شاهنامه فردوسی بزرگ

[غریب آشنا]

چو آمد به نزدیک اروندرود

چو آمد به نزدیک اروندرود		فرستاد زی رودبانان درود
بران رودبان گفت پیروز شاه		که کشتی برافگن هم اکنون به راه
مرا با سپاهم بدان سو رسان		از اینها کسی را بدین سو ممان
بدان تا گذر یابم از روی آب		به کشتی و زورق هم اندر شتاب
نیاورد کشتی نگهبان رود		نیامد بگفت فریدون فرود
چنین داد پاسخ که شاه جهان		چنین گفت با من سخن در نهان
که مگذار یک پشه را تا نخست		جوازی بیابی و مهری درست
فریدون چو بشنید شد خشمناک		ازان ژرف دریا نیامدش باک
هم آنگه میان کیانی ببست		بران باره‌ی تیزتک بر نشست
سرش تیز شد کینه و جنگ را		به آب اندر افگند گلرنگ را
ببستند یارانش یکسر کمر		همیدون به دریا نهادند سر
بر آن باد پایان با آفرین		به آب اندرون غرقه کردند زین
به خشکی رسیدند سر کینه جوی		به بیت‌المقدس نهادند روی
که بر پهلوانی زبان راندند		همی کنگ دژهودجش خواندند
بتازی کنون خانه‌ی پاک دان		برآورده ایوان ضحاک دان
چو از دشت نزدیک شهر آمدند		کزان شهر جوینده بهر آمدند
ز یک میل کرد آفریدون نگاه		یکی کاخ دید اندر آن شهر شاه
فروزنده چون مشتری بر سپهر		همه جای شادی و آرام و مهر
که ایوانش برتر ز کیوان نمود		که گفتی ستاره بخواهد بسود
بدانست کان خانه‌ی اژدهاست		که جای بزرگی و جای بهاست

به یارانش گفت آنکه بر تیره خاک		برآرد چنین بر ز جای از مغاک
بترسم همی زانکه با او جهان		مگر راز دارد یکی در نهان
بیاید که ما را بدین جای تنگ		شتابیدن آید به روز درنگ
بگفت و به گرز گران دست برد		عنان باره‌ی تیزتک را سپرد
تو گفتی یکی آتشستی درست		که پیش نگهبان ایوان برست
گران گرز برداشت از پیش زین		تو گفتی همی بر نوردد زمین
کس از روزبانان بدر بر نماند		فریدون جهان آفرین را بخواند
به اسب اندر آمد به کاخ بزرگ		جهان ناسپرده جوان سترگ

[غریب آشنا]

طلسمی که ضحاک سازیده بود

طلسمی که ضحاک سازیده بود		سرش به آسمان برفرازیده بود
فریدون ز بالا فرود آورید		که آن جز به نام جهاندار دید
وزان جادوان کاندر ایوان بدند		همه نامور نره دیوان بدند
سرانشان به گرز گران کرد پست		نشست از برگاه جادوپرست
نهاد از بر تخت ضحاک پای		کلاه کی جست و بگرفت جای
برون آورید از شبستان اوی		بتان سیه‌موی و خورشید روی
بفرمود شستن سرانشان نخست		روانشان ازان تیرگیها بشست
ره داور پاک بنمودشان		ز آلودگی پس بپالودشان
که پرورده‌ی بت پرستان بدند		سراسیمه برسان مستان بدند
پس آن دختران جهاندار جم		به نرگس گل سرخ را داده نم
گشادند بر آفریدون سخن		که نو باش تا هست گیتی کهن
چه اختر بد این از تو ای نیک‌بخت		چه باری ز شاخ کدامین درخت
که ایدون به بالین شیرآمدی		ستمکاره مرد دلیر آمدی
چه مایه جهان گشت بر ما ببد		ز کردار این جادوی بی‌خرد
ندیدیم کس کاین چنین زهره داشت		بدین پایگه از هنر بهره داشت
کش اندیشه‌ی گاه او آمدی		و گرش آرزو جاه او آمدی
چنین داد پاسخ فریدون که تخت		نماند به کس جاودانه نه بخت
منم پور آن نیک‌بخت آبتین		که بگرفت ضحاک ز ایران زمین
بکشتش به زاری و من کینه جوی		نهادم سوی تخت ضحاک روی
همان گاو بر مایه کم دایه بود		ز پیکر تنش همچو پیرایه بود

ز خون چنان بی‌زبان چارپای		چه آمد برآن مرد ناپاک رای
کمر بسته‌ام لاجرم جنگجوی		از ایران به کین اندر آورده روی
سرش را بدین گرزه‌ی گاو چهر		بکوبم نه بخشایش آرم نه مهر
چو بشنید ازو این سخن ارنواز		گشاده شدش بر دل پاک راز
بدو گفت شاه آفریدون تویی		که ویران کنی تنبل و جادویی
کجا هوش ضحاک بر دست تست		گشاد جهان بر کمربست تست
ز تخم کیان ما دو پوشیده پاک		شده رام با او ز بیم هلاک
همی جفت‌مان خواند او جفت مار		چگونه توان بودن ای شهریار
فریدون چنین پاسخ آورد باز		که گر چرخ دادم دهد از فراز
ببرم پی اژدها را ز خاک		بشویم جهان را ز ناپاک پاک
بباید شما را کنون گفت راست		که آن بی‌بها اژدهافش کجاست
برو خوب رویان گشادند راز		مگر که اژدها را سرآید به گاز
بگفتند کاو سوی هندوستان		بشد تا کند بند جادوستان
ببرد سر بی‌گناهان هزار		هراسان شدست از بد روزگار
کجا گفته بودش یکی پیشبین		که پردختگی گردد از تو زمین
که آید که گیرد سر تخت تو		چگونه فرو پژمرد بخت تو
دلش زان زده فال پر آتشست		همه زندگانی برو ناخوشست
همی خون دام و دد و مرد و زن		بریزد کند در یکی آبدن
مگر کاو سرو تن بشوید به خون		شود فال اخترشناسان نگون
همان نیز از آن مارها بر دو کفت		به رنج درازست مانده شگفت

