تمدن و هنر اژه ای ها

[Borna66]

هنر ميسني (معماري،سفالگري، نقش برجسته و صنايع دستي
o هنر ميسني
سرچشمه هاي فرهنگ ميسني، همانند پايان فرهنگ مينوسي، همچنان مورد بحث است. احتمال مي رود که يونيان اوليه، تقريباً همزمان با ساخته شدن کاخهاي کهن در کرت به سرزمين اصلي يونان کوچيده باشند – که اين با آغاز هزاره دوم پيش از ميلاد مقارن است. بدون ترديد حتي در آن زمان، يونانيان از فرهنگ کرت متأثر بوده اند و عده اي معتقدند که سرزمين اصلي يونان تا مدتي مستعمره مينوسيها بوده است، هرچند ساکنان سرزمين اصلي يونان سجاياي فرهنگي بسياري خاص خود پديد آوردند و برپا نگه داشتند. در هر صورت، قدرت مسيني مقارن روزگار فرخنده ساختمان کاخهاي جديد در کرت، در سرزمين يونان به روي کار آمد و در 1500 پيش از ميلاد، فرهنگ باشکوه جديدي در يونان رونق داشت که 700 سال بعد، هومر مجبور شد آن را با صفت «سرشار از زر» توصيف کند. اين امکان وجود دارد که ميسينها در اين عصر جديد نه فقط با کرت بلکه با مصر نيز ارتباط داشته و در نخستين روزهاي پادشاهي جديد با آن عليه حتيها متحد شده باشند و علاقه ميسينيها به طلا، با گنجينه هايي که داشتند، احتمالاً حاصل خدمت مزدورانه شان در مصر بوده است؛ زيرا اين کشور در روزگار باستان به ولخرجي و حاتم بخشي فلز مزبور شهرت داشت. بدين ترتيب، بيداري دنياي ميسني، احتمالاً نتيجه پيدايش ارتباطي سه جانبه ميان سرزمين يونان با کرت و مصر بوده است. نابود شدن کاخهاي کرت، فرهنگ ميسني (سرزمين اصلي يونان) را در قله برتري قرار داد؛ ولي امواج تازه اي از مهاجران يوناني متقدم يعني دوريها، سرانجام، تمدن ميسني را در کام خود بلعيدند. رخنه پيوسته اين مهاجران به يونان، پيدايش معماري دژ سازانه (بر خلاف جزيره کرت) را به يک ضرورت مبدل گردانيد و تقريباً در 1200 پيش از ميلاد ارگهاي مستحکم سرزمين اصلي يونان به دست مهاجمان نابود شدند. قهرمانان و نبردهاي اين آخرين سده هاي تمدن اژه اي، الهام بخش سنتي شدند که صدها سال بعد، هومر در نخستين منظومه هاي حماسي بزرگ اروپا يعني ايلياد و اوديسه آنها را جاودانه ساخت. با آنکه به نظر مي رسد ميسن مرکز فرهنگي سرزمين يونان بوده باشد، بقاياي کاخهاي بزرگ ديگري در وافيو، پولوس، اورخومنوس، آرن و (اخيراً) در ايولکوس کشف شده است. سالم مانده ترين و گيراترين بقاياي فرهنگ ميسني، آثاري هستند که از کاخهاي مستحکم تيرونز و ميسن به دست آمدند. اين دو کاخ در آغاز دوره ميسني پسين در حدود 1400 پيش از ميلاد ساخته شدند و در فاصله 1250 و 1200 پيش از ميلاد (همراه با کاخهاي ديگر) نابود شدند.

[Borna66]

■ معماري
ارگ تيرونز (تصوير 115) در فاصله پانزده کيلومتري ميسن که هر دو احتمالاً بارها تحت حاکميت فرمانرواي واحدي بوده اند، در نزد هومر به تيرونز صد ديوار و در نزد مردمان روزگار باستان به زادگاه هرکول قهرمان پرقدرت افسانه اي شهرت داشت. پاو سانياس سياح و سفرنامه نويس جهان باستان، ديوارهاي تيرونز را به اندازه اهرام مصر جالب و تماشايي مي دانست. اين ديوارهاي تنومند در نقطه مقابل کاخهاي «بي حصار» کرتي قرار دارند و آشکارا نشان مي دهند که جنبه اي دفاعي داشته اند. ساختمانهاي درون محدوده ديوارهايي به ضخامت 6 متر در يک امتداد واقع شده اند و به نظر مي رسد که از روي نقشه اي از پيش تعيين شده ساخته شده اند. بر خلاف بي نقشگي و گاه آشفتگي موجود در کاخهاي کرتي، نقشه ميسني نمونه اي از ترتيب صريح و ساده قرار گرفتن واحدها در کنار هم به شمار مي رود. تالار بارگاه (تصوير 116)، با نقشه اي سه اتاقه در قلب ساختمان و مرکز زندگي ارگ، تجسمي از نخستين نمونه معابد کلاسيک يونان است. اين شيوه بنيادي ساختمان سازي، در کاخهاي کرت ظاهر نمي شود ولي با شگفتي تمام در اوايل سال 2000 پيش از ميلاد به ظهور مي رسد. اين تالار که تالاري رسمي بود به شکل مستطيل با يک آتشدان در وسط و چهار ستون براي نگهداري سقف ساخته شده بود.

115 – نقشه ساختماني ارگ تيرونز، حدود 1400 – 1200 ق م يونانيان دوره هاي بعد، ديوارهاي مستحکم و تناور تيرونز و ديگر نقاط تاريخي ميسن را که از سنگ نتراشيده يا نيم تراشيده ساخته شده بودند کار سيکلوپها (غولان اساطيري يک چشم) دانستند و معتقد شدند اين بناهاي عظيم، کار همان نژاد غولان افسانه اي است، گاه از ميان ديوارهاي مزبور دالانهاي سنگ چين (تصوير 117) عبور داده مي شد، که احتمالاً به عنوان بخشي از شبکه دفاعي يا بخشي از يک راه نمايشي و تشريفاتي که از طريق يک هشتي و يک دهليز به تالار بارگاه يا اتاق اصلي کاخ منتهي مي شد، مورد استفاده بوده است. در دالان سنگ چيني که در اينجا مي بينيم، همچنان که از نامش پيداست، از سنگها نتراشيده به حالت طبيعي استفاده شده است. ظاهر زمخت و درشت اين ساختمانهاي سيکلوپي، از لحاظ عظمت خامي که دارد، بيش از هر ساخته دست بشر توجه ما را به خود جلب مي کند و تحرکي خاکي از هر ساخته موج مي زند که در هيچ يک از ديگر سبکهاي پيچيده معماري روزگار باستان به چشم نمي خورد.

