معرفي جامع و كامل رشته ي زیست شناسی - گروه تجربی- یر پزشکی- علوم پایه

[Borna66]

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر: (کارشناسی ارشد و …)
رشته های مشابه و نزدیک به این رشته:
زمین شناسی- علوم سیاسی – جامعه شناسی و علوم اجتماعی
وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر:
وی در ادامه در مورد موقعیتهای شغلی این رشته در ایران می گوید: در حال حاضر کارشناسان میکروبیولوژی به عنوان نیروهایی که مسلط به تکنیکهای میکروبیولوژی هستند در پژوهشگاه نفت برای تحقیق بر روی میکروبهای نفت خوار یا گوگردزدایی، در بخش صنایع غذایی در کارخانه های کنسروسازی و کمپوت سازی و در صنایع بهداشتی مشغول به کار هستند اما مسلم است کسی که در رشته میکروب شناسی مدرک لیسانس دارد، باید در کنار یک کارشناس یا متخصص که دارای تحصیلات عالی تری است کار بکند اما اگر دانشجوی این رشته به مدارج بالاتر تحصیلی دست پیدا کند، علاوه بر به دست آوردن اطلاعات جدیدتر، می تواند موقعیت های شغلی بهتر و متنوع تری داشته باشد.
دکتر همتی نیز با اشاره به موارد فوق می گوید: کاربرد این رشته آنقدر گسترده است که قابل ذگر نیست برای مثال محقق این رشته از یک سوی می تواند به بررسی کاربرد سلاحهای میکروبی و راههای پیشگیری از این سلاحها بپردازد و از سوی دیگر می تواند در کارخانه های عطرسازی به ساخت عطرهای خوشبو به یاری میکروبها مشغول باشد.
دکتر همتی همچنین در مورد امکان داشتن شغل آزاد در این رشته می گوید: تهیه لوازم آزمایشگاهی مورد نیاز در این رشته یکی از شغلهایی است که بعضی از فارغ التحصیلان میکروبیولوژی جذب آن می شوند و در این زمینه خدمات شایسته ای انجام می دهند.
طیبه جلیلی دانشجوی کارشناسی ارشد میکروبیولوژی دانشگاه تهران نیز در مورد موقعیتهای شغلی این رشته می گوید: رشته میکروبیولوژی موقعیتهای شغلی متنوعی دارند که از ان جمله می توان به فعالیت در موسسه استاندارد و یا آزمایشگاههای کارخانجات تهیه مواد بهداشتی و غذایی در جهت تشخیص کیفیت و سلامت این مواد از نظر عدم آلودگی میکروبی (بیماری زا یا مولد فساد) اشاره کرد.
همچنین عده ای از فارغ التحصیلان در مراکز تهیه مواد دارویی مانند تهیه آنتی بیوتیک ها کار می کنند چرا که از برخی میکروارگانیسم ها مانند کپکها و اکتیومیست ها می توان برای تهیه بعضی از آنتی بیوتیک ها مثل پنی سیلین ها و استرپتومایسین استفاده کرد و بالاخره کارخانجات تهیه اسیدها مانند اسید بوتریک و اسید استیک و حلال ها مانند الکل و استون و مراکز تهیه واکسن مانند موسسه رازی و انستیتو پاستور ایران می توانند مراکز جذب فارغ التحصیلان این رشته باشند.

[Borna66]

