با ساختمان ناخن و بیماریهای آن آشنا شویم
شاید بسیاری از افراد ناخن را قسمتی کم ارزش در بدن یک انسان تصور کنند اما در واقع نقش بسیار زیادی در زیبایی دست دارد . پزشکان با بررسی ناخن می توانند به تعدادی از بیماریهای سیستمیک در افراد پی ببرند . همچنین ناخن در کار کرد انگشتان و حفاظت از بافت نرم دست نقش مهمی دارد و از همه مهمتر در صورتی که ناخن دچار بیماری و یا عفونت گردد درد بسیار شدیدی بوجود خواهد آورد که آسایش را از بین می برد.
به گزارش خبرنگار سایت پزشکان بدون مرز ، ناخن نیز مانند هر عضو دیگری از بدن در معرض بسیاری از عوامل بیماری زا قرار دارد: باکتری ها، قارچ ها، ویروسها، عوامل شیمیائی و فیزیکی، …..، همچنین گاهی یک عامل بیماریزا تنها ناخن را مورد تهاجم قرار میدهد و در آن ایجاد بیماری میکند و گاهی یک بیماری که قسمتهای دیگر بدن را مبتلا کرده، به ناخن نیز گسترش پیدا میکند. با این وجود میتوان گفت به طور کلی بیماری های ناخن خیلی شایع نیستند.
* ساختمان ناخن
ناخن ها از لایه های پروتئینی تشکیل شده اند که کراتین نام دارد. ناخن ها کمک می کنند تا اشیاء را دستکاری کنیم و از بافت حساس نوک انگشتان محافظت می کنند. هر ناخن از چندین بخش تشکیل می شود که عبارتند از:
۱ -صفحه اصلی یا پلاک ناخن، این قسمت همان سطح رویی ناخن را تشکیل می دهد که بیشتر در معرض دید قرار دارد.
۲- چین ناخن، پوستی که از سه طرف ناخن، را احاطه کرده است.
۳- بستر ناخن، پوستی که در زیر صفحه اصلی ناخن قرار دارد.
۴- رکوتیکولCuticle ، بافتی که صفحه ناخن را در قاعده ناخن می پوشاند.
۵- بافت زایشیmatrix ، ناحیه ای است که زیر کوتیکول قرار دارد و رشد ناخن از آن قسمت صورت می گیرد.
۶- لانولاLunula ، قسمت هلال شکل سفیدرنگی که در قاعده ناخن قرار دارد.
ناخن ها به طور متوسط روزانه یک دهم میلی متر رشد می کنند و حدود ۶-۴ ماه طول می کشد که یک ناخن از محل بافت زایشی تا نوک انگشت برسد.در ناخن های انگشتان پا، رشد کندتر صورت گرفته و این زمان به ۱۲-۸ ماه می رسد. رشد ناخن ها در دست مسلط (دستی که بیشتر با آن کار می کنیم)، سریعتر است.
همچنین رشد ناخن به سن، فصل و تغذیه بستگی دارد. آنها در تابستان سریعتر از زمستان رشد می کنند. ناخن ها نفوذپذیرند، یعنی مایعاتی که با ناخن در تماس هستند جذب آن می شوند.
ناهنجاری های ناخن
برخی از علایمی که در ناخن ها دیده می شود نیازمند توجه خاصی نیستند مانند خطوط عمودی که با افزایش سن، گرایش به بدتر شدن دارند یا لکه ها و خطوط سفیدی که معمولا به مرور زمان به سمت بیرون رشد کرده و محو می شوند. نمونه هایی از این دسته تغییرات عبارتند از:
- لکه های سفید:
شایع ترین عارضه در ناخن هاست که معمولا در اثر ضربه های ضعیف مانند کوبیدن ناخن ها روی میز و یا جاهای دیگر ایجاد می شوند. بیشتر در کسانی دیده می شود که کار یدی انجام می دهند. نیاز به درمان ندارد. این لکه ها به مرور زمان به سمت بیرون رشد می کنند.
- شیارهای عمودی:
افزایش سن و قرار دادن ناخن ها در آب، آنها را مستعد نازک تر شدن و نرم تر شدن می کند. نازک شدن ناخن ها موجب ایجاد شیارهای عمودی در روی آنها می شود، استفاده از منابع غذایی حاوی آهن و روی می تواند موجب سفت تر شدن ناخن ها شده و از بروز چنین علایمی جلوگیری کند. ماساژ دادن ناخن ها با روغن بادام نیز موجب سفت تر شدن ناخن و حفاظت از آنها می شود.
