زرتشت انسان اریایی کیست و باور زرتشت چیست

[Borna66]

زرتشت پيامبر وارسته و يا فيلسوفي بزرگ

اين سوال شايد درميان رهروان دين زرتشت و انديشمندان علاقمند و ديگر دوستداران اين آئين كهن بارها و بارها موجب بر پائي گفتگوها و بحث هاي فراواني گرديده است كه به همين دليل در اين چند سطر سعي گرديده تا با ارائه دلايل كافي و مستند به اين سوال پاسخي شايسته داده شود .
براي رسيدن به پاسخ مناسب ابتدا بايد كه بر چه پايه و اساسي چنين نظريه هايي بيان ميگردد .
از مفاهيم گاتها چنين بر ميايد كه اشوزرتشت انديشمند زمان خود بوده و حتي بر علم پزشكي اشراف داشته و همينطور بر مسائل اجتماعي و علوم مختلف زمانه خود مسلط بوده است . همانند يك فيلسوف و يا دانشمند ، ولي واقعيت اين است كه زرتشت تنها يك فيلسوف و يا حتي يك شاعر نبوده است .
براي فهم اين موضوع لازم است كه با دقت و حوصله تفاوت ميان انديشمند و فيلسوف را با پيامبر و همچنين حقيقت ، واقعيت و توهم ، يعني سه چيزي كه ما را احاطه نموده اند و جهان بيني هر انساني بر محور اين سه پديده استواراست را بدانيم . همين طور تفاوت ميان دين و مذهب ، كه اكثر مردم همواره اين دو را در هم ميآميزند و تفاوت دقيق اين دو مقوله كاملا مستقل را نميدانند .



با بيان اين تفاوت ها و پرداختن به اين مباحث ميتوانيم دريابيم كه پيامهاي گاتها كه جهان بيني زرتشت را ميرساند ، اهورائي است و يا پند هاي حكيمانه يك فيلسوف ؟
ابتدا نگاهي داشته باشيم به تفاو ت ميان دانشمند ، فيلسوف و پيامبر :

الف : دانشمند
دانشمند كسي است كه بر تمام يا بخشي از دانش زمان خود احاطه داشته و عمر و زندگي خود را صرف تحقق و بررسي و استدلال مينمايد .

ب : فيلسوف
فيلسوف ، دانشمندي است كه بر اساس دانشي كه از جهان و هر چه دراوست دارد ، سعي ميكند ارتباط انسان را با آن دانسته ها و يا با طبيعت پيدا نمايد و راهي بيابد كه به طريقه درست و منطقي بتواند انسان را به مدينه فاضله برساند .

پ : پيامبر
در باب پيامبر ميتوان گفت كه به انساني گفته ميشود كه از اوضاع اجتماعي و اقتصادي و ظلم و بي عدالتي زمانه خود به ستوه آمده و براي انديشيدن به راه حل اين مشكلات براي مدتي طولاني به خلوت كامل پناه برده و پس از مدتها بررسي و كشف شهود ، عاشق و شيفته معبود خود يعني پروردگار يكتا گرديده و با خداي خود به نوعي ارتباط برقرار نموده و با كتابي مدون و دستوراتي اهورائي ، به ميان مردم خود باز گشته و به تبليغ دين خود همت گماشته و با جمع آوري ياراني هم فكر و هم انديش ، نيرو آراسته و با تدبير و دور انديشي ، در راه گسترش دين خود كوشش نموده و در نهايت جان خود را در راه هدف والاي خويش فدا مينمايد .
حال با داشتن دانسته هاي فوق و مقايسه آنها ميتوانيم اين ادعا را داشته باشيم كه اشوزرتشت نه يك پيامبر و يا فيلسوف بلكه پيامبري وارسته بوره است و از جنبه معنوي همان طور كه در زمان سدره پوش شدن و خواندن پيمان دين ، سه مرتبه دست در دست موبد ميخوانيم : " دين ، دين اورمزد داد زرتشت " دانسته و بيگمان ، به راسته و درسته ، دين پاك يزدان " بدون شك به پيامبري اشوزرتشت ايمان داريم .
اين موضوع را ميتوانيم از منظر علمي ، فلسفي و كارشناسي هم بررسي نمائيم . با كمك پيام گاتها كه نه زمان و مكان را نمي شناسد ، بلكه حتي بسيار فراتر از زمان حاضر ، بر مبناي علوم مختلف خداشناسي ، روانشناسي ، جهان شناسي و غيره استوار ميبا شد . گاتها گنجي گرانبهاست كه هر بندش و حتي هر لغتش با مفاهيم بسيار عميق توام است كه را ه خوشبختي را به بشر نشان ميدهد.
تفاوت ميان حقيقت ، واقعيت و توهم نيز ما را در شناختن موضوع ياري بيشتري ميرساند :

الف : حقيقت
به آن باورهائي گفته ميشود كه با مدرك مستدل و با علم و آگاهي كامل به آن رسيده ايم و ياپيامبران،
بزرگان ، پيشكسوتان و محققان و دانشمندان و كسانيكه مورد اعتماد ما هستند به آن علوم دست پيدا كردند و به ما نيز گفته و منتقل نموده اند و ما تمام آنها را قبول داشته و حتي به طور دقيق تر به آنها ايمان داريم . همانند اينكه ما انسان هستيم ، و يا زمين گرد است و يا جاذبه و جود دارد .

ب : واقعيت
بخشي از باورهائي است كه در اطراف خود حس ميكنيم و حقيقت ميپنداريم ولي ممكن است حقيقتي غير از آن داشته باشد كه ما ميبينيم و يا ميشنويم و حتي حس و يا درك ميكنيم ، همانند آسمان ، سكوت ، تاريكي و جهل ، كه واقعيت دارند ولي حقيقت ندارند . پس واقعيت نسبي است و ما بيشتر در زندگي با واقعيت ها در تماس هستيم .

پ : توهم
همه انسانها در جهان ، باورهائي دارند كه هيچگونه واقعيت خارجي و حقيقي ندارند و تنها در تخيلات فرد ساخته شره است و يا ديگرا ن برايش ساخته اند ، هر چند عميقا باور كه آن چيز ها حقيقت دارند ولي در واقع چنين نيست . تمام مسائل به اصطلاح خرافي جزو اين دسته هستند ، حتي روانشناسان عقيده دارند بسياري از مبناهاي فكري و برداشتهاي ما از جها ن از توهمات ما سر چشمه مي گيرند .
و در آخر با توضيح تفاوت ميان دين و مذهب ميتوانيم نتيجه گيري كامل تري داشته باشيم .
در مورد دين ميتوان گفت دين يعني هر آنچه كه در كتاب آسماني آمده است و انسان متدين جدا از اين كه چه مذهبي دارد ، بدون چون و چرا از ابتدا تا انتها كتاب خود را باور داشته و سعي ميكند در طول زندگاني خود به مفاهيم آن عمل نمايد . و در مقابل ، مذهب ، كه كليه سنن و آدابي را گويند كه پيروا نه هر ديني بسته به زمان و مكاني كه در آن زندگي ميكنند براي خود در نظر ميگيرند . يعني عملا هر دين در جامعه بصورت مذهب پياره ميشود و عمل مي گردد . در اين ميان بخش ديگري هم بنام سنت و جود دارد كه به تمام حركات و رفتاري كه هر انساني در زندگي روزمره خود انجام ميدهد و يا هر جامعه اي در زندگي اجتماعي خود به كار ميبندد ، گفته ميشود .
با توجه به مطالب گفته شده اين نتيجه حاصل ميگردد كه با توجه به رشد علم و پيشرفت تكنولوژي و به نوعي كهنه شدن عقايد فيلسوفان و دانشمندان گذشته ، هنوز هم پيامهاي گاتها كه كشفيا ت يا به عبارتي بهتر دريافتهاي اهورائي اشوزرتشت است ، و با زبان شعر و بصورتي بسيار واضح بيان شده ، كاملا نو ، بكر و سرشار از اشوئي ميبا شد .
بنا بر اين مفاهيمي كه بيا ن گرديد و پيامهائي كه داده شد ، نه فيلسوفانه بوره و نه دانشمندانه صرف ، اين پيامها حقيقت مطلق است كه از جانب پروردگار براي رستگاري ما آورده شده اند .
در انتها چهار بند از گاتها در مورد هاي گيتي و مينو ، خرد و وجدان ، تن و روان و تن انسان ذكرميگردد.

يسناي 31 بند 22
اي اهورامزدا شخص خردمند و هوشيارو كسي كه با منش خويش حقيقت را درك ميكند از قانون ايزدي آگاه است و با نيروي معنوي از راستي و پاكي پشتيباني كرده و گفتار و كردار خود را جز به راستي نخواهد آراست و در راه گسترش راستي گام بر خواهد داشت ، چنين شخصي نسبت بتو اي مزدا و فادار و شايسته ترين يار و مدد كار مردم بشمار خواهد رفت .