ازین کشور آید به دیگر شود		ز رنج دو مار سیه نغنود
بیامد کنون گاه بازآمدنش		که جایی نباید فراوان بدنش
گشاد آن نگار جگر خسته راز		نهاده بدو گوش گردن‌فراز

[غریب آشنا]

چوکشور ز ضحاک بودی تهی

چوکشور ز ضحاک بودی تهی		یکی مایه ور بد بسان رهی
که او داشتی گنج و تخت و سرای		شگفتی به دل سوزگی کدخدای
ورا کندرو خواندندی بنام		به کندی زدی پیش بیداد گام
به کاخ اندر آمد دوان کند رو		در ایوان یکی تاجور دید نو
نشسته به آرام در پیشگاه		چو سرو بلند از برش گرد ماه
ز یک دست سرو سهی شهرناز		به دست دگر ماه‌روی ار نواز
همه شهر یکسر پر از لشکرش		کمربستگان صف زده بر درش
نه آسیمه گشت و نه پرسید راز		نیایش کنان رفت و بردش نماز
برو آفرین کرد کای شهریار		همیشه بزی تا بود روزگار
خجسته نشست تو با فرهی		که هستی سزاوار شاهنشهی
جهان هفت کشور ترا بنده باد		سرت برتر از ابر بارنده باد
فریدونش فرمود تا رفت پیش		بکرد آشکارا همه راز خویش
بفرمود شاه دلاور بدوی		که رو آلت تخت شاهی بجوی
نبیذ آر و رامشگران را بخوان		بپیمای جام و بیارای خوان
کسی کاو به رامش سزای منست		به دانش همان دلزدای منست
بیار انجمن کن بر تخت من		چنان چون بود در خور بخت من
چو بنشنید از او این سخن کدخدای		بکرد آنچه گفتش بدو رهنمای
می روشن آورد و رامشگران		همان در خورش باگهر مهتران
فریدون غم افکند و رامش گزید		شبی کرد جشنی چنان چون سزید
چو شد رام گیتی دوان کندرو		برون آمد از پیش سالار نو

نشست از بر باره‌ی راه جوی		سوی شاه ضحاک بنهاد روی
بیامد چو پیش سپهبد رسید		سراسر بگفت آنچه دید و شنید
بدو گفت کای شاه گردنکشان		به برگشتن کارت آمد نشان
سه مرد سرافراز با لشکری		فراز آمدند از دگر کشوری
ازان سه یکی کهتر اندر میان		به بالای سرو و به چهر کیان
به سالست کهتر فزونیش بیش		از آن مهتران او نهد پای پیش
یکی گرز دارد چو یک لخت کوه		همی تابد اندر میان گروه
به اسپ اندر آمد بایوان شاه		دو پرمایه با او همیدون براه
بیامد به تخت کی بر نشست		همه بند و نیرنگ تو کرد پست
هر آنکس که بود اندر ایوان تو		ز مردان مرد و ز دیوان تو
سر از پای یکسر فروریختشان		همه مغز با خون برامیختشان
بدو گفت ضحاک شاید بدن		که مهمان بود شاد باید بدن
چنین داد پاسخ ورا پیشکار		که مهمان ابا گرزه‌ی گاوسار
به مردی نشیند به آرام تو		زتاج و کمر بسترد نام تو
به آیین خویش آورد ناسپاس		چنین گر تو مهمان شناسی شناس
بدو گفت ضحاک چندین منال		که مهمان گستاخ بهتر به فال
چنین داد پاسخ بدو کندرو		که آری شنیدم تو پاسخ شنو
گرین نامور هست مهمان تو		چه کارستش اندر شبستان تو
که با دختران جهاندار جم		نشیند زند رای بر بیش و کم
به یک دست گیرد رخ شهرناز		به دیگر عقیق لب ارنواز

شب تیره گون خود بترزین کند		به زیر سر از مشک بالین کند
چومشک آن دو گیسوی دو ماه تو		که بودند همواره دلخواه تو
بگیرد ببرشان چو شد نیم مست		بدین گونه مهمان نباید بدست
برآشفت ضحاک برسان کرگ		شنید آن سخن کارزو کرد مرگ
به دشنام زشت و به آواز سخت		شگفتی بشورید با شوربخت
بدو گفت هرگز تو در خان من		ازین پس نباشی نگهبان من
چنین داد پاسخ ورا پیشکار		که ایدون گمانم من ای شهریار
کزان بخت هرگز نباشدت بهر		به من چون دهی کدخدایی شهر
چو بی‌بهره باشی ز گاه مهی		مرا کار سازندگی چون دهی
چرا تو نسازی همی کار خویش		که هرگز نیامدت ازین کار پیش
ز تاج بزرگی چو موی از خمیر		برون آمدی مهترا چاره‌گیر
ترا دشمن آمد به گه برنشست		یکی گرزه‌ی گاوپیکر به دست
همه بند و نیرنگت از رنگ برد		دلارام بگرفت و گاهت سپرد