- سیاه شدن ناخن ها یا کبودی زیرناخن:
خون مردگی هایی که در زیر ناخن مشاهده می شود معمولا در اثر کوبیده شدن یا فشرده شدن ناخن در لای در یا اشیای دیگر ایجاد می شود. این کبودی ها به مرور زمان از بین می روند و گاهی نیز ممکن است در اثر شدت ضربه و آسیب، ناخن ضربه دیده بیفتد اما جای نگرانی نیست چون ناخن جدید جایگزین می شود.
برخی دیگر از ناهنجاری های ناخن نیازمند توجه و پیگیری درمان هستند که به طور عمده به سه دسته موضعی، مادرزادی یا ژنتیک و ناهنجاری های همراه با بیماری های پوستی یا بیماری های سیستمیک، تقسیم می شوند. مانند:
* Paranychia
- یک عفونت باکتریایی، قارچی یا ویروسی است که بافت اطراف ناخن را درگیر کرده و موجب احساس درد، تورم، زق زق و قرمزی در این نواحی می شود. در چنین وضعیتی عامل ایجادکننده عفونت شناسایی شده و درمان مناسب با داروهای ضدقارچ، باکتری یا ویروس انتخاب می شود.
* Onychomycosis
- یک عفونت قارچی ناخن است که ریشه کن کردن آن آسان نیست، عفونت رایجی که اغلب (حدود ۴۰درصد موارد) با یک بیماری قارچی در قسمت دیگری از بدن همراه است. در این نوع عفونت، معمولا داروهای ضدقارچ خوراکی به مدت حداقل ۶ هفته برای ناخن های انگشتان دست و ۱۲هفته برای ناخن های انگشتان پا تجویز می شود.
شکل دیگری از درمان نیز توصیه می شود و آن تجویز دارو با مقدار بیشتر برای هفت روز در هر ماه به مدت ۳-۲ ماه است. درمان های موضعی نیز به عنوان شیوه های جدیدتر درمان در دسترس هستند.
- جدا شدن ناخن از بستر ناخن :
(Onycholysis) در این حالت صفحه ناخن از بستر خود جدا می شود. شایع ترین علت بیماری، پسوریازیس و یا تماس بیش از حد با شوینده ها است، این مشکل با عوامل دیگری نیز مانند ضربه یا گیر کردن ناخن به جایی، واکنش های دارویی، بیماری های قارچی و واکنش به سفت های ناخن یا ناخن های مصنوعی ارتباط دارد. تایپ کردن و کار با صفحه کلید به مدت طولانی هم ممکن است موجب بروز چنین مشکلی شود.
بد نیست که بدانیم حدود ۵۰درصد از بزرگسالانی که مبتلا به بیماری پوستی پسوریازیس هستند از ناهنجاری های ناخن رنج می برند.
- سندروم ناخن زرد:
تورم در دست ها و یا وضعیت تنفسی شخص از قبیل برونشیت مزمن ممکن است باعث شود تا در یک یا چند ناخن رنگ های زرد و یا سبز مشاهده شود. این علامت معمولا با رشد آهسته تر ناخن ها همراه است به طوری که کوتاه کردن ناخن ها به هر از چندماه یکبار به تعویق می افتد.
- سوراخ سوراخ شدن :
(Pitting) در این حالت ناخن کمی شبیه به انگشتانه خیاطی می شود. این حالت ممکن است در اثر ضربه ایجاد شود یا ممکن است از عوارض بیماری هایی نظیر پسوریازیس، اگزما یا آرتریت باشد.
- ضخیم شدن ناخن ها:
اصلی ترین دلیل این ناهنجاری، عفونت های قارچی و پسوریازیس است. ضربه و کهولت سن نیز ممکن است دلیل دیگری باشد. معمولا با درمان مشکل اصلی وضعیت ناخن به حالت عادی برمی گردد.
- تیرگی ناخن:
در این حالت ناخن ها مات و کدر بوده و در نوک آنها نوار تیره رنگی دیده می شود. این علامت ممکن است نشانی از یک بیماری جدی مانند سرطان، نارسایی های احتقانی قلب و یا دیابت باشد. این علامت ممکن است ناشی از کهولت سن نیز باشد.