میکروبیولوژی یا زیست شناسی سلولی مولکولی
گاه می شنویم که از رشته میکروبیولوژی با عنوان زیست شناسی سلولی مولکولی یاد می شود. برای مثال در برخی از قسمتهای دفترچه ها راهنمای آزمون سراسری سازمان سنجش آموزش کشور از این رشته با عنوان زیست شناسی سلولی مولکولی یاد شده است و به همین دلیل تعدادی از داوطلبان آزمون سراسری تصور می کنند که رشته میکروبیولوژی همان رشته علوم سلولی مولکولی است و در نتیجه هنگام انتخاب رشته با مشکلاتی روبرو می شوند.
دکتر محمدی درباره تفاوت مابین این دو رشته می گوید: در حقیقت علم میکروبیولوژی سلول (به اصطلاح چگونگی کارکردن و سوخت و ساز بدن سلول) صحبت می شود، در واقع ساختار سلول به عنوان یک میکروارگانیسم مورد بررسی قرار می گیرد، اما این باعث نمی شود که دو رشته فوق را یکی بدانیم چون علوم سلولی مولکولی از حیطه فعالیتهای بیرونی میکروب خارج شده و وارد فعالیتهای درونی آن می شود، در حالیکه در علم میکروبیولوژی تاثیرات بیرونی میکروارگانیسم ها مطالعه می شود. برای مثال شما در علم میکروبیولوژی نگاه می کنید که میکروارگانیسم مورد نظر شما نظر شما چه نوع بیماری ایجاد کرده و از روی آثار بیماری حدس می زنید میکروارگانیسمی را که بررسی می کنید، چه نوع میکروبی است.
دکتر محمدی همچنین در مورد نام رشته میکروبیولوژی می گوید: با توجه به این که امروزه علوم بسیار ریز، جزئی و تخصص شده است، بهتر است که دو علم میکروبیولوژی و علوم سلولی و مولکولی در کنار یکدیگر و با نام تخصصی خود به علم زیست شناسی خدمت بکنند نه اینکه یک علم، دیگری را احاطه بکند. مثلاً اگر بخواهیم میکروبیولوژی را زیر مجموعه ای از علوم سلولی و مولکولی بدانیم، اشتباه است چون بعضی از اوقات علوم سلولی و مولکولی کاری به میکروارگانیسم ها ندارد و در مورد سلولهای یوکاریوتی یا سلولهای انسانی صحبت می کند.

[Borna66]

معرفی رشته زیست شناسی سلولی و مولکولی – گرایش ژنتیک
هدف:
سال ۱۹۷۳ وقتی به یاری علم ژنتیک اولین ژن “کلون” گردید شاید کمتر کسی فکر می کرد که بزودی این علم یکی از علوم راهبردی دنیا شود و حتی تا جایی گسترش بیابد که نشریه Science باسواد بودن را مساوی با اطلاع داشتن از دو علم کامپیوتر و ژنتیک بداند.
این علم جوان در این مدت کوتاه به یکی از علوم استراتژیک جهان تبدیل شده است.
دکتر محمدرضا نوری دلوئی استاد ژنتیک دانشکده پزشکی دانشگاه تهران در معرفی این علم می گوید:
“بطور کلی دانش ژنتیک درباره انتقال صفات وراثتی از والدین به اولاد بحث می کند که البته این والدین می توانند انسان، درخت و یا باکتری باشند. در واقع ژنتیک تلاش می کند تا بگوید که چه مکانیزم هایی مولکولی، عامل انتقال صفات از نسلی به نسل دیگر هستند. مکانیزم هایی که باعث می شوند تا فرزندان شباهت زیادی به والدین داشته باشند و همچنین می خواهد بداند که چرا گاهی اوقات در بین والدین و فرزندان در برخی صفات تفاوت های بسیار معنی داری وجود دارد؟
برای مثال چرا گاهی اوقات والدین سفیدپوست، بچه رنگین پوست دارند؟
آنچه مسلم و روشن است در سطح جهانی در همه کشورها، چه در زمینه های آموزشی و چه پژوهشی و بهره وری علمی و اقتصادی، رشته های علوم زیستی مورد توجه کامل است و مسائل بنیادی و پژوهشی رشته های دیگری مانند کشاورزی (زراعت، باغبانی، گیاه پزشکی) و رشته های علوم پزشکی (پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی) و پیراپزشکی نیاز مبرم به اطلاعات و نظریه های علوم زیستی و تحقیقات و پژوهش های این علم دارد.
ماهیت:
دانش ژنتیک همیشه به طرح سه پرسش کلیدی می پردازد که این سه پرسش عبارتند از:
چه چیزی موروثی است؟ (بررسی ماهیت فیزیکی شیمیایی ماده وراثتی)
ماده وراثتی چه می کند؟ (بررسی عملکردها و نقش های ماده وراثتی)
ماده وراثتی در خلال نسل ها و بخصوص در زمان تکامل زیستی چگونه تغییر پیدا کرده و یا دستخوش جهش می شود؟”

