همه چيز درباره كوروش بزرگ شاه ايران شاه انشان(همراه عكس)

[Borna66]

[Borna66]

[Borna66]

نقش رستم

یكی از مهم­ترین و زیباترین آثار باستانی سرزمین پارس است. این مجموعه در حدود 4 كیلومتری پارسه (تخت جمشید)، در حسین کوه (كوه حاجی آباد - نقش رستم)، قرار دارد. سینه­ی جنوبی حسین کوه در اینجا به طور طبیعی به صورت پرده­ی نمایشی فبزرگ به بلندی 70 متر و پهنای 200 متر در آمده است. سمت راست این دیواره پرده­ی نمایشی دیگری به پهنای 30 متر ایجاد شده.

بر دیواره­ی عمودی حسین کوه نقش چند چلیپای ( صلیب + ) بزرگ دیده می­شود. سه نقش در روبرو و یک نقش در سمت راست زاویه­ی کوه که هر کدام آرامگاه یکی از شاهان هخامنشی می­باشد.
کمی پایین تر از چلیپا های روبرو شاهان ساسانی نقش برجسته­هایی از خود به یادگار گذاشته اند.
در سمت چپ و اندکی جلو تر از دیواره­ی کوه ، یک برج سنگی مربع شکل نمایان است که گویی نیمی از آن در خاک فرو رفته است.
این بنای عظیم و شگفت انگیز به نام « کعبه­ی زرتشت» خوانده می­شود و از آثار دوره­ی هخامنشی است.
کف زمین در جلوی دیواره­ی کوه 10 متر بالاتر از کف واقعی آن در زمان گذشته است و بر اثر جمع شدن خاک و سنگ سطح این مکان بالا آمده است و کف حقیقی زمین از پایه­ی کعبه­ی زرتشت است.
آثاری که در نقش رستم وجود دارند مربوط به دوره­های مختلف تاریخی زیر می­باشند:
1. آثار دوره ایلامی (عیلامی) (از 2000 تا 600 پیش از میلاد)
2. آثار دوره هخامنشی (از 600 تا 330 پیش از میلاد)
3. آثار دوره ساسانی (از سال 224 تا 651 پس از میلاد)
سنگ نبشته­ای نیز از دوران معاصر ( حدود 100 سال پیش ) وجود دارد.

1. آثار عیلامیان
از دوره ایلامیان (عیلامیان) نگاره (نقش) برجسته­ی محو شده­ای در نقش رستم (نقش هفتم از سمت راست) وجود دارد كه در دوره ساسانی روی آن نگاره­ی دیگری از بهرام دوم ساسانی نـَقر ( حك ) شد.
این نگاره­ی محو شده از دو ایزد تشكیل شده كه روی مارهایی نشسته­اند و لباس­های چین­دار به تن دارند.
این نگاره متعلق به دو مرحله است یكی همزمان با نقش كورانگون در ممسنی و دیگری در دوره ایلامی جدید یعنی هزاره اول پیش از میلاد.
2. آثار هخامنشیان
الف ) آرامگاه­های شاهان هخامنشی
ب ) کعبه­ی زرتشت
3. آثار ساسانیان
ساسانیان می­کوشیدند تا به دوران شکوهمند پیشینیان خود ، «هخامنشیان» بازگردند. اما یک دوره­ی چهارصد ساله درگیری­های داخلی و خارجی بین آن­ها و هخامنشیان فاصله انداخته بود. با وجود این ساسانیان توانستند فرهنگ و هنر درباری اصیل و بدیع ایرانی­ای به وجود آورند که در مقایسه با هخامنشیان انعطاف پذیرتر به نظر می­آید. برخی از نقش­های ساسانی در نقش رستم دوباره کاری نقش­هایی است که بر دیواره­ی کوه­های پیرامون « بیشابور » و « فیروزآباد » دیده می­شود.
پیش از شرح تک تک نقش­های ساسانی در نقش رستم ، به بیان مشترکات این نقش­ها می­پردازیم :
نقش­های فردی که نشان دهنده­ی خداست یا پادشاهان همیشه بزرگتر و مقدم بر سایر افراد نشان داده می­شود و اغلب شاهزاده­ها کمی کوچک­تر در جلو شاه نمایان هستند.
علامت مشخصه­ی خدایی یا شاهی نوار بلندی است با خط­های افقی که « دیادم »(diadem) خوانده شده است و باید ریشه­ی آن واژه­ی « دیهیم » باشد که به کلاه آویخته شده یا بر شانه­ی فرد افتاده است و گاهی نیز به « حلقه­ی شاهی » آویزان است.
برخلاف ریش شاهان هخامنشی که انتهای آن به گونه­ی افقی بریده شده بود ، پایین ریش « شاهان ساسانی » و « فرد خدایی » تیز است و گاهی نیز در انتهای آن حلقه­ای وجود دارد که ریش از داخل حلقه می­گذرد.
شاهان ساسانی هر کدام تاج یا کلاه ویژه­ی خود را دارند که قسمت بالایی آن شکل « کروی » دارد که « کوریمبوس » نام دارد و شاید مظهر جهان­داری شاهان ساسانی بوده است.
بزرگان ساسانی نیز کلاه بلند گردی بر سر می­نهادند که بیشتر با علامت مشخصی مانند سر سگ ، سر شیر ، یا اسبی که حلقه­ای در بینی دارد آراسته می­شدند.
درود دادن یا ادای احترام ساسانیان با بلند کردن دست مشت کرده و اشاره با انگشت نشانه انجام می­شود.
نشانه­ی صدارت یا شاهی ، حلقه­ی بزرگ و پهنی است به نام « سیداریس » که یک یا دو نوار بلند (دیادم) به آن آویخته است. این حلقه از طرف فرد خدایی ، هنگام تاجگذاری به شاه داده می­شود و در واقع نشان پیمان شاه با خداست.
لباس­های ساسانی بسیار آراسته است و دارای پارچه­های تابدار و تشکیل شده از یک پیراهن کوتاه با کمربند و شلوار گشاد پلیسه­دار که شاه و فرد خدایی گردنبندی نیز بر گردن دارند که از چند دایره تشکیل شده است. شمشیر راست و بلند ساسانی نیز در جلو و تسمه­هایی به آن آویزان است.
در نقش­های ساسانی اسب جایگاه ویژه­ای دارد اما شکل و اندازه­ی اسب به شکل غیر طبیعی بزرگ است. زین و افسار اسب بسیار آراسته است و زیورهای گوناگون به آن بسته شده است. ولی افسارها بدون رکاب هستند و پای سوار آویزان است.