- چماقی شدن ناخن ها:
در این حالت ناخن ها به دور انگشتان خمیده می شود. این حالت ممکن است مادرزادی بوده و یا ناشی از کمبود اکسیژن باشد که در بیماری های ریوی دیده می شود.
- شیارهای عرضی :
(Beauشs lines) شیارهایی که در عرض ناخن مشاهده می شود. این مشکل می تواند از مانیکور کردن غلط ناشی شود. در مواقعی که رشد ناخن به دلیل بیماری هایی مانند حمله قلبی، سرخک، سینه پهلو یا تب، از بافت زایشی متوقف می شود نیز این شیارها مشاهده می شوند.
- خطوط هلالی شکل :
(meeشs lines) خط های هلالی شکلی هستند که در امتداد لانولا دیده می شوند. این خطوط، سفیدرنگ بوده و در مسمومیت با آرسنیک بروز می کنند.
- ناخن های قاشقی شکل:
در این حالت ناخن ها، نرم، فرورفته و قاشقی شکل هستند. فرورفتگی روی ناخن ها معمولا به حدی است که می تواند یک قطره از مایع را در خود نگه دارد. این ناهنجاری در کم خونی های ناشی از فقر آهن دیده می شود.
با این مشخصات و علایمی که مطرح شد اگر حدس می زنید و یا مشکوک هستید که مشکلی دارید یا نه، سعی کنید با یک پزشک عمومی یا یک متخصص پوست مشورت کنید تا با انجام مشاهدات و آزمایشات لازم، تشخیص مناسب را ارایه کند. فراموش نکنید وقتی به دیدن پزشک خود می روید لاک های روی ناخن خود را پاک کنید تا بشود ناخن را دید.
به یاد داشته باشید که مهمترین مسأله در بحث مراقبت از ناخن ها این است که از استفاده نادرست از ناخن ها پرهیز کنید. از آنها به عنوان یک وسیله استفاده نکنید. آنها را نجوید و یا پوست اطراف آن را نکنید. معمولا موقع مرتب کردن ناخن ها، پوست انتهای ناخن(cuticle) را از ناخن جدا کرده یا آنرا می چینند که این کار نیز درست نیست.
بهتر است از محلول ها و موادی که برای نرم کردن پوست استفاده می کنید به ناخن ها نیز بمالید. بریدگی های کوچک در کناره های ناخن می تواند راهی برای ورود باکتری ها یا قارچ ها باشد و ایجاد عفونت کند (عفونت نسوج نرم مجاور ناخن.(paronychia ناخن ها به کندی رشد می کنند و علایم آسیب دیدگی تا ماه ها روی ناخن ها باقی می ماند.
اگر ناخن های شما خشک و شکننده است یا اینکه ورق ورق شده و می شکند، موقع استفاده از آب، صابون و دیگر شوینده ها، از دستکش های پلاستیکی یا دستکش های ظرفشویی با آستر کتانی استفاده کنید و به طور مرتب دست ها و ناخن های خود را با مرطوب کننده ها مرطوب نگه دارید. روش هایی برای سفت تر شدن ناخن ها و
حفاظت از آنها:
- ناخن های خود را کوتاه نگه دارید و نوک آن را کمی گرد کنید.
- از سفت کننده های ناخن استفاده کنید اما از محصولاتی که در آنها از فرمالدئید و تولوئن سولفا نامید، استفاده شده باشد بپرهیزید. زیرا این مواد شیمیایی ممکن است موجب خارش، قرمزی و تحریک پوست شود.
- هر وقت دستهایتان را شست و شو می دهید، پس از شست وشو از یک مرطوب کننده برای مرطوب نگه داشتن دستها استفاده کنید.
- موقع خواب ناخن ها و پوست اطراف آن را با مرطوب کننده ها، مرطوب کرده و یک دستکش پنبه ای بپوشید.
- از پاک کننده های لاک ناخن، بیش از دوبار در ماه استفاده نکنید. اگر نیاز به پاک کردن لاک از روی ناخن ها دارید از پاک کننده هایی که حاوی استون هستند استفاده نکنید زیرا ممکن است ناخن ها را خشک کند.
- ناخن های حساس و شکننده را بعد از حمام کردن یا پس از خیساندن در آب ولرم به مدت ۲۰-۱۵ دقیقه مرتب کنید و پس از مرتب کردن از مرطوب کننده ها استفاده کنید.
