کتیبه بیستون(داریوش بزرگ)

[Borna66]

این عکس تغییر سایز داده شده است. روی این جایگاه کلیک کنید برای دیدن عکس کامل. تصویر اصلی دارای اندازه 800x1791 یا سنگینی میباشد 358کیلو بایت.

[Borna66]

پل باستانی در بیستون :

[Borna66]

در زمان کورش کبیر که امپراطوری ایران از قدرت و محبوبیتی بالاتر از ایالات متحده کنونی در قرن 21 برخوردار بود،و همچنین نام ایران نیز در آن زمان پارس یا پارسه بود(رضا شاه بعد از به قدرت زسیدن،نام ایران را در سازمان ملل برای نخستین بار از پارس،به ایران تغییر داد)،ایرانیان نمادی را برای سرزمین خود انتخاب نموده بودند که سمبل آزادی،تعادل و تکامل انسان بعنوان موجودی آزاد و متعالی بود.این نماد که چندان هم با آن نا آشنا نیستیم،بر اثر جهل و بی اطلاعی اقوامی که بعد از هخامنشیان ساکن ایران بودند و همچنین غبار زمان و روی کار آمدن حکومتهای ظالم،دیکتاتور و مذهبی،بتدریج به فراموشی سپرده شد.
اما نکته مهم در اینجاست که آن نماد زیبا و ارزشمند سر از جایی غیر از ایران در آورد و بعنوان نماد پرچم کشور دیگری در آمد و خوشبختانه بهمین علت بطور کامل فراموش نشد و در عصر حاظر خود شاهدی زنده از آن دوران پر افتخار است.

و اما، آن نماد چه بود و چگونه بعنوان آرم پرچم کشور دیگری درآمد و آن کشور چه نام دارد؟؟؟

1) آن نماد،یک ستاره شش گوش بود که خود از دل یک شش ظلعی بیرون آمده بود و آن شش ظلعی نیز از کنار هم چیده شدن شش مثلث متساوی الاضلاع بوجود می آمد.مثلث متساوی الاظلاع نیز بعنوان یکی از پایدار ترین اشکال هندسی بشمار می آید که نمادی از تعادل و پایدازی کامل است.لازم است بدانیم که کامل ترین مستطیل نیز که تناسب اظلاعش 1 به ریشه دوم 3 میباشد،از دل همین شش ظلعی استخراج میشود که بر اساس مثلث متساوی الاظلاع که در اثر نیرو،شکلی کاملا پایدار است بوجود می آید بر خلاف مستطیلی که یونانیان باستان ابداع نمودند که نسبت اظلاعش 1 به ریشه دوم 2 بود و از مربع اسخراج میشد که در اثر نیرو نامتعادل بود.
این مستطیل طلایی ایرانی نیز در معماری ایران به وفور مشاهده میشود،از جمله تناسبات میدان نقش جهان اصفهان که جزو بزرگترین میادین جهان است.

2)در زمان کورش کبیر که ایران امپراطور کره زمین بشمار می آمد،قوم بنی اسراعیل که در سرزمین بابل سکونت داشتند((از نیل تا فرات)) ،تحت ظلم و شکنجه حکام آن زمان بودند.یکی از مردمان آن قوم که پیرمردی بود،به سمت پارس آمد و به نزد کورش کبیر رفت تا شکایت خود را به آن پادشاه عادل بازگو کند.بعد از آن،بدستور کورش کبیر،سپاهی برای آزادی این قوم بطرف آن سرزمین براه افتاد و بدون آنکه یک قطره خون بر زمین جاری شود،آن سرزمین با پشتیبانی سپاه کورش کبیرو با همت مردمان آن سرزمین، از ظلم و سیطره حکام ظالم آن زمان رهایی یافت.
بعد از آن، مردمان آن دیار،نماد ایرانیان آن زمان را که ستاره ای شش گوش بود را بعنوان آرم پرچم خود انتخاب نمودند.