[غریب آشنا]

جهاندار ضحاک ازان گفت‌گوی

جهاندار ضحاک ازان گفت‌گوی		به جوش آمد و زود بنهاد روی
چو شب گردش روز پرگار زد		فروزنده را مهره در قار زد
بفرمود تا برنهادند زین		بران باد پایان باریک بین
بیامد دمان با سپاهی گران		همه نره دیوان جنگ آوران
ز بی‌راه مر کاخ را بام و در		گرفت و به کین اندر آورد سر
سپاه فریدون چو آگه شدند		همه سوی آن راه بی‌ره شدند
ز اسپان جنگی فرو ریختند		در آن جای تنگی برآویختند
همه بام و در مردم شهر بود		کسی کش ز جنگ آوری بهر بود
همه در هوای فریدون بدند		که از درد ضحاک پرخون بدند
ز دیوارها خشت و ز بام سنگ		به کوی اندرون تیغ و تیر و خدنگ
ببارید چون ژاله ز ابر سیاه		پی را نبد بر زمین جایگاه
به شهر اندرون هر که برنا بدند		چه پیران که در جنگ دانا بدند
سوی لشکر آفریدون شدند		ز نیرنگ ضحاک بیرون شدند
خروشی برآمد ز آتشکده		که بر تخت اگر شاه باشد دده
همه پیر و برناش فرمان بریم		یکایک ز گفتار او نگذریم
نخواهیم برگاه ضحاک را		مرآن اژدهادوش ناپاک را
سپاهی و شهری به کردار کوه		سراسر به جنگ اندر آمد گروه
از آن شهر روشن یکی تیره گرد		برآمد که خورشید شد لاجورد
پس آنگاه ضحاک شد چاره جوی		ز لشکر سوی کاخ بنهاد روی
به آهن سراسر بپوشید تن		بدان تا نداند کسش ز انجمن

به چنگ اندرون شست یازی کمند		برآمد بر بام کاخ بلند
بدید آن سیه نرگس شهرناز		پر از جادویی با فریدون به راز
دو رخساره روز و دو زلفش چو شب		گشاده به نفرین ضحاک لب
به مغز اندرش آتش رشک خاست		به ایوان کمند اندر افگند راست
نه از تخت یاد و نه جان ارجمند		فرود آمد از بام کاخ بلند
به دست اندرش آبگون دشنه بود		به خون پری چهرگان تشنه بود
ز بالا چو پی بر زمین برنهاد		بیامد فریدون به کردار باد
بران گرزه‌ی گاوسر دست برد		بزد بر سرش ترگ بشکست خرد
بیامد سروش خجسته دمان		مزن گفت کاو را نیامد زمان
همیدون شکسته ببندش چو سنگ		ببر تا دو کوه آیدت پیش تنگ
به کوه اندرون به بود بند او		نیاید برش خویش و پیوند او
فریدون چو بنشنید ناسود دیر		کمندی بیاراست از چرم شیر
به تندی ببستش دو دست و میان		که نگشاید آن بند پیل ژیان
نشست از بر تخت زرین او		بیفگند ناخوب آیین او
بفرمود کردن به در بر خروش		که هر کس که دارید بیدار هوش
نباید که باشید با ساز جنگ		نه زین گونه جوید کسی نام و ننگ
سپاهی نباید که به پیشه‌ور		به یک روی جویند هر دو هنر
یکی کارورز و یکی گرزدار		سزاوار هر کس پدیدست کار
چو این کار آن جوید آن کار این		پرآشوب گردد سراسر زمین
به بند اندرست آنکه ناپاک بود		جهان را ز کردار او باک بود

شما دیر مانید و خرم بوید		به رامش سوی ورزش خود شوید
شنیدند یکسر سخنهای شاه		ازان مرد پرهیز با دستگاه
وزان پس همه نامداران شهر		کسی کش بد از تاج وز گنج بهر
برفتند با رامش و خواسته		همه دل به فرمانش آراسته
فریدون فرزانه بنواختشان		براندازه بر پایگه ساختشان
همی پندشان داد و کرد آفرین		همی یاد کرد از جهان آفرین
همی گفت کاین جایگاه منست		به نیک اختر بومتان روشنست
که یزدان پاک از میان گروه		برانگیخت ما را ز البرز کوه
بدان تا جهان از بد اژدها		بفرمان گرز من آید رها
چو بخشایش آورد نیکی دهش		به نیکی بباید سپردن رهش
منم کدخدای جهان سر به سر		نشاید نشستن به یک جای بر
وگرنه من ایدر همی بودمی		بسی با شما روز پیمودمی
مهان پیش او خاک دادند بوس		ز درگاه برخاست آوای کوس
دمادم برون رفت لشکر ز شهر		وزان شهر نایافته هیچ بهر
ببردند ضحاک را بسته خوار		به پشت هیونی برافگنده زار
همی راند ازین گونه تا شیرخوان		جهان را چو این بشنوی پیر خوان
بسا روزگارا که بر کوه و دشت		گذشتست و بسیار خواهد گذشت
بران گونه ضحاک را بسته سخت		سوی شیر خوان برد بیدار بخت
همی راند او را به کوه اندرون		همی خواست کارد سرش را نگون
بیامد هم آنگه خجسته سروش		به خوبی یکی راز گفتش به گوش

