بازداشت 53 تن رهبران جنبش كمونيستي ايران، و ريشه آن

دکتر اراني


ارديبهشت سال ۱۳۱۶، ماهي بود كه رضاشاه به خفه كردن جنبش كمونيستي ايران در نطفه، كمر بسته بود و شانزدهم اين (روزي چون ديروز) دكتر تقي اراني، دكتر بهرامي، عباس آذري و ضياء الحوتي دستگير شدند.
سه روز بعد عبدالصمد كامبخش قزويني نيز بازداشت شد و شمار دستگير شدگان تا ۲۳ ارديبهشت به ۵۳ تن رسيد.
از نوشته مورخان تاريخ عقايد درباره اين موضوع چنين بر مي آيد: قدرت هاي اروپايي (غرب) كه از ديرزمان مشاوران تاريخ، روانشناسي، جامعه شناسي، اقتصاد و حتي زبان شناسي داشته اند؛ پيش از هرگونه اقدام در خاورميانه كه در آنجا منافع بسيار دارند و درعين حال بر سر اين منافع رقيب يكديگرند، از نظر اين مشاوران دانشمند خود بهره گرفته اند. بر پايه همين روال (كه جورج بوش درمورد عراق آن را رعايت نكرد و به درد سر افتاد)، پس از بلشويك (توده اي) شدن روسيه، انگلستان در ايران به ملي گرايي توجه كرد. تجربه تاريخ نشان داده است كه در ايران، جمع شدن ملي گرايي و مذهب گرايي در يك و يا چند دولتمرد، منجر به توليد قدرتي شگرف شده است ـ قدرتي كه نتيجه اش نيرومند شدن كشور بوده است (مثال: ساسانيان، بوئيان، صفويان و ...). بنابراين، هرقدر كه رضاشاه به سوي ملي گرايي گام بر مي داشت، سعي مي شد كه به همين نسبت از سران مذهب دور شود و احيانا با آنان درگيري پيدا كند تا تاريخ تكرار نشود و به صورت اردشير ساساني در نيايد. از سال 1315 كه در ايران چپها و اين بار به نام «كمونيست» سربلند كردند، باتوجه به اين كه عدالت خواهي در خون ايرانيان است (و به همين دليل هم شيعه هستند كه «عدل» از اصول اين مذهب است) و مزدك باني سوسياليسم از اين كشور برخاسته بود، همان قدرت خارجي كوشيد كه رضاشاه و دولتش را برضد كمونيستها برانگيزاند تا اتحاد چپ و ملي با هم جمع نشوند و ايران قويتر نگردد، و قلع و قمع كمونيست ها در ايران در ماه مه 1927 به همين دليل بود. اين سه تجربه؛ اين قاعده كلي را درقبال ايران به دست قدرت هاي برتر جهاني داده است كه نبايد بگذارند كه ايران دولتمرد تواما «مذهبي ـ ملي گرا ـ چپگرا» داشته باشد و يا دست كم داشتن دو صفت از اين سه خصلت.

کامبخش قزويني

تنها پس از شهريور 1320 و تبعيد رضاشاه بود كه جنبش كمونيستي ايران (در سايه قدرت مسكو كه نيروي نظامي در ايران داشت) احياء و حزب توده تاسيس شود و تا بهمن ماه ۱۳۲۷ (رويداد «احتمالا ساختگي» تيراندازي به شاه در دانشگاه تهران) فعاليت آزاد (اصطلاحا قانوني) داشته باشد. در طول حکومت دکتر مصدق، فعاليت حزب توده عملا آزاد بود و عناصر اين حزب در جريان انقلاب سال 1357 هجري خورشيدي و تا دو سه سال پس از آن هم فعاليت تقريبا آزاد داشتند.