3)آن کشور که در آن دوران، سرزمین بابل نام داشت و از رود نیل تا رود فرات گسترده بود،در حال حاظر اسرائیل نام دارد.بسیاری از مردمان این کشور که توسط 90 درصد کشورهای جهان به رسمیت شناخته شده،ایرانی و یا ایرانی تبار هستند و مطالبی را که بازگو کردم،بدرستی می دانند و به آن ازعان دارند و در گذشته نیز جزو کشورهای بسیار صمیمی با ایران بحساب می آمدند ولی در حال حاظر...
نتیجه گیری اخلاقی از این واقعیت تاریخی:
جهل و نادانی و تعصب کور کورانه یک ملت،باعث تشکیل یک حکومت مذهبی و دیکتاتوری میگردد که به نام دین و مذهب،هر جنایتی انجام میدهد و سپس برای رفع و رجوع آن از حربه دشمن تراشی استفاده میکند و هر صدای اعتراضی را بنام مبارزه با دشمن خفه مینماید.
ناآگاهی پدران و مادران یک نسل،باعث روی کار آمدن کسانی شد که با نام دین و مذهب،عده ای جاهل را براه می اندازند تاپرچم کشورهای دیگر را آتش زنند و یا آن را بر روی حیوانات چهار پا اندازند،غافل از اینکه ستاره ای که بعنوان نماد آزادی،تعادل و تکامل انسان ایرانی بوده بر پرچم کشور دیگری در آتش جهل و نادانی زورگویان میسوزد.
آگاهی،صداقت بدون قید و شرط،کار و تلاش شبانه روزی و مهمتر از همه گذر از تعصب و پذیرفتن و اقرار به اشتباه،رمز آزادی و پیشرفت و ترقی مغرب زمین است.
اگر ملتی به سلاح علم و آگاهی مجهز باشد،هیچ قومی نمیتواند بر آنها حاکم شده و زور گویی نماید،پس:
ای جوانان سرزمین پارس،اینجا میراث پاک آریاییست،اینجا سرزمین بابک خرمدین است،اینجا سرزمین کاوه آهنگر است،
کاوه آهنگر دیگری باید تا طومار سست و لرزان ضحاک زمان را در هم پیچد،بپا خیزید و تاریخ و تمدن و فرهنگ خود را تمام و کمال در یابید که با آن تاریکی و ظلم ساعتی دوام نخاهد آورد.
دریغ است ایران که ویران شود کنام پلنگان و شیران شود

[Borna66]

مشخصات ظاهري کتيبه

اين کتيبه يکي از معتبرترين و مشهورترين سندهاي تاريخي جهان است . زيرا مهمترين نوشته ميخي زمان هخامنشي است . مجموعاً سطحي که اين کتيبه در برگرفته به طول 5/20 ( بيست متر و پنجاه سانتيمتر ) و عرض 80/7 ( هفت متر و هشتاد سانتيمتر ) مي باشد . براي آسان شدن توضيحات ، کتيبه را در دو بخش مورد بررسي قرار مي دهيم .

نقوش در كتيبه

نقش هاي اين اثر تاريخي بر سطحي به طول 6 متر و عرض يا ارتفاع 3 متر و 20 سانتي متر حجاري شده است و شامل تصوير داريوش و کماندار و نيزه دار شاهي و 10 تن شورشگر است که يک تن در زير پاي داريوش و 9 تن دست بسته در مقابل او قرار دارند و سرهايشان بجز نفر اول بوسيله طنابي بهم وصل شده است و هرکدام لباس مخصوص کشور خود را بر تن دارند که آنها را از ديگري متمايز مي سازد و بر بالاي سر هرکدام نوشته اي است که نام شورشگر و محل شورش را معلوم مي کند . اندازه قد هشت تن از اينان 126 سانتيمتر و آخرين نفر که سکونخا نام دارد با کلاهش 178 سانتيمتر مي باشد . در اين مجموعه شاه با چهره اصلي و با اندازه حقيقي يعني 181 سانتيمتر نشان داده شده ، پاي چپ و کمان او که در دست چپش قرار دارد بر بدن گئوماتا که زير پاي او به حال تضرع افتاده ، نهاده شده و دست راست پادشاه به نشانه پرستش به سوي فروهر بلند شده است . فروهر که نماد اهورامزدا است روبروي پادشاه قرار دارد و حلقه اي در دست چپ گرفته و دست راست خود را مانند پادشاه بلند کرده است اين حرکت ظاهراً علامت دعاي خير است . يک ستاره هشت پر درون دايره بالاي کلاه تقريباً استوانه اي شکل فروهر ديده مي شود که همين نقش هم در تاج کنگره دار زيبايي که بر سر داريوش است ، ديده مي شود . شايد بدين وسيله داريوش اهورائي بودن خود را نشان مي دهد . پشت سر داريوش کماندار و نيزه دار شاهي ايستاده اند . شاه و افسرانش همگي يکنوع لباس بلند پارسي در بر و کفش سه بندي مشابهي به پا دارند . ولي سربندي که بر سر افسران است از لحاظ تزئين با تاج داريوش تفاوت دارد . ريش مستطيل شکل شاه نيز طبق معمول از ريش کوتاه سايرين متمايز است و همين بخش مستطيل ريش ، الحاقي است يعني از تکه سنگ جداگانه اي ساخته شده و سپس با مهارت بسيار به چهره داريوش متصل شده است . در تصاوير فروهر و شاه و دو افسرش ، در هر دو مچ دستبند وجود دارد . اين دقت و ظرافت در تيردان و بند آن و منگوله هاي متصل به نيزه و ريش و سربند افسران شاهي هم بکار رفته است . گئوماتا تنها اسيري است که کفش بندي به پا دارد و بقيه اسيران پابرهنه هستند . بر سطح حجاري شده 11 کتيبه کوچک هست .