که این بسته را تا دماوند کوه		ببر همچنان تازیان بی‌گروه
مبر جز کسی را که نگزیردت		به هنگام سختی به بر گیردت
بیاورد ضحاک را چون نوند		به کوه دماوند کردش ببند
به کوه اندرون تنگ جایش گزید		نگه کرد غاری بنش ناپدید
بیاورد مسمارهای گران		به جایی که مغزش نبود اندران
فرو بست دستش بر آن کوه باز		بدان تا بماند به سختی دراز
ببستش بران گونه آویخته		وزو خون دل بر زمین ریخته
ازو نام ضحاک چون خاک شد		جهان از بد او همه پاک شد
گسسته شد از خویش و پیوند او		بمانده بدان گونه در بند او

[غریب آشنا]

بخش 7

فریدون

فریدون چو شد بر جهان کامگار

فریدون چو شد بر جهان کامگار		ندانست جز خویشتن شهریار
به رسم کیان تاج و تخت مهی		بیاراست با کاخ شاهنشهی
به روز خجسته سر مهرماه		به سر بر نهاد آن کیانی کلاه
زمانه بی‌اندوه گشت از بدی		گرفتند هر کس ره ایزدی
دل از داوریها بپرداختند		به آیین یکی جشن نو ساختند
نشستند فرزانگان شادکام		گرفتند هر یک ز یاقوت جام
می روشن و چهره‌ی شاه نو		جهان نو ز داد و سر ماه نو
بفرمود تا آتش افروختند		همه عنبر و زعفران سوختند
پرستیدن مهرگان دین اوست		تن آسانی و خوردن آیین اوست
اگر یادگارست ازو ماه مهر		بکوش و به رنج ایچ منمای چهر
ورا بد جهان سالیان پانصد		نیفکند یک روز بنیاد بد
جهان چون برو بر نماند ای پسر		تو نیز آز مپرست و انده مخور
نماند چنین دان جهان برکسی		درو شادکامی نیابی بسی
فرانک نه آگاه بد زین نهان		که فرزند او شاه شد بر جهان
ز ضحاک شد تخت شاهی تهی		سرآمد برو روزگار مهی
پس آگاهی آمد ز فرخ پسر		به مادر که فرزند شد تاجور
نیایش کنان شد سر و تن بشست		به پیش جهانداور آمد نخست
نهاد آن سرش پست بر خاک بر		همی خواند نفرین به ضحاک بر
همی آفرین خواند بر کردگار		برآن شادمان گردش روزگار
وزان پس کسی را که بودش نیاز		همی داشت روز بد خویش راز

نهانش نوا کرد و کس را نگفت		همان راز او داشت اندر نهفت
یکی هفته زین گونه بخشید چیز		چنان شد که درویش نشناخت نیز
دگر هفته مر بزم را کرد ساز		مهانی که بودند گردن فراز
بیاراست چون بوستان خان خویش		مهان را همه کرد مهمان خویش
وزان پس همه گنج آراسته		فراز آوریده نهان خواسته
همان گنجها راگشادن گرفت		نهاده همه رای دادن گرفت
گشادن در گنج را گاه دید		درم خوار شد چون پسر شاه دید
همان جامه و گوهر شاهوار		همان اسپ تازی به زرین عذار
همان جوشن و خود و زوپین و تیغ		کلاه و کمر هم نبودش دریغ
همه خواسته بر شتر بار کرد		دل پاک سوی جهاندار کرد
فرستاد نزدیک فرزند چیز		زبانی پر از آفرین داشت نیز
چو آن خواسته دید شاه زمین		بپذرفت و بر مام کرد آفرین
بزرگان لشگر چو بشناختند		بر شهریار جهان تاختند
که ای شاه پیروز یزدانشناس		ستایش مر او را زویت سپاس
چنین روز روزت فزون باد بخت		بد اندیشگان را نگون باد بخت
ترا باد پیروزی از آسمان		مبادا بجز داد و نیکی گمان
وزان پس جهاندیدگان سوی شاه		ز هر گوشه‌ای برگرفتند راه
همه زر و گوهر برآمیختند		به تاج سپهبد فرو ریختند
همان مهتران از همه کشورش		بدان خرمی صف زده بر درش
ز یزدان همی خواستند آفرین		بران تاج و تخت و کلاه و نگین

همه دست برداشته به آسمان		همی خواندندش به نیکی گمان
که جاوید بادا چنین شهریار		برومند بادا چنین روزگار
وزان پس فریدون به گرد جهان		بگردید و دید آشکار و نهان
هران چیز کز راه بیداد دید		هر آن بوم و برکان نه آباد دید
به نیکی ببست از همه دست بد		چنانک از ره هوشیاران سزد
بیاراست گیتی بسان بهشت		به جای گیا سرو گلبن بکشت
از آمل گذر سوی تمیشه کرد		نشست اندر آن نامور بیشه کرد
کجا کز جهان گوش خوانی همی		جز این نیز نامش ندانی همی

[غریب آشنا]