[Borna66]

هخامنش



«هخامنش» (به پارسی باستان: Hakhamanish؛ به ایلامی: Ha.ak.ka.man.nu.ish؛ به یونانی: Achaimenes؛ به معنای: دوست- منش، دارای منش دوستانه) نامی است كه عنوان خاندان سلطنتی پارس - یعنی هخامنشی - از آن گرفته شده است.
در سنگ‌نوشته‌ی بیستون (I/3) و نیز در تاریخ هردوت (VII/11) هخامنش، پدر چیش‌پیش (Chishpish) و نیای داریوش كبیر و خاندان او دانسته شده است. هخامنش اگر شخصیتی تاریخی می‌بود، می‌بایست در حدود 675 - 705 پ.م. زیسته باشد [Schmitt, p. 415]؛ اما این گمان كاملاً ممكن و محتمل است كه «هخامنش» فقط نیای اسطوره‌ای خاندان سلطنتی پارس بوده [Dandamayev, p. 414] كه از جانب داریوش كبیر معرفی شده است.

با توجه به همین ماهیت اسطوره‌ای هخامنش است كه افلاتون می‌گوید «هخامنش پسر Perseus پسر Zeus» بوده [Alcibidas 1] و ایلیان می‌نویسد كه «عقابی هخامنش را پرورده بود» [hist. Anim. 12.21]. برخلاف داده‌های گسترده‌ای كه مورخان یونانی از Deioces سردودمان فرضی پادشاهی ماد عرضه داشته‌اند (مانند: هردوت I/96-101)، هم‌اینان، هیچ اطلاع خاص و عمده‌ای از هخامنش به عنوان سردودمان خاندان پادشاهی پارس ارائه نكرده‌اند. این نكته نیز می‌تواند نشان دهد كه موجودیت هخامنش، متأخر، ناشناخته و بدون سابقه‌ی تاریخی بوده است.

امروزه تعلق فردی به نام هخامنش یا عنوان هخامنشی به خاندان سلطنتی كورش كبیر، شدیداً مورد نقد و تردید است. كورش در تبارنامه‌ی خود (Cyrus Cylinder/21) هیچ نامی از «هخامنش» به عنوان نیا و سردودمان خود نمی‌برد [Dandamayev, p. 414] و در هیچ یك از نوشته‌های او و حتا پدربزرگ‌اش كورش یكم (كه مهری سلطنتی و به زبان ایلامی است) از عنوان «هخامنشی» سخنی نرفته است. داریوش نیز هنگام یادكرد از شاهان «هخامنشی» پیش از خود (Bistun I/2-4) نامی از كورش و كبوجیه نمی‌برد.

از همه‌ی این نشانه‌ها و اشاره‌ها، می‌توان چنین گمان برد كه داریوش كبیر، عنوان هخامنش- هخامنشی را در مقام سردودمان و نام دودمانی خاندان سلطنتی پارس، به ویژه از آن رو مطرح كرده و به خاندان كورش اطلاق نموده است كه دودمان جداگانه و غیرسلطنتی خود را خویشاوند و پیوسته با دودمان شهریاری كورش در پارس نشان و نمایش دهد و دست‌یابی‌اش را به شاهنشاهی پارس در پی قتل بردیا (كه فردی شیاد و غاصب به نام گئومات معرفی شده بود) مشروع، و مبتنی بر حقوق و میراث خانوادگی [بریان، ص 71-269، 327].
یكی از نمونه‌های جالب توجه چنین تلاشی برای هخامنشی نامیدن و نمودن كورش و خاندان‌اش، كتیبه‌هایی است به خط میخی پارسی باستان در پاسارگاد (CMa,b,c) كه محتوای آن‌ها چنین است:

«كورش، شاه بزرگ، یك هخامنشی!»