[Borna66]

زرتشت و آموزشهاي او
پژوهنده دانشمند آقاي دكتر حسين وحيدي دركتاب خود مي فرمايد : " همان گونه كه مي بينيم در سرودهاي اشوزرتشت ديالكتيك را نخست درهستي تشخيص ميد هد و سپس بنياد انديشه و منش آدمي را بر چنين نگرشي استوار ميكند و متاسفانه در درازناي تاريخ بويژه در پايان دوره ساساني و پس از آن و تا به امروز درباره انديشه هاي اشوزرتشت كه در گاتها آمده برداشتهاي بسيار بادرستي مي شود و نگرش ديا لكتيكي اشوزرتشت به هستي و انسان ، به چهره جنگ اهورامزدا و اهريمن در ميآيد ، حال آنكه در گاتها آنچه هست پيكار بين سپنتا من و اهرمن است كه "سپنتا " به معني پاك و سازنده است و" انگره " به معني زشت و ويرانگر و "من " كه درواژه هاي دشمن و بهمن بجا مانده به معناي انديشه ناپاك و ويرانگر ، نه جنگ بين اهورا مزدا و اهريمن يا ثنويتي كه برخي به آن معتقدند.
درفرهنگ زرتشتي نيكي دريك واژه فشرده مي شود و آن اشا يعني راستي و بدي هم در يك واژه فشرده ميشود و آن دروج يا دروغ است . اولي سازنده هستي و دومي ويرانگر آنست نيروي سازنده در انديشه " سپنتا من " و نيروي ويرانگر در انديشه انگره مينوست .
راستي سازنده تن و روان و دروغ بي ساماني و كژ انديشي است . در ديدگان اشوزرتشت جهان آورده گاه دو كشش همزا د و هميستار (ضد ) است كه يكي سازنده و ديگري ويرانگر است و اين دو درهر زمينه و آوردگاهي ، از انديشه آدمي گرفته تا ساختمان اجتماعي و جهاني پيوسته بر ضد يكديگر در تكاپو و پويش اند و آدمي پيوسته به سود سپنتا من و بر عليه انگرمن تلاش كند .
موبد فيروز آذرگشسب در ترجمه گاتها يا سرودهاي آسماني اشوزرتشت درباره نيكي و بدي مي نويسد:
" اشوزرتشت جهان هستي را ميدان مبارزه و كشمكش دائم دو نيروي ضدين سپنتا مينو و انگره مينو دانسته و مي فرمايد : اين دو گوهر همراه و همزا د در عين حال كه با هم مخالف و درستيزند لازم و ملزوم يكديگر نيز مي باشند . و جود اين دو گوهر با هم آفرينش و هستي را پديد مي آورند . مثلا نيروي مثبت و منفي در عين مخالف بودن با يكديگر موجب بوجود آمدن برق ميگردند .
نيروي جاذبه و دافعه موجب ثابت ماندن كرات آسماني درجاي خود ميبا شند . نيك و بد و زشت و زيبا بستگي به طرز انديشه ما دارند . آنچه به سود ما است نيك و آنچه به زيان م باشد آن را بد و نا زيبا مي شماريم .
بنا به فرموده " اشوزرتشت " آنچه دراين جهان وجود دارد از آفرينش خداوند يكتا
ميبا شد و در ذات خود نيكوست و به منظور خاصي آفريده شده اند .
به عبارت ديگر نيك و بد و زشت و زيبا از زماني بوجود ميايند كه بشر پا به عرصه وجود ميگذارد و نيروي تشخيص و تميز او به كار مي افتد و به طوري كه در بند سوم از هات 30 يسنا آمده است : آن دو گوهر همزاد درآغاز درعالم تصوير پديدار مي گردند كه يكي نيكي و ديگري بدي در انديشه و گفتار و كردار .
چنانچه از مفاد بند بالا روشن مي گردد دو گوهر سپنتا و انگره دو مينو و دو گوهر همزادي هستند كه در برابر هم قرار گرفته اند و درعالم انديشه به صورت نيك وبد ظاهر ميگردند . اصلا مفهوم خود " مينو " انديشه و منش ميبا شد كه يكي گوهر پاك يا انديشه فزاينده و سازنده است و ديگري گوهر ناپاك يا انديشه ويرانگر و تباه كننده .
انگره مينو كه بعدها درزمان ساسانيان به صورت اهريمن تغيير شكل يافته است نميتواند خالق شر باشد و در برابر اهورامزدا ، هستي بخش داناي بزرگ و سر چشمه نيكيها قرار گيرد .اهريمن در نهاد بشر وجود و بستگي به انديشه ويرانگر شيطان صفتان و دد منشان داشته و به هيچ وجه وجود خارجي ندارد .
به عبارت ديگر ميتوان سپنتا مينو و انگره مينو را به فرشته خوئي و اهريمن صفتي تعبير كرد كه هردو در خوي و خصلت و انديشه و نهاد انسان قرار دارند و ازو جدا نيستند منتها بنا به آخر بند 3 همين يسنا دانايان و فرزانگان راه نيك و درست را برميگزينند ولي نابخردان چنين نخواهند كرد و به بيراهه خواهند رفت " شخص نادان و كود دل گرفتار هواي نفس و كج خيالي خود شده و به راه خطا خواهد رفت و در نتيجه كارهاي ناشايست و غير انساني ازو سر خواهد زد و رفته رفته ددمنشي و اهريمن صفتي دراو ظهور و بروز خواهد نمود و تجسمي خواهد بود از اهريمن انسان نما ولي شخص فرزانه و دانشمند راه نيك اختيار خواهد كرد و بر هوسهاي نفساني خويش مهار خواهد زد و با كارهاي انساني و شايسته خود فرشته اي خواهد شد به صورت انسان ".

[Borna66]

تفاوت «آتشكده » با «آتشگاه» از ديدگاه آندره گدار

هخامنشيان ، معبدي به معني يوناني كلمه نداشته اند. اما جايگاههايي در هواي آزاد و نقاط مرتفع به نام آتشكده و عبادتگاه داشته اند كه ورود به آن براي همه آزاد نبوده است.
ما هنوز هيچيك از اين نقاط مرتفع هخامنشيان را نمي شناسيم. اما آثاري از چند آتشكده سراغ داريم. قديمترين آن كه احتمالاً مقدم بر سلطنت اولين پادشاه پارس بود، همان است كه در نقش رستم ، نزديك تخت جمشيد بوده است.
… اكنون از آتشكده مزبور ، جز دو آتشگاه مجاور هم ديده نمي شود وقدري بالاتر در بالاي كوه ، هفت آتشگاه ديگر هست كه چهارتاي آن دو به دو قرار گرفته و سه تاي ديگر تك هستند كه احتمال نمي رود به قدمت اوليها بوده باشند. اما به طوري كه كريستين سن مي گويد :
آتش جاودان بايد جايي داشته باشد كه از گزند زمان در امان و محفوظ بماند. و بديهي است كه در آن جا و يا در نزديكي آن آتشكده اي بوده كه دو آتشگاه نامبرده از منضمات آن بوده و آتش لازم براي انجام مراسم عمومي را از آنجا مي آورده اند.
دومين آتشكده هخامنشي بر حسب تاريخ كه اخيراً شناخته شده، آن است كه در پازارگاد ، پايتخت كوروش بزرگ بوده و از آن جز دو صفه سنگي كه در نزديكي بستر رودخانه واقع شده چيزي باقي نيست و اين پايه هاي آتشگاه ، متعلق به آتشكده اي است كه در فاصله صدمتري آن ساخته شده و اكنون اگر چه از خود آن اثري باقي نيست، دسته كم صفه اي كه ساختمان روي آن قرار داشته ديده مي شود. در ساعات معيني ، آتش توسط مغان به آتشگاهها آورده مي شده زيرا مراسم مربوط مي بايستي در هواي آزاد انجام شود. و بعد از اتمام كار دوباره آن را به آتشكده بر مي گردانده اند. مجموع ساختمان آتشكده و آتشگاههاي مربوط با ديواري كه اثر آن باقي است، محصور بوده است.
اگر سوال شود كه چرا آتشگاهها آنقدر از آتشكده دور بوده اند ، بايد دانست كه محل آتشكده بايد در مرتفع ترين و پاك ترين نقطه و جاي آتشگاه در نزديكي رودخانه باشد . بعلاوه ممكن است انتخاب محل آتشگاه در مجاورت آب كه آتشكده بستگي مخصوصي به آن دارد از لحاظ سهولت به دست آوردن آن باشد ، نه الزام مذهبي . با وجود اين به طوري كه «استرابن» مي گويد: «ايراني ها با شكوه ترين قربانيهاي خود را نسبت به آب و آتش به جا مي آورند.» اگر فرض اخير يعني ترجيح استقرار ساختمانهاي مربوط به آتشكده در مجاورت آب مورد قبول واقع شود، چنين توجيه مي شود كه قربانيها در آن واحد، هم براي آب و هم براي آتش بوده اند و علت وجود آتشگاههاي دو گانه هم كه آنقدر مورد بحث قرار گرفته همين بوده است.
بقاياي سومين آتشكده در جلگه شوش در چند كيلومتري شهر توسط «ديولافوا» كشف شده است. آن بناي زيبايي است كه تركيبش به وضوح محل اصلي آتش را نشان مي‎دهد كه دو ديوار آن را از هر گونه پليدي يا بي حرمتي حفظ مي كرده است.جلوخان سرپوشيده ستون دار آن كه درجلوي بنا واقع شده با دو محراب محل موعظه و عبادت آتشكده بود و وعاظ در بالاي پلكان مي ايستاده و حضار در حياط جمع مي شده اند. ديولافوا اين ساختمان را به اردشير دوم (358 ـ 424 ق .م) نسبت مي دهد .
توضيح مترجم

آتشگاه كه جايگاه درجه دوم آتش است ، گمان مي كنند جايي است كه پرستندگان براي اداي فرايض ديني در آن اجتماع مي كرده اند وتنها مغان حق ورود به آتشكده اصلي را داشته اند.