116- نقشه ساختماني تالار بارگاه تيرونز


117 - دالان سنگ چين ، تيرونز


- نقشه و مقطع هاي گنج خانه آترئوس،‌ميسن حدود 1300 ق م

119

دروازه شيران، ميسن، حدود 1300 ق م. نقش برجسته روي سنگ آهكف بلندي تقريباًسانتي متر
120- درون گنبد . بلندي طاق گنج خانه آترئوس تقريباً 2/1 13 متر

نقاشي هاي ديواري، حکاکيها و دست کم پيکره هاي عظيم ساختماني در ميسن – دروازه شيران (تصوير 118) – از عبوسي اين کاخهاي دژ مانند مي کاست. اين دروازه بيروني دژ که از سمت چپ به وسيله يک ديوار و از سمت راست به وسيله يک باروي دو پهلوي برجسته حفاظت مي شد، از دو تک سنگ عظيم عمودي با يک حمال افقي بر روز آنها ساخته شده است، و رديفهاي فوقاني سنگ به صورت يک تاق برجسته در مي آيند و روزنه اي مثلثي شک پديد مي آورند که باعث کاسته شدن سنگيني و فشار قطعات بالايي بر حمال افقي مي شود. فضاي تاق نما با قطعه سنگي پر شده که رويش نقش برجسته دو شير در دو سوي يک ستون احتمالاً مقدس مينوسي حکاکي شده که رو در روي هم ايستاده اند و پايشان را بر قاعده آن نهاده اند. (اين ستون دروازه شيران، نمونه سنگي ستونهاي چوبي منهدم شده مينوسي است.) سوراخهاي روي چهره جانوران نشان مي دهد که سر اين شيرها، که ديگر وجود ندارد، از تکه سنگ يا فلز جداگانه اي ساخته شده بود. شيران با اندامي ستبر و پرقدرت حکاکي شده اند و کل طرح مزبور به طرز ستايش انگيزي فضاي سه بعدي بالاي تير حمال را پر مي کند و از لحاظ ابهت، قدرت و مقياس نوعي هماهنگي با سنگها کوه پيکر ديوارها و دروازه پديد مي آورند. گروههاي مشابهي از شيران را با نقش ريز بر روي مهرهاي کرتي مي بينيم و آدمي به محض ديدن اين مهرها احساس مي کند که اين شيرها فاصله چنداني با ترکيب بندي اشارتي هنر بين النهرين ندارند. در درون دروازه و سمت راست آن، دايره مقبره ها واقع شده که محوطه اي است مسدود و شامل تعدادي مقبره ساده چاهکي و گوديهاي سنگ چين شده به عنوان مقابر پادشاهان و خانواده هاي ايشان، که رويشان پوشيده و با يک لوح سنگي علامت گذاري شده است. اخيراً دايره مقابر مشابهي در بيرون محدوده ديوارهاي ميسن کشف شد. هر دو دايره مزبور به حدود 1600 – 1500 پيش از ميلاد مربوط مي شوند. اما در اين زمان، مقابر چاهکي تدريجاً جايشان را به مقابر به اصطلاح لانه زنبوري مي دادند، که بهترين نمونه باقيمانده آن بناي پرشکوه گنج خانه اَترئوس (تصويرهاي 119 و 120) است که اين نام اشتباهاً توسط شليمان بر آن نهاده شد؛ زيرا او گمان مي کرد بناي پرشکوه مزبور در ميان گروهي از بناهاي مشابه، مخزن گنجهاي آترئوس پدر آگاممنون و منلائوس است. بناي مزبور در دل يک تپه ساخته شده و راه وروديش از يک گذرگاه طولاني يا دوموس مي گذرد، شکل لانه زنبوري اتاقک مدور يا گنبد تدفيني با روي هم چيدن رجهاي پيش آمده سنگ بر قاعده اي مدور به دست آمد، به طرز باشکوهي در انحناي ديوار جا گرفت و باعث پديد آمدن گنبدي مرتفع شد که ارتفاعش در نمونه کنوني به دروازه متر مي رسد. اين، بزرگترين ساختمان تاق بندي شده بدون استفاده از تيرهاي داخلي در کل جهان باستان تا پيش از ساخته شدن معبد پانتئون رم در 1500 سال بعد بود.

[Borna66]

■ سفالگري، نقش برجسته و صنايع دستي
بيشتر مقابر لانه زنبوري، مدتها پيش از کشف دوباره شان در روزگار ما، يکسره غارت شده بودند. از طرف ديگر، در مقابر چاهکي ميسن آثار گرانبهاي بسياري به دست آمد. چندين خنجر مفرغي با مرصّع کاري طلا و نقره که در اين مقابر به دست آمده، حکايت از نفوذ سبک پيکره سازي مينوسي دارد (لوحه رنگي 9) روي بلندترين تيغه از سه تيغه نشان داده شده، سه شکارچي نيز در حال حمله با نيزه، کمان و سپر به شيري که شکارچي چهارم را نقش زمين کرده و دو شير ديگر پا به فرار گذاشته اند ديده مي شود. موضوع از کارهاي مشابه هنرمندان بين النهرين الهام گرفته ولي لباسها کرتي اند و حرکات قوي و روح دار شکارچيان، قدرت توأم با نرمش و جهش شيرها حکايت از سليقه اي مينوسي دارند.

121 – نقاب تدفيني از مقابر سلطنتي ميسن، حدود 1500 ق م. طلاي كوبيده . بلندي تقريباً 30 سانتي متر . موزه ملي آتن

لوحه رنگي 9 - تيغه هاي مرصع كاري شده خنجر از مقابر شاهي ميسن ، حدود 1600-1500 ق.م مفرغ ، طول بلندترين تيغه تقريبا 23cm . موزه ملي آتن .

در مقبره هاي چاهکي، چندين نقاب چکش کاري شده (يا کوبيده) که به چهره هاي اميران موميايي شده ميسني چسبيده بودند (تصوير 121) کشف شده است. اين نقابها که ويژگيهاي چهره شخص متوفي را به طرز رئاليستي نيرومندي ثبت کرده اند، دليلي بر جريان طلا از مصر به اين سرزمين نيز هستند. اين واقعيت و تکميل مراسم تدفين، تأييد محکمي بر اين فرض است که انگيزه يا نيروي محرک آغاز اين مرحله عالي تمدن ميسني، تا حدودي از مصر و تاحدودي نيز از کرت سرچشمه گرفته است.