- بریدگی ها و شکاف های ناخن را با چسب ناخن یا با یک لاک بی رنگ ترمیم کنید.
* پارونیشی Paronychia
عفونت چین پوستی اطراف یک ناخن است که منجر به یک تورم دردناک میشود.
نحوه زندگی: فرو بردن مکرر دستها در آب یک عامل خطر است.
سن، جنس، ژنتیک: عوامل خطرمهمی نیستند.
عفونت چین پوستی احاطه کننده ناخنهای دست یا پا (چین ناخنی) پارونیشی نام دارد. عفونت باعث درد و تورم میشود، که ممکن است بسته به علت زمینه ای به صورت ناگهانی (پارونیشی حاد) یا تدریجی طی ماهها (پارونیشی مزمن) به وجود آید. یک یا تعداد بیشتری ناخن ممکن است مبتلا شوند.
علل بیماری:
پارونیشی حاد معمولاً به علت یک عفونت باکتریایی است که از طریق یک بریدگی یا شکاف در پوست، وارد چین ناخنی شده است. پارونیشی مزمن در بین افرادی همچون آشپزها که مکرراً دستهایشان را در آب فرو می کنند، شایع است. پوست اطراف ناخن از آن جدا و نرم شده و معمولاً توسط یک ارگانیسم مخمری، عفونی می گردد. ممکن است یک عفونت باکتریایی ثانویه سوار شود و یک پارونیشی حاد به وجود آید. بعضی از افراد با مقاومت کاهش یافته در برابر عفونت، مثل مبتلایان به مرض قند، در معرض خطر افزایش یافته پارونیشی میباشند.
علایم بیماری:
معمولاً علایم پارونیشی حاد در عرض ۲۴ ساعت پس از عفونت ظاهر میشوند و عبارتند از:
- درد وتورم در یک طرف چین ناخنی
- تشکیل چرک در اطراف ناخن
در صورتیکه پارونیشی حاد درمان نشود، ممکن است ناخن از بستر خود جدا شده، و نهایتاً بیفتد. علایم پارونیشی مزمن طی چندین ماه به وجود می آیند. این وضعیت ممکن است باعث مقداری ناراحتی و تورم شود، اما معمولاً تکشیل چرک، وجود ندارد. نهایتاً ناخن مبتلا مختصری ضخیم شده، ستیغهای افقی تشکیل گردیده و تغییر رنگ قهوه ای ایجاد میشود.
درمان بیماری: پزشک ممکن استف برای پارونیشی حاد، آنتی بیوتیک خوراکی تجویز کند، در موارد شدید، احتمال دارد، چرک تحت بی حسی موضعی تخلیه شود. پارونیشی مزمن، ممکن است توسط یک کرم حاوی داروی ضدقارچ درمان گردد. اما اگر یک عفونت ثانویه وجود داشته باشد، پزشک ممکن است داروهای ضدقارچی قویتر و آنتی بیوتیک خوراکی تجویز نماید. پارونیشی حاد، در عرض چند روز پس از درمان بهبود می یابد. در مورد پارونیشی مزمن ممکن است چندین هفته وقت صرف شود.
جهت پیشگیری از پارونیشی مزمن، باید دستهایتان را پس از شستن، کاملاً خشک کنید و هنگامی که دستهایتان در آب است، دستکش پلاستیکی با آستر پنبه ای بپوشید.
درمان ناخن فرورفته پا
ناخن فرورفته پا (ingrown toenail) ، هنگامی رخ میدهد که ناخن پا به درون پوست رشد میکند.
این عارضه ممکن است کاملا دردناک باشد و عفونی شود، بنابراین مهم است که به محض تشخیص ناخن فرورفته مراقبت فوری از آن به عمل آید.
این اقدامات را برای درمان ناخن فرورفته انجام دهید:
سه تا چهار بار در روز پا را در آب گرم بخیسانید.
هنگامی پا را نخیسانده‌اید، پنجه پا را پاک و خشک نگهدارید.
در هنگامی که این عارضه در حال بهبود یافتن است، صندل‌های جلو باز بپوشید. اگر حتما باید کفش بپوشید،کفش راحتی را انتخاب کنید که به پنجه پایتان فشار نیاورد.