حال آن كه می‌دانیم خط میخی پارسی باستان به فرمان داریوش كبیر ابداع شده بود و از این رو منطقی است تصور شود كه این كتیبه‌ها به دستور داریوش و در جهت برنامه‌های تبلیغی وی، ساخته شده‌اند [بریان، ص 328].
اما قطعیت چنین نظریه‌ای نیز چیزی از شكوه و عظمت شخصیت و عملكرد داریوش كبیر نمی‌كاهد. او كسی بود كه با هوش‌مندی و سیاستی استثنایی، در اندك زمانی بر همه‌ی بحران‌های مشروعیتی و سیاسی و نظامی چیره گردید و ساختار و سامانه‌ی پادشاهی پارس را چنان بازآرایی نمود و استوار ساخت كه تا 230 سال، این دودمان بی‌هیچ سستی و تزلزل خاصی توانست امنیت و آرامش و توسعه و بالندگی را با قاطعیت و قدرت، بر بخش بزرگی از جهان آن روزگار حاكم سازد.




ـــــــــــــــــــــــــ ـــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــ ـــــــــــــــــــــــــ ـــــ ـــــــــــــ
كتاب‌نامه:
- بریان، پی‌یر: «تاریخ امپراتوری هخامنشیان»، ترجمه‌ی مهدی سمسار، انتشارات زریاب، 1378
- Dandamayev, M. A., 1985, "Achaemenes": Encyclopaedia Iranica, vol. 1, London & NeeYork
- Schmitt, R., 1985, "Achaemenid Daynasti": Encyclopaedia Iranica, vol. 1, London & NeeYork

[Borna66]

[Borna66]