منبع :
گدار آندره .هنر ايران. ترجمه : دكتر بهروز حبيبي . تهران : مركز چاپ و انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي .چاپ سوم : 1377 . ص : 189-189.

[Borna66]

تاريخچه مختصري از آموزشگاههاي زرتشتيان

آ

موزشگاههاي پسرانه و دخترانه ماركار و ديگر آموزشگاههاي وابسته به آن حاصل تلاش و كوشش و فداكاري رادمرد نيكوكاري است كه براي به انجام رساندن انديشه هاي نيك خود در حدود 70 سال پيش آغاز شد
روانشاد پشوتن جي دوسابائي ماركار از زرتشتياني است كه خانواده آنان سالها پيش به هندوستان مهاجرت كرده و در آنجا ساكن و به كار و زندگي مشغول شدند ، و در ميان هنديان به پارسيان مشهورند ولي ايران و سرزمين اجدادي خود را فراموش ننموده و از هر كوششي براي اعتلاي نام ايران فروگزار نمي كنند
پشوتن ماركار در سال 1250 خورشيدي در بمبئي ديده به جهان گشود و چون ديگر همسالان خود دوران كودكي و جواني و تحصيلات خود را در آنجا گذراند. ولي چون ايراني بود پيوسته عشق به ايران و خدمت به سرزمين آباء و اجدادي را سرمشق زندگي خود قرار داده و در صدد بود تا به انديشه هاي نيكش جامه عمل پوشانده و آن را به كردار نيك بدل سازد. از اينرو در سال 1301 خورشيدي با اختصاص سرمايه اي براي ايجاد پرورشگاه پسران در ايران و شهر يزد ، و با فرستادن نماينده اي فعاليت فرهنگي و تعليم و تربيت خود را آغاز كرد و در سال 1306 دبستان پسرانه ماركار و كارگرخانه جهانگيري كه در آن دانش آموزان پرورشگاه در ساعات اضافي به فراگيري كارهايي مانند پارچه بافي، زيلو بافي، جوراب و كشبافي ، خياطي و نجاري مي گذراندند، را ايجاد نمود. پشوتن ماركار براي اداره امور مدارس خود ، آنها را به انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي واگذار كرد و انجمن مزبور نماينده اي از سوي خود به يزد مي فرستاد، در سال 1306 روانشاد ميرزا سروش لهراسب كه از فارغ التحصيلان “كالج آمريكايي سابق ” تهران بود براي اداره مدارس پشوتن ماركار يزد بنمايندگي انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي و امور مربوطه به مدارس ماركار و هنرستان جهانگيري و درمانگاه و دواخانه “سررتن تاتا” كه از سوي يكي از پارسيان هند تاسيس شده بود، انتخاب گرديد. وي در همانسال از سوي پشوتن ماركار مامور داير نمودن دبستان دخترانه ماركار در يزد شد تا دختران نيز مانند پسران از سواد و آموزش بهره گيرند
با افزايش تعداد دانش آموزان، دبستان پسرانه و پرورشگاه و دبيرستان ماركار كه در خانه اي اجاره اي داير بود تكافوي تقاضاي روزافزون دانش آموزان را نمي كرد و با همت بلند و وسعت فكر پشوتن ماركار سازگار نبود از بمبئي به نماينده انجمن ، ميرزا سروش لهراسب دستور خريداري زمين و احداث ساختماني مناسب براي آموزشگاههاي روبه توسعه ماركار را صادر و نامبرده در سال 1311 خورشيدي زميني به مساحت يكصد هزار متر مربع در محل فعلي آموزشگاههاي ماركار يزد تهيه و از سال 1312 طبق نقشه اي كه توسط مهندس پارسي بنام “برزو آقا سهراب” طرح شده بود ساختمان شروع و در مهر ماه 1313 همزمان با جشنهاي گشايش آرامگاه فردوسي كليه ساختمانها آماده و با دومين سفر پشوتن ماركار به ايران و يزد؛ پرورشگاه ، دبستان و دبيرستان ماركار آماده بهره برداري و بوسيله نماينده وزارت فرهنگ و عده اي از پارسيان كه از هند به ايران سفر نموده بودند گشايش يافته و رسما كار خود را آغاز كرد و تا كنون به فعاليت خود ادامه مي دهد

پشوتن ماركار پيوسته در فكر گسترش موسسات خود بود و براي رسيدگي به امور آن رنج سفر با مشكلات 70 سال پيش را بخود نهاده و براي اولين بار در سال 1303 خورشيدي براي رسيدگي بامور پرورشگاه و مشاهده وضع آن مسافرتي به ايران و يزد نمود و در سال 1313 به منظور گشايش ساختمان جديد پرورشگاه و دبستان و دبيرستان پسرانه ماركار براي دومين بار به يزد سفر نمود و در سال 1328 براي شركت در جشن 25 ساله تاسيس مدارس خود و مشاهده پيشرفت دبستان و دبيرستان ماركار و گشايش ساختمان جديد دبستان و دبيرستان دخترانه ماركار براي سومين بار به ايران مسافرت نمود و در اين سفرها از سوي اهالي محترم يزد اعم از مسلمان و زرتشتي مورد استقبال گرم و شايان قرار مي گرفت و از جانب مقامات وقت به دريافت نشان درجه اول علمي– نشان درجه اول سپاس و نشان درجه اول همايون سرافراز گرديد
پشوتن ماركار در هيجدهم مهرماه 1342 خورشيدي در بمبئي جهان فاني را بدرود گفت ولي نام نيكش باقي و ورد زبان خاص و عام مي باشد
در دومين سفر خود در سال 1313 خورشيدي به ايران كه مصادف با گشايش آرامگاه فردوسي بود، طبق تقاضاي فرماندار وقت يزد قول احداث برج ساعتي بنام فردوسي شاعر بزرگ ايران و اهداء آن به شهرداري يزد را داد و ساختمان برج مزبور را در سال 1321 خورشيدي در ميدان ماركار روبروي آموزشگاههاي ماركار باتمام رساند و آنرا بنام “گاهنماي فردوسي” به شهرداري يزد اهداء و شهرداري نيز تعهد نمود كه نسبت به حفظ و نگاهداري و تعميرات آن كوشا باشد
تمام مخارج پرورشگاه ماركار و دبستان و دبيرستان دخترانه و ديگر موسسات وابسته به آن مانند: آموزشگاههاي زرتشتي دهات اطراف يزد، درمانگاه سررتن تاتا، زايشگاه بهمن و غيره اعم از حقوق كاركنان، معلمين و تعميرات توسط پشوتن ماركار و انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي ارسال و پرداخت مي شد كه متاسفانه از سال 1350 به بعد بعلت سخت گيري دولت هندوستان نسبت به ارسال ارز پيوسته از ميزان آن كاسته شد تا تقريبا به صفر رسيد و در اداره امور مدارس فوق وقفه پيش آمد و از رشد آن كاسته شد. ولي با كمك و مساعدت اولياي امور و آموزش و پرورش يزد با همان كيفيت به رشد فرهنگي و تعليم و تربيت خود ادامه مي دهد و سرپرستي و اداره موسسات ماركار از سوي انجمن بمبئي به انجمن زرتشتيان تهران واگذار شد كه انجمن مزبور وكالتا مدارس را سرپرستي مي نمايد

اينك فهرست وار به ذكر اسامي مدارس و موسساتي كه بنام آموزشگاههاي تابعه ماركار و انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي مشهور بوده است مي پردازد

پرورشگاه ماركار :

اين موسسه كه در سال 1301 خورشيدي شروع بكار نمود به كودكان زرتشتي كه به سن دبستان مي رسيدند و بعلت عدم بضاعت مالي و يا نداشتن دسترسي به آموزشگاه يا علل ديگر نمي توانستند به تحصيل ادامه دهند اختصاص داشت اين كودكان در پرورشگاه ماركار نگاهداري و مخارج خوراك، لباس و خواب و لوازم التحرير آنان تامين مي گرديد. چنانچه با معدل خوب موفق به اتمام تحصيلات ابتدايي مي شدند براي ادامه تحصيل در دوره اول دبيرستان پذيرفته شده و ادامه تحصيل مي دادند و طبق شرايط و آئين نامه مخصوص به ادامه تحصيل در دوره دوم دبيرستان و در صورت قبولي با بودجه اي كه براي اين كار اختصاص داشت در دانشگاههاي كشور ادامه تحصيل مي دادند. در جوار اين موسسه دارالصنايع (هنرستان) جهانگيري قرار داشت كه در ساعات بيكاري كودكان مي توانستند مطابق ذوق و انتخاب خود يكي از فنون پارچه بافي ، زيلو بافي، خياطي، نجاري و جوراب بافي را فراگيرند
پرورشگاه ماركار تا سال 1355 داير بود . از آن سال بعلت نداشتن دانش آموز بحد كافي و ساير مشكلات تعطيل شده و از ساختمان آن براي خوابگاه دانشجويان و يا اسكان مسافران زرتشتي كه از نقاط مختلف كشور به يزد مي آيند استفاده ميشود