به دقت یک برش از یک تکه کوچک از پنبه پاک یا نخ دندان موم‌دار را بین پوست و ناخن پا قرار دهید. هر روز این پانسمان را عوض کنید.
از یک مسکن معمول مانند ایبوپروفن یا استامینوفن برای تخفیف درد استفاده کنید.
معمولا در طول دو یا سه روز باید علائم بهبودی را مشاهده کنید. در غیر اینصورت با دکترتان تماس بگیرید.
* ناخنک( Ingrown Nail ) :
رشد و نفوذ ناخن به گوشت و بافت نرم زیرین این حالت را ایجاد میکند، که در شسث پا بیشتر دیده میشود. کفش تنگ و اصلاح نا مناسب ناخن از علل آن هستند. این بیماری دردناک است و احتمال عفونت در آن بالا است.
* خونریزی رگه ای Splinter Hemorrhages :
در اثر پارگی مویرگهای بستر ناخن ایجاد میشوند. شایعترین علت ایجاد آن ضربه هایی است که در طول روز و در اثر رفتار نامناسب با ناخنها و طی کارهای روزانه به ناخن وارد میشوند. اهمیت بالینی چندانی ندارند، بلکه صرفا موجب نمای نازیبا میشوند.
* عفونتهای قارچی Onychomycosis :
قارچها نزدیک به نیمی از بیماریهای ناخن را ایجاد میکنند و درمانشان آسان نیست. در این موارد ذراتی debris به رنگهای مختلف در زیر ناخن پدید می آیند که ضمن جدا کردن ناخن از بستر آن (onycholysis)، بسته به نوع قارچ موجب تغییر رنگ ناخن عمدتا به رنگهای سفید، زرد، قهوهای یا مشکی میشوند. با رشد بیشتر قارچ، بافت و نمای ظاهری ناخن تغییر میکند. در صورت عدم درمان و با تجمع بیشتر debris صفحه ناخن به تریج خرد شده، کاملا از بستر ناخن جدا میشود.
رعایت نکردن بهداشت فردی و پدیکور یا مانیکور نامناسب ازعلل مستعد کننده ابتلا میباشند.Onychomycosis در انگشتان پا تا چهار برابر بیشتر دیده میشود.
پیشگیری بسیار آسانتر از درمان است. برای پیشگیری لازم است ناخنها همیشه خشک و تمیز نگاه داشته شوند. جورابها را باید مرتب تعویض نمود. همچنین باید از آسیب به پوست و بافت اطراف ناخن جدا پرهیز شود. در هنگام پدیکوریا مانیکور نباید کوتیکول را برداشت.
* زگیل (wart) :
در حقیقت یک تومور خوشخیم پوستی است که بدلیل عفونت ویروسی ایجاد میشود و میتواند پوست زیرین و یا اطراف ناخن را درگیر کرده، نتیجتا موجب تغییر شکل ویا انهدام صفحه ناخن میشود. این بیماری در بسیاری از موارد دردناک است.
* عفونت میکروبی ناخن Paronychia:
این بیماری در اثر ورود باکتری به بافت نرم اطراف ناخن پدید می آید. پوستی که قسمت قاعده و طرفین ناخن را میپوش اند نقش محافظتی در برابر نفوذ باکتری ها ، قارچها، … دارد. هر عاملی که به این پوست آسیب بزند از قبیل ضربه ها،جویدن ناخن ویا برداشتن کوتیکول میتواند منجر به نفوذ باکتری ها و ایجاد عفونت در بافت آن محل شود. در صورت بروز عفونت قرمزی، درد، تورم و گرما در بافت دور ناخنی دیده میشود.
* عفونت سودومونا Pseudomonas :
سودومونا نوعی باکتری است که میتواند به ناخن تهاجم کند. این باکتری ممکن است در ناخن طبیعی و یا مابین ناخن طبیعی و مصنوعی ( کاشته شده) رشد کند. وجود رطوبت به نفوذ و رشد باکتری کمک میکند. مشخصه بارز این عفونت تغییر رنگ ناخن به رنگ سبز است. با افزایش شدت بیماری رنگ سبز نیز پررنگ تر میشود و ممکن است صفحه ناخن از بستر خود جدا شود.
* پسوریازیس Psoriasis:
یک بیماری مزمن و گسترده پوستی است که ممکن است به ناخن نیز گسترش یابد. در این صورت سطح ناخن ناهموار، موج دار و دارای فرورفتگی های ریز فراوان میشود. تغییر رنگ ناخن به زرد تا قرمز قهوه ای و یا جداشدن ناخن از بستر نیز ممکن است دیده شود.