آن سوی يك دشت سه – چهار كيلومتری در شمال كوه مهر (رحمت)، دنباله‌ی غربی حسين‌كوه از دور نمايان است. اندكی نزديك‌تر، نقش چند صليب بزرگ بر ديواره‌ی عمودی حسين‌كوه پديدار می‌شود و سرانجام از بالای تپه‌ای در جلوه كوه، «نقش رستم» به طور كامل ديده می‌شود.
سينه‌ی جنوبی حسين‌كوه در اين‌جا به‌طور طبيعی به‌صورت پرده‌ی بزرگ نمايشی به بلندی 70 متر و پهنای 200 متر درآمده است. سمت راست اين ديواره با زاويه‌ای پرده‌ی نمايش ديگری به پهنای 30 متر قرار دارد. دو سلسله‌ی «هخامنشی» و «ساسانيان» به خوبی متوجه نمای خاص اين تكه كوه شده به نحو شايسته‌ای از آن استفاده كرده‌اند.
هر يك از سه نقش بزرگ صليب ­ شكل روبه‌رو و يك نقش در سمت راست زاويه ای كوه، آرامگاه يكی از شا‌هان «هخامنشی» است. كمی پايين از سطح سه آرامگاه روبه‌رو, شاهان «ساسانی» نقش‌های برجسته‌ای از خود باقي گذاشته‌اند.
در سمت چپ و اندكی جلوتر از ديواره‌ی كوه، برج سنگی مربع شكلی نمايان است كه گویی نيمی از آن در خاك فرورفته است. اين «كعبه زرتشت» خوانده شده و از آثار مسلم «هخامنشی» است. در آخر سينه كوه كه ديده نمي‌شود يكي دو نقش ديگر «ساسانی» وجود دارد.
كف زمين اين‌جا در جلو ديواره‌ی كوه 10 متر بالاتر از كف واقعی آن در زمان گذشته است. بر اثر جمع شدن خاك و خاشاك و سنگ سطح اين مكان بالا آمده است. كف حقيقی زمين پايه‌ی «كعبه زرتشت» است.
آرامگاه «كوروش بزرگ» ساختمان كاملاً مشخص و جداافتاده‌ای در جلگه‌ی «پاسارگاد» در چهل كيلومتری «تخت جمشيد» است. جايگزين كردن آرامگاه شاه در سينه‌ی كوه، يكي از ابتكارات «داريوش بزرگ» بود. شاه‌های بعدی سلسله‌ی «هخامنشی» به پيروی از او آرامگاه خود را به همان شكل و ابعاد در همان سينه‌ی كوه ساختند.
شایسته اشاره است كه در آيين «زرتشت»، خاك مقدس شمرده مي‌شد و به خاك سپردن مردگان روا نبود. گذاردن كالبد پادشاهان هخامنشی در سينه‌ی كوه پس از مرگ‌شان بيیگمان با آيين «زرتشت» همراه بود. شايد ملكه يا افراد بسيار نزديك به شاه هم در همان آرامگاه جا داده می‌شدند, زيرا در داخل هر يك از آرامگاه‌ها بيش از يك تابوت سنگی وجود دارد. شايد اشيای گرانمايه يا سلاح شخصی شاه هم در كنار او گذاشته می‌شد كه البته چيزی از دستبرد دزدان در امان نمانده است.
آرامگاه هر یک از شاهان هخامنشی در نقش رستم شناسایی شده است. از سمت راست به چپ به این ترتیب است.
آرامگاه تكی در ديواره‌ی راست زاويه از آن «خشايارشا» (456 – 468 پ. م.) است. نقش‌های برجسته‌‌ی اين آرامگاه از لحاظ هنر سنگتراشی از ظرافت خاصی برخوردار است، زيرا در زمان اين شاه هنر «هخامنشی» به اوج تكامل خود رسيده بود.
اولين آرامگاه بر ديوار روبه‌رویی كوه متعلق به «داريوش بزرگ» است (486- 522پ. م.) آرامگاه بعدی در سمت چپ آن متعلق به "اردشیر یکم" (424-465 پ.م) است كه پس از «خشايارشا» بر تخت نشست. سومين يا آخرين آرامگاه در سمت چپ بر ديوار روبه‌رو هم متعلق به «داريوش دوم» (404- 423 پ. م.) است.
پس از «داريوش دوم» ديگر در «نقش رستم» جا نبود، به ناچار دو شاه بعدی، «اردشير دوم» (359 – 404 پ. م.) و «اردشير سوم» (338 – 358 پ. م.), آرامگاه‌های خود را در دامنه‌ی كوه مهر مشرف به سكوی «تخت جمشيد» ساختند.
«داريوش سوم» آخرين پادشاه هخامنشی (336 – 330 پ. م.) به دست يكي از سردارانش به نام بسوس (Bessus) در نزديكی دريای مازندران از پای درآمد.
پلوتارك (Plutarch) می‌نويسد كه يكي از سربازان اسكندر، به هنگام مرگ شاه فرارسيد. «داريوش» از او آب خواست. پس از نوشيدن آب و پيش از جان سپردن «داريوش» اظهار تأسف می‌كند كه در موقعيتي نيست كه بتواند به نحوي شايسته از آن مرد تشكر كند. ساختمان آرامگاه هر شاه در دوران شاهی او شروع مي‌شد. «داريوش سوم» نگون‌بخت فرصت نيافت ساختمان آرامگاه خود را تمام كند. آرامگاه او امروز در گوشه‌ی جنوبی و كمی دورتر از سكوی «تخت جمشيد» به همان حالت نيمه تمام باقی مانده است.
به اين ترتيب به‌جز آرامگاه کمبوجیه «كامبيز» جانشين «كورش بزرگ» كه سرنوشت جنازه اش پس از بازگشت از مصر معلوم نشد، آرامگاه يكايك پادشاهان «هخامنشی» شناسایی شده است.
نمای جلویی هر يك از آرامگاه‌ها، چه در «نقش رستم» و چه در «تخت جمشيد», سه بخش افقی دارد: بخش بالایی به نمايش يك صحنه از مراسم دينی و درباری اختصاص يافته است. بخش مستطيل شكل مياني كه حالت صليب بزرگی به تمامی نما داده است، ورودی آرامگاه است. بخش پايينی صاف و خالی از نقش است.
در بخش بالایی، نقش شاه ديده می ‌شود كه در لباس «پارسی» در سمت چپ صحنه روی يك سكوی سه پله‌ای ايستاده است و به شعله‌های آتشی ميینگرد كه از يك آتشدان زبانه می‌كشد. در دست چپ كمان گرفته و دست راستش را با كف باز به سوی آتش بلند كرده است. در گوشه‌ی بالای سمت راست صحنه نشان گردی است با خط منحنی كه شايد مظهر خورشيد و هلال ماه باشد. در بالاي همان نقش انسان بال‌دار («فر ‎ْشاهي» بنابر نظريه‌ی استاد شهبازی) ديده مي‌شود که حلقه‌ای در يك دست گرفته و دست ديگر را به نشان تبرك بلند كرده است. شماری از افسران «پارسی» و «مادی» يا بزرگ زادگان ايرانی در كنار ايستاده‌اند.
هم شاه و هم آتشدان جلو او روی تخت شاهی به شكل يك كرسی قرار دارند كه 28 نماينده‌ی كشورهای تابعه به عنوان «تخت­رانان» آن را روي دست‌های خود بلند كرده‌اند.
در آرامگاه «داريوش بزرگ» كتيبه‌ای پشت نقش شاه و هم‌چنين ميان دو نيمه ی ستون مركزی ديده می‌شود كه در آن از يكايك «تخت‌رانان» نام برده شده است كه كمك شايانی به شناسایی دقيق اين افراد كرده است. در همين كتيبه «داريوش بزرگ» خود را معرفی كرده و سپس می‌گويد:
«... آن‌كه دوست من بوده است، او را ثروتمندانه پاداش داده‌ام. به خواست اهورامزدا، اين‌ها هستند كشورهایی كه من تسخير كردم، بيرون از كشور پارس. بر آن‌ها حكومت كردم، آن‌ها هديه آوردند و آنچه من دستور دادم انجام گرفت. قانون من محكم بود. اگر تو فكر كني [بپرسی] كشورهایی كه داريوش شاه داشت كدامند بنگر به آنان كه تخت مرا بلند كرده‌اند و آنها را خواهي شناخت... آن‌گاه خواهی دانست كه نيزه‌ی مرد پارسی دور رفته است، آن‌گاه خواهی دانست كه مرد پارسی دور از ايران نبرد كرده است».
ضمناً با كمی دقت می‌توان ديد كه پايه‌های كرسی شاه چندانگشتی از زمين بلند شده است، يعني به حركت درآمده است. چون «تخت‌رانان» زير كرسی ديد كافی نداشتند، فرد ديگری بايد يكي از پايه‌های كرسی را از بيرون می‌گرفت، در حالی كه فرد ديگری پايه‌ی ديگر كرسی را گرفته آن را می‌كشيد. اين فرد دومی در سمت راست كرسی قرار گرفته، اما دست‌هايش را به‌طور غيرطبيعی به سمت عقب برده است.
بخش مربع شكل ميانی نمای آرامگاه, كه باز هم براي تمام آرامگاه‌ها يكسان است، بنای جلویی يك ايوان كاخ هخامنشی را نشان می دهد. اين ايوان چهار نيمه ستون با سرستون‌های گاو دو سره دارد كه تير چوبی زير سقف را بر دوش خود نگه‌داشته اند. لبه‌ی سقف با دندانه مزين شده است. درگاهی ميان دو ستون وسطی كه به داخل آرامگاه راه دارد به چهار تكه‌ی افقی تقسيم شده است. سه تكه‌ی بالایی, كاملاَ سنگی بوده، تكه‌ی پايينی به عرض 5/1 متر از دو لنگه‌ی در تشكيل شده كه بر پاشنه‌ی در می‌گشتند. بی‌شك هدف اين بود كه پس از دفن شاه آرامگاه برای ابد مهمور بماند, اما با گذشت زمان و شايد اندكی پس از انقراض شاهنشاهی هخامنشی آرامگاه‌ها يكي پس از ديگری شكافته شد و هرچه از اشيای گرانبها در آن بود به تاراج رفت.
داخل آرامگاه‌ها، برحسب شكار تابوت‌هایی كه در آن هست، قدري فرق مي‌كند. به‌طور كلي دو يا سه دهليز با سقف مقعر به پهنای دو متر و ارتفاع چهار متر و طول پنج تا هشت متر كنار هم قرار گرفته‌اند. در هر دهليز يك تابوت توخالی از دو قطعه سنگ قرار دارد. يكی براي جسد بود و ديگری درپوشی با سطح محدب كه روی آن گذاشته شده بود. براي تراوش آب كنار كف دهليزها هم راه‌آب باريكي كنده شده بود