[Borna66]

خطوط در كتيبه
در زير نقش ها خطوط فارسي باستان در 5 ستون به طول 23/9 ( نه متر و بيست و سه سانتيمتر ) و عرض یا ارتفاع 63/3 متر ( سه متر و شصت سانتيمتر ) و 414 سطر قرار دارد . در دست راست کنار نقوش يک بخش کتيبه ايلامي به طول 60/5 ( پنج متر و شصت سانتيمتر ) و عرض يا ارتفاع 70/3 قرار دارد و بقيه اين کتيبه در سمت چپ در امتداد خطوط فارسي باستان به طول 67/5 و عرض 63/3 متر و کلاً 593 سطر در هشت ستون قرار دارد . کتيبه اکدي ( بابلي ) در قسمت بالاي کتيبه سمت چپ ايلامي قرار دارد با طول يا ارتفاع چهار متر (4) و عرض از قسمت بالا 52/2 و در قسمت پايين 31/2 اين کتيبه به شکل ذوزنقه مي باشد و در 112 سطر مي باشد . مجموع خطوط و نقوش برابر با 120 متر مربع است .
مطالب موجود در کتيبه داريوش
کوروش در خيال لشکرکشي به مصر بود که کشته شد و پسرش کمبوجيه بر تخت سلطنت نشست و براي تحقق بخشيدن به آرزوي پدر رهسپار مصر شد . اما قبل از عزيمت برادر و رقيب خود برديا را از بيم آنکه مبادا در غياب او به تخت سلطنت بنشيند ، مخفيانه کشت . او با حمله به مصر قلمرو امپراطوري خويش را گسترش داد . از شواهد چنين بر مي آيد که او بر خلاف کوروش براي عقايد ملتها و کساني که تحت سلطه اش بودند ، ارجي قائل نبود و از فرزانگي و درايت پدر بهره چنداني نبرده بود . چنانکه پس از شکست قرطاجنه ( از مستعمرات فينيقي ها ) که علت آن سر باز زدن ناويان ناوگانهاي ايران ( که همه از مردم فينيقيه بودند ) بود . کمبوجيه گذشت و سياست پدر را فراموش کرد و در برابر همه ، مصريان را ريشخند کرد با خنجرش گوساله مقدس مصريان آپبس راکه مي پرستيدند از پاي در آورد و جسدهاي موميايي شده پادشاهان را از گورها بيرون کشيد . معابد را با پليدي آلود و فرمان داد تا بتهايي را که در آنها بودند بسوزانند و اين شامل خارجيها نبود چنانکه در زمان بيماري هاي خود که شايد نوبه هاي صرعي بوده خواهر و همسر خود رکسانا را کشت. پسر خود پراک اسپيس را به تير زد و دوازده تن از بزرگان ايران را زنده بگور کرد . شايد بدليل جو خفقان و ايجاد حکومت مطلقه بود که ميزان نارضايتي مردم و سران کشور زياد شده بود و دشمناني که در زمان کوروش به علت اقتدار و سياستش ناچار سکوت کرده بودند اکنون با دوگانگي و ضعفي که در حکومت وجود داشت سر به شورش برداشتند . گئومات مغ که از روحانيون دربار بود و از راز کشته شدن برديا نيز اطلاع داشت فرصت را غنيمت شمرد و در غياب کمبوجيه که حدود سه سال در مصر بود ، علم اين قيامها را برافراشت . گئومات از نژاد ماد بود و کشورداري و شاهنشاهي اين نژاد بدست کوروش انقراض يافته بود . گئومات از زمان به تخت نشستن تا زمان سرکوبیش حدود 7 ماه بر ايران حکومت راند . او ماليات سه سال را به مردم بخشيد و در دين اصلاحاتي بوجود آورد ، براي همين معابد موجود را ويران کرد . بر طبق کتيبه بيستون خبر شورش گئومات که به کمبوجيه رسيد . قصد بازگشت به ايران کرد ولي در بين راه خود را کشت و داريوش که از نوادگان هخامنش و همچنين از سرداران محافظ کمبوجيه بود حکومت را بدست گرفت . ده ياغي که بر کتيبه بيستون حجاري شده اند نشان دهنده ده شورش است که توسط داريوش تا يکسال و نيم – دو سال پس از شاهيش سرکوب شده اند .