[Borna66]

دکتر فروغ مند استاد ژنتیک دانشگاه شهید چمران اهواز نیز در معرفی رشته ژنتیک در سطح کارشناسی می گوید:
“دانشجویان رشته ژنتیک علاوه بر دروس ژنتیک ۱ و ۲ که به عنوان دروس پایه می گذرانند، برای آشنایی با دنیای وسیع این علم و دستاوردهای مختلف آن در ۱۷ واحد به طور کلی و اجمالی مباحث مهمی مثل ژنتیک سرطان، روش های تشخیص بیماری های ژنتیکی قبل و بعد از تولد، شناخت ناقلین بیماری ها، اصول مشاوره ژنتیکی قبل و بعد از تولد، شناخت ناقلین بیماری ها، اصول مشاوره ژنتیکی، نقش ژنتیک در بروز رفتارهای فردی و اجتماعی، شناخت جمعیت های مختلف ژنتیکی و نژادهای انسانی، ژن درمانی، پزشکی قانونی، تکنیک های رایج در ژنتیک، روش های اصلاح نژاد و ژنتیک مولکولی را مطالعه می کنند.”
مطالعات و تحقیقات ژنتیک در جانوران و گیاهان بررسی کاریوتیپها و ژنوتیهای گیاهان و جانوران، تشخیص کروموزوم های بیمار، عوامل وراثتی بیماری های ژنتیکی، اصلاح نباتات (در ژنتیک گیاهی) و اصلاح جانوران (دامی) در ژنتیک جانوری، مطالعات و مشاوره های ژنتیکی انسانی در ازدواج ها و خانواده ها از جمله توانایی های فارغ التحصیلان گرایش ژنتیک است.
اگر قرار باشد چند بیماری مهلک و یا سخت را نام ببرید، چه بیماری هایی به خاطرتان می آید؟ ایدز؟ سرطان؟ تالاسمی؟ هموفیلی؟ عقب ماندگی ذهنی یا جسمی؟
بله! تمامی این بیماری ها مهلک و یا سخت می باشند. اما آیا می دانید که تمامی این بیماری ها بگونه ای ژنتیکی هستند؟ و همچنین آیا می دانید که به یاری روشها و فنون جدید مهندسی ژنتیک(۱)، بسیاری از بیماری های ژنتیکی در آستانه مهار شدن قرار دارند؟
دکتر نوری دلوئی در این زمینه می گوید:
“یکی از قلمروهای ژنتیک، “ژن درمانی” است که در مدتی کوتاه توانسته است، سیمای جهان پزشکی را با دستاوردهای عظیم خود به گونه ای بنیادین دگرگون سازد. چرا که این روش نوین با جانشین ساختن ژن های سالم به جای ژن های معیوب و یا با ترمیم ژن های معیوب به مداوای اساسی بیماری می پردازد.”

[Borna66]