[Borna66]

مشهورترین بخش از منشور کوروش بزرگ



منم کوروش، شاه جهان، شاه بزرگ، شاه دادگر، شاه بابل، شاه سومر و اکد، شاه چهار گوشه جهان.

پسر کمبوجیه، شاه بزرگ، ...، نوه کوروش، شاه بزرگ، ...، نبیره چیش پیش، شاه بزرگ...

آنگاه که بدون جنگ و پیکار وارد بابل شدم، همه مردم گام های مرا با شادمانی پذیرفتند. در بارگاه

پادشاهان بابل بر تخت شهریاری نشستم. مردوک خدای بزرگ دل های مردم بابل را متوجه من کرد، ...،

زیرا من او را ارجمند و گرامی داشتم.

ارتش بزرگ من بآرامی وارد بابل شد. نگذاشتم رنج و آزاری به مردم این شهر و این سرزمین وارد آید.

وضع داخلی بابل و جایگاههای مقدسش قلب مرا تکان داد... من برای صلح کوشیدم.

من برده داری را برانداختم. به بدبختی های آنان پایان بخشیدم.

فرمان دادم که همه مردم در پرستش خدای خود آزاد باشند و آنان را نیازارند. فرمان دادم که هیچکس

اهالی شهر را از هستی ساقط نکند.

مردوک خدای بزرگ از کار من خشنود شد... او برکت و مهربانی اش را ارزانی داشت. ما همگی

شادمانه و در صلح و آشتی مقام بلندش را ستودیم.

من همه شهرهایی را که ویران شده بود از نو ساختم. قرمان دادم تمام نیایشگاههایی را که بسته

شده بود، بگشایند. همه خدایان این نیایشگاهها را به جاهای خود بازگرداندم.

همه مردمانی را که پراکنده و آواره شده بودند، به جایگاههای خود برگرداندم و خانه های ویران آنان

را آباد کردم.

همچنین پیکره خدایان سومر و اکد را که نبونید، بدون واهمه از خدای بزرگ، به بابل آورده بود، به

خشنودی مردوک خدای بزرگ و به شادی و خرمی به نیایشگاههای خودشان بازگرداندم. باشد که

دل ها شاد گردد.