122 – جامهاي وافيو، حدود 1500 ق م . طلا با نقوش برجسته چكش كاري شده، بلندي تقريباً 8 سانتي متر. موزه ملي ، آتن

فرهنگ طلايي ميسن، شاهکارهاي پرارزشي چون جامهاي مشهور وافيو (تصوير 122) از خود به يادگار نهاد.اين جامهاي زيبا که در يک مقبره لانه زنبوي کشف شدند هنوز مايه مباحثه اي گرم ميان کارشناساني هستند که معتقدند جامهاي مزبور از کرت ريشه گرفته اند و کارشناساني که مصرانه مي گويند اين جامها عليرغم تشابه قطعي شان به سبک پيکره سازي مينوسي، همچنان ميسني اند. جامها يک جفتند، هر کدام از دو ورق طلا ساخته شده اند: يک ورق مخصوص چکش کاري براي برجسته نمايي بيروني و ديگري براي ايجاد سطح هموار داخلي، ورقهاي طلا به يکديگر متصل و دسته ها به بدنه جامها پرچ شده بودند و سپس برخي از جزييات بر آن حکاکي شده بود. موضوع برجسته کاري جامها به نظر مي رسد که مينوسي باشد (مردها به شيوه مينوسي لباس پوشيده اند) و به مراسم گاوبازي مربوط مي شود؛ گاوها به تله افتاده و گرفتار شده اند و در يک مورد از يک او ماده براي به دام انداختن آنها استفاده شده است. در روي يک جام، گاوي براي به دام انداختن آنها استفاده شده است. در روي يک جام، گاوي را مي بينيم که در يک تور گرفتار شده است. گاو دوم که ديوانه وار يورش آورده، مردي را که دستيارش به کناري افتاده با شاخهايش سوراخ سوراخ کرده است. گاو سوم ديوانه وار از معرکه مي گريزد. در جام دوم، صحنه اي آرامتر ديده مي شود. در سمت راست، گاو نر به سوي گاو ماده پيش مي آيد، در وسط به گاو ماده مي رسد و کنارش مي ايستد؛ در سمت چپ، گاو نر که دستگير شده و پابند به پايش خورده، ماغ مي کشد. اين سه صحنه با چند درخت و يک مرد به صورتي يکپارچه در مي آيند و ترکيب طرح کلي آن به طرز ستايش انگيزي در فضاي جام مي گنجد. در هر دو جام، فضاهايي که با پيکره هاي جانور و انسان پر نشده، با موضوعات منظره گونه اي از درخت، کوه و ابر مشابه آنچه در نقاشيها ديده مي شود پر شده اند. کم عمقي نقش برجسته و نمايش سنتي درختها منظره سرشاري از نور و سايه همراه با زمينه هاي گوناگون پديد مي آورد.

123– گلدان جنگاوران ميسن ، حدود 1200 ق م. بلندي تقريباً 35 سانتي متر . موزه ملي آتن.

در گلدان جنگاوران (تصوير 123) صفي از سربازان ميسني ديده مي شوند که از لحاظ لباس، ريخت ظاهر و ريششان تفاوت چشمگيري با گونه هاي کرتي که در هنر مينوسي ديده ايم دارند. اين، موجب قوي تر شدن استدلال کساني مي شود که مي گويند نژاد ميسني ها از پايه با نژاد مينوسي ها فرق دارد و ايشان سازندگان اصلي تمدن خويشند. اين احتمال نيز وجود دارد که ما در اين جا آخرين جنگاوران ميسني را مي بينيم که براي مقابله با مهاجمان دوري حرکت کرده اند، پس از حملات همين مهاجمان بود که تمدن ميسني در حدود 1200 پيش از ميلاد سقوط کرد.

دوريها با خودشان سلاحهاي آهني آورده بودند که بر سلاحهاي مفرغي و نرمتر ميسنيها برتري داشتند و پيروزي ايشان تجسمي از اين اعتقاد عاميانه است که مي گويد تکنولوژي برتر مي تواند بر تمدني که از جهات ديگر بسيار پيشرفته تر است چيره شود. «عصر ظلمت» چند صد ساله اي را که در پي انهدام فرهنگ اژه اي آغاز شد، گرچه مدارک چنداني از آن بر جاي نمانده است، نمي توان صرفاً يک دوره خلاء تاريخي پنداشت. نيروهاي تازه اي برهم انباشته مي شدند که توانستند يکي از بزرگترين تمدنهاي شناخته شده بشري را پي افکنند، تمدني نو، بي مهابا، متکي به خود و «مدرن».

[Borna66]

دوره مينوسي پسين( کاخها،نقاشي،سفالگري،پيکرت راشي )
■ دوره مينوسي پسين
دوره کاخهاي «جديد» در فاصله بين سالهاي 1600و 1500پيش از ميلاد که کاخهاي نابود شده بازسازي شدند و عصر طلايي تمدن کرت، نخستين تمدن بزرگ مغرب زمين را پديد آورد، آغاز شد. بخش اعظم مواد و مصالح باقيمانده باستان شناختي – مدارک مربوط به عصر بي مانند خلاقيت و پيشرفتهاي زودرس هنري – به همين دوره مربوط مي شود و سال 1400 پيش از ميلاد پايان آن است.
□□ کاخها
اين کاخها که براي پادشاهان و خدمه ايشان بازسازي شدند، بزرگ، راحت و زيبا بودند و پلکانها و حياطهاي فراوان براي نمايشها، جشنها و مسابقات داشتند. بزرگترين کاخ از آن ميان يعني کاخ کنوسوس (تصويرهاي 103 و 104) ساختماني بي نقشه بود که در برابر شيبهاي فوقاني و بر بالاي تپه اي کم ارتفاع در انتهاي يک دشت حاصلخيز ساخته شده بود. زمين حياط بزرگ مستطيل شکلي که تمام واحدهاي کاخ، گرداگرد آن ساخته شده اند در زمان کاخ کهن تسطيح شده بود و شيوه حلقه زدن ساختمانها به دور آن حکايت از اين دارد که نقشه اش پيشاپيش تهيه نشده بود بلکه چندين هسته مرکزي ساختماني، همراه با هم رشد مي کرده اند و حياط مزبور نيز نقش عامل سازمان دهنده اصلي را ايفا مي کرده است. دومين عامل سازمان دهنده، دور دالان دراز بوده اند.