ز سالش چو یک پنجه اندر کشید

ز سالش چو یک پنجه اندر کشید		سه فرزندش آمد گرامی پدید
به بخت جهاندار هر سه پسر		سه خسرو نژاد از در تاج زر
به بالا چو سرو و به رخ چون بهار		به هر چیز ماننده‌ی شهریار
از این سه دو پاکیزه از شهرناز		یکی کهتر از خوب چهر ارنواز
پدر نوز ناکرده از ناز نام		همی پیش پیلان نهادند گام
فریدون از آن نامداران خویش		یکی را گرانمایه‌تر خواند پیش
کجا نام او جندل پرهنر		بخ هر کار دلسوز بر شاه بر
بدو گفت برگرد گرد جهان		سه دختر گزین از نژاد مهان
سه خواهر ز یک مادر و یک پدر		پری چهره و پاک و خسرو گهر
به خوبی سزای سه فرزند من		چنان چون بشاید به پیوند من
به بالا و دیدار هر سه یکی		که این را ندانند ازان اندکی
چو بشنید جندل ز خسرو سخن		یکی رای پاکیزه افگند بن
که بیدار دل بود و پاکیزه مغز		زبان چرب و شایسته‌ی کار نغز
ز پیش سپهبد برون شد به راه		ابا چند تن مر ورا نیکخواه
یکایک ز ایران سراندر کشید		پژوهید و هرگونه گفت و شنید
به هر کشوری کز جهان مهتری		به پرده درون داشتن دختری
نهفته بجستی همه رازشان		شنیدی همه نام و آوازشان
ز دهقان پر مایه کس را ندید		که پیوسته‌ی آفریدون سزید
خردمند و روشن‌دل و پاک‌تن		بیامد بر سرو شاه یمن
نشان یافت جندل مر اورا درست		سه دختر چنان چون فریدون بجست

خرامان بیامد به نزدیک سرو		چنان چون به پیش گل اندر تذرو
زمین را ببوسید و چربی نمود		برآن کهتری آفرین برفزود
به جندل چنین گفت شاه یمن		که بی‌آفرینت مبادا دهن
چه پیغام داری چه فرمان دهی		فرستاده‌ای گر گرامی رهی
بدو گفت جندل که خرم بدی		همیشه ز تو دور دست بدی
از ایران یکی کهترم چون شمن		پیام آوریده به شاه یمن
درود فریدون فرخ دهم		سخن هر چه پرسند پاسخ دهم
ترا آفرین از فریدون گرد		بزرگ آنکسی کو نداردش خرد
مرا گفت شاه یمن را بگوی		که بر گاه تا مشک بوید ببوی
بدان ای سر مایه‌ی تازیان		کز اختر بدی جاودان بی‌زیان
مرا پادشاهی آباد هست		همان گنج و مردی و نیروی دست
سه فرزند شایسته‌ی تاج و گاه		اگر داستان را بود گاه ماه
ز هر کام و هر خواسته بی‌نیاز		به هر آرزو دست ایشان دراز
مر این سه گرانمایه را در نهفت		بباید کنون شاهزاده سه جفت
ز کار آگهان آگهی یافتم		بدین آگهی تیز بشتافتم
کجا از پس پرده پوشیده روی		سه پاکیزه داری تو ای نامجوی
مران هرسه را نوز ناکرده نام		چو بشنیدم این دل شدم شادکام
که ما نیز نام سه فرخ نژاد		چو اندر خور آید نکردیم یاد
کنون این گرامی دو گونه گهر		بباید برآمیخت با یکدگر
سه پوشیده رخ را سه دیهیم جوی		سزا را سزاوار بی‌گفت‌وگوی

فریدون پیامم بدین گونه داد		تو پاسخ گزار آنچه آیدت یاد
پیامش چو بشنید شاه یمن		بپژمرد چون زاب کنده سمن
همی گفت گر پیش بالین من		نبیند سه ماه این جهان‌بین من
مرا روز روشن بود تاره شب		بباید گشادن به پاسخ دو لب
سراینده را گفت کای نامجوی		زمان باید اندر چنین گفت‌گوی
شتابت نباید بپاسخ کنون		مرا چند رازست با رهنمون
فرستاده را زود جایی گزید		پس آنگه به کار اندرون بنگرید
بیامد در بار دادن ببست		به انبوه اندیشگان در نشست
فراوان کس از دشت نیزه‌وران		بر خویش خواند آزموده سران
نهفته برون آورید از نهفت		همه رازها پیش ایشان بگفت
که ما را به گیتی ز پیوند خویش		سه شمع‌ست روشن به دیدار پیش
فریدون فرستاد زی من پیام		بگسترد پیشم یکی خوب دام
همی کرد خواهد ز چشمم جدا		یکی رای بایدزدن با شما
فرستاده گوید چنین گفت شاه		که ما را سه شاهست زیبای گاه
گراینده هر سه به پیوند من		به سه روی پوشیده فرزند من
اگر گویم آری و دل زان تهی		دروغم نه اندر خورد با مهی
وگر آرزوها سپارم بدوی		شود دل پر آتش پر از آب روی
وگر سر بپیچم ز فرمان او		به یک سو گرایم ز پیمان او
کسی کو بود شهریار زمین		نه بازیست با او سگالید کین
شنیدستم از مردم راه‌جوی		که ضحاک را زو چه آمد بروی

ازین در سخن هر چه دارید یاد		سراسر به من بر بباید گشاد
جهان آزموده دلاور سران		گشادند یک‌یک به پاسخ زبان
که ما همگنان آن نبینیم رای		که هر باد را تو بجنبی ز جای
اگر شد فریدون جهان شهریار		نه ما بندگانیم با گوشوار
سخن‌گفتن و کوشش آیین ماست		عنان و سنان تافتن دین ماست
به خنجر زمین را میستان کنیم		به نیزه هوا را نیستان کنیم
سه فرزند اگر بر تو هست ارجمند		سربدره بگشای و لب را ببند
و گر چاره‌ی کار خواهی همی		بترسی ازین پادشاهی همی
ازو آرزوهای پرمایه جوی		که کردار آنرا نبینند روی
چو بشنید از آن نامداران سخن		نه سردید آن را به گیتی نه بن