بشود که خدایانی که آنان را به جایگاههای مقدس نخستینشان بازگرداندم، هر روز در پیشگاه خدای بزرگ

برایم زندگانی بلند خواستار باشند...

من برای همه مردم جامعه ای آرام مهیا ساختم و صلح و ارامش را به تمامی مردم اعطا کردم.

[Borna66]

تاريخچه حفاظت و مرمت

ما اولين دوره هاي مرمتي در پاسارگاد و صفه تخت جمشيد را از همان دوره هخامنشيان شاهد هستيم . كارهاي مرمتي و تعميراتي كه در زمان هخامنشيان درست همزمان باساخت و استفاده از بناها انجام مي گرفت بسيار دقيق و ظريف صورت مي گرفته به طوري كه امروزه با اين همه امكانات چنان ظرافت و دقت را در عمليات مرمت وتعمير ديگر شاهد نيستيم .

دوره دوم فعاليتهاي مرمتي و حفاظتي در پاسارگاد

از سال 1949تا 1964 م ، علي سامي به عنوان رئيس بنگاه علمي تخت جمشيد تحت نظر اداره كل باستانشناسي ايران مشغول بررسيها و كاوشهايي در پاسارگاد و تخت جمشيد شد و در همين راستا يكسري فعاليتهاي مرمتي نيز انجام داد كه عبارتند از :
الف . سوار كردن قسمتهاي شكسته نقش برجسته ها (در قسمت دروازه هاي كاخ بارعام و اختصاصي) به كمك سيمان.
ب . پر كردن قسمتهاي خالي شده بستها در بناها بخصوص بناي آرامگاه (اين بخش ها توسط آهنربايان ايجاد شده بود.) به كمك سيمان .
ج . ترميم بخشهاي متلاشي شده و همچنين پركردن تركهاي سنگها به كمك سيمان .

نقش برجسته دروازه شرقي كاخ بارعام . عكس از علي سامي .
نقش برجسته دروازه قبل از مرمت علي سامي .



نقش برجسته دروازه شرقي كاخ بارعام.
نقش برجسته دروازه بعد از مرمت علي سامي .

د . بيرون كشيدن درخت روييده شده در سقف آرامگاه .
هـ . احداث سايه بانهايي بر روي نقوش برجسته جهت حفاظت آنها در برابر عوامل جوي .( در تخت جمشيد )[1]
و . همچنين سامي اقدام به بازسازي بخش غربي كاروانسراي مظفري به كمك سنگهاي باقي مانده جهت راه اندازي دفترهيئت باستانشناسي در پاسارگاد نمود.

كاروانسراي مظفري . عكس از سامي ، تاريخ 1959.
( ضلع غربي قبل از بازسازي )




كاروانسراي مظفري .
ضلع غربي بازسازي شده توسط علي سامي .





آرامگاه كوروش ، عكس از اشميت ، تاريخ 1935.
نشان دهنده رويش درخت در سقف آرامگاه .



آرامگاه كوروش كبير .
انجام كارهاي مرمتي توسط علي سامي .

كشيدن ديوارهايي كنار كاخها جهت حفاظت بناها در برابر تجاوز كشاورزان و مردم.
(امروزه هنوز آثار كمي از اين ديوارها وجود دارد.)


[1] اين كار در پاسارگاد بعد از انقلاب در دهة 70 توسط آقاي حسن راهساز مسئول دفتر فني تخت جمشيد انجام شد .

[Borna66]

دوره سوم فعاليتهاي مرمتي و حفاظتي در پاسارگاد
( ايزمئو )

