اصول تغذيه در كوهستان
هنوز كسي نتوانسته است رژيم غذايي مشخصي براي كوهنوردان بنويسد اما توصيه‌هاي پيشكسوتان اين رشته در ارتفاعات كارساز است. منظور از كوهنوردان نيز آن دسته از كساني كه سال و يا ماهي يك بار به همين ارتفاعات سهل‌الوصول دربند و دركه مي‌روند و در همان ايستگاه‌هاي اول يا دوم بساط قليان و هندوانه‌اي به راه مي‌اندازند و تا خود عصر يله مي‌دهند بر پشتي‌هاي قهوه‌خانه بين راه نيست. معمولا بعد از انتخاب مكان اجراي برنامه كوهنوردي و تهيه پوشاك و وسايل مورد نياز، تغذيه در كوهستان از اهميت بيشتري برخوردار است. حجم بار مواد غذايي سبكي و فاسد نشدن اين غذاها به خصوص در فصول گرم جزو نكاتي است كه بايد به آن توجه داشت. بردن غذاهاي پختني پر حجم و وزن در موقع اجراي برنامه‌هاي يك روزه توصيه نمي‌شود. مواد غذايي بايد سبك و انرژي زا باشند. تعيين برنامه غذايي بستگي بسياري به نوع برنامه كوهنورديتان دارد . اين كه قصد صعود يك روزه را داريد يا چند روزه. اگر قصد صعود چند روزه را داشته باشيد معمولا توصيه مي شود از چند روز قبل به ذخيره سازي انرژي در بدن بپردازيد. كمي صبر كنيد، جلوتر كه برويم غذاهايي كه براي آزاد شدن انرژيشان زمان بيشتري نياز است را معرفي خواهيم كرد. بدن يك كوهنورد به صورت روزانه 2 هزار كالري نياز دارد ولي در هنگام صعود چيزي حدود 6 كيلو كالري نياز دارد بنابراين برنامه غذايي بايد طوري تنظيم شود كه اين ميزان تامين شود در غير اين صورت صعود همراه با كسلي و يا خستگي همراه خواهد بود. مواد مورد نياز بدن در دو گروه درشت مغذي‌ها (كربوهيدرات‌ يا قند‌، چربي‌ و پروتئين) و ريز مغذي ( املاح معدني ، ويتامين‌ها ) خلاصه مي شود. اين مواد را مي‌توان در در چهار گروه گوشت و پروتئين، ميوه و سبزيجات، لبنيات و شير و نان و غلات يافت. براي تغذيه در كوهستان بايد طوري برنامه ريزي كنيد كه انرژي مورد نيازتان بسته به برنامه صعودتان تامين شود. هر چقدر ارتفاع بيشتر مي‌شود بايد از مواد غذايي كه نياز به آب و اكسيژن كمتري دارد، استفاده كرد تا مشكلات گوارشي كمتري ايجاد شود. غذا‌هاي سنگين در ارتفاعات بالا باعث ايجاد حالت تهوع مي‌شود. كربوهيدرات‌‌ها اولين و مهمترين ماده‌اي كه منبع تامين انرژي در بدن است و سريع هضم شده و به سرعت در بدن جذب مي‌شود كربوهيدرات‌ها هستند. كربوهيدرات‌ها بر اساس اندازه مولكول به سه دسته مونوساكاريد، دي‌ساكاريد و پلي ساكاريد تقسيم مي‌شوند. هر چه مولكول كربوهيدرات كوچكتر باشد به آب و اكسيژن كمتري براي هضم و تبديل شدن به انرژي نياز دارد. مثلا عسل از نوع مونوساكاريد است و جذب آن از همان دهان شروع مي‌شود - البته در خوردن آن به دليل اسيدي بودنش زياد استفاده نكنيد- خرما نشاسته و غلات از نوع پلي ساكاريد هستند و براي جذب ميزان بيشتري آب و اكسيژن نياز دارند. از