[غریب آشنا]

فرستاده‌ی شاه را پیش خواند

فرستاده‌ی شاه را پیش خواند		فراوان سخن را به خوبی براند
که من شهریار ترا کهترم		به هرچ او بفرمود فرمانبرم
بگویش که گرچه تو هستی بلند		سه فرزند تو برتو بر ارجمند
پسر خود گرامی بود شاه را		بویژه که زیبا بود گاه را
سخن هر چه گفتی پذیرم همی		ز دختر من اندازه گیرم همی
اگر پادشا دیده خواهد ز من		و گر دشت گردان و تخت یمن
مرا خوارتر چون سه فرزند خویش		نبینم به هنگام بایست پیش
پس ار شاه را این چنین است کام		نشاید زدن جز به فرمانش گام
به فرمان شاه این سه فرزند من		برون آنگه آید ز پیوند من
کجا من ببینم سه شاه ترا		فروزنده‌ی تاج و گاه ترا
بیایند هر سه به نزدیک من		شود روشن این شهر تاریک من
شود شادمان دل به دیدارشان		ببینم روانهای بیدارشان
ببینم کشان دل پر از داد هست		به زنهارشان دست گیرم به دست
پس آنگه سه روشن جهان‌بین خویش		سپارم بدیشان بر آیین خویش
چو آید بدیدار ایشان نیاز		فرستم سبکشان سوی شاه باز
سراینده جندل چو پاسخ شنید		ببوسید تختش چنان چون سزید
پر از آفرین لب ز ایوان اوی		سوی شهریار جهان کرد روی
بیامد چو نزد فریدون رسید		بگفت آن کجا گفت و پاسخ شنید
سه فرزند را خواند شاه جهان		نهفته برون آورید از نهان
از آن رفتن جندل و رای خویش		سخنها همه پاک بنهاد پیش

چنین گفت کاین شهریار یمن		سر انجمن سرو سایه فکن
چو ناسفته گوهر سه دخترش بود		نبودش پسر دختر افسرش بود
سروش ار بیابد چو ایشان عروس		دهد پیش هر یک مگر خاک‌بوس
ز بهر شما از پدر خواستم		سخنهای بایسته آراستم
کنون تان بباید بر او شدن		به هر بیش و کم رای فرخ زدن
سراینده باشید و بسیارهوش		به گفتار او برنهاده دوگوش
به خوبی سخنهاش پاسخ دهید		چو پرسد سخن رای فرخ نهید
ازیرا که پرورده‌ی پادشا		نباید که باشد بجز پارسا
سخن‌گوی و روشن دل و پاک‌دین		به کاری که پیش آیدش پیش‌بین
زبان راستی را بیاراسته		خرد خیره کرده ابر خواسته
شما هر چه گویم ز من بشنوید		اگر کار بندید خرم بوید
یکی ژرف‌بین است شاه یمن		که چون او نباشد به هرانجمن
گرانمایه و پاک هرسه پسر		همه دل‌نهاده به گفت پدر
ز پیش فریدون برون آمدند		پر از دانش و پرفسون آمدند
بجز رای و دانش چه اندرخورد		پسر را که چونان پدر پرورد

[غریب آشنا]

سوی خانه رفتند هر سه چوباد

سوی خانه رفتند هر سه چوباد		شب آمد بخفتند پیروز و شاد
چو خورشید زد عکس برآسمان		پراگند بر لاژورد ارغوان
برفتند و هر سه بیاراستند		ابا خویشتن موبدان خواستند
کشیدند با لشکری چون سپهر		همه نامداران خورشیدچهر
چو از آمدنشان شد آگاه سرو		بیاراست لشکر چو پر تذرو
فرستادشان لشکری گشن پیش		چه بیگانه فرزانگان و چه خویش
شدند این سه پرمایه اندر یمن		برون آمدند از یمن مرد و زن
همی گوهر و زعفران ریختند		همی مشک با می برآمیختند
همه یال اسپان پر از مشک و می		پراگنده دینار در زیر پی
نشستن گهی ساخت شاه یمن		همه نامداران شدند انجمن
در گنجهای کهن کرد باز		گشاد آنچه یک چند گه بود راز
سه خورشید رخ را چو باغ بهشت		که موبد چو ایشان صنوبر نکشت
ابا تاج و با گنج نادیده رنج		مگر زلفشان دیده رنج شکنج
بیاورد هر سه بدیشان سپرد		که سه ماه نو بود و سه شاه گرد
ز کینه به دل گفت شاه یمن		که از آفریدون بد آمد به من
بد از من که هرگز مبادم میان		که ماده شد از تخم نره کیان
به اختر کس آن‌دان که دخترش نیست		چو دختر بود روشن اخترش نیست
به پیش همه موبدان سرو گفت		که زیبا بود ماه را شاه جفت
بدانید کین سه جهان بین خویش		سپردم بدیشان بر آیین خویش
بدان تا چو دیده بدارندشان		چو جان پیش دل بر نگارندشان

خروشید و بار غریبان ببست		ابر پشت شرزه هیونان مست
ز گوهر یمن گشت افروخته		عماری یک اندردگر دوخته
چو فرزند را باشد آئین و فر		گرامی به دل بر چه ماده چه نر
به سوی فریدون نهادند روی		جوانان بینادل راه جوی