دکتر نوری دلوئی در ادامه سخنان خویش می گوید:
“البته علم ژنتیک کاربردهای گسترده دیگری نیز در علوم پزشکی دارد که از آن جمله می توان به تولید انبوه، ارزان و بدون خطر واکسن های انسانی و حیوانی با استفاده از باکتری ها و قارچ ها، تولید داروهای جدید و پروتئین های گوناگون برای درمان بیماری های مختلف و تشخیص قبل از تولد بیماری های کروموزومی و بیماری های ژنی با روش های پزشکی مولکولی مثل تشخیص بیماری تالاسمی در دوران جنینی اشاره کرد. که بدون شک در تمامی این فعالیت ها و تحقیقات متخصصان ژنتیک حضوری فعال و چشمگیر دارند.”
وی در ادامه می گوید:
“از سوی دیگر متخصصان ژنتیک نه تنها در پزشکی بلکه در کشاورزی و صنعت نیز تحقیقات با ارزشی انجام داده اند. برای مثال با استفاده از روشها و فنون مهندسی ژنتیک می توان گیاهانی را تولید کرد که نسبت به عواملی همچون سرما، گرما، رطوبت، خشکی، املاح، حشرات، آفات، ویروس ها و سایر عوامل بیماری مقاوم بوده و علاوه بر آن در مقایسه با موجود طبیعی، مجهز به مکانیسم های دفاعی اضافی باشند. مثل تولید گوجه فرهنگی جدید با کمیت و مقاومت به مراتب بیشتر و طعم بهتر از گوجه فرنگی طبیعی که اولین محصول گیاهی دستکاری شده ژنتیکی می باشد.
همچنین مهندسی ژنتیک در صنعت برای بازیافت ضایعات شهری و تبدیل آنها به موادی نظیر کود کمپوست، تولید انبوه آنیزم های مورد نیاز در صنایع غذایی، خوراک دام و طیور، چرم سازی و داروسازی و دهها مورد دیگر کاربرد دارد.”
آنچه گفته شد بیانگر جایگاه علم ژنتیک در کشورهای صنعتی است وگرنه علم ژنتیک در ایران هنوز در ابتدای راه است و باید تلاش بسیار کرد و کاستی ها را جبران نمود و موانع را از میان برداشت تا بتوان شاهد رشد روزافزون علم ژنتیک در ایران بود. البته این به آن معنی نیست که در کشور ما تحقیقات ژنتیکی انجام نمی گیرد و فارغ التحصیلان این رشته جذب هیچ مرکزی نمی شوند، بلکه سازمانهای مختلفی هستند که به فعالیت های تقحیقاتی ژنتیکی می پردازند که از جمله می توان به مراکز مختلف وزارت کشاورزی، وزارت جهاد سازندگی، مراکز پژوهشی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، انستیتو پاستور، مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی اشاره کرد.
علاوه بر مراکز فوق به گفته دکتر فروغ مند کارشناسان ژنتیک می توانند در مراکز ژنتیک دولتی و خصوصی مانند بخشهای ژنتیک مراکز بهزیستی، جهاد دانشگاهی، بیمارستان ها و کلینیک های خصوصی مشغول به کار گردند.
مراکزی از جمله: منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، بخش های تحقیقاتی گیاهی باغبانی و پرورش گل های زینتی و … و در ژنتیک جانوری سازمان ها و نهادهایی مانند: دام پروری، دام پزشکی، وزرات بهداشت و درمان (کارشناسی مشاوره ژنتیکی انسان) و … از جمله محل های کار برای دانشجویان این رشته است.
علاقمندیها: در همه رشته ها بخصوص در علوم پایه و بویژه در گرایشهای مختلف رشته زیست شناسی باید علاقه مند بود و صبر و پشتکار داشت تا بتوان طعم شیرین موفقیت را چشید.

[Borna66]

دکتر نوری دلوئی در همین زمینه می گوید:
“علاقه، پشتکار، امید و نشاط شرط ورود به میدان علم ژنتیک است. یعنی دانشجو باید بدون هراس از مشکلات و موانع موجود، با دقت تمام و براساس راهنمایی های اساتید و افراد اهل نظر به مطالعه بپردازد و تلاش کند تا همه روش ها و فنونی که به او آموزش داده می شود به صورت نظری و عملی فراگیر تا به یک عنصر نظری صرف تبدیل نشود بلکه یک نیروی علمی و فنی خلاق و نوآور باشد.

[Borna66]

وضعیت نیاز کشور به این رشته در حال حاضر:
جایگاه علم ژنتیک در کشورهای صنعتی با جایگاه فعلی این رشته در این بسیار متفاوت است که محتاج تلاش بسیار برای جبران کاستی هاست.
البته این به آن معنی نیست که در کشور ما تحقیقات ژنتیکی انجام نمی گیرد و فارغ التحصیلان این رشته جذب هیچ مرکزی نمی شوند، بلکه سازمانهای مختلفی هستند که به فعالیت های تحقیقاتی ژنتیکی می پردازند که از جمله می توان به مراکز مختلف وزارت کشاورزی، وزارت جهاد سازندگی، مراکز پژوهشی وزارت فرهنگ و اموزش عالی، انستیتو پاستور، مرکز ملی تحقیقات مهندسی ژنتیک و تکنولوژی زیستی اشاره کرد. علاوه بر مراکز فوق به گفته دکتر فروغ مند کارشناسان ژنتیک می توانند در مراکز ژنتیک دولتی و خصوصی مانند بخشهای ژنتیک مراکز بهزیستی، جهاد دانشگاهی، بیمارستان ها و کلینیک های خصوصی مشغول به کار گرداند.
نکات تکمیلی:

[Borna66]

نکات تکمیلی:
گرایش بیوشیمی یا بیوفیزیک تاکنون در هیچ دانشگاهی در سطح لیسانس ارائه نشده است و گرایش ژنتیک نیز هر چند سال یک بار در یک دانشگاه ارائه می شود و بعضی از گرایشها نیز در دو دانشگاه با دو نام متفاوت ارائه می گردند و از سوی دیگر واحدهای اختصاصی و اختیاری هر یک از این گرایشها در دانشگاههای مختلف، با توجه به امکانات و تخصص اساتید هر دانشگاه، متفاوت است.
همچنین مهندسی ژنتیک مجموعه روشها و فنونی است که تکیه گاه اصلیش زیست شناسی مولکولی و بخصوص ژنتیک مولکولی است.

[Borna66]

معرفی رشته زیست شناسی – گرایش علوم گیاهی
هدف:
شاخه علوم گیاهی: دانشجویان با گذرانیدن دروس مشترک و اختصاصی خود که در آن ۱۰ واحد دروس اختیاری و با جنبه کاربردی نیز پیش بینی شده است می توانند نیاز موسسات پژوهشی، آموزشی، تولیدی و خدماتی به کارشناسان علوم گیاهی را برطرف نمایند. از جمله دروس تخصصی شاخه علوم گیاهی عبارتند از: جلبک شناسی، قارچ شناسی، مورفولوژی گیاهی، اکولوژی گیاهی، فیزیولوژی گیاهی، اصول و روش های رده بندی گیاهان و … اهمیت این شاخه با توجه به نیاز مراکز پژوهشی به کارشناسی علوم گیاهی آشنا به مسائل گیاه شناسی و فیزیولوژی گیاهی، نیاز علوم گیاه پزشکی به کارشناسان علوم گیاهی، نیاز به کارشناسان علوم گیاهی در کشاورزی و صنایع دارویی، غذایی و چوب و کاغذ و … نیاز به کارشناسان علوم گیاهی در مسائل محیط زیست، رفع نیازمندیهای علوم طبیعی و باغهای کشاورزی به کارشناسان علوم گیاهی و پاسخگویی به نیاز مراکز آموزشی و پژوهشی در زمینه تربیت مدرس و محقق علوم گیاهی بخوبی روشن می شود.
ماهیت:
این رشته که یکی از شاخه های زیست شناسی است، صرفاً موارد مربوط به گیاه را اعم از گیاهان اولیه تا امروزی بررسی می کند و دارای زمینه های مختلفی مانند: گیاه شناسی، فیزیولوژی گیاهی، ریخت زایی و اندام زایی در گیاهان، بیوشیمی و جلبک شناسی است.
“علوم گیاهی دارای دو بخش عمده “فیزیولوژی” و “سیستماتیک” است که بخش فیزیولوژی به شناخت زندگی گیاهان و اندامهای مختلف یک گیاه می پردازد و بخش سیستماتیک نیز درباره اسامی و طبقه بندی گیاه می باشد.”
“در حال حاضر دانشجویان کارشناسی علوم گیاهی، اطلاعاتی عمومی در مورد گیاهان و جانوران در دو بخش فیزیولوژی و مباحث مربوط به آن و بخش سیستماتیک به دست می آورند یعنی دروس آنها جنبه تخصصی ندارد و ۱۱۸ واحد درسی گرایش علوم گیاهی با واحدهای درسی گرایش علوم جانوری یکسان است و هر دانشجوی علوم گیاهی تنها ۱۷ واحد تخصصی می گذراند که البته از این ۱۷ واحد نیز ۴ واحد اختیاری است و می تواند این ۴ واحد را از دروس گرایشهای دیگر انتخاب کند.”
فرصت های شغلی
برای یک دانش آموخته علوم گیاهی (در حد لیسانس)
حضور کارشناسان علوم گیاهی در موسسه های تحقیقاتی و اجرایی کشور امری ضروری است تا بتوان محیط زیست ایران را به خوبی حفظ کرد اما به گفته اساتید و دانشجویان علوم گیاهی در حال حاضر فارغ التحصیلان دوره لیسانس این رشته موقعیتهای شغلی مناسبی ندارند. چون دانش و اطلاعات ان ها جنبه تخصصی ندارد و موسسات و مراکز تحقیقاتی و اجرایی بیشتر مایلند که نیروهای مورد نیاز خود را از میان فارغ التحصیلان کارشناسی ارشد و یا دکترای این رشته انتخاب کنند.