103 - كاخ كنوسوس ، حدود 1600 – 1400 ق م ( از سوي خاور).
يک دالان شمالي – جنوبي در ضلع غربي حياط، اتاقهاي اداري و تشريفات را از انبارها که محل ذخيره سازي شراب، غلات، روغن و عسل در خمره هاي بزرگ بودند، جدا مي کرده است. در ضلع شرقي حياط، يک دالان شرقي – غربي تالارهاي مخصوص شاه و ملکه و تالارهاي پذيرايي (جنوب) را از اتاقهاي کارگران و پيشخدمتها (شمال) جدا مي کند. در گوشه شمال غربي کل مجتمع ساختمان، «ميدان» يا «محوطه تأتر» با پله ها (صندلي پله اي) در دو طرف – نخستين نسل تأثر يونان در دوره هاي بعد – ديده مي شود. هدف از ساختن اين محوطه روشن نيست ولي از ويژگيهايي است که همچون حياط مرکزي، در ديگر کاخهاي کرت نيز ظاهر مي شود.

104 – نقشه ساختماني كاخ كنوسوس

[Borna66]

بغرنجي نقشه ساختمان اين کاخ در نظر يونايان با آيين پرستش تبر دو سر که در اينجا رواج داشت مربوط بوده است؛ احتمالاً افسانه يوناني مربوط به «معبر هزار خم» («لابيرنت») کرت از همين جا گرفته شده است. ترديدي نيست که بناي اين کاخ حاصل وجود ثروت و سليقه تجمل طلبي و راحت طلبي بود. در زير کاخ، شبکه کارآمدي براي فاضل آب از لوله هاي سفالي ساخته شده است و به همين علت، احتمال زياد مي رود که کنوسوس يکي از بهداشتي ترين شهرهاي جهان تا پيش از سده بيستم بوده باشد.

105- منظره اي از انبار غربي،‌كاخ كنوسوس ، با خمره هاي بزرگ در نقطه حفاري
106 – بازسازي يك اشكوب، كاخ كنوسوس

روش ذخيره سازي عملي، در انبارهاي بال غربي کاخ (تصوير 105) که تعدادي از خمره ها تا امروز در جاي خود باقي مانده اند، به نمايش گذاشته شده است. کف بعضي از اتاقها صاف بود؛ بقيه اتاقها، مانند اتاقهايي که در اين تصوير ديده مي شوند، چالهاي سنگي و دراز داشتند. ديوارها بسيار ضخيم بودند و به احتمال قوي سقفهاي اين انبارها نيز ضخيم بوده اند، براي آنکه داخل انبارها خنگ بماند، روي بناي سنگي را با خاک مي پوشانده اند. در بيشتر بخشهاي کاخ، ديوارهاي سنگي زمخت بودند و از سنگها نتراشيده اي ساخته مي شدند که در داخل ملاط کار گذاشته مي شوند؛ از سنگ تراشيده يا قالب سنگهاي تمام تراش، براي ساختن گوشه هاي ساختمان و دور تا دور چارچوبهاي در و پنجره استفاده مي شد. اين کاخ سه اشکوب با پلکانهاي داخلي داشت که به گرد روشنايي و هواکشهاي آن ساخته شده بودند (تصوير 106)؛ روشناييها و هواکشهاي مزبور، نور و هواي لازم را به درون کاخ مي رساندند. از ويژگيهاي مشخص کننده ستونهاي مينوسي، که در آغاز از چوب ساخته شده بودند ولي بعدها با سنگ، بازسازي شدند (به اعتقاد امروزيان با تناسبهاي نادرست و بزرگتر)، سرستونهاي پيازي شکل و بالشتکي و شيوه مخروطي شدن تنه ستون در سمت قاعده و پهن تر شدنش در رأس بود. مدرک معتبري که دال بر اهميت مذهبي اين ستون براي کرتيها بوده، موقعيت مرکزي آن در دروازه شيران (تصوير 118) در ميسن و اين واقعيت است که دور تا دور قاعده ستون در يکي از دو طبقه پاييني کاخ کنوسوس را طغاري گرفته بود که براي ساغر ريزي به کار مي رفته است.
□□ نقاشي
نگاهي به تالار بارگاه ملکه با تالار ستونها و روشنايي آن (تصوير 107) شيوه نمونه وار تزيين ديوارهاي اتاقهاي مهم کاخ کنوسوس را نشان مي دهد. در اينجا ديوارهاي گچ کاري شده مزين به نقاشيهاي ديواري، همراه با ستونهاي تنه قرمز يا تنه آبي، تأثيري بس ژرف و فوق العاده در بيننده مي گذاشته اند. در اين نقاشيهاي ديواري، بسياري از جنبه هاي زندگي کرتيها (مسابقات گاو بازي، رژه و مراسم مذهبي) و طبيعت (پرندگان، چارپايان، گلها و – همچنان که در اينجا ديده مي شود – زندگي دريايي با دلفينهايي که در ميان ديگر جانداران دريايي به جست و خيز پرداخته اند) تجسم يافته اند.

107 – بازسازي تالار بارگاه ملكه، كاخ كنوسوس


108 -ساقي ،كنوسوس، حدود 1500 ق م. نقاشي ديواري،‌بلندي تقريباً 150 سانتي متر ، موزه باستان شناسي ، هراكليون

يکي از به يادمادني ترين پيکره هاي به دست آمده از هنر کرت نقاشي ديواري ساقي است که بر ديوار دروازه بيروني جنوب کاخ کنوسوس نقش بسته است (تصوير 108). اين يگانه پيکر باقيمانده از يک مجموعه پياپي است که در دو رديف نشان داده شده است و احتمالاً بيش از 500 پيکره داشته است – البته با احتساب پيکره هاي يافت شده از راهروي تشريفات. ساغري (ظرف مخصوص ساغرريزي در مراسم ديني) که جوان به دست گرفته، شکلي اختصاصاً مينوسي دارد و در هيچ جاي ديگري يافت نشده است مگر به صورت کالاي وارداتي مينوسي و خود پيکره نيز قطعاً و بي هيچ ترديدي مينوسي است. جوان، موهايي بلند و مجعد دارد، لنگي با حاشيه دوزي ظريف و کمربندي با مرصّع کاري نقره به ميان بسته و بازوان، گردن، مچ پا و مچ دستانش را با زيور آلات پوشانده است. با آنکه حالت نيمرخ با چشم تمام نما از ميثاقهاي آشناي هنر مصر و بين النهرين بود، زيبايي و ظرافت اين پيکره کرتي با آن ميان باريک و حالت غرور آميز و متکي به نفس و حرکت آزدانه اش، او را از تمام سبکهاي پيکره سازي پيشين متمايز مي گرداند. خطوط راست و زاويه هاي سبکهاي کهن تر، به خط خميده اي تبديل شده اند که حکايت از انعطاف پذيري اين موجود زنده و متحرک دارد.