[غریب آشنا]

نهفته چو بیرون کشید از نهان

نهفته چو بیرون کشید از نهان		به سه بخش کرد آفریدون جهان
یکی روم و خاور دگر ترک و چین		سیم دشت گردان و ایران‌زمین
نخستین به سلم اندرون بنگرید		همه روم و خاور مراو را سزید
به فرزند تا لشکری برگزید		گرازان سوی خاور اندرکشید
به تخت کیان اندر آورد پای		همی خواندندیش خاور خدای
دگر تور را داد توران زمین		ورا کرد سالار ترکان و چین
یکی لشکری نا مزد کرد شاه		کشید آنگهی تور لشکر به راه
بیامد به تخت کی برنشست		کمر بر میان بست و بگشاد دست
بزرگان برو گوهر افشاندند		همی پاک توران شهش خواندند
از ایشان چو نوبت به ایرج رسید		مر او را پدر شاه ایران گزید
هم ایران و هم دشت نیزه‌وران		هم آن تخت شاهی و تاج سران
بدو داد کورا سزا بود تاج		همان کرسی و مهر و آن تخت عاج
نشستند هر سه به آرام و شاد		چنان مرزبانان فرخ نژاد

[غریب آشنا]

برآمد برین روزگار دراز

برآمد برین روزگار دراز		زمانه به دل در همی داشت راز
فریدون فرزانه شد سالخورد		به باغ بهار اندر آورد گرد
برین گونه گردد سراسر سخن		شود سست نیرو چو گردد کهن
چو آمد به کاراندرون تیرگی		گرفتند پرمایگان خیرگی
بجنبید مر سلم را دل ز جای		دگرگونه‌تر شد به آیین و رای
دلش گشت غرقه به آزاندرون		به اندیشه بنشست با رهنمون
نبودش پسندیده بخش پدر		که داد او به کهتر پسر تخت زر
به دل پر زکین شد به رخ پر ز چین		فرسته فرستاد زی شاه چین
فرستاد نزد برادر پیام		که جاوید زی خرم و شادکام
بدان ای شهنشاه ترکان و چین		گسسته دل روشن از به گزین
ز نیکی زیان کرده گویی پسند		منش پست و بالا چو سرو بلند
کنون بشنو ازمن یکی داستان		کزین گونه نشنیدی از باستان
سه فرزند بودیم زیبای تخت		یکی کهتر از ما برآمد به بخت
اگر مهترم من به سال و خرد		زمانه به مهر من اندر خورد
گذشته ز من تاج و تخت و کلاه		نزیبد مگر بر تو ای پادشاه
سزد گر بمانیم هر دو دژم		کزین سان پدر کرد بر ما ستم
چو ایران و دشت یلان و یمن		به ایرج دهد روم و خاور به من
سپارد ترا مرز ترکان و چین		که از تو سپهدار ایران زمین
بدین بخشش اندر مرا پای نیست		به مغز پدر اندرون رای نیست
هیون فرستاده بگزارد پای		بیامد به نزدیک توران خدای

به خوبی شنیده همه یاد کرد		سر تور بی‌مغز پرباد کرد
چو این راز بشنید تور دلیر		برآشفت ناگاه برسان شیر
چنین داد پاسخ که با شهریار		بگو این سخن هم چنین یاد دار
که ما را به گاه جوانی پدر		بدین گونه بفریفت ای دادگر
درختیست این خود نشانده بدست		کجا آب او خون و برگش کبست
ترا با من اکنون بدین گفت‌گوی		بباید بروی اندر آورد روی
زدن رای هشیار و کردن نگاه		هیونی فگندن به نزدیک شاه
زبان‌آوری چرب گوی از میان		فرستاد باید به شاه جهان
به جای زبونی و جای فریب		نباید که یابد دلاور شکیب
نشاید درنگ اندرین کار هیچ		کجا آید آسایش اندر بسیچ
فرستاده چون پاسخ آورد باز		برهنه شد آن روی پوشیده‌راز
برفت این برادر ز روم آن ز چین		به زهر اندر آمیخته انگبین
رسیدند پس یک به دیگر فراز		سخن راندند آشکارا و راز
گزیدند پس موبدی تیزویر		سخن گوی و بینادل و یادگیر
ز بیگانه پردخته کردند جای		سگالش گرفتند هر گونه رای
سخن سلم پیوند کرد از نخست		ز شرم پدر دیدگان را بشست
فرستاده را گفت ره برنورد		نباید که یابد ترا باد و گرد
چو آیی به کاخ فریدون فرود		نخستین ز هر دو پسر ده درود
پس آنگه بگویش که ترس خدای		بباید که باشد به هر دو سرای
جوان را بود روز پیری امید		نگردد سیه‌موی گشته سپید

