سفرنگها و توضیحات :
* برای نمونه در تاریخ می بینیم که نظامی گنجوی از در اوج حکومت اقوام بیابنگرد بر قسمتی از ایران در حالیکه در نقاط دیگر ایران بزرگ حکومتهای محلی سررشته داری می کنند چنین می سراید:
همه گیتی تن است و ایران دل.......میست گوینده زین قیاس خجل
چونکه ایران دل زمین باشد ........... دل زتن به بود یقین باشد
ویا:
زمین را منم تاج تارک نشین ..... مارزان مرا تا نلرزد زمین
بهارفردون و گلزار جـــم....... به باد خزان گشته تاراج غم
و نیز:
شکوه کیان بیش باید نهاد .................... قدم در خور خویش باید نهاد
سگ کیست روباه نازرومند ......................که شیر ژیان را آرد به بند
ز شیران بود روبهان را نوا .........................نخندد زمین تا نگرید هوا
مرا زیبد از خسروان عجم .....................سر تخت کاووس و اکلیل جم
به سختی کشی سخت چون آهنم ................که از پشت شاهان روئین تنم
اگر اسفندیار از جهان رخت برد .................نسب نامه من به بهمن سپرد
اگر بهمن از پادشاهی گذشت ..................جهان پادشاهی به من بازگشت
به جز من که دارد گه کارزار. ......................دل بهمن و زور اسفندیار
به من میرسد بازوی بهمنی ..........................که اسفندیارم به روئینی
نژاده منم دیگران زیر دست ......................نژاد کیان را که آرد شکست
** گستره ی سرزمینهای جدا شده از ایران طی قرار دادهای شوم استعماری از این قرار است:
آران: 86600 کیلومتر مربع ، ارمنستان : 29800 ک .م ، گرجستان : 69700 ک.م ، داغستان : 50300 ک.م ، اوستی شمالی : 8000 ک.م ، چچن : 15700 ک .م ، اینگوش : 3600 ک. م ، بالکارستان : 12500 ک.م ، ( جمع کل قفقاز 276200 کیلومتر مربع )
افغانستان : 625225 ک.م ، بخشهایی از مکران : 250000 ک.م ، ( جمع کل سرزمینهای شرقی: 975225)
ترکمنستان : 488100 ک.م ، اوزبکستان : 447100 ک.م ، تاجیکستان : 141300 ک.م ، بخشهای ضمیمه شده به قزاقستان : 100000ک.م ، بخشهای ضمضمه شده به قرقیزستان : 50000 ک.م ، ( جمع کل سرزمینهای فرارودان : 2161720 کیلومتر مربع)
جمع کل همه ی سرزمین های جدا شده از ایران درونی در دوران قاجاریه 3 میلیون چهارصد و سیزده هزار کیلومتر مربع
*** کتاب گلستان ارم نوشته عباسقلی باکیخانف حاوی دانستنی های بسیار ارزشمندی از دید تاریخی است. برای نمونه گستره ی مذهب تشیع را در ایران شمالی به وضوح بیان می کند و تصریح میکند که حدود نود سال پیش از این اهالی باکو به زبان تاتی ( یکی از لهجه های پارسی) سخن می گفته اند. وی می نویسد که اهالی باکو تماما و اهالی دربند اغلب و اهالی سروان نصفا شیعی مذهب هستند. این کتاب از سوی انتشارات ققنوس به چاپ رسیده .
نوشته سالار سالاری