[Borna66]

109- نقاشي ديواري از گاو بازي، كنوسوس، حدود 1500 ق م . بلندي با حاشيه تقريباً 80 سانتي متر ، موزه باستان شناسي هراكليون
سرزندگي و خودجوشي، سجيه متمايز کننده نقاشي ديواري از گاو بازي (تصوير 109) است. با آنکه فقط تکه هايي از اين نقاشي ديواري کشف شده اند. همين تکه ها از لحاظ تجسم حرکات قوي دخترها و مرد جوان که در هوا نشان داده شده و شايد هم شاخهاي گاو را گرفته و بر پشتش معلق زده بوده باشد، فوق العاده اند. بيشتر ديديم که گاو در هنر خاور نزديک، مخصوصاً در هنر بين النهرين، تا چه اندازه اهميت دارد. تفاوتي که در نقاشيهاي مينوسي مي بينيم در رابطه گاو – شايد هم در اينجا حتي در مقام يک خدا نمايانده شده – با آدميان است. در اين نقاشي ديواري، انسان و جانور وحشي در پيکاري خطرناک با يکديگر درگير مي شوند که در اين زمان و مکان خاص به وقوع مي پيوندد و انسانها نيز همچون گاو در اين صحنه به روشني ديده مي شوند. در تجسم قوي ماهيت آدمي و جانور وحشي، حالت موازنه و چالاکي گاوبازان در برابر نيروي سرريزنده گاو قرار مي گيرد. (اين صحنه ما را به ياد گاوهاي مهاجم در نقاشيهاي غاري دوره ديرينه سنگي مي اندازد). در درون چارچوب نقاشي هرچه ديده مي شود با خطوط خميده و جهت دهنده به صحنه عمل نشان داده شده است و در هيچ موردي آشکارتر و جاندارتر از نيروي گيراي خطي که از سر گاو تا نوک دمش کشيده شده، به چشم نمي خورد.

لوحه رنگي 8 . زن پاريسي، بخشي از يك نقاشي ديواري كاخ كنوسوس، حدود 1500 ق.م. بلندي تقريبا 25 cm. موزه باستان شناسي، هراكليون. به علت آرايش زيبايي که دختري از يک نقاشي ديواري ديگر دارد – حالتي ناشناخته و گونه جديد از زنانگي – عنوان زن پاريسي به آن داده شده است (لوحه رنگي 8). با چشم درشت نمايي شده اش به شيوه سنتي با نماي روبرو، بيني برگشته، لبهاي تماماً سرخ و سبک زيباي موي سرش، به طرز باور نكردني و گيج کننده اي به زمان ما تعلق پيدا مي کند. مخصوصاً از اين لحاظ که تيپش را در هنر مردمي به شکل يک ميثاق در مي آوريم. مطمئناً چيزي تماماً مشابه اين فريبندگي لبريز از زندگي، شادي و طراوت زندگي در هنر خاورميانه باستاني وجود ندارد. شيوه به کار گرفته شده در اين نقاشي با روحيه پر نشاط و سرزنده مينوسي ها تناسب دارد. برخلاف مصريها که نقاشيهاي ديواري شان را با اسلوب خشک روي ديوار مي کشيدند. مينوسي ها اين کار را با اسلوب نقاشي ديواري حقيقي يا ديوار خيس انجام مي دادند که مستلزم اجراي سريع و آفريدن جلوه هاي آني و «امپرسيونيستي» بود. اگر نقاش مي خواست جنبه يا منظري جالب اما گذرا از يک شيء يا منظره را ثبت کند، مي بايست با سرعت هرچه تمامتر، حتي با رها کردن اراده اش کار مي کرد و فرجه اي هم براي حوادث شادماني آور قايل مي شد. مثلاً چون اسلوب نقاشي ديواري خيس هنرمند را به سريع کار کردن وا مي داشت، روحيه نقاشي ديواري زن پاريسي، در عين حال، نتيجه گرمي دست او نيز هست و ظرافت ساده و روشن اين اسلوب دقيقاً با سرزندگي و نشاط موضوع جور در مي آيد. آنچه به عنوان پديده اي نو در جهان باستان و خبردهنده از تغييراتي بزرگ در نگرش انسان به طبيعت جلب توجه مي کند، مفهوم مينوسي زندگي جاري در لحظات و مهارت مينوسي ها در ضبط و ثبت آن است.

□□ سفالگري

111 -خمره سه دسته با تزئين پاپيروس،‌كنوسوس، حدود 1500 ق م . بلندي تقريباً 132 سانتي متر . موزه باستان شناسي ، هراكليون
110- كوزه با نقش هشت پا ، گورنيا، حدود 1600 ق م . بلندي 20 سانتي متر، موزه باستان شناسي ، هراكليون

علاقه مينوسي ها به تحرک و سرزندگي طبيعت، که جلوه هاي آن در هنر تجسمي نقاشي ديواري ايشان ديده مي شود، در کارهاي سفالي ايشان نيز که از جلمه ظريف ترين سفالهاي جهان به شمار مي رود، به همان اندازه جلب توجه مي کند. در کوزه منقاري شکل (شيوه کامارس) اين علاقه به طبيعت جاندار، ناگهان ظاهر نمي شود؛ در اينجا نشانه اي از سليقه ترجيح شکلهاي انتزاعي حلزوني، طوماري، حلقه اي و مانند اينها به چشم مي خورد. با گذشت زمان، گرايش به ناتوراليسم در تزيين، بيشتر شد. موضوعات را از زندگي جانوران و گياهان دريا مانند دولفين، جلبک و هشت پا، اقتباس مي کردند. شاخکهايي که در سطح خميده کوزه با نقش هشت پا ( تصوير 110) به هر سو گسترده شده اند، سراسر سطح آن را در بر مي گيرند و بر حجم انعطاف پذير آن تأکيد مي کنند. اين تجسم استادانه اي از درک رابطه بين تزيين ظرف و شکل آن، که مسأله اي هميشگي براي سفال ساز است، به شمار مي رود. از نقش بندي شکلهاي روشن انتزاعي بر زمينه سياه در کوزه منقاري شکل (شيوه کامارس) به نقش بندي شکل تيره ناتوراليستي بر زمينه سفيد مي رسيم. اين شيوه تقريباً از 1600 تا 1500 پيش از ميلاد دوام مي آورد، در اين هنگام سبک روان، باز و جاندار ناتوراليستي لحظه به لحظه خشک تر و انتزاعي تر مي شود. اين سبک اخير را مي توان در يک خمره سه دسته متعلق به حدود 1425 پيش از ميلاد از کنوسوس مشاهده کرد (تصوير 111). ساقه هاي تزيين پاپيروسي اين خمره به طور قرينه بالا مي روند و گلهاي آنها به طومارها و بادبزنهاي با تعادل قرينه تبديل مي شوند. نوارهاي موجدار، دايره هاي متحدالمرکز ساده، علامتهاي چليپايي و ديگر شکلهاي اوليه براي پر کردن فضاي اثر، به جاي آنکه با سطح خمره انطباق يابند و آن را در خود احاطه کنند سطح آن را اشغال مي کنند. اين گونه برگشت از ناتوراليسم به فورماليسم و انتزاغ را مي توان بارها در تاريخ هنر جهان مشاهده کرد.