دبستان پسرانه ماركار :

از سال 1306 با 70 نفر دانش آموز كار خود را شروع و تا سال 71 بصورت دبستان اداره ميشد و از آن سال توسط اداره آموزش و پرورش ناحيه 2 يزد به مكان ديگري انتقال يافته و از محل آن به عنوان مدرسه راهنمايي ماركار استفاده ميشود

دبيرستان پسرانه ماركار :

در شهريور 1312 در ساختمان فعلي داير شده، تا سال 50 بصورت دوره اول دبيرستان و تا سال 71 بصورت مدرسه راهنمايي و هم اكنون مجددا بصورت دبيرستان پسرانه ماركار داير است

دبستان دخترانه ماركار :

1306 خورشيدي شروع و هم اكنون داير و بكار خود ادامه مي دهد

دبيرستان دخترانه ماركار :

از سال 1312 كلاس اول دبيرستان شروع بكار كرده و تا سال 1351 بصورت اول دبيرستان و اينك با نام مدرسه راهنمايي ماركار داير ميباشد

- مجتمع آموزشي ، فرهنگي و ورزشي و ديني ماركار تهران واقع در تهرانپارس كه توسط انجمن زرتشتيان تهران سرپرستي و اداره مي شود

درمانگاه و زايشگاه بهمن گشتاسب خودي كلاه

كه توسط انجمن بمبئي احداث و اداره ميشد كه بعدا بعلت نرسيدن بودجه كافي از هند به هلال احمر يزد واگذار و مشغول بكار و داير است
علاوه بر آموزشگاهها و موسسات فوق از سال 1300 ، تعداد 14 باب دبستان دخترانه و پسرانه با سرمايه اشخاص خير در روستاهاي زرتشتي نشين يزد داير و سرپرستي آن را بعهده انجمن زرتشتيان ايراني سپرده بودند كه به مدارس تابعه ماركار مشهور و كليه امور اداري و امتحانات زير نظر نماينده انجمن ، روانشاد سروش لهراسب انجام مي گرفت فعلا تعدادي از مدارس مزبور داير و تحت نظارت اداره آموزش و پرورش يزد اداره ميشود
اميد است با توجه به نظارتي كه اولياي امور و ادارات آموزش و پرورش يزد دارند موسسات آموزشي ماركار يزد به نحو شايسته اداره و به فعاليت و پيشرفت روزافزون خود ادامه دهد
( در تنظيم از يادداشتهاي سروش لهراسب، سالنامه فرهنگ يزد، سال 28-1327 يادنامه پشوتن ماركار استفاده شده است. )

يزد – موسسات ماركار – اسفنديار مراديان 1377 خورشيدي

آموزشگاههاي زرتشتيان در يزد

زرتشتيان از ديرباز به پيروي از دستورات ديني خود و پيروي از انديشه و گفتار و كردار نيك پيوسته در انديشه به ثمر رساندن كردار نيك و شايسته بودند و طبق (بند9 يسنا30) گاتها كه مي گويد “بشود از جمله كساني باشيم كه جهان را بسوي پيشرفت و آباداني ، و مردم را بسوي راستي و پارسايي رهنمايند” هميشه درصدد ايجاد بناهاي خيريه و عام المنفعه بودند و بنا به مقتضيات زمان و مكان در آباداني شهر و ديار و كشور خود كوشا بوده اند. نخستين كسي كه براي ايجاد مدارس به سبك كنوني پيش قدم شد روانشاد “مانكجي ليميجي هاتريا”‌ بود . وي از زرتشتيان ساكن هندوستان كه به پارسيان مشهورند ميباشد. او در زمان ناصر الدين شاه قاجار پس از اطلاع از وضع نابسامان زرتشتيان آن زمان و بيسوادي آنان ، انجمني براي رسيدگي به وضع زرتشتيان ايران در بمبئي تشكيل داد كه بعدا به “انجمن اكابر پارسيان هند” تغيير نام داد
مانك جي در سال 1233 خورشيدي به ايران مسافرت كرد تا وضع زرتشتيان را از نزديك مشاهده و نسبت به جلب كمك و همراهي از هند اقدام نمايد. براي توسعه فرهنگ و آموزش سواد افراد در آن زمان كه تقريبا همگي در بيسوادي بسر مي بردند نخست 20 نفر از يزد و 12 نفر از كرمان را با پرداخت دستمزد به والدينشان براي آموزش به تهران اعزام داشت و اينان نخستين استاداني بودند كه در مدارسي مانند كيخسروي و غيره كه بعدا تاسيس گرديد به تعليم و تربيت كودكان پرداختند. سپس براي ايجاد مدارس به سبك آن زمان در يزد و كرمان به تشويق خيرانديشان هر محل كه اغلب در هندوستان ساكن بودند پرداخت و با ترغيب و تشويق آنان مدارسي در شهر يزد و روستاهاي اطراف آن ايجاد نمود كه سالها به تعليم و تربيت و سوادآموزي نونهالان اين آب و خاك مشغول بودند و نخستين فردي كه به دعوت وي پاسخ گفت روانشاد خدابخش بهمرد نرسي آبادي بود كه خانه شخصي خود را به اين كار اختصاص داد كه اينك به مدرسه ديني عمو خدابخش در نرسي آباد مشهور است
پس از مانكجي روانشاد ، كيخسرو تيرانداز خورسند كوچه بيوك معروف به خانصاحب جانشين وي شد و كارهاي او را دنبال نمود

كيخسروي يزد

بسال 1268 خورشيدي روانشاد ارباب كيخسرو مهربان رستم كيخسروي در محله زرتشتي يزد دبستاني به نام كيخسروي تاسيس و به سبك آموزش زمان خود به كودكان آموزش فارسي، عربي، انگليسي و غيره مي داد و استادان اوليه آن از دانش آموختگاني بودند كه روانشاد مانك جي در تهران تعليم داده بود كه مشهورترين آنان عبارت بودند از : استاد جوانمرد نوذر ، استاد كيومرث اردشير وفادار ، استاد ماستر خدابخش و …
دبيرستان كيخسروي از بدو تاسيس تا سال 1333 در محل قديمي كه در كنار منزل مسكوني موسس ارباب كيخسرو مهربان داير بود و پس از آن در عمارت و ساختمان كنوني دبيرستان كه در خيابان شهيد چمران واقع است و به همت فرزندان باني مدرسه نامدار كيخسروان و شاهپور كيخسروي و ارباب جمشيد امانت برادر زاده موسس و ارباب رستم گيو احداث شده بود منتقل گرديد و هم اكنون در محل مزبور داير و بصورت دبيرستان كامل تحت نظر آموزش و پرورش يزد اداره ميشود

دبستان خسروي يزد

در سال 1282 خورشيدي ارباب خسرو شاهجهان و برادرش ارباب رستم شاهجهان دبستاني دخترانه در يزد بنياد نهادند كه تا سال 1307 خورشيدي داير بود و در آن سال با شروع بكار دبستان دخترانه پشوتن ماركار ، دانش آموزان اين دبستان به آنجا منتقل شدند و دبستان مزبور تعطيل شد
روانشاد ارباب خسرو شاه جهان در سال 1285 خورشيدي مدرسه پسرانه خسروي را تاسيس كرد كه سالها مخارج آنرا پرداخت و زير نظر و سرپرستي خودشان ادامه كار مي داد. اين دبستان هم انيك داير و زير نظر اداره آموزش و پرورش ناحيه 2 يزد اداره ميشود

دبستان پسرانه دينياري

فرزانه نيكوكار شادروان رستم موبد خسرو صداقت در سال 1295 خورشيدي براي آموزش و تعليم و تربيت فرزندان روحانيون زرتشتي در محله زرتشتيان يزد دبستاني تاسيس نمود كه در سال 1302 به دبستان رسمي 6 كلاسه تبديل شد. از سال 1316 خورشيدي سه كلاس دوره اول دبيرستان به آن اضافه گرديد ولي بعدا تا سال 1328 بصورت دبستان 6 كلاسه ادامه كار داد و سپس به مدت دو سال تعطيل شد
از سال 1330 به همت فريدون پيشدادي فرزند موسس و سرپرستي آقاي سروش لهراسب و مديريت آقاي اسفنديار كاوياني در 6 كلاس در ساختماني جديد شروع بكار نمود كه كليه مخارج دبستان را فرزند موسس پرداخت مي نمود و زير نظر هيئتي بنام هيئت نظارت مركب از آقايان ارباب رستم ماونداد، مهربان مزديسني و جمشيد ارس و موبد رستم آذرگشسب اداره مي شد . دبستان مزبور اينك داير بوده و زير نظر اداره آموزش و پرورش يزد اداره ميشود

