برای آشنایی با افسانه هایی که در افواه در باب شمس تبریزی اساطیری ناپدید شده (در واقع ایزد جاودانی مهر محبوس در غار و منتظر رستاخیز) پدید آمده بوده است، مقاله تحقیقی غلامحسین دلیر پور در اینجا از سایت هفت نامه بوشهری نسیم جنوب نقل می نمائیم:
شمس تبريزي، و اسرار فاش نشدني (از غلامحسين دليرپور)
چون حديث روي شمس الدين رسيد
شمس چارم آسمان رو در کشيد
شمس تبريزي که نور مطلق است
آفتاب است وزانوار حق است
اين نفس جان دامنم بر تافته است
بوي پيراهان يوسف يافته است
من چه گويم يک رگم هشيار نيست
شرح آن ياري که او را بار نيست
شرح اين هجران و اين خون جگر
اين زمان بگذار تا وقت دگر
شمس تبريزي رندي عالم سوز، شوريده اي از شوريدگان عالم، نادره دري در ميان خرابه هاي تن خاکي، سراسر زندگي اش خاصه قبل از رسيدن به مولانا به کلي از نظرها برون است. اگر چه توانست شخصي چون مولانا را منقلب کرده دگرگون سازد اما به جرأت مي توان گفت شهرت و آوازه ي او به خاطر ديدارش با مولانا جلال الدين و تأثير در اين قطب بزرگ زمان بوده است و اگر اين ملاقات رخ نمي داد هرگز اين همه بزرگي و شکوه در در نظر خلق جلوه نمي کرد .اما با اين که به خاطر تأثير عميقش بر جلال الدين ،هزاران مريد را به جوش وخروش واداشت تا او را بشناسند و بدانند کيست وکجايي است؟ هرگز اسرارش فاش نشد. حتي مرگش نيز در پرده ي ابهام مانده، آيا کشته شد وبه چاه افکنده شد؟ و يا درگاه مرگ چون مسيح مجرد بسوي ملکوت پروازکرد. تنها آنچه درباره اش مي توان به جرأت گفت آنکه گوهري بود والا که هيچ گوهرشناسي جز مولانا نتوانست او رابشناسد وبر او ارج نهد.
نام وزادگاه
نام اومحمد بن علي بن ملک داد تبريزي ،که اوراشمس تبريزي- وگاهي کامل تبريزي، سيف تبريزي، پرنده و آفاقي مي خواندند. درمورد تولد و مکان وسال تولدش – همچون بقيه زندگاني او- اطلاعي دردست نيست ،اما ازانجا که ملاقات اوبا مولوي درسال 642 (هـ ق) اتفاق افتاده و در آن زمان حدود60سالگي بوده، تولدش رامي توان درحدود 582 ياچيزي حدود( 585-580) در نظر گرفت و نيز در کتاب مناقب ،سن او بالحني 60سالگي گفته شده که بيشتراين امکان ميدهد که حداقل سن او60 سال بوده،چنانکه 60 سال واندي نيز گفته شده است. محل تولد او را اکثرا تبريزگفته اند وخود نيز درچند جا ي به اين نکته اشارت دارد مانند :« آنجا (تبريز) کساني بوده اند که من کمترين ايشانم ومرا بيرون انداخته اند .»