112-0 گلدان دروگران، هاگيا تزيادا ، حدود 1500 ق م . سنگ صابون،‌پهنا تقريباً 12 سانتي متر، موزه باستان شناسي، هراكليون (ته گلدان گم شده است)

113- گلدان دروگران، جزيي از تصوير 112


افزايش بي وقفه خودآگاهي که ما شاهد پيدايش تدريجي اش در هنر باستاني بوده ايم، مستلزم اين است که آدمي خودش را بيش از پيش به آن گونه اي که هست، در شرايط و موقعيتهاي بيشتر و با محدوديتهاي کمتري که زاييده سنت باشند، بنماياند. گلدان دروگران (تصويرهاي 112 و 113) که از سنگ صابون ساخته شده است، منظره روشن و گوياي تازه اي از انسان را در حالت طبيعي و عادي نشان مي دهد. اين گلدان تخم مرغي شکل که بخش پايين و تهش گم شده، گروه زيتون چينان شورشي را در حال آواز خواندن و نعره کشيدن، نشان مي دهد. حرکت رو به جلو و شادي نيرومندشان بهتر از همه چيزي بيان شده است. الگوي شانه هاي شاخه اي که کارگران بر دوش، حمل مي کنند بخش بالاي پيکره ها را به خود اختصاص داده و پيکره هاي پايين تر از آنها که نقشي برجسته تر دارند باعث تنوع در سطح اين گلدان مي شوند. کل طرح اين گلدان، همچون هشت پاي روي گلدان گورنيا (تصوير 110) شکل را چنان سخت در خود گرفته است که بخش لاينفکي از جداره گلدان به نظر مي رسد. ولي خود پيکره ها با چنان ذوقي مجسم شده اند که با حالت رواني کارگران جور در مي آيد. پيشاپيش ايشان مردي زنگوله به دست حرکت مي کند که ضرب مي گيرد و ريه اش را چنان پر از هوا کرده که دنده هايش بيرون زده اند. حالت چهره دروگران با دقت شگفت انگيزي نمايش داده شده است، درجاتي از خوشي و آواز خواني احساس مي شود که با کشيدگي يا راحتي عضلات صورت مشخص شده اند. اين «خواندن» چهره آدمي به عنوان محملي براي بيان حالتهاي عاطفي، در هنر باستاني پيش از مينوسيها بي سابقه است.

[Borna66]

□ پيکرتراشي

114- الهه ماري، كنوسوس ، حدود 1600 ق م. بدل چيني، بلندي تقريباً 35 سانتي متر، موزه باستان شناسي ، هراكليون
در هنر مينوسي، کمتر به پيکره اي با نقش برجسته همه جانبي برمي خوريم و آنچه وجود دارد، بسيار کوچک است؛ هيچ پيکره عظيمي از خدايان، پادشاهان و هيولاها به گونه اي که در مصر و بين النهرين ديديم وجود ندارد – يا دست کم يافته نشده است. اين نبودِ پيکره هاي درشت اندام مي تواند بازتابي از نبود يک دين انتظام يافته و رسمي باشد – هر چند اين نيز جنبه اي تماماً نظري دارد زيرا ما اطلاعي از دين مينوسي نداريم. پيکره هاي کوچک «الهه ماري» مانند پيکره به دست آمده از کنوسوس (تصوير 114) غالباً به قدري کوچکند که فقط به عنوان طلسم و بت به کار مي آيند. در اينها بخش اعظم ميثاقهاي خشک از جمله حالت روبرو يا تمام نما که در هنر مصر و بين النهرين ديده ايم به چشم مي خورد ولي دستهاي مارافشان ايشان از پيکره اصلي رها شده اند و رو به جلو يا بالا نگه داشته شده اند. بدين ترتيب، خواسته اند حالتي از فعاليت را در اينها مجسم کنند و پيکره هاي مزبور نيز تا حدودي سرزنده تر از عموزاده هاي مصري با خاور نزديکي خويش هستند. کرتيها ظاهراً الهه مادري را مي پرستيده اند که در نقاط بسياري مقدس پنداشته و به شکلهاي گوناگون مجسم مي شده است.
امروزه با اطمينان نمي شود گفت که اين پيکره هاي ريز مارافشان شبيه سازيهايي از الهه مزبورند يا نه، ولي از روي لباسشان – سينه بند رو باز و دامن چين دار زنان مينوسي که در بسياري موارد ديگر ديده ايم – به عنوان پيکره هايي مينوسي شناخته شده اند. اين پرداخت واقع نمايانه مي تواند نمونه ديگري از ساختن خدايان در هيأت انساني باشد.
اينکه تمدن مينوسي در چه اوضاع و احوالي به پايان راه خود رسيد، هنوز شديداً مورد بحث است. مطابق يک تئوري که ظاهراً هواداراني نيز پيدا کرده است کاخهاي مينوسي حدود سال 1450 پيش از ميلاد به دنبال فَوَرانهاي سيل گونه مواد آتش فشاني در جزيره ترا واقع در 120 کيلومتري شمال کرت، نابود شده اند. فاجعه زلزله، احتمالاً چنان کشتاري از مردم کرد تا ميسنيها توانستند بي آنکه با مقاومت قابل توجهي روبرو شوند وارد جزيره شوند و در کنوسوس رحل اقامت افکنند. از کاخ تعمير شده در کنوسوس چنين برمي آيد که ميسنيها دست کم مدت پنجاه سال و شايد بيشتر بر اين جزيره فرمان رانده اند. بخشهايي از اين کاخ همچنان تا ويراني نهايي اش در حدود 1200 پيش از ميلاد در اشغال بوده است. منتها اين بار دوريها در آن فرمان مي رانده اند ولي بلافاصله پس از 1400 پيش از ميلاد اهميتش را به عنوان يک مرکز فرهنگي از دست داد زيرا کانون تمدن اژه اي به سرزمين اصلي يونان انتقال يافته بود.