دبستان پسرانه هرمزدياري كوچه بيوك

اين دبستان در سال 1279 خورشيدي به همت و سرمايه فرزانه نيكوكار آقاي هرمزديار شهريار ساختمان و شروع بكار نمود و براي سرپرستي و اداره آن مبلغي وجه نقد به انجمن اكابر پارسيان هند سپرده تا از سود آن بودجه دبستان تامين و هزينه هاي آن پرداخت گردد
موسس نامبرده براي ساختمان مدارس روستاهاي مباركه، رحمت آباد و مريم آباد نيز كمك نموده است. وي در سال 1306 خورشيدي در بمبئي وفات يافته است

دبستان فروغي كوچه بيوك

در سال 1332 بر روي زمين روانشاد شاهوير بمان فروغي با همياري انجمن كوچه بيوك و خيرين محل ساخته شد كه اينك داير بوده و در دو شيفت دخترانه و پسرانه زير نظر آموزش و پرورش ناحيه 1 يزد اداره ميشود

دبستان گودرزي اله آباد

روانشاد گودرز مهربان اله آبادي با سرمايه خود اين دبستان را در سال 1286 خورشيدي بنا نهاد. اين دبستان 4 كلاسه و بعدا به 6 كلاسه تبديل شد و حقوق آموزگاران و مخارج دبستان از محل سرمايه اي كه موسس به انجمن اكابر هند سپرده بود پرداخت مي شده است

دبستان پسرانه گشتاسبي قاسم آباد

فرزانه نيكوكار روانشاد گشتاسب سروش قاسم آبادي در سال 1273 خورشيدي دبستاني به نام خود در قاسم آباد يزد بنا نهاد كه تا سال 1309 خورشيدي بكار خود ادامه داد . ولي چون ساختمان مدرسه قديمي بود آقاي خدامراد فرودي ساختمان آن را تجديد بنا نمود كه بصورت 4 كلاسه و بعدا 6 كلاسه داير و اداره ميشد

دبستان ماهياري مريم آباد

باني و موسس اين دبستان آقاي شهريار هرمزديار ميباشد كه در سال 1265 خورشيدي آنرا تاسيس و با سرمايه معيني آنرا به انجمن اكابر پارسيان هند واگذار نموده تا اداره و سرپرستي نمايند

دبستان پسرانه جاماسبي اهرستان

شادروان جاماسب ماندگار اهرستاني كه از زرتشتيان مقيم كويته بلوچستان بود به همراهي و همكاري فرد ديگري بنام خسرو در سال 1287 خورشيدي دبستاني در اهرستان بنياد نهاد. اين دبستان از طرف انجمن اكابر اداره و بعدا به انجمن اهرستان واگذار شد كه به سالن اجتماعات جاماسبي اهرستان تبديل شده است

دبستان پسرانه زمردي رحمت آباد

اين دبستان در ابتدا به صورت مكتب خانه بود و تحت نظر و سرپرستي آموزگاري بنام استاد خداداد اداره شده و فقط خواندن فارسي و نوشتن و حساب در آن تدريس ميشد كه بعدا توسط استاد كيخسرو دينيار كار وي دنبال شده است. ولي در سال 1326 خورشيدي دبستان مزبور به ساختمان نوساز كه توسط آقاي هرمزديار درست بنا گرديده منتقل شد و انيك در رحمت آباد داير است

دبستان پسرانه خيرآباد

اين دبستان در روستاي خيرآباد يزد در سال 1286 خورشيدي توسط خيرانديشي بنام رستم سنگ خيرآبادي تاسيس و سرمايه اي براي اداره آن به انجمن اكابر پارسيان هند اهداء شده است

دبستان مختلط اردشيري مزرعه كلانتر

اين آموزشگاه در سال 1291 خورشيدي به همت و سرمايه روانشاد اردشير خسرو تاسيس شده و تا سال 1381 خورشيدي در ساختماني قديمي داير بود كه در اين سال آقاي جمشيد بهرام ساختمان مدرسه را تجديد بنا نمود و بصورت 4 كلاسه اداره مي شده است

دبستان مختلط شيرين مباركه

خيرانديش روانشاد بهرام نوشيروان بنامگانه همسرش شيرين در سال 1293 خورشيدي مدرسه مزبور را بنياد نهاد و امتياز آن در سال 1311 بنام آقاي كيخسرو بهمردي مباركه صادر و زير نظر انجمن اكابر پارسيان هند داير و اداره ميشد

دبستان پسرانه رستمي نرسي آباد

فرزانه نيكوكار روانشاد رستم خداداد فرامرز نرسي آبادي در سال 1286 خورشيدي دبستان مزبور را بنياد نهاد و با سرمايه اي كه به انجمن اكابر پارسيان سپرده بود تا سالهاي اوايل انقلاب داير و توسط انجمن مزبور اداره و سرپرستي ميشد . از اين مكان توسط انجمن نرسي آباد براي استفاده كودكان و دانش آموزان بصورت باشگاه ورزشي درآمده و استفاده ميشود
دبستان مهر نهرسي آباد به همت روانشاد مهربان بهرام فلاحت در سال 1313 خورشيدي احداث و در سال 1335 رسما به اداره آموزش و پرورش يزد واگذار شد كه انيك در دو شيفت دخترانه و پسرانه داير ميباشد

دبستان پسرانه رستمي راحت آباد تفت

اين دبستان با سرمايه روانشاد رستم اميران در سال 1287 خورشيدي تاسيس شده و در موقع تاسيس، دبستان منحصر به فرد حوزه تفت و توابع بوده است . باني مزبور علاوه بر حقوق و مخارج دبستان سرمايه اي نيز براي جايزه دانش آموزان ساعي اختصاص داده است

دبستان خدادادي خرمشاه

در سال 1269 خورشيدي به همت و پشتكار شادروان خداداد رستم بهرام رشيد خرمشاهي معروف به كنتراكنز تاسيس شد و تا سال 1309 خورشيدي داراي كلاسهاي غيررسمي بوده است. ولي از آن سال ببعد بصورت 6 كلاسه و رسمي داير و اداره مي شده است

دبستان دختران خرمني شريف آباد اردكان

خيرانديش نيكوكار بهدين اردشير كيامنش كه يكي از فرهنگ دوستان و نيك انديشان شريف آباد در سال 1308 خورشيدي دبستاني در قريه مزبور ساختمان نمود و بانو خورشيد كيامنش و خرمن كيامنش دختر باني مدرسه تا سال 1326 خورشيدي دبستان را اداره و سرپرستي مي نموده اند و از آن تاريخ به بعد بصورت 5 كلاسه زير نظر انجمن محلي داير و اداره مي شده است و زير نظر آموزش و پرورش اردكان اداره ميشود

دبستان جمشيدي شريف آباد اردكان

اين دبستان در سال 1309 خورشيدي در ساختماني كه به همت يكي از نيكوكاران بنام جمشيد خدارحم ايجاد شده بود به مديريت و سرپرستي استاد اردشير دبستاني تا سال 1326 خورشيدي اداره مي شد . در اين سال چون ساختمان مدرسه قديمي و نامناسب بود توسط روانشاد ترك رستم خدارحم تجديد بنا گرديد و به انجمن اكابر پارسيان هند واگذار شده است و زير نظر آموزش و پرورش اردكان اداره ميشود

دبستان دخترانه رستمي اهرستان

اين آموزشگاه در سال 1308 خورشيدي به همت و سرمايه فرزانه نيكوكار شهريار رستم اهرستاني بنامگانه روانشاد رستم خداداد بمان اهرستاني و اردشير خداداد تاسيس و تحت نظارت و سرپرستي جلسه دانش پژوه بانوان زرتشتي به مديريت بانو آذرميدخت رستم كه نژاد اداره و سرپرستي مي شده است

دبستان (مدرسه راهنمايي) بهرام ايزدي

در سال 1355 آقاي بهرام ايزدي برروي زمين شخصي و با سرمايه خود دبستاني بنام بهرام ايزدي ساختمان و در اختيار آموزش و پرورش قرار داد كه بعدا بنام مدرسه راهنمايي پسرانه بهرام ايزدي ادامه كار داد
ضمنا در جوار مدرسه مزبور زميني براي ساخت مدرسه بنامگانه همسرش همايون رشيد جوانمرد اختصاص داد كه مدرسه در آن احداث و نام مدرسه راهنمايي شهربانو داير ميباشد

كودكستان رشيد

در سال 1314 خورشيدي روانشاد ارباب رشيد ايدون در يزد كودكستاني بنام كودكستان رشيد ساختمان و به رايگان در اختيار اهالي يزد قرار داد. بودجه كودكستان با كليه لوازم و اثاثيه توسط موسس پرداخت مي شده است كه بعدا بشرط كودكستان بودن به اداره آموزش و پرورش واگذار شده است

انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي

يكي ديگر از انجمن هايي كه توسط زرتشتيان مقيم هندوستان پارسيان براي ايجاد مدارس و بنگاههاي خيريه و بيمارستان و غيره تاسيس شد و به انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي مشهور است كه رياست و بنيانگزار اوليه آن روانشاه دينشاه ايراني سليسيتر بوده و نمايندگي و سرپرستي موسسات ايجاد شده توسط انجمن مزبور در ايران را روانشاد سروش تيرانداز لهراسب ميرزا سروش به عهده داشته است. مدارسي كه توسط خيرانديشان و صاحب خيران و با حمايت و تشويق و سرپرستي انجمن مزبور ايجاد شده بشرح زير ميباشد

موسسات و آموزشگاههاي پشوتن ماركار يزد

آموزشگاههاي ماركار يزد به سال 1301 خورشيدي توسط روانشاد پشوتن جي دوسابايي ماركار در يزد بنياد نهاده شد و بتدريج تكميل و دبستان و دبيرستان و پرورشگاه ماركار و برج ساعت فردوسي در ساختماني نوساز كه در سال 1312 خورشيدي ايجاد شده بود واقع در خيابان دهم فروردين ميدان ماركار به كار خود ادامه داد بعدا دبستان و مدرسه راهنمايي دخترانه ماركار در ساختماني جداگانه ايجاد شده و تا كنون به كار آموزشي و فرهنگي و آموزش نونهالان اين مرز و بوم ادامه مي دهد. شرح كامل آموزشگاههاي ماركار و زندگي نامه روانشاد پشوتن جي ماركار قبلا به آموزش و پرورش يزد ارسال شده كه نسخه اي از آن به پيوست است
روانشاد ميرزا سروش لهراسب كه خود از فرهنگيان با سابقه يزد بود ، در كمك و همراهي براي ايجاد موسسات ماركار و 14 مدرسه در روستاهاي يزد به نمايندگي انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي كوشش و فداكاري نمود و سالها بر اداره امور آن مدارس رسيدگي و نظارت داشت
مدارسي كه تحت نظر ايشان و سرپرستي انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي اداره مي شده و هم اكنون انجمن زرتشتيان تهران عهده دار نظارت و سرپرستي آن ميباشد بشرح زير است

دبستان اردشيري خرمشاه

اين دبستان به همت و سرمايه روانشاد اردشير كيخسرو ايراني از اهالي خرمشاه يزد مقيم بمبئي در سال 1304 خورشيدي بنياد نهاده شد و بسال 1306 رسما گشايش يافته و شروع به كار نمود، عده دانش آموزان اين آموزشگاه در سال اول گشايش 78 نفر بوده ، نظارت و سرپرستي آن سالها به عهده شهمردان ايران بوده ولي بعدا به انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي سپرده شده است. بعدا سرپرستي آن به انجمن زرتشتيان خرمشاه سپرده شده است
اين آموزشگاه پس از مدتي تعطيل توسط آقاي شهريار باستان بازسازي شده و هم اكنون داير ميباشد

دبستان ماهياري قاسم آباد

چون روستاي قاسم آباد يزد دبستاني دخترانه نداشته است، در سال 1302 خورشيدي اهالي محل با جمع آوري سرمايه اي در يك خانه محقر دبستاني برپا كردند. ولي چون سرمايه و ساختمان ثابتي نداشت در سال 1307 خورشيدي روانشاد كيخسرو خداداد اشتري برروي اراضي خانه شخصي بنام ماهيار از اهالي قاسم آباد ساختماني براي دبستان ايجاد كرده و بنام دبستان ماهياري قاسم آباد گشايش و شروع بكار نمود و تا مدتها داير و زيرنظر نمايندگي انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي اداره مي شده است

دبستان مهستي خيرآباد شيرين زنج خيرآباد

اين دبستان در سال 1301 خورشيدي با سرمايه تقبلي اشخاص خير محل تاسيس گرديد . ولي چون محل و سرمايه ثابت نداشت، سرهنگ مهربان سهراب ايراني در سال 1307 دبستان مزبور را بنامگانه مادر خود مهستي دختر رنج اردشير موقتا داير نمود، بعدا ساختماني مناسب براي آن تهيه كرده و بسال 1313 خورشيدي گشايش و شروع بكار نمود

دبستان دخترانه جمشيدي رحمت آباد

در سال 1309 با سرمايه اهالي محل شروع بكار نمود . ولي بعلت فقدان سرمايه كافي تعطيل شد، در مهرماه 1313 با سرمايه روانشاد جمشيد خدارحم مرزبان نرسي آبادي ساختماني جديد براي دبستان بنا گرديد و بدست پشوتن ماركار به همراه ساختمان آموزشگاههاي ماركار افتتاح گرديد. اين آموزشگاه داير و دانش آموزان در آن تعليم مي بينند و زير نظر اداره آموزش و پرورش يزد اداره ميشود

دبستان دخترانه رستمي مريم آباد

در آذرماه 1315 از سرمايه خيريه خانم تهمينه رستم بنامگانه شوهرش روانشاد رستم موقتا در محل دبستان پسرانه مريم آباد شروع بكار نمود . ولي تهمينه خانم در سال 1316 از بمبئي به يزد مسافرت و كلنگ ساختمان جديد دبستان بدست آقاي رادسرشت رئيس فرهنگ وقت يزد در آذر 1316 زده شد و در سال 1318 مدرسه در ساختمان جديد شروع بكار كرد و تا كنون داير و زير نظر آموزش و پرورش يزد اداره ميشود

دبستان دخترانه شاهپوري اله آباد

فرزانه نيكوكار شاهپور فريدون از اهالي اله آباد يزد كه از زرتشتيان مقيم كلكته بود ، در سال 1315 خورشيدي هزينه ساختن عمارت و تهيه سرمايه براي اداره دبستان را تقبل و پرداخت نمود. اين آموزشگاه در اوائل انقلاب به دبستان ادب تغيير نام داد و داير و زير نظر وزارت آموزش و پرورش اشكذر يزد اداره ميشود

دبستان مختلط فريدون نصرت آباد و دبستان اردشيري علي آباد

اين دو دبستان به همت دو نفر خيرانديش و علم دوست به اسامي ،‌ اردشير مهربان فرهي نرسي آبادي و فريدون اسفنديار كسنويه در سال 1301 خورشيدي در دو روستاي نصرت آباد و علي آباد احداث شده است
اين دو دبستان تا سال 1307 توسط نماينده خود موسسين اداره ميشد ولي از آن سال سرمايه و اداره آن را به انجمن واگذار نمودند مخارج ساختمان دبستان نصرت آباد را روانشاد اردشير اسفنديار نرسي آبادي پرداخته است. دبستان علي آباد تا سال 1313 در خانه كوچكي داير بود ولي از آن سال روانشاد اردشير مهربان فرهي ساختمان جديد مدرسه را بنا نهاد و بدست روانشاد پشوتن ماركار در مهر 1313 گشايش يافت. اين دبستان بعلت خالي شدن روستا بلا استفاده مانده است. موقع افتتاح، نصرت آباد 40 نفر و علي آباد 54 نفر نوآموز داشته است

دبستان مختلط شيرين زين آباد

اين دبستان در سال 1298 خورشيدي توسط اهالي محل داير گرديد ولي چون سرمايه معين و ثابتي نداشت ، اداره و سرپرستي و مخارج آن دچار اشكال مي شد تا اينكه در سال 1308 خورشيدي اهالي محل زين آباد كه مقيم بمبئي بودند سرمايه أي ثابت براي اداره امور مدرسه تهيه و در اختيار انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي قرار دادند كه در جوار آتشكده زين آباد دبستان بنا گرديد و توسط نماينده انجمن اداره و سرپرستي ميشد

دبستان پسرانه خدابخشي چم

در سال 1300 خيرانديش نيكوكار روانشاد خدابخش خداداد بهمردي چمي دبستان مزبور را در جوار آتشكده داير و سرمايه و اداره و سرپرستي آنرا به انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي واگذار نمود علاوه بر مخارج مدرسه، كتاب و نوشت افزار و جوائز دانش آموزان ممتاز مدرسه را موسس تقبل و پرداخت مي نمود

دبستان پسرانه شيرين تفت

خيرانديشان خداداد مرزبان و بهرام مرزبان تفتي در سال 1305 در محله باغ خندان تفت دبستاني را بنياد نهادند. اين دبستان كه در بدو تاسيس 50 نفر دانش آموز داشت تا مدتها پيش در تفت داير بود . موسسين مخارج آنرا تقبل نموده و اداره و سرپرستي آن با نماينده انجمن بود

دبستان دخترانه مرواريدي تفت

خيرانديش روانشاد خدارحم مرزبان باغ خنداني تفت بنامگانه همسر خود مرواريد بهرام بامس در سال 1304 خورشيدي در محل باغ خندان تفت افتتاح و تا سالها خود اداره و سرپرستي مي نمودند ولي از سال 1311 سرپرستي و اداره آن را به انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي واگذار نمودند و كليه امور آن زير نظر نماينده انجمن مزبور بود