آنجايي كه هر گرم كربوهيدرات حدود 4 كيلو كالري ايجاد مي‌كند مصرف آن نبايد بيش از 55 درصد رژيم غذايي يك كوهنورد را شامل شود. غذا‌هاي كربو‌هيدرات دار را مي‌توان هميشه استفاده كرد بهترين آنها شامل برنج ، ماكاروني، سيب زميني و نان است. مصرف زياد از حد كربوهيدرات‌ها هم مي‌تواند عوارضي چون افزايش قند خون، ترشح انسولين و در نهايت خستگي عضلات را به همراه بياورد ضمن اين كه در راه بيشتر تشنه‌تان خواهد شد. چربي‌‌ها بدن بعد از قند‌ها سراغ چربي‌‌ها مي‌رود. اين ماده در بدن انرژي زيادي آزاد مي‌كند (هر گرم چربي معادل 9 كيلو كالري انرژي است) اما دسترسي به انرژي موجود در چربي‌ها علاوه بر آب فراوان به اكسيژن بيشتري نياز دارد. بنابراين در صعود‌‌ به ارتفاعات بيش از 4 هزار متر كه ميزان اكسيژن در محيط كمتر مي‌شود، مصرف آن توصيه نمي‌شود با اين حال بايستي 25 درصد از رژيم غذايي يك كوهنورد را شامل شود. انرژي زيادي كه چربي‌ها در بدن ايجاد مي‌كنند نياز به گذشت زماني حدود 6 تا 8 ساعت دارد بنابر‌اين به عنوان منبع انرژي سريع مصرف نشود. بهترين زمان مصرف غذا‌هاي پر چرب موقعي است كه بدانيد يك استراحت چند ساعته پيش رو خواهيد داشت. شايد بار‌ها برايتان پيش آمده باشد؛ اگر نه امتحان كنيد تفاوت خوردن چند آجيل در حين صعود را با خوردن مثلا چند بيسكويت و چاي. چربي‌‌ها به دو دسته گياهي و جانوري تقسيم مي‌شود. چربي حيواني مانند گوشت و دنبه گياهي مانند آجيل و ذرت، كنجد، نارگيل و زيتون است. در اغلب مواد غذایی، چربی‌ها به صورت نامرئی وجود دارند، مثلاً شیر طبیعی حدود 4% چربی دارد، گوشت‌ها از چند درصد تا چند ده درصد چربی دارند، زرده تخم مرغ تقریباً معادل پروتئین خود چربی دارد. پروتئين‌ها اهميت پروتئين‌ها نيز در برنامه‌هاي چند روزه بيشتر خود را نشان مي‌دهد. براي اين كه عضلات افت نكنند بايد پروتئين مصرف كرد. هر وقت قند و چربي بدن تمام شود بدن شروع به مصرف يا همان توليد انرژي از عضله‌ها مي‌كند. هر گرم پروتئين هم حدود 4 كيلو كالري انرژي آزاد مي‌كند و مصرفش بايد 20 درصد رژيم غذايي را شامل شود. از آنجايي كه آزاد سازي انرژي پروتئين‌ها 4 تا 6 ساعت زمان نياز دارد كوهنوردان معمولا توصيه مي‌كنند وعده غذايي پروتئين دار را به زماني مثل شب كه بدن استراحت 4 تا 6 ساعته خواهد داشت موكول كنيم. لوبيا، ماهي، پنير، عدس، گردو مي‌تواند آن را تامين كند. خوردن سير در روز‌هاي اول كوهنوردي به دليل مقاوم كردن بدن در برابر سرما و گرما توصيه شده است ولي به دليل افزايش تپش قلب در ارتفاعات مناسب نيست. آب: آب در حدود 65 تا 70 درصد وزن بدن را تشکیل می‌دهد از دست رفتن 10 درصد آب بدن نتایج بدی به بار می‌آورد. در كوهنوردي هميشه مي‌گويند آب فردا را هم امروز مصرف كنيد اين مسئله براي پررنگ كردن نقش آب در كوهنوردي است.