[Borna66]

هنر اژه‌اي
هومر در وصف قدرت و شوکت اردوي آخايائيها که براي جنگ با تروا صف آرايي کرده بودند، چنين نوشته است:
بدين ترتيب طايفه از پي طايفه از کشتيها و پناهگاههاي موقت چوبي خويش به دشت رودخانه سکاماندروس سرازير شدند و ... در مرغزارهاي پرگل دو سوي رودخانه جاي گرفتند، همچون برگها و غنچه هاي آن فصل برون از شمارش بودند... لوکريسيها .. آتني ها ... شهروندان آرگوس و تيروئز با ديوارهاي بزرگ ... سپاهياني از دژ بزرگ ميسن، از کورنت پرنعمت ... از لاکدايمون ... از پولوس ... از کنوسوس در کرت، فايستوس ... و سپاهيان ديگري که در كرت صد شهر خانه داشتند...
اين فهرست آنقدر ادامه مي يابد که شرحي از تمام مردمان و جغرافياي منطقه درياي اژه با همه جزئيات به پايان برسد. تقريباً تا سال 1870 تاريخدانان يونان باستان با آنکه هنر عالي هومر را مي ستودند، او را در مقام يک تاريخدان به حساب نمي آوردند و فراواني نامهاي اشخاص و مکانها را در آثار وي به گستردگي دامنه قدرت تخيلش نسبت مي دادند. دوران پيش از تاريخ يونان باستان، آنچنان که تاريخدانان معتقد بودند در پرده اي از ابهام مانده و در دنياي ناگشودني اسطوره ها گم شده بود. هايتريش شليمان باستان شناس تفننکار آلماني که در فاصله سال 1870 تا زمان مرگش در بيست سال بعد برخي از شهرهاي قهرمانان تروا و آخايا را که هومر در آثارش ستوده است – تروا، ميسن، اورخومنوس، و تيرونز – از زير خاک بيرون آورد، ثابت کرد که مورخان مزبور جانب عدالت را در بررسي حقيقت گزارش هومر و منابع ادبي يونان باستان به طور کلي نگرفته اند. در سال 1870 شليمان که بر اساس اطلاعات و استنباطات شخصي اش پس از مطالعه ايلياد نتيجه گرفته بود، حصارليق در گوشه شمال غربي آسياي صغير محل شهر باستاني تروا است، در تل وسيعي به حفاري پرداخت و در آنجا به بقاياي چندين شهر مستحکم برخورد که يکي بر روي ديگري ساخته شده بودند و مدارک به دست آمده حکايت از ويراني آنها در اثر آتش سوزي مي کرد. شليمان به حفاريهايش در ميسن که در سرزمين اصلي يونان واقع شده بود ادامه داد؛ زيرا معتقد بود که آگاممنون و اخيلس براي گرفتن انتقام اسارت هلن از آنجا راهي درياها شده اند و در اينجا بود که آثار ارزشمندتري را از دل خاک به درآورد. کاخهاي دژ مانند عظيم، مقابر پرشکوه، مقادير کلاني زيور آلات طلا، جامهاي زرين و سلاحهاي مرصع کاري شده اي که در اين حفاريها پيدا شدند از وجود يک تمدن عالي ماقبل باستاني پرده برداشتند. ولي کشفيات بعدي ثابت کرد که ميسن مرکز اين تمدن نبوده است. در يک افسانه مهم يوناني از مينوس پادشاه جزيره کرت نام برده شده است که چندين دختر و پسر جوان را به زور به عنوان خارج از آتن گرفته بود تا طعمه مينوتور – موجودي نيمه گاو و نيمه انسان – کند که در هزار خمي پهناور سکونت داشت. آيا اين افسانه نيز مي توانست بر واقعيات تاريخي مبتني بوده باشد؟ درسي که باستان شناسان از موفقيت شليمان در اثر مطالعه موشکافانه افسانه هاي باستاني گرفتند بسيار آموزنده بود. يک باستان شناس انگليسي به نام آرتور اوانس از مدتها پيش جزيره کرت را عرصه اي ثمربخش براي پژوهش معرفي کرده بود و خود شليمان نيز اندکي پيش از مرگش اظهار علاقه کرده بود که در محل شهر کنوسوس به حفاري بپردازد.

104 – نقشه ساختماني كاخ كنوسوس وانس در سال 1900 عملاً حفاري در جزيره کرت را آغاز کرد و کمي پس از آن کاخهاي پهناور فاقد استحکامات بسياري را که به پادشاهان دريايي کرت باستاني تعلق داشتند و واقعاً شبيه معابر هزار خم بودند از دل خاک بيرون آورد (تصوير 104). کشفيات اوانس که عمدتاً در کنوسوس صورت گرفت، با حفاريهاي ديگري در همانجا و در فايستوس، هاگيا تريادا، و ديگر محلهاي مهم تاريخي ساحل جنوبي جزيره کرت تکميل شدند. در سال 1962 حفاري کاخ ديگري در دماغه شرقي جزيره کرت در کاتو زاکرو آغاز شد ؛ چند سال پس از آن در سال 1966 اتاقک تدفين يک ملکه که قدمتش را تا 3400 تخمين زده اند در نزديکي کنوسوس کشف گرديد.

[Borna66]

• ■ دوره مينوسي پيشين
  ما دوره مينوسي پيشين (دوره پيش از کاخها) را عمدتاً با تعدادي سفالينه و تکه هاي پراکنده چند مجسمه مي شناسيم. از جمله مي توان به سفالينه هاي بسيار سخت موخلوس (محلي که سفالينه هاي مزبور در آن کشف شدند و ظاهراً از سفالينه هاي مصري متعلق به سلسله هاي اول تا چهارم تقليد شده اند) و ظروف گلي دست – ساخته مزين به طرحهاي نقرشده هندسي اشاره کرد. برجسته ترين و شايد جالب ترين آفريده هاي هنر اژه اي در عصر مفرغ پيشين، تعداد بسيار زيادي پيکره هاي کوچک اندام مرمرين از جزاير سيکلاد است. بيشتر اين پيکره ها شبيه سازيهاي برهنه زنها در حالتي هستند که دستهايشان را در ناحيه شکمشان روي هم گذاشته اند. اين «بتهاي تخت الوار مانند» که در اندازه هاي متفاوت (از چند سانتي متر تا اندازه طبيعي بدن) ساخته شده اند اعقاب بسيار ساختگي و طرح يافته الهه مادر متعلق به عصر نوسنگي هستند.
  