چه سازی درنگ اندرین جای تنگ		که شد تنگ بر تو سرای درنگ
جهان مرترا داد یزدان پاک		ز تابنده خورشید تا تیره خاک
همه برزو ساختی رسم و راه		نکردی به فرمان یزدان نگاه
نجستی به جز کژی و کاستی		نکردی به بخشش درون راستی
سه فرزند بودت خردمند و گرد		بزرگ آمدت تیره بیدار خرد
ندیدی هنر با یکی بیشتر		کجا دیگری زو فرو برد سر
یکی را دم اژدها ساختی		یکی را به ابر اندار افراختی
یکی تاج بر سر ببالین تو		برو شاد گشته جهان‌بین تو
نه ما زو به مام و پدر کمتریم		نه بر تخت شاهی نه اندر خوریم
ایا دادگر شهریار زمین		برین داد هرگز مباد آفرین
اگر تاج از آن تارک بی‌بها		شود دور و یابد جهان زو رها
سپاری بدو گوشه‌ای از جهان		نشیند چو ما از تو خسته نهان
و گرنه سواران ترکان و چین		هم از روم گردان جوینده کین
فراز آورم لشگر گرزدار		از ایران و ایرج برآرم دمار
چو بشنید موبد پیام درشت		زمین را ببوسید و بنمود پشت
بر آنسان به زین اندر آورد پای		که از باد آتش بجنبد ز جای
به درگاه شاه آفریدون رسید		برآورده‌ای دید سر ناپدید
به ابر اندر آورده بالای او		زمین کوه تا کوه پهنای او
نشسته به در بر گرانمایگان		به پرده درون جای پرمایگان
به یک دست بربسته شیر و پلنگ		به دست دگر ژنده پیلان جنگ

ز چندان گرانمایه گرد دلیر		خروشی برآمد چو آوای شیر
سپهریست پنداشت ایوان به جای		گران لشگری گرد او بر به پای
برفتند بیدار کارآگهان		بگفتند با شهریار جهان
که آمد فرستاده‌ای نزد شاه		یکی پرمنش مرد با دستگاه
بفرمود تا پرده برداشتند		بر اسپش ز درگاه بگذاشتند
چو چشمش به روی فریدون رسید		همه دیده و دل پر از شاه دید
به بالای سرو و چو خورشید روی		چو کافور گرد گل سرخ موی
دولب پر ز خنده دو رخ پر ز شرم		کیانی زبان پر ز گفتار نرم
نشاندش هم آنگه فریدون ز پای		سزاوار کردش بر خویش جای
بپرسیدش از دو گرامی نخست		که هستند شادان دل و تن‌درست
دگر گفت کز راه دور و دراز		شدی رنجه اندر نشیب و فراز
فرستاده گفت ای گرانمایه شاه		ابی تو مبیناد کس پیش‌گاه
ز هر کس که پرسی به کام تواند		همه پاک زنده به نام تواند
منم بنده‌ای شاه را ناسزا		چنین بر تن خویش ناپارسا
پیامی درشت آوریده به شاه		فرستنده پر خشم و من بیگناه
بگویم چو فرمایدم شهریار		پیام جوانان ناهوشیار
بفرمود پس تا زبان برگشاد		شنیده سخن سر به سر کرد یاد
فریدون بدو پهن بگشاد گوش		چو بشنید مغزش برآمد به جوش
فرستاده را گفت کای هوشیار		بباید ترا پوزش اکنون به کار
که من چشم از ایشان چنین داشتم		همی بر دل خویش بگذاشتم

که از گوهر بد نیاید مهی		مرا دل همی داد این آگهی
بگوی آن دو ناپاک بیهوده را		دو اهریمن مغز پالوده را
انوشه که کردید گوهر پدید		درود از شما خود بدین سان سزید
ز پند من ار مغزتان شد تهی		همی از خردتان نبود آگهی
ندارید شرم و نه بیم از خدای		شما را همانا همین‌ست رای
مرا پیشتر قیرگون بود موی		چو سرو سهی قد و چون ماه روی
سپهری که پشت مرا کرد کوز		نشد پست و گردان بجایست نوز
خماند شما را هم این روزگار		نماند برین گونه بس پایدار
بدان برترین نام یزدان پاک		به رخشنده خورشید و بر تیره خاک
به تخت و کلاه و به ناهید و ماه		که من بد نکردم شما را نگاه
یکی انجمن کردم از بخردان		ستاره شناسان و هم موبدان
بسی روزگاران شدست اندرین		نکردیم بر باد بخشش زمین
همه راستی خواستم زین سخن		به کژی نه سر بود پیدا نه بن
همه ترس یزدان بد اندر میان		همه راستی خواستم در جهان
چو آباد دادند گیتی به من		نجستم پراگندن انجمن
مگر همچنان گفتم آباد تخت		سپارم به سه دیده‌ی نیک بخت
شما را کنون گر دل از راه من		به کژی و تاری کشید اهرمن
ببینید تا کردگار بلند		چنین از شما کرد خواهد پسند
یکی داستان گویم ار بشنوید		همان بر که کارید خود بدروید
چنین گفت باما سخن رهنمای		جزین است جاوید ما را سرای

به تخت خرد بر نشست آزتان		چرا شد چنین دیو انبازتان
بترسم که در چنگ این اژدها		روان یابد از کالبدتان رها
مرا خود ز گیتی گه رفتن است		نه هنگام تندی و آشفتن است
ولیکن چنین گوید آن سالخورد		که بودش سه فرزند آزاد مرد
که چون آز گردد ز دلها تهی		چه آن خاک و آن تاج شاهنشهی
کسی کو برادر فروشد به خاک		سزد گر نخوانندش از آب پاک
جهان چون شما دید و بیند بسی		نخواهد شدن رام با هر کسی
کزین هر چه دانید از کردگار		بود رستگاری به روز شمار
بجویید و آن توشه‌ی ره کنید		بکوشید تا رنج کوته کنید
فرستاده بشنید گفتار اوی		زمین را ببوسید و برگاشت روی
ز پیش فریدون چنان بازگشت		که گفتی که با باد انباز گشت