۸ جویدن ناخن:
ترک این عادت بسیار مشکل است. در کودکان شیوع بیشتری دارد که اکثرا با افزایش سن بر طرف میشود. اما وجود این عادت دربالغین با بیماریهای اضطرابی مرتبط است. جویدن ناخنها نه تنها نمای ظاهری ناخن را تغییرمیدهد، بلکه موجب انتقال باکتری ها از دست به دهان و بر عکس میشود. همچنین با آسیب پوست اطراف ناخن، امکان نفوذ و گسترش باکتری ها به داخل آن فراهم می آید.
* ناخن ضخیم و پیچ دار Onychogryposis :
به ناخن ضخیم شده گفته میشود که به درون و زیر خود پیچ خورده باشد. به خودی خود یک بیماری نیست بلکه عمدتا در اثر سن بالا، ضربه به ناخن، عفونت قارچی و برخی بیماری ها از قبیل دیابت ایجاد میشود.
* Onychatrophia:
در حقیقت همان تحلیل رفتن ناخن است. در این حالت رشد ناخن بسیار کند است به طوری که لبه آزاد ناخن نیز وجود ندارد. همچنین ناخن جلای خود را از دست داده،کدر میشود. در برخی موارد ناخن خرد شده و کاملا می افتد. علت این حالت آسیب دیدن ماتریکس میباشد که معمولا در طی برخی بیماری های شدید رخ میدهد.
* Onychauxis:
به ضخیم شدن بیش از حد ناخن اطلاق می شود که معمولا در اثر سن بالا، ضربه به ناخن، عفونت قارچی و برخی بیماری ها از قبیل دیابت ایجاد میشود.
* خطوط بیو Beau’s Lines:
همانطور که میدانید ناخن در ماتریکس ساخته میشود. برخی عوامل از قبیل تروما، سوء تغذیه، شیمی درمانی و اصولا هر رخداد و بیماری شدید جسمی یا روحی میتوانند موجب اختلال در ساخت ناخن توسط ماتریکس میشوند. نتیجتا ناخنی که در طول بیماری ساخته میشود از نظر ظاهر، بافت و ترکیبات متفاوت است. به همین دلیل به شکل یک خط عرضی، کمی تیره تر و نیز فرورفته دیده میشود، که به آن خط بیو گفته میشود. از آنجایی که این ناخن ناقص قبلا تولید شده و شکل گرفته، نمیتوان آنرا به حالت اصلی و سالم در آورد، بلکه با رشد ناخن به بیرون رانده میشود. اما آنچه مهم است علت بوجود آورنده آن است که لازم است با مراجعه به پزشک مورد برسی قرار گیرد.
* ناخن قا شقی شکل Koilonychia:
ناخنهایی نازک، با لبه های برجسته میباشند که به حالت مقعر میباشند. کمبود آهن از عللی است که موجب این تغییر شکل میشود.
۸ خطوط تیره ناخنی Melanonychia :
خطوطی عمودی هستند که به رنگهای خاکستری، قهوه ای یا سیاه دیده میشوند. در اثر افزایش فعالیت و یا تعداد سلولهای رنگدانه ای ماتریکس ایجاد میشوند. در صورت مشاهده باید بلافاصله به پزشک مراجعه کرد.
* خونمردگی Hematoma:
وارد شدن ضربه به ناخن موجب پارگی مویرگهای بستر ناخن میشود. خون حاصل ما بین صفحه ناخن و بستر آن به دام افتاده، خونمردگی (هماتوم ) تشکیل میشود. هماتوم میتواند موجب جداشدن و افتادن ناخن شود. همچنین ممکن است موجب عفونت شود، زیرا بافت هماتوم برای رشد باکتری ها و قارچها مناسب است. جذب شدن خودبخود هماتوم ممکن است مدتی طول بکشد و گاهی موجب تغییر شکل ناخن میشود
- باشگاه پیام نور
- اخبار پیام نور
- تبلیغات در باشگاه
- نمونه سوالات پیام نور
- پرسش پاسخ پیام نوری
- امکانات باشگاه
- امکانات سایت
- منوی سریع
من همچنان بی امضاء
پاسخ با نقل قول