[Borna66]

کتيبه بيستون يا کتيبه داريوش

در 30 کيلومتري شرق کرمانشاه و در ارتفاع صد متري بر روي صخره اي داريوش کتيبه مشهور خود را حک کرده است که تا سال 1835 کسي از راز آن آگاه نبود . چشمه بيستون محل اطراق کاروانها در دورانهاي مختلف بوده است براي همين کسان زيادي کتيبه داريوش را ديده اند و شرحي از آن را در سفرنامه ها يا خاطراتشان گفته اند . از قديمي ترين آثار درباره اين نوشته ، گفته هاي ديودورسس سيسيلي است که در قرن اول پيش از ميلاد اين حجاري را به الهه سميراميس و صد نيزه داري که اطرافش را گرفته اند نسبت داده و گفته است بدستور سميراميس در زير نقش برجسته نوشته اي با حروف سرياني نقل کرده اند ديودور با تکيه بر نوشته کتزياس چنين آورده است که صخره مکان مقدسي بوده و به زئوس خداي بزرگ یونانيان تعلق داشته است . ايزيدور خاراکسي جغرافي نويس باستان درباره راه کاروان رويي که از شرق بابل تا مرزهاي خاوري امپراطوري روم کشيده شده شرحي نوشته و در آن بيستون را باپتانا در ناحيه ، کامبادنا ناميده است و مي نويسد در باپتانا نوشته و تصويري از سميراميس است . و با وجود اختلاف نام بيستون با باپتانا که ايزيدور از آن ياد کرده در يکي بودن آنها کمتر مي توان ترديد داشت چون در کتيبه ، داريوش از ناحيه کامپادنا در سرزمين ماد در محل کتيبه نام برده شده است . ابن حقول آنرا نقش مکتب خانه اي مي داند که معلم براي تنبيه شاگردانش تسمه اي در دست دارد . گاردان جهانگرد فرانسوي در سال 1794 اين نقش را پيکره دوازده حواري مسيح دانست ، و تصوير فروهر را به مسيح نسبت داد . پورتر در سال 1818 حدس زد که اين نقش ها پيکره شلم نصر و دو سردار و ده سبط ( قبيله ) اسرائيل است که به اسارت افتاده اند . خطر صعود از کوه مانع از آن مي شد که کسي به کتيبه نزديک شود . پورتر تا نيمه راه صعود کرد و طرحي از پيکره ها کشيد . او درباره خطر بالا رفتن از کوه مي گويد " هيچ زماني بدون بيم مرگ از آنجا نمي توان بالا رفت " . بالاخره در سال 1835 اولين کسي که اين صخره را در نورديد راولينسون انگليسي بود که از ستون اول متن فارسي باستان نسخه برداري کرد . او افسر انگليسي مأمور تربيت سربازان شاهي در ايران بود ولي به علت اختلافي که بين دولت ايران و انگليس پيش آمده بود راولينسون مجبور شد ايران را ترک کند . اما در سال 1844 بعد از شرکت در جنگ افغانها (جنگ افغانستان ) مجدد به ايران آمد و بقيه متن فارسي باستان را رونويسي کرد و از ترجمه ايلامي آن که سکايي ، مادي و شوشي جديد نيز خوانده شده نسخه برداري کرد . مطالعات وي در سال 1857 مورد توجه انجمن آسيايي پادشاهي لندن واقع گرديد و به اين ترتيب راز کتيبه بيستون گشوده شده . کار راولينسون سبب شد تا اين کتيبه مورد توجه دانشمندان زيادي قرار گيرد از جمله پروفسور ويليام جکسن از دانشگاه کلمبيا که در سال 1903 از آنجا ديدن کرد و مطالعاتي بر روي کتيبه انجام داد که بيشتر تصحيح کار راولينسون بود . در سال 1904 اولين عکسها توسط لينگ و تامپسون براي موزه بريتانيا گرفته شد و مطالعات مفصل تري در ادامه کار راولينسون انجام شد . سپس در سال 49-1948 ژرژکامرون کتيبه را مجدداً و به طور کامل مورد مطالعه قرار داد . کامرون راه کوچکي را که سابقاً براي رسيدن به نقوش و کتيبه ها در سنگ تراشيده بودند پيدا کرد و کتيبه ديگري را که در طرف راست واقع است و تا آن زمان نسخه برداري نشده بود نسخه برداري کرد که معلوم شد ادامه کتيبه ايلامي است ضمناً کامرون يک قالب تهيه کرد که هم اکنون در دانشگاه ميشيگان است . نتيجه مطالعات اين دانشمند در مورد کتيبه بيستون اين بود که داراي سه نوع خط فارسي باستان ، ايلامي نو ، بابلي نو يا اکدي مي باشد و پس از رمزگشايي فارسي باستان فهميده شد که تصاوير به داريوش و دو سردارش و ده شورشگر که در اوايل سلطنت او قيام کرده بودند تعلق دارد و شرح سرکوب اين ياغيان مي باشد .