در سال 1964 م ، فعاليت هاي مرمتي و حفاظتي براي تخت جمشيد ، نقش رستم و پاسارگاد ( و ساير اماكن باستاني فارس ) بر عهده مؤسسه ايتاليايي شرق ميانه و دور ( ايزمئو ) قزلز گرفت تا كار مرمت را به كمك كارشناسان ايتاليايي بناهاي تاريخي و با همكاري اداره كل باستانشناسي ايران به انجام رسانند .
اين گروه به سرپرستي جوزپه تيليا و همسرش آن بريت تيليا پس از انجام مطالعات و بررسيهاي اوليه مشغول انجام فعاليت هاي مرمتي شدند . اين دوره در واقع دوران آغازين سلسله مرمتهاي علمي در پاسارگاد و ساير اماكن باستاني فارس به شمار ميرود .
نمونه هاي مرمتي انجام شده توسط اين گروه عبارتند از :
الف . يكي از روشها و تكنيك هاي مرمتي اين گروه ايتاليايي استفاده از ميله هاي آهني و يا برنزي با ابعاد مختلف براي متصل نمودن قطعات شكسته و يا جدا شده به هم بود .
روش كار به اين صورت بود كه : اول سنگها را با مته هاي مخصوص سوراخ مي كردند . تركها و شكافهاي بلند سنگ را از بيرون با سيمان و برادة سنگي كه از جنس سنگ مورد تعمير بود ، مسدود مي كردند .بعد سيمان مايع را در سوراخها تزريق مي كردند و ميله ها را در بستري از سيمان در داخل سوراخها قرار مي دادند . در صورتيكه فشار بار زياد بود ميله ها را در طول كامل سنگ عبور داده ، در دو سر پيچ و مهره مي كردند . اما در مواردي كه فشار بار كمتري وجود داشت ميله ها را تا طول محدودي داخل سنگ مي كردند .
ب . قطعات كوچك شكسته شده كه سطوح چسبندگي كامل داشتند را با چسب به هم مي چسباندند . در اين مورد گاهي براي اطمينان بيشتر از اتصال به كمك ميله هاي فولادي هم استفاده مي كردند .
ج . براي پر كردن تركها و شكافهاي گسترده در سطح سنگ سيمان مايع تزريق مي كردند . از آنجايي كه سيمان نبايد در سطح سنگ مشخص باشد ، در آغاز با اندازه 2 سانتي متر از بيرون با ماسه و برادة سنگي از جنس سنگ مورد مرمت شكاف يا ترك را مسدود مي كردند و تنها سوراخي كوچك براي تزريق سيمان مي گذاشتند .
د . سوراخهاي كوچكتر را با چسب بي رنگي كه با پودر همان سنگ مخلوط بود ، پر مي كردند .
هـ . براي سرپا نمودن بخشهاي ريخته شده بناها به جاي سنگهاي مفقود شده سنگ جديد كار مي گذاشتند. (مرمت آناستيلوز ) روش كار به اين ترتيب بود كه : پس از بررسيها و جمع آوري قطعات متلاشي شده بخش مورد نظر از آنجاييكه براي بر پا نمودن بخش متلاشي شده وجود قطعات مفقود شده ضرورت مي داشت ، سنگهايي از معادن اصلي سنگهاي اين بناها[1] از جنس و رنگ نزديك به قطعات اصلي موجود مي آوردند و از روي اسناد و مدارك و بررسيهاي تطبيقي انجام شده سنگ را به صورت قطعه مفقود شده با همان شكل و فرم و اندازه تراش داده و براي آنكه نشاني از زمان مرمتي خود داشته باشد با قلمهاي مخصوص هاشورهاي موربي روي اين قطعات جديد ايجاد مي كردند .
اينك به شرح جامع تر كارهاي مرمتي كارشناسان ايتاليايي (ismeo ) كه مشخصاً در مورد بناهاي پاسارگاد انجام داده اند ، اشاره مي كنيم .

- تعميرات قبر كوروش توسط كارشناسان ايتاليايي (ismeo )

در بهار سال 1971 كارهاي مرمتي اين گروه بر روي آرامگاه كوروش آغاز گرديد .
الف . در آغاز تعميرات سيماني دوره مرمتي گذشته ( دوره علي سامي ) برداشته شد . در آنزمان بود كه آسيب هاي جدي وارده به شش طبقه پايه آرامگاه مشخص شدند . همچنين سوراخ بزرگي در بام مثلث شكل آرامگاه ديده شد ، كه اين سوراخ باعث ورود آب باران در سقف شده و به فرسودگي بنا كمك مي كرد . ( همان سوراخ محل رويش درخت بر روي سقف آرامگاه)
ب . قسمتهاي مفقود كه قبلاً باسيمان پرشده بود ( دوره علي سامي ) با الحاق سنگ تازه تعمير گرديد . 12 قطعه سنگ بزرگ براي اين الحاق تهيه شده بود .
ج . حفره هايي كه در اثر كندن بستهاي آهنين در بدنه آرامگاه كوروش ايجاد شده بود و همانطور كه قبلاً اشاره شد ، در دوره سامي با سيمان پرشده بود در بعضي قسمتها با قطعات جديد سنگ پر شدند و در برخي موارد قسمتي از سيمان برداشته شد و براي بخشهاي سطحي باقي مانده به نحوي عمل شد كه كمتر نمايان باشد . اما موفق به پيدا كردن راه حل درستي براي ترميم اين سوراخها نشدند .
د . در مرمت آرامگاه كوروش چون بدست آوردن سنگ از معدن سيوند دشوار بود و به علت نزديك بودن برگزاري مراسم جشنهاي 2500 ساله در اكتبر 1971 م ، از مصالح موجود در بازار شيراز استفاده شد .جنس سنگ بكار برده شده در مرمت از جنس سنگ قديمي نبود و وجود شن زياد در سنگ حجاري را دشوار مي نمود . و از طرفي براي يكنواخت كردن سنگ جديد ناچار به رنگ كردن سنگ جديد بودند و چون سنگ جديد خوب رنگ را جذب نمي كرد لكه هاي سياه در آن باقي ماند .
هـ . در آن دوره قطعات ستونها – پله هاي درگاهي – سنگهاي ديوار و سنگهاي كف و ... كه براي ساخت مسجد اتابكي در قرن يازدهم ميلادي به كنار آرامگاه آورده شده بود ، نيز طبق دستور اداره كل باستانشناسي ايران به جايگاههاي اصلي خود باز گردانيده شد.