[Borna66]

احمدرضا اخوت در همین زمینه می گوید:
“بیشتر فارغ التحصیلان علوم گیاهی در سطح کارشناسی جذب آموزش و پرورش می شوند چون معلومات آنها جنبه عمومی دارد و می توانند در تدریس کتب زیست شناسی دوره متوسطه موفق گردند اما نمی توانند در مراکز تحقیقاتی که نیاز به متخصص در زمینه های مختلف علوم گیاهی دارد، فرصت شغلی مناسبی به دست بیاورند.”
وی در ادامه می گوید: “با این وجود یک دانشجوی کارشناسی که از همان ابتدا توانایی و استعدادش را شناخته و آن را شکوفا کرده و خود را محدود به کتب درسی و دانشگاهی نکرده است، برایش فرصت های شغلی خوبی پیدا می شود.
برای مثال یک دانشجو شهرستانی می تواند احیاگر گیاهان منطقه زندگی خود باشد و یا با توجه به اهمیت گیاهان دارویی و روی آوردن مردم به این دسته از گیاهان، می تواند گیاهان دارویی شهر خود را شناسایی کرده و خواص آن ها را بررسی کند چون آب و هوای متغییر کشور ما مهمترین عامل در تاثیرات دارویی یک گیاه است و در نتیجه گیاهان دارویی کشور ما ویژگی های نادری دارند.
از سوی دیگر اگر کسی در این رشته خودش سرمایه گذاری کند و متاثر از محیط نشود، می تواند در بخش های کشاورزی – زیست، ژنتیک و بیوتکنولوزی فعالیت داشته باشد.
و بالاخره زمینه تحقیقاتی در این رشته بسیار گسترده است چون حدود یک پنچم گونه های گیاهی ایران، بومی کشورمان هستند و این زمینه خوبی برای تحقیقات است و بسیاری از تحقیقات را نیز می توان با امکانات اندک و در یک آزمایشگاه کوچک و یا در خانه انجام داد. در واقع باید گفت که ما در زمینه گیاه شناسی کاری نکردیم که بررسی کنیم آیا موقعیت کاری در این رشته وجود دارد یا خیر.
کاظم مهدی قلی فارغ التحصیل این رشته نیز با اشاره به تحقیقات اندک در رشت علوم گیاهی می گوید:
“علوم گیاهی آنقدر بکر است که ما در چهار رشته خزه شناسی، جلبک شناسی، قارچ شناسی و سرخس شناسی یا متخصص نداریم و یا تعداد متخصصان از انگشتان یک دست کمتر است. در نتیجه کسی که در یکی از رشته های فوق متخصص شود، موقعیت کاری خوبی به دست می آورد. همچننی اگر یک متخصص علوم گیاهی در زمینه سیستماتیک و فیزیولوژی گیاهان دارویی قوی باشد، مراکز زیادی او را جذب خواهد کرد.”
دکتر فهیمی نیا نیز در مورد فرصت های شغلی فارغ التحصیلان علوم گیاهی می گوید:
“علاوه بر وزارت آموزش و پرورش و مراکز تحقیقاتی و آزمایشگاهی وزارت فرهنگ و آموزش عالی، سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری، وزارت کشاورزی، وزارت جهاد سازندگی از جمله سازمانهایی هستند که می توانند فارغ التحصیل این رشته را جذب کنند. همچنین یک لیسانس علوم گیاهی می تواند در موسسه های خصوصی پرورش گل و گیاه مشغول به کار گردد.