[Borna66]

غارهاي تاريخي بيستون

غار مرخرل:
اين غار به فاصله 500 متري از خانه هاي مردم و در دامنه كوه بيستون قرار دارد كه در سال 1965 ميلادي (3704رزتشتي) توسط فيليپ اسميت مورد حفاري قرار گرفته است. آثاري شامل تيغه ها و تراشنده هاي ضخيم مربوط به دوره هاي مياني پارينه سنگي جديد ،آثار سفالي و غير سفالي دوره نو سنگي و آثار دوره ساساني از آنجا بدست آمده است.


غار مرتاريك:
اين غار در دامنه كوه بيستون و در شمال غربي غار مرخرل است. ابزار سنگي پيدا شده در اين غار از انواع تراشنده ها و سوراخ كننده ها هستند.

غار شكارچيان:
اين غار در دامنه كوه بيستون و به فاصله كمي از مجسمه هركول قرار دارد. در حفاري هاي سال 1949 ميلادي (3687 زرتشتي) حدود 22000 شي شامل سفال ، ابزار سنگي ، قطعات استخوان حيوانات شامل گوزن ، غزال ، گاو وحشي ، پلنگ ، شغال ، گراز و روباه قرمز بدست آمده است. از اين غار همچنين بخشي ار ساعد انسان نئاندرتال ، دو قطعه سفال دوره آشوري ، سفالهاي دوره هخامنشي ، ابزارهاي سنگي دوره پارينه سنگي جديد كشف شده است.
غار مردودر:
اين غار در دامنه كوه بيستون و در شمال شرقي غار شكارچيان قرار دارد. ابزار سنگي دوره پارينه سنگي جديد كشف شده است.
غار مرآفتاب:
اين غار در دامنه كوه بيستون و در حدفاصل غارهاي مرتاريك و مردودر قرار دارد. ابزار سنگي پيدا شده در اين غار هم انواع تراشنده ها و سوراخ كننده ها هستند.
نيايشگاه مادي:
در زير كتيبه و نقش برجسته داريوش اول ، صفه اي به بلندي 5/1 متر وجود دارد كه بصورت خشكه چين با سنگهاي نتراشيده ساخته شده است. راهرويي به عرض 5/1و طول 7 متر اين اين صفه را به دو بخش تقسيم كرده است. در انتهاي اين راهرو اتاقي به اندازه 5/6×5/3 متر متر قرار دارد كه دو طرف آنرا شكاف كوه و انتهاي آنرا ديواري به عرض 5/1و طول 5/5 متر مسدود مي نمايد. با توجه به شباهت هاي سفالينه هاي مادي گودين تپه كنگاور و نوشيجان ملاير با اين صفه مي توان آنرا به دوره مادها نسبت داد. هيات آلماني بناي مورد نظر را نيايشگاهي از دوره مادها مي دانند.