  
• 
  100 - چنگ نواز ، كروس حدود 2000 ق م ، مرمر، بلندي 23
  99 – بت سيكلادي ، سيروس، حدود 2500 – 2000 ق م. مرمر، بلندي 22 سانتي متر
  
  
  سبکهاي اين پيکره ها مانند اندازه هايشان متفاوت هستند و از پيکره هايي با تناسبهاي طبيعي تا شکلهايي که بيش از آنکه به پيکر آدمي شباهت داشته باشند به ويلن شباهت دارند، نوسان پيدا مي کنند. نمونه اي که در اينجا آورده ايم (تصوير 99) در حد وسط قرار دارد: شکلهاي ارگانيک به شکلهاي تقريباً هندسي (مثلث، مستطيل، بيضي، استوانه) تبديل شده اند، ولي اشاره به پيکره زن همچنان واضح است و شيوه درهم آميزي بخشهاي سبک دار گوناگون، گيرايي هنري قابل توجهي دارد، نشانه هايي از رنگ که بر روي برخي از اين پيکره ها يافت شده، نشان مي دهد که دست کم بخشهايي از آنها رنگ آميزي مي شده اند. چشمها غالباً رنگ مي شدند و پرداختهاي اضافي رنگي را به صورت گردن آويزها و دستبندهاي رنگين مجسم مي کردند. در مجموعه پيکره هاي سيکلادي، گاهگاه پيکره هاي مردان نيز ديده مي شوند. اين پيکره ها غالباً به صورت نوازنده ظاهر مي شوند، مانند پيکره چنگ نواز (تصوير 100)، که بين شکل هاي تقليدي صندلي و چنگ قرار گرفته است و مطيعانه سرگرم انجام دادن وظيفه اي است که ظاهراً بخشي از مراسم تدفين بوده است. سر بشقاب گونه و گردن دراز و لوله مانند اين پيکره به همان سبک پيکره هاي تخت ساخته شده اند، ولي بدنش داراي حجم شده است و در ترکيب بنديش گونه اي کيفيت سه بعدي ديده مي شود که در بتهاي تخته الواري وجود نداشت. هر چند تعيين ترتيب تاريخي اين پيکره هاي سيکلادي ميسر نشده، چنين به نظر مي رسد که بيشترشان به نيمه دوم هزاره سوم پيش از ميلاد تعلق داشته باشند، به اعتقاد باستان شناسان، پيکره چنگ نواز به پايان خط مربوط مي شود و احتمالاً با کاخهاي کرتي همزمان بوده است.

__________________

[Borna66]

دوره مينوسي ميانه

دوره مينوسي ميانه با تأسيس کاخهاي «کهن» در حدود 2000 سال پيش از ميلاد مشخص مي شود. ساختمان سازي در کرت، نه بر مقابر و معابد تأکيد مي کرد نه بر دژها، بلکه به کاخهاي مخصوص پادشاه و ملتزمينش توجه داشت و شهرهاي پادشاهي نيز گرداگرد همين کاخها ساخته مي شدند. عدم وجود استحکامات در جزيره کرت، در منطقه اژه نيز مشهود است زيرا نقاط استحکامات بندي شده در تمام عرصه هاي جغرافيايي هنر هلاسي و سيکلادي به چشم مي خورند. اين يا دليلي بر قدرت نيروهاي دريايي کرت و صلح پايدار در جزيره (گونه اي صلح مينوسي) يا هر دوي اينهاست؛ ولي اين کاخهاي کهن فقط پس از حدود سه سده يعني در حدود 1700 پيش از ميلاد، احتمالاً در اثر يکي از زلزله هاي مکرري که اين بخش از منطقه مديترانه را مي لرزانند، نابود شدند.
102 - كوزه منقاري شكل (شيوه كامارس) فايسنوس،‌حدود 1800 -1700 ق م . بلندي تقريباً 26 سانتي متر ، موزه باستان شناسي ، هراكليون

101- خمره كوچك،‌پسورا حدود 2000- 1850 ق م. بلندي 28

يکي از پيشرفتهاي فني مهم در اوايل دوره کاخهاي کهن، ابداع چرخ کوزه گري بود که ساختن ظروفي با جداره هاي نازکتر و شکلهاي ظريفتر را ممکن ساخت و موجب پيدايش صنعتي پر رونق گرديد. هنر سفالگر مينوسي با ساختن سفالينه هاي معروف به پوست تخم مرغي به چنان درجه اي از ظرافت رسيد که حتي اگر فقط به ظرافت اسلوب سفالسازي توجه داشته باشيم، شايسته حد اعلاي ستايش است؛ ولي هنرمند کرتي، در همان حال، سبکي تزييني مي افکند که مکمل ساخت ظريف و شکلهاي پيچيده سفالينه هايش بود. او که کارش را با الگوهاي نسبتاً ساده و خطوط منحني با رنگ تيره بر زمينه روشن آغاز کرده بود (تصوير 101) به سوي سبک تزييني چند رنگي پيش رفت که سفالينه هاي پرشکوه (تصوير 102) کشف شده در غار کامارس در دامنه کوه ايدا نقطه اوج آن به شمار مي روند. در سطح برآمده و برخوردار از «احساس» قدرت و نشاط روحي خاص هنر مينوسي، زمينه سياه براقي را مي بينيم که طرحي شبه هندسي به رنگ زرد مايل به سفيد با خطوط زرد و قرمز پراکنده در رويش نقش بسته است و تزيين رنگين و هماهنگ تشکيل مي دهد. در اينجا نيز همچون مصر، مضامين هنري از زندگي طبيعي گرفته مي شوند، با اين تفاوت که اين بار به صورت نقشهايي حلزوني نمايانده مي شوند که به طرز زيبايي بر شکل ظرف منطبق و با آن يکي شده اند.
اين کاخها که براي پادشاهان و خدمه ايشان بازسازي شدند، بزرگ، راحت و زيبا بودند و پلکانها و حياطهاي فراوان براي نمايشها، جشنها و مسابقات داشتند. بزرگترين کاخ از آن ميان يعني کاخ کنوسوس (تصويرهاي 103 و 104) ساختماني بي نقشه بود که در برابر شيبهاي فوقاني و بر بالاي تپه اي کم ارتفاع در انتهاي يک دشت حاصلخيز ساخته شده بود. زمين حياط بزرگ مستطيل شکلي که تمام واحدهاي کاخ، گرداگرد آن ساخته شده اند در زمان کاخ کهن تسطيح شده بود و شيوه حلقه زدن ساختمانها به دور آن حکايت از اين دارد که نقشه اش پيشاپيش تهيه نشده بود بلکه چندين هسته مرکزي ساختماني، همراه با هم رشد مي کرده اند و حياط مزبور نيز نقش عامل سازمان دهنده اصلي را ايفا مي کرده است. دومين عامل سازمان دهنده، دور دالان دراز بوده اند.