دبستان مختلط جعفر آباد

روستاي جعفر آباد كه در 24 كيلومتري شهر يزد واقع شده تا سال 1321 دبستاني نداشت و دانش آموزان براي سوادآموزي به روستاي علي آباد كه در نزديكي آن قرار داشت مي رفتند. ولي در سال 1321 اهالي محل كه مقيم هند بودند سرمايه أي تهيه و براي ايجاد مدرسه به انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي سپردند و انجمن در سال 1321 دبستاني مختلط در روستاي مزبور افتتاح و چون يكي از اهالي به نام جمشيد در جمع آوري سرمايه پيشقدم شده بود ، مدرسه به نام دبستان مختلط جمشيدي جعفرآباد نامگذاري شد. اين دبستان به علت خالي شدن روستا بلا استفاده مانده است
دبستانهاي ياد شده در بالا كه همگي افراد خيرانديش و بنيانگذار آن براي اداره و سرپرستي و حقوق آموزگاران و جوائز دانش آموزان و تعميرات و ساير مخارج سرمايه هايي معين و مشخص به انجمن زرتشتيان ايراني بمبئي يا انجمن اكابر پارسيان هند واگذار نموده بودند و همه ساله براي پرداخت مخارج آن مدارس از هند به نمايندگان انجمن هاي ياد شده به ايران حواله مي شد . ولي از سال 1350 خورشيدي به بعد به علل گوناگون دولت هند از ارسال وجوه مزبور ممانعت مي نمود و در نتيجه مدارس مزبور با كسر بودجه مواجه و اداره آنها به انجمن هاي هر محل سپرده شد. تعدادي از مدارس ياد شده به علت خشك و خالي از سكنه شدن بعضي از روستاها تعطيل و تعدادي نيز به علت نداشتن دانش آموز كافي نتوانستند به كار خود ادامه دهند و چون اغلب اين مدارس در جوار آتشكده يا سالن اجتماعات هر محل قرار داشت ساختمانهاي مزبور ضميمه آنها شد
و مدارسي چون آموزشگاههاي دخترانه و پسرانه ماركار و دبيرستان كيخسروي و دبستانهاي دينياري و خسروي و چند مدرسه ديگر در روستاها به فعاليت فرهنگي و آموزشي خود ادامه مي دهند و زير نظر ادارات آموزش و پرورش اداره ميشود. هيچ يك از مدارس فوق اختصاص به دانش آموزان زرتشتي نداشت و همه افراد اعم از زرتشتي و مسلمان در آن تحصيل مي كردند و همه به طور يكسان از مزاياي آن استفاده مي نمودند

در تنظيم گزارش فوق از يادداشتهاي روانشاد سروش لهراسب و فريبرز نسيمي و سالنامه فرهنگ يزد و ماركار و كتاب فرزانگان زرتشتي استفاده شده است

اسفنديار مراديان ، تيرماه 1379 خورشيدي

دبستان بهرام گشتاسب حسن آباد ميبد

شادروان مهربان گشتاسب پور پارسي در سال 1330 خورشيدي يك باب دبستان 6 كلاسه برروي زميني به مساحت 3000 متر مربع بنامگانه پدرش روانشاد بهرام گشتاسب در روستاي حسن آباد ميبد احداث و به آموزش و پرورش اهداء نمود كه هم اكنون داير و زير نظر آموزش و پرورش ميبد يزد اداره ميشود

دبستان دخترانه و پسرانه مهر نرسي آباد

روانشاد مهربان بهرام فلاحت (1339-1258) در سال 1313 خورشيدي در نرسي آباد دبستاني دخترانه به نام مهر تاسيس نمود و تا چندين سال توسط خانواده آن روانشاد و كمك اهالي اداره مي شد. ولي چون بودجه كافي نداشت، در سال 1335 خورشيدي به اداره آموزش و پرورش يزد واگذار شد
دبستان مذكور اينك در نرسي آباد داير و در دو شيفت دخترانه و پسرانه اداره ميشود

دبيرستان دخترانه خدابخش منيري

آقاي خدابخش منيري فرزند رستم اهل و ساكن نرسي آباد دبير كارشناس زبان انگليسي ، كارمند بازنشسته آموزش و پرورش يزد
وي در سال 1370 زميني به مساحت سه هزار متر مربع براي احداث مدرسه راهنمايي به آموزش و پرورش يزد اهداء نمود كه توسط آموزش و پرورش يزد مدرسه أي راهنمايي در آن احداث گرديد و اينك به علت نبودن دبيرستان دخترانه در محل ، به دبيرستان تبديل و به نام دبيرستان دخترانه خدابخش منيري اداره ميشود

دبيرستان خدابخش مسرتي

در سال … در مركز تفت روي زميني به مساحت 1300 متر مربع متعلق به خيرانديش آقاي خدابخش مسرتي ، دبيرستاني جهت آموزش و تحصيل دختران تاسيس گرديد
پيش از ساخت اين دبيرستان به خاطر اياب و ذهاب دوشيزگان به اجبار ترك تحصيل مي كردند كه باني خير به جاي استفاده از ميوه هاي سرانه و عايدات باغ به نفع شخص، تصميم گرفت بهره گيري را جايگزين سازد تا انديشه خدمت به فرهنگ و آب و خاك بهتر در اين كشور متبلور گردد

[Borna66]

سامانِ گیتی در جهانبینی زرتشتی دارای یک چرخشگاه (محور) یا یک گرانیگاه(مرکز) بنام اهورامزدا (=سرچشمه خرد) است، و شش امشاسپند که جهات ششگانه در پیرامون اهورامزدا را پرمی کنند:
چپ – راست- جلو – پشت سر – بالا – و پائین.
یاریگران، مشاوران و تکمیلکنندگان ششگانهی اهورا مزدا به قرار زیراند:


وهومن (بهمن= اندیشهی نیک و جانوران سودمند)
امرتات (مرداد= بیمرگی و آب)
خششروئیریه (شهریور= پادشاهی آرمانی =خودچیرگی)
هئوروتات (خرداد= تندرستی و گیاه)
سپنت ارمئیتی (اسفند=اسفندارمذ = بردباری. بخشندگی = زمین)
اشه (اردیبهشت=راستی، آیین درست، گردش کیهان و آتش)

این امشاسپندان با اهوره مزدا سامان اسطورهای هستی ایرانی را میسازند.
در سوئی دیگر انگرهمینو (اهریمن) و یاریگرانش، (دیوان و پتیارهها) با نیروهای مزدائی در نبردی کیهانی و فراکیهانی اند. نظام فلسفی ایرانی از همان آغاز بر نبرد اضداد در دو دنیای مادی و مینوی استوار بوده است.

پایهایترین پرسشهای فلسفی در آئین مزدیسنا:

نبرد اضداد :

در جهانبینی اساطیری – دینی ایرانیان دو هماورد از آغاز آفرینش در حال ستیز با یکدیگر بودهاند: اهورا مزدا و اهریمن= خدایانِ همستیزی که در جهاننگری زرتشت، فرمانده و هدایتکنندگان دو پهنهی نیک و بد بوده اند. مزدا، دارنده، آفریننده و هدایت کنندهی نیکی، زندگی، روشنائی، خرد، تندرستی، باروری و راستی است، و اهریمن دارنده و هدایتکنندهی بدی،مرگ، تاریکی، نادانی، بیماری، خشکسالی و دروغ است. در تقسیم آسمانی قدرت، ایزدان و فروهرها نُماد بیرونی اولیاند، و دیوها نُماد بیرونی دومیها.

در بینش مزدائی، اضداد باهم و همزمان بوجود آمدهاند. از همان آغاز زندگی، مرگ هم با آدم و گیاه و جانور زاده میشود:«آن دو مینوی همزاد و در اندیشه، گفتار و کردار، یکی نیک و دیگری بد» (گاهان. یسنه. هات ۳۰)

جهان را چنین است ساز و نهاد

که جز مرگ را کس ز مادر نزاد

(فردوسی)

وجود اضداد و نبرد آنها در همهی پهنههای طبیعت و روان، در زمین و آسمان وجود دارد. اساسا، ستیز این نیروها با یکدیگر است که سرنوشت و حتا سرشت گیتی را میسازد. این جهانبینی دوبُنی، آدم زمینی را فرامیخواند برای یاری اهورامزدا، و پیروزی او بر اهریمن پای به میدان بگذارد. چرا که آدم، خود پارهای از اهورامزدا است، و مزدا، جهان و انسان را از تن خود آفریده است. بنابراین، انسان مزدائی، کُنشگر است و کارا و خویشکار. او خود بخشی از خرد کیهانی یا همانا اهورامزدا است. دارندهی نیروی آفرینندگی و داد و خرد است، و باید در بهسازی گیتی سهیم باشد. و این متفاوت است با جهانبینی ادیان سامی که در آنها، انسان از گِل درست می شود و.....

در پس آینه طوطی صفتم داشتهاند

آنچه استاد ازل گفت بگو، می گویم.

(حافظ)

[Borna66]

هرچند که در آئین مزدائی نیز انسان بخشی گرفتار تقدیر و سرنوشت است، اما چون در اراده و خرد مزدا همبهره است، در دگرسازی سرنوشت خود نقش دارد. او در فاصلهی جبر و اختیار، وظیفه دارد با نیروهای اهریمنی نبرد کند تا گیتی را کامل نماید. این خویشکاری در بهسازی گیتی، هم در دوران اساطیری ایران هست، هم در دوران پهلوانی، و هم در دوران تاریخی ایران زرتشتی.