[Borna66]

نقش برجسته و كتيبه داريوش اول:
سنگ نگاره داريوش اول 6 متر و 20/3متر عرض دارد. درسمت چپ اين سنگ نگاره تصوير داريوش به ارتفاع 78/1متر حجاري شده است. او تاج كنگره دار و پيراهن بلندي بر تن دارد. او در دست چپ خود كماني دارد و پاي چپ خود را بر روي سينه گئومات مغ قرار داده است. در پشت سر او «وينده فرنه» كمان دار و «گئوبروه» نيزه دار (از افراد هفت تن كه در براندازي گئومات مغ شركت داشته اند) ايستاده اند. گئومات به پشت خوابيده است و دستهاي خود را به علامت تسليم بالا برده است. اسيران هم به صف ايستاده اند و گردن و دستهاي آنها هم از پشت بسته شده است. بر روي دامن اسير سوم ، بالاي سر اسيران و تنه گئومات مغ نام و محل پادشاهان شورش گر نوشته شده است.
در بالاي سر اسيران تصوير نماد فروهر در حال بخشيدن حلقه قدرت به داريوش است. دست راست داريوش به نشانه نيايش اهورامزدا و احترام به طرف بالا است. داريوش در سنگ نوشته به معرفي خود و خاندانش ، به سه خط ميخي عيلامي ، بابلي و فارسي باستان مي پردازد.
هنوز سنگ تراشان هخامنشي در حال نوشتن بر سينه كوه بودند كه سكاها سر به شورش برداشتند. داريوش در سال 519 (پ.م.) يا 1219 زرتشتي سكونخا شاه سكاها را شكست داد و اين رويداد را بي درنگ به سنگ نوشته اضافه كردند. در پايان داريوش كساني را كه اين كتيبه بزرگ را محو كنند ، نفرين مي كند.


نيايشگاه مادي:
در زير كتيبه و نقش برجسته داريوش اول ، صفه اي به بلندي 5/1 متر وجود دارد كه بصورت خشكه چين با سنگهاي نتراشيده ساخته شده است. راهرويي به عرض 5/1و طول 7 متر اين اين صفه را به دو بخش تقسيم كرده است. در انتهاي اين راهرو اتاقي به اندازه 5/6×5/3 متر متر قرار دارد كه دو طرف آنرا شكاف كوه و انتهاي آنرا ديواري به عرض 5/1و طول 5/5 متر مسدود مي نمايد. با توجه به شباهت هاي سفالينه هاي مادي گودين تپه كنگاور و نوشيجان ملاير با اين صفه مي توان آنرا به دوره مادها نسبت داد. هيات آلماني بناي مورد نظر را نيايشگاهي از دوره مادها مي دانند.

فرهاد تراش:
اين صفه سنگي به طول 200 و عرض 30 متر در دامنه كوه بيستون تراشيده شده است. در دامنه اين صفحه سكويي خاكي قرار دارد كه در جلوي آن ديواري به طول 150 متر ايجاد شده است. اين ديوار با استفاده از بلوكهاي سنگي و لاشه سنگ به همراه ملات گچ ساخته شده است. بر روي برخي از بلوكهاي سنگي ، علائم سنگ تراشان ساساني ديده مي شود. اين صفحه ناتمام رها شده است ، ولي بخشهاي بالايي آن تقريبا تمام شده بود. در دامنه اين صفحه تراشيده و روي صفه خاكي تعداد زيادي بلوك سنگي ، ساقه و پايه ستون نيمه كاره ديده مي شود. اگر چه اهالي محل معتقد هستند كه اين صفحه تراشيده شده ، اثر فرهاد سنگ تراش است كه از عشق شيرين ( ملكه خسرو پرويز ) كوه را تراشيده است ولي شواهد باستان شناسي نشان مي دهد كه از سنگهاي كنده شده از اين ناحيه براي ساخت بناهايي چون پل خسرو ، پل بيستون ، كاخ خسرو و سد گامسياب استفاده كرده اند. تمام اين بناها هم مانند اين صفحه تراشيده شده ، نيمه كاره رها شدند و هرگز تكميل نشدند.

