلا رينوويروس ها در اوايل پاييز و اواخر بهار فعال بوده و به وفور باعث ابتلا به بيماري مي شوند. كوروناويروس ها، RSV و آدنوويروس ها در زمستان و بهار بيشتر وجود دارند. ويروس پاراآنفلونزا تيپ 1 و 2 در پاييز و پاراآنفلوانزا تيپ 3 در انتهاي بهار بيشتر فعال هستند. رينيت، آب ريزش، احتقان بيني، عطسه، گلودرد و سرفه در اغلب بيماران اتفاق مي افتد و علاوه بر اين، علايم ديگر شامل تب، سردرد، دردهاي عضلاني و حال عمومي بد نيز گريبانگير بيمار مي شوند. در جدول 1 فراواني رخداد هر يك از علايم با علت اصلي آن مورد بررسي قرار گرفته است.

احتمالا تنها خبر مثبت راجع به سرماخوردگي اين است كه خود به خود بهبود مي يابد و علايم آن به طور معمول در حدود 3 تا 7 روز طول مي كشد. با وجود اين برخي از انواع سرماخوردگي ها ممكن است تا 2 هفته يا بيشتر دوام يابد.

گاه علايم بيماري هاي توأم با سرماخوردگي مسؤول مخارج هنگفت در بودجة عمومي كشور مي باشد، به طوري كه مخارج مستقيم آن در آمريكا به حدود 15 ميليارد دلار در سال تخمين زده شده است، ولي به طور غير مستقيم نيز حدود 9 ميليارد دلار هزينه مي شود. مخارج مربوط به داروها و يا درمان هايي كه براي تسكين علايم سرماخوردگي به كار مي رود، به حساب مخارج مستقيم گذاشته شده است. بايد گفت كه هيچ معالجه قطعي براي اين بيماري موجود نيست. اكثر انواع سرماخوردگي ها خود به خود و بدون مصرف دارو بهبود مي يابند، ولي يك گروه از پزشكان متخصص خانوده گزارش كرده اند كه 15 درصد از بيماران مراجعه كننده به ايشان يك هفته از ماه ژانويه را دچار سرماخوردگي بوده اند. نيمي از بيماران به خاطر درگير بودن با ساير عوارض مربوط به سرماخوردگي به پزشك مراجعه كرده بودند و حدود 32 درصد از آن ها هم در نتيجة خود درماني علايم بيماري، دچار مشكل شده بودند.

بودجه اي كه به طور غير مستقيم در نتيجة اين بيماري به هدر مي رود، مربوط به از دست رفتن وقت كاري و كاهش توليد در كارخانجات مختلف به علت مرخصي كاركنان و كارگران مبتلا به بيماري سرماخوردگي بوده است. آقاي Smith و همكاران يك كاهش كلي را در سطح آگاهي و دقت در كارهاي فكري در نتيجة سرماخوردگي مشاهده كردند و نشان دادند كه در نتيجة اختلال عمل پسيكوموتور توسط رينوويروس ها و كوروناويروس هاي عامل سرماخوردگي، زمان واكنش فرد آهسته مي شود.

انتقال و پيشگيري در جريان ابتلاي فرد به بيماري سرماخوردگي وقايع مختلفي مي توانند انتقال ويروسي اين بيماري را تسهيل نمايند. دورة كمون اين بيماري معمولا از 48 تا 72 ساعت طول مي كشد. در طول اين زمان شخص هيچ گونه علايمي از خود نشان نمي دهد. در سرماخوردگي هايي كه به طور تجربي در افراد داوطلب ايجاد شده بود، نشان داده شد كه اكثر رينوويروس ها پوشش خود را از دست داده و در عبور از بيني از طريق اتصال به يك مولكول چسبنده به نام (ICAM) وارد سلول مي گردند. گشاد شدن عروق و افزايش قابليت نفوذ عروقي، توليد ترشحات مخاطي را كه محتوي ويروس ها، پروتئين هاي سرم و ديگر مواد اضافي سلولي است، افزايش مي دهد. اين تغييرات موقتي بوده و باعث نكروز سلولي و يا آسيب هاي مخاطي به دنبال بيماري نمي شود. سي تي اسكن از مجاري بيني افراد فوق الذكر، اين يافته ها را تأييد نموده است. ميانجي هاي التهابي مانند هيستامين، كينين


ترجمه دكتر گلرخ مليحي
گروه فارماكولوژي دانشگاه شهيد بهشتي