به صورت معمول يك فرد بالغ و سالم روزانه يك ليتر آب مصرف مي‌كند اين ميزان در كوهنوردي به مراتب بيشتر است. از آنجايي كه بدن كوهنوردان آب و املاح معني از دست مي دهد بهتر است آب مصرفي با مقداري نمك، قند يا عصاره ميوه اضافه كنيم.
در ارتفاعات بالا آب غلظت خون را كم كرده و باعث ديرتر خسته شدن بدن مي شود. توصيه مي‌شود كه سه ساعت قبل از شروع فعاليت حدود 500 ميلي ليتر را به صورت تدريجي مصرف كنيد. معمولا ما وقتي تشنه مي شويم كه بدن ميزان آب زيادي را از دست داده است بنابراين در كوهنوردي منتظر حس تشنگي نشويد و در فاصله‌هاي زماني كم چند جرعه آب بنوشيد.
مصرف برف در كوهستان توصيه نشده است چرا اين كه اين برف بدون املاح معدني است و سريع دفع شدن آن باعث پركاري كليه‌ها و املاح نداشتن آن باعث بروز اسهال مي‌شود. در مواقع ضروري پس از جوشاندن به آب برف نيز حتما قند و نمك و يا عصاره ميوه اضافه شود. شب‌ها با خوردن سوپ مي‌توان نمك از دست رفته را جبران كرد.
به همه چشمه‌هاي آب كه در مسير‌هاي كوه‌نوردي با آن مواجه مي‌شويم هم نمي‌شود اطمينان كرد بعضي از آنها بدون اين كه نشانه خاصي داشته باشند آلوده هستند و درصورت جوشانده شدن يا افزودن قرص‌هاي ضد عفوني كننده مي‌توان استفاده كرد.
پيشنهاد‌ صبحانه:
استفاده از پنير ، عسل، كره، بيسكويت، چاي، نان گندم، پوره سيب زميني، خرما و تخم مرغ، حلوا شكري. يا درست كردن . ساندویچ پيشنهادي: تخم مرغ با کاهو و گوجه فرنگی و نان سبوس دار همراه با چای یا قهوه.
استراحت بين راه: انجير توت زرد آلوي خشك، كشمش بادام و پسته و آجيل و... توصيه مي‌شود اما از آنجا كه براي هضم احتياج به آب و اكسيژن زيادي دارند بهتر است بنا به فصل ميوه مصرف شود. تا هم ويتامين مورد نياز بدن را تامين كند هم نياز به آب كمتري داشته باشيم. بهترين ميوه‌هاي توصيه شده سيب ليمو پرتقال انار خيار موز است. همچنين مي توان از خرما، كاكائو، كشمش، هويج، گوجه فرنگي استفاده كرد.
ناهار: پوره سيب‌زميني، عدسي، ساندويچ تخم مرغ و خيار شور، كنسرو لوبيا و ماهي مصرف بشود. ناهار پيشنهادي: یک فنجان شیر بدون چربی همراه با سالاد مرغ: سینه مرغ پخته و خرد شده، انبه یا آناناس خرد شده، پیازچه خرد شده و چند برگ کاهو و گوجه فرنگی.
شام: براي شام بهتر است يك غذاي سبك مصرف شود. انواع سوپ‌ها، خامه ، سيب زميني و روغن زيتون مصرف بشود.
از سبزيجات در تمام وعده‌هاي غذايي استفاده كنيد مثل کلم بروکلی، کلم، گل کلم، کرفس، خیار، نخود و لوبیا سبز، برگهای سبز، قارچ، پیاز، تربچه، کدو، گوجه فرنگی، انواع سبزي خوردن و...
تهیه و تنظیم: مهدی طوسی 1 meme