[Borna66]

كاخ خسرو :
اين بناي مستطيل شكل روبروي فرهاد تراش قرار دارد و شامل دو بخش است بخش شرقي به اندازه 85×44 متر و بخش غربي 55×44 متر است كه از طريق درگاهي به بخش شرقي راه دارد. اين بخش در اصل حياط خلوت مجموعه بوده است. رو كار ديوارها با لاشه سنگ و ملاط گچ ساخته شده است. در ديوارهاي بيروني اين بنا به فاصله هاي معيني ، پشتبندهاي مستطيل شكلي به طول متوسط 10/3 متر ايجاد شده است. بر روي بقاياي اين بنا ، كاروانسراي ايلخاني ساخته شده بود كه داراي 64 اتاق مستطيل شكل در اطراف حياط مركزي بود.

پل خسرو:
اين پل در دو كيلومتري جنوب غربي شهر بيستون بر روي رودخانه گامسياب و بر سر راه بيستون به قصر شيرين قرار دارد. اين پل 8/152 متر طول و 2/7 متر عرض دارد و شامل 9 پايه و 10 دهانه است. پايه هاي اين پل از سنگهاي مكعب شكلي ساخته شده اند كه بو سيله بستهاي آهني به يكديگر متصل شده اند و بر روي سنگ بستر فرش شده رودخانه قرار دارند. اين بستر سنگي مانع شسته شدن كف رودخانه
مي شود. از گذرگاه پل اثري باقي نمانده و بر روي اين پايه ها پلي فلزي به عرض بيش از يك متر براي تردد افراد محلي قرار داده شده است. پل ساساني خسرو در امتداد جاده اي قرار داشته است كه بقاياي جاده در دو طرف پل به طول چند كيلومتر ديده مي شود. اين جاده با قلوه سنگ و ملاط فرش شده است.


پل بيستون :
پل بيستون در حاشيه شرقي شهر بيستون و بر رودخانه دينور آب قرار دارد. اين پل به نامهاي پل كهنه ، شاه عباسي ، صفوي ، نادرآباد و پل دنيور آب نيز معروف است. اين پل به طول 144 متر و عرض 6/7 متر با پايه هاي شش ضلعي ساخته شده است. بر روي برخي از سنگهاي پايه هاي اين پل نشانه هايي از سنگ تراشان ساساني به شكلهاي مختلف ديده مي شود. اين پل در دوره ساساني تكميل نشد و بعدها در دوره حكومت حسنويه ( يكي از سلسله محلي كرد ) كامل شد. بعدها در دوره ايلخاني ، صفويه و پهلوي نيز بر روي اين بازسازي انجام شد.

نقش برجسته هركول:
اين نقش برجسته دوره اشكاني كه در سال 1337(ه .ش) يا 3696 زرتشتي به هنگام ساختن جاده همدان به كرمانشاه شناسايي شد، مرد نيرومند كاملا عرياني را نشان مي دهد كه در زير سايه درختي و بر روي نقش شيري لم داده است. در پشت سر او كتيبه و نقشهايي سنگ تراشي شده اند. اين نقشها شامل درختي است كه بر شاخه هاي آن كمان و تيرداني آويزان است و در كنار درخت ،گرز مخروطي شكل گره داري نقش شده است. كتيبه اي به خط يوناني در 7 خط ير روي لوحي شبيه به يك معبد يوناني (سنتوري شكل) نوشته شده است. متن كتيبه به شرح زير مي باشد. « به سال 164 ماه پونه موي هركول فاتح درخشان بوسيله هياكنيتوس پسر پانتياخوس ، به سبب نجات كل امن ـ فرمانده كل ـ اين مراسم برپا شد.»