كنار آرامگاه كوروش ، ستونها و پايه ستونهاي آماده انتقال به مكانهاي اصلي
ماخذ عكس : كتاب بررسي و مرمت در تخت جمشيد و ديگر اماكن باستاني فارس ، ان بريت تيليا ،ص 138 .

[Borna66]

همزمان با كارهاي تعميراتي آرامگاه كوروش كارهاي مرمتي در ساير بناهاي پاسارگاد نيز شروع شد .

- تعميرات كاخ اختصاصي توسط كارشناسان ايتاليايي (ismeo )

در كاخ اختصاصي تنها 2 قطعه ستون در جاي اصلي خود باقي مانده بود . بسياري ديگر از قطعات ستونها بر روي سنگ فرش افتاده بود و برخي از ته ستونها احتياج به تعمير داشت . بسياري از قطعات سنگ فرش سفيد از جاي خود كنده شده بودند و يا به بناهاي ديگر انتقال يافته بودند .
الف . در تالار مركزي كاخ پس از بررسي تكه ستونهاي افتاده شده و تعيين مكان اصلي آنها اقدامات لازم جهت نصب آنها بر روي شالي سونهايشان انجام پذيرفت . در مكانهايي كه پايه يا شالي ستونها مفقود شده بودند شالي ستونهاي از سنگ جديد كار گذاشتد .

كاخ اختصاصي(قبل از مرمت ايزمئو )
ماخذ عكس : كتاب گزارشهاي باستانشناسي ، علي سامي ، ص130 .




كاخ اختصاصي( در حين مرمت ايزمئو ) .
ماخذ عكس : كتاب بررسي و مرمت در تخت جمشيد و ديگر اماكن باستاني فارس ، ان بريت تيليا ،ص 140 .


كاخ اختصاصي
( بعد از مرمت ) .

ب . يكي از سنگهاي زير بناي جرزها را در راستاي مدخل ورودي تعمير نموده و سه قطعه سنگ كه در جاي اصلي گذاشته شد را به يكديگر اتصال دادند.

تعميرسنگ زير بناي جرز ( كاخ اختصاصی )
ماخذ عكس : كتاب بررسي و مرمت در تخت جمشيد و ديگر اماكن باستاني فارس ، ان بريت تيليا ،ص 140 .

ج . در ايوان جنوب شرقي كاخ ، شش قطعه از سنگهاي كف ايوان را بجاي اصلي خود قرار دادند و ساير سنگها را باكمك روشهاي گفته شده تعمير كردند .

- تعميرات كاخ بارعام توسط كارشناسان ايتاليايي (ismeo )

از قبر كوروش ده قطعه سنگ فرش ، نه قطعه پايه در و هفده قطعه ستون به كنار كاخ بارعام انتقال داده شد .
الف . در اين كاخ دو قطعه ستون كه قسمتهاي زيرين ميله هاي ستون را تشكيل مي داده بر روي ته ستون در تالار اصلي بر افراشته شد.


- تعميرات كاخ دروازه توسط كارشناسان ايتاليايي (ismeo )
دراين بنا مشغول به تعمير جرز سر پا ايستاده منقوش به نقش انسان بالدار نمودند .
. در آغاز سيمانهايي كه جرز را پوشانده بود ، برداشته شد . جرز را بلند كردند و سنگ جديد جانشين بخش مفقود شده پايه نمودند و آنرا با قسمت باقي مانده ملحق ساختند و سپس آنرا برروي شالوده اي كه از شفته سيماني ريخته بودند قرار دادند

- تعميرات آرامگاه كمبوجيه توسط كارشناسان ايتاليايي (ismeo )
قسمت اعظم اين بنا فرو ريخته بود و تنها ديوار باقي مانده آن در سمت شمال غرب قرار داشت ( همانطور كه امروزه مي بينيم .). اين ديوار بواسطه وضع بد شالوده ها بطرز خطرناكي به اندازه 30 سانتي متر به عقب كج شده بود و سنگهاي اطراف و زير دهانه در خطر سقوط قرار داشتند . در سال 1968 در اين برج تعمير موقتي صورت گرفت .وقتي خاكها را از پاي ديوار برداشتند معلوم شد كه در گوشه غربي سنگها فقط روي چند سانتي متر مربع تكيه داشته است .
الف . نخست ديوار پشتبندي مركب از سنگهاي كوچك مستطيل شكل در گوشه غربي ساخته شد .
ب . سپس داربستي فلزي بر پا نموند تا ديوار را از پشت نگهدارد و همچنين بستهاي آهني به شكل h در دهانه در قرار دادند تا از فرو ريختن سنگها پيشگيري شود .

آرامگاه كمبوجيه ( قبل از نصب داربست )

ماخذ عكس : كتاب پاسارگاد ، علي سامي ، ص51 .

آرامگاه كمبوجيه ( بعد از نصب داربست ) .