سپستر،تضاد دیالکتیکی و نگاه دوبُنی به هستی، به نبردی عقیدتی در آئین مزدایی تبدیل میشود، و دو کیش برآمده از آن یعنی آئین مهر و (مهرپرستی) و آئین زُروان (زُروان گرائی) و نیز در دو انشعاب دیگر آن یعنی مانیگری و به دینی مزدک هم رخ مینماید. زُروانیان سرچشمهی این دو ستیهنده را یکی نمیدانستند. به گمان آنها، این دو، همزاد بودهاند اما منشأی یگانه نمیتوانستهاند داشته باشند چرا که ظلمت نمیتواند از نور زاده شود و نور هم نمیتواند زاده یا همسرشت تاریکی باشد.

گفته می شود تفکر دوبُنی و دیالکتیکی ایرانی از آئین مزدائی به یونان هم میرود و سپستر، افلاتون فیلسوف یونانی بخشی از فلسفهی ایده آلیستی / ماتریالیستی خود را برپایههای آن بنیان مینهد. برخی براین باورند که «ایده» در فلسفهی افلاتونی که صورتی ذهنی و معنوی برای اشیاء و اجسام قایل است همان «فروهر» در دستگاه فلسفی ایرانی است. فروهر یا فروشیها همان ارواح ازلی تمامی موجودات زنده بودهاند. یعنی، روانهای جاودان همهی باشندگان که در فضای بیکران کیهانی زندگی میکردهاند. در ایران پس از اسلام نیز نبرد ضدین، بین ماتریالیسم و ایدهآلیسم ادامه مییابد و در پوشش نبرد عقیدتی در چهارچوب اسلام به انشعابات فکری گوناگونی منجر میگردد. اندیشمندان ایرانی همچون محمد ذکریای رازی و ابوریحان بیرونی و ابن سینا و شاعرانی همچون خیام و حافظ کم و بیش از دیالکتیک فلسفی مزدائیان تأثیر میگیرند، و در مکتب مشاء و مکتب اشراق، دو گونه گرایش ماتریالیستی و ایدهآلیستی تداوم مییابند و عارفانی مانند مولوی و غزالی و عینالقضاه همدانی و عطار و سهروردی جانبداری بیشتر از سویه ی ایدهآلیستی آن میکنند.

[Borna66]

ادامهی نبرد بین دو بُن فکری، سپستر به صورت نبرد فرقههای مذهبی ایران پس از اسلام در رویاروئی اصحاب حدیث و اصحاب رأی، میان جبریون و قدریون، اشاعره و معتزله و ظاهریون و باطنیون دنبال گرفته میشود. در تمامی این شعبات دینی و نبردهای فکری، دو بُنپایهی تفکر فلسفی مزدائی با هم در ستیزهستند: اسپندمینو وانگرهمینو،خرد و نادانی. مزدا و اهریمن، عقل و نقل، واقعیت و رویا، زمین و آسمان، و...

فلسفهی زرتشتی خود را بیشتر با طبیعت توضیح میدهد و عناصر چهارگانهی آب، آتش، هوا و خاک در آن نقشی پایهای بازی میکنند، پس، این دین را میتوان متافیزیکی طبیعتگرایانه یا ناتورالیستی هم نام نهاد.
در جغرافیای اساطیری و پیشاحماسی ایرانشهر، ایران (خونیرس = ایرانویج) در مرکز عالم هستی جای دارد. شش پارهی دیگر زمین، کشورهائی را تشکیل میدهند که گرداگرد ایرانویج جای دارند و نسبت به آن ارج کمتری دارند. «و ایرانشهر از رود آموی است تا رود مصر و این کشورها دیگر پیرامون اویند، و ازاین هفت کشور، ایرانشهر بزرگوارتر است به هر هنری.» شش کشور دیگر عبارتند از : ارزه- واوروجوشن – واوروبرشن – سوه – ویددفش – فرددفش.
بخش کردن هستی به هفت بخش چه در پهنهی فراکیهانی و چه کیهانی و چه زمینی، مبنای بخش کردن بسیاری چیزهای دیگر به ۷ پاره است. عدد ۷ از همینجا جنبهی مقدس و آئینی میگیرد و ایرانیان بینش هفتتائی را در بسیاری از پهنههای زندگی گسترش میدهند: هفت اقلیم - هفت شهر عشق عطار- هفت چین - هفت سین- هفت خان رستم - هفت خان اسفندیار- هفت روز هفته- مراسم هفتم برای مردگان - هفت فلک - امشاسپندان هفتگانه - شیعیان هفت امامی - هفت طبقه در زیر زمین - هفت طبقهی آسمان- همه و همه برخاسته از همان بینشاند.

[Borna66]

ماده یا روح؟ گیتی یا اهورا یا زُروان؟

منشاء پیدایش هستی در پایهایترین پرسش هستیشناسانه که همهی فیلسوفان مادی و الهی درگیرِ یافتن پاسخی برای آن بودهاند، جنبهای با اهمیت داشته است. پرسش این است: اگر ماده از پیش بوده، چه کسی آن را آفریده است؟ و اگر آفرینندهای جهان مادی را به هست آورده، جایگاه خود او در کجای زمان و مکان بوده و در واقع، خودش از چی و چرا بوجود آمده است؟ آیا آنچنان که زُروانیان میگویند، «زمانِ» ازلی و ابدی سرچشمهی جهان مینوی و مادی بوده است؟ آیا آنچنان که زرتشت میگوید دومینوی همزاد (سپندمینو و انگره مینو) جهان را بوجود آوردهاند؟ در چنین صورتی، زمان زروانی یا اهورا و اهریمن زرتشتی را چه کسی بوجود آورده است؟ آیا چنان که دانشمندان امروز میگویند، سرمنشاء هستی، نقطهی متمرکز و فشردهای با نام «بینگ بنگ» بوده که درفرایند انفجارش، جهان مادی بوجود آمده، و آنگاه بخشی از ماده در روند رشد و تکاملش به موجودی دارندهی خرد، دانش و زبان (انسان) تبدیل شده است؟ آیا هرآنچه را که میاندیشیم، و حتا موجوداتی مانند خدا و شیطان هم آفریدهی ذهن و خِرد فلسفیِ همین مادهی متکامل (انسان) بوده است؟

جهانبینی زرتشتی پایفشاری ویژهای برجهان مادی، به زمین و به واقعیت داشته است. با وجود آن که زرتشتیگری در بخشبندی فلسفه، در بخش فلسفههای الهی و متافیزیکی جای دارد، اما خردگرائی و واقعیتپذیری در این نگاه فلسفی آنچنان بالا بوده که به نسبت زمان پیدایشاش میتوان آن را بینشی نسبتا واقعگرا، و - برپایهی دانسته های آن زمان- جهانگرا ارزیابی کرد. آر.سی. زنر درکتاب «طلوع و غروب زرتشتیگری» مینویسد: «دین ایران باستان به طوری سفت و سخت ریشه در خاک داشته است، زیرا دین مردمی کشاورز بوده است که تماما به گله و رمه وابسته بودهاند. ازاینرو، پیامبر کاملا نمیتواند میان نبرد کیهانی به رهبری اشه و دروغ، و نبرد در جهان مادی میان چوپانان و صحراگردان غارتگر تفاوتی بگذارد.» ص. ۱۰۳

همنشینی تنگاتنگ با طبیعت و با زمین، دیدگاه ایرانیان در چهارهزارسال پیشتر را، دیدگاهی نسبتا طبیعتگرا، خردمندانه و واقعبینانه کرده بود. اهمیت فوقالعادهای را که آن ایرانیان برای عناصر چهارگانهی آب، آتش، خاک و هوا قائل بودند، و تلاشی که برای پاکیزه نگهداشتن آنها میکردند، خود نشانهای از گرایش خردورزانه به اینجهان بوده است. آنان برای پاکیزه نگهداشتن و بهرهوری خردمندانه از خاک و آب و آتش و جانوران، به آنها جنبهی تقدس میبخشیدند و برای آنها خدایانی درخور ستایش میآفریدند و حتا گاه در پیشگاه آنها به یزش (نیایش) میپرداختند و یا در پیشگاه آنها قربانی میکردند. زنر مینویسد «از این رو، کل جهان مادی مقدس محسوب میشود – کوهها، دریاچهها، غلات، زمین، آسمان، باد، آبراهها و جادهها همه و همه مقدس محسوب میشوند- زیرا آنها به بهتر زیستن انسان کمک میکنند و از این طریق، به هدف و مقصد خداوند در آفرینش خدمت میکنند و این وحدت هردو جهان مادی و مینوی در محضر خداوند و اشهی او صورت میگیرد.» همان. ص. ۱۰۴
در جهانبینی زرتشتی، این جهان و این زندگی نه آزمونگاهی الهی برای رفتن به بهشت یا جنت بوده، بل که زیستگاهی بوده است درخور بهسازی و برای بهزیستی. زرتشتیان، پیش از آن که بفکر «سعادت در دنیای عقبی» باشند، بفکر پاک نگهداشتن طبیعت، زدودن دروغ و ناراستی در این جهان، بفکر همبستگی و همدلی و همیاری میان ایرانیان بودهاند.