نقش برجسته مهرداد دوم:
اين نقش برجسته دوره اشكاني كه در پايين نقش برحسته داريوش اول در كوه بيستون ديده مي‌شود ، از دوران مهرداد دوم به يادگار مانده است و به سالهاي 123 تا 110 (پ. م ) تعلق دارد. در اين كتيبه چهار نفر نفر از ساتراپ هاي محلي به ترتيب اهميت و جايگاه در پپشت سر يكديگر و در برابر مهرداد دوم ايستاده اند. نيمرخ آنها به سوي مهرداد و و نيمي از صورت مهرداد نيز به طرف آنها است. مهرداد دست راست خود را به حالت احترام بالا برده است. نفر اول گودرز اول رئيس ساتراپها است. نام نفر دوم محو شده است. نفر سوم ميترادات است و لقب او در اين كتيبه پپيس تومينوس به معني مورد اعتماد شاه آمده است. در دست وي نيكه (الهه پيروزي) ديده مي شود كه حلقه روبان داري را در دست دارد. نفر چهارم كوفاسانس نام دارد و لقب ندارد.
اين نقش برجسته در حقيقت واگذاري قدرت از طرف مهرداد به هريك از اين بزرگان را نشان ميدهد. متاسفانه قسمت مهم اين تقش برجسته در سده 18 ميلادي جهت نوشتن وقف نامه شيخ علي خان زنگنه ( صدراعظم شاه سليمان صفوي) خراب شد. اين وقف نامه شامل درآمد دو دهكده براي هزينه و نگهداري كاروانسراي بيستون است.



نقش برجسته گودرز در بيستون :
در قسمت شرقي نقش برجسته مهرداد دوم بر روي همان صخره نقش گودرز دوم اشكاني (سال 46 تا 51 ميلادي) همراه با كتيبه اي به خط يوناني وجود دارد. اين نقش برجسته صحنه پيروزي گودرز دوم را بر رقيبش مهرداد نشان مي دهد. گودرز سوار بر اسب است ، او با نيزه اي به سوي دشمن حمله مي برد و او را از روي اسب سر نگون مي كند. در بالاي سر گودرز ، الهه نيكه با تاج گل در دست در حال پرواز است. در پشت سر اين دو ، يك سوار ديگر نيز ديده مي شود. اين نقش برجسته داراي كتيبه اي است كه شرح آن شامل: « مهرداد پارسي … گودرز شاه شاهان ، پسر گيو ». قسمت مياني كتيبه قابل خواندن نمي باشد.


نقش برجسته بلاش:
در دامنه كوه بيستون و در قسمت شمال شرقي نقش گودرز تخته سنگ چهار ضلعي نامنظمي ديده مي شود كه در سه طرف آن نقشهايي حجاري شده اند. نقش مياني ، بلاش پادشاه اشكاني را به حالت تمام رخ با گردن بند و كمر بندي به كمر نشان مي دهد. لباس او در بالا تنگ و چسبان است و شلوار گشادي كه در قسمت مچ پا بسته شده ، به تن دارد. اين شخص پياله اي در دست چپ گرفته و دست راست خود را به طرف آتشدان داراز كرده است. بر روي آتشدان كتيبه اي به خط پهلوي اشكاني بدين شرح نوشته شده است: « اين پيكر ولخش شاهنشاه پسر ولخش شاهنشاه نوه…» به علت محو بودن قسمت آخر كتيبه مشخص نمي باشد كه اين تصوير مربوط به كدام بلاش اشكاني مي باشد. در سمت چپ نقش بلاش ، بر ضلع ديگر تخته سنگ نقش انسان ديگري مشاهده مي شود كه بيننده تصور مي كند كه اين شخص در حال گام برداشتن بطرف شخص مياني است. اين شخص هم لباسي شبيه به شاه اشكاني دارد. او دست خود را بطرف بالا گرفته و يك شئي در دست چپ خود دارد. در سمت راست بلاش هم نقش سومين شخص ديده مي شود كه او هم در حال حركت به سمت بلاش است. او نيم تنه اي تا روي زانو پوشيده است و كمر بندي به كمر دارد. دست چپ او ديده نمي شود و شي در دست راست دارد.








به غير از كتيبه ها و بناهاي يادآوري شده تعدادي استودان و يك كاروان سراي شاه عباسي هم در محوطه تاريخي بيستون قرار دارد.