زرتشت انسان اریایی کیست و باور زرتشت چیست

[Borna66]

4:

جشن سده

واژه سده:بيشتر دانشمندان نام سده را گرفته شده از صد مي دانند. ابوريحان بيروني مي نويسد: “سده گويند يعني صد و آن يادگار اردشير بابكان است و در علت و سبب اين جشن گفته اند كه هرگاه روزها و شب ها را جداگانه بشمارند، ميان آن و آخر سال عدد صد بدست مي آيد و برخي گويند علت اين است كه در اين روز زادگان كيومرث، پدر نخستين، درست صدتن شدند و يكي از خود را بر همه پادشاه گردانيدند  و برخي برآنند كه در اين روز فرزندان مشي و مشيانه به صد رسيدند و نيز آمده : “شمار فرزندان آدم ابوالبشر در اين روز به صد رسيد ."
نظر ديگر اينكه سده معروف، صدمين روز زمستان از تقويم كهن است، زمستان در تقويم كهن 150 روزه و تابستان 210 روزه بوده است و برخي گفته اند كه اين تسميه به مناسبت صد روز پيش از به دست آمدن محصول و ارتفاع غلات است.
زنده ياد استاد مهرداد بهار معتقد است كه واژه سده از فارسي كهن به معني پيدايش و آشكار شدن آمده و آن را برگزاري مراسمي به مناسبت چهلمين روز تولد خورشيد (يلدا) دانسته و مي نويسد: … جشن سده سپري شدن چهل روز از زمستان و دقيقا در پايان چله بزرگ قرار دارد. البته به جشني ديگر كه در دهم دي ماه برگزار مي شده و كمابيش مانند جشن سده بوده هم بايد توجه كنيم كه در آن نيز آتش ها مي افروختند. اگر نخستين روز زمستان را پس از شب يلدا – تولد ديگري براي خورشيد بدانيم، مي توان آنرا هماهنگ با جشن گرفتن در دهمين و چهلمين روز تولد، آيين كهن و زنده ايراني دانست. (در همه استان هاي كشور و سرزمين هاي ايراني نشين، دهم و چهلم كودك را جشن مي گيرند) و اين واژه "sada" (اسم مونث) كه به معني پيدايي و آشكار شدن است ، در ايران باستان sadok و در فارسي ميانه sadag بوده و واژه عربي سذق و نوسذق (معرب نوسده) از آن آمده است.
پيشينه اسطوره اي پيدايش آيين و جشن سده:
از اسطوره هاي جشن سده تنها يكي به پيدايش آتش اشاره دارد. فردوسي مي گويد: هوشنگ پادشاه پيشدادي، كه شيوه كشت و كار، كندن كاريز، كاشتن درخت … را به او نسبت مي دهند، روزي در دامنه كوه ماري ديد و سنگ برگرفت و به سوي مار انداخت و مار فرار كرد. اما از برخورد سنگها جرقه اي زد و آتش پديدار شد. هم در كتاب “التفهيم  و هم “آثارالباقيه  ابوريحان، از پديد آمدن آتش سخني نيست بلكه آنرا افروختن آتش بر بامها مي داند كه به دستور فريدون انجام گرفت و در نوروزنامه آمده است كه : “آفريدون … همان روز كه ضحاك بگرفت جشن سده برنهاد و مردمان كه از جور و ستم ضحاك رسته بودند، پسنديدند و از جهت فال نيك، آن روز را جشن كردندي و هر سال تا به امروز، آيين آن پادشاهان نيك عهد را در ايران و دور آن به جاي مي آورند."
برگزاري جشن سده:
الف) تا دوره ساساني: فردوسي آنرا به هوشنگ نسبت مي دهد و ابوريحان بيروني و نوروزنامه آنرا از فريدون مي دانند و همچنين رسمي شدن جشن سده به زمان اردشير بابكان منسوب گرديده است، اما در هيچكدام به شيوه برگزاري آن اشاره اي نشده است.
ب) بعد از ساسانيان: مورخان و نويسندگاني چون بيروني، بيهقي، گرديزي، مسكويه و … از شيوه برگزاري جشن سده در دوران غزنويان، سلجوقيان، خوارزمشاهيان، آل زيار و … تا دوره مغول بسيار نوشته اند. از آيين هاي عامه مردم سندي نداريم اما در حضور شاهان، رسم شعرخواني بود و نيز پرندگان و جانوراني به آتش انداخته مي شدند و گياه خوشبو تبخير مي كردند تا مضرات آن را برطرف كنند.
ج) در عصر حاضر: در مازندران، كردستان، لرستان،و سيستان و بلوچستان؛ روستاييان و كشاورزان و چوپانان و چادرنشينان نزديك غروب يكي از روزهاي زمستان (آغاز نيمه يا پايان زمستان) روي پشت بام، دامنه كوه، نزديك زيارتگاه، كنار چراگاه و يا كشتزار آتشي افروخته و بنا بر سنتي كهن پيرامون آن گرد مي آيند بدون آنكه نام جشن سده بر آن نهند.
ولي در كرمان جشن سده يا سده سوزي در بين تمامي اقشار مردم كرمان، مسلمان، زرتشتي، كليمي … رواج دارد كه همه ساله در دهم بهمن ماه برگزار مي شود. در بين چادرنشينان بافت و سيرجان سده سوزي چوپاني برگزار مي شود كه شب دهم بهمن آتش بزرگي بنام آتش جشن سده، با چهل شاخه از درختان هرس شده كه نشان چهل روز “چله بزرگ  است در ميدان ده برمي افروزند و مي خوانند: سده سده دهقاني/ چهل كنده سوزاني/ هنوز گويي زمستاني.

چنانكه از كتاب ها و اسناد تاريخي برمي آيد جشن سده جنبه ديني نداشته و تمام داستان هاي مربوط به آن غيرديني است و بيشتر جشني كهن و ملي به شمار مي آيد و وارث حقيقي جشن سده نه فقط زرتشتيان، بلكه همه ايرانيان اند، ميراثي كه به بسياري از كشورهاي همسايه نيز راه يافت. شاهنامه فردوسي

گذر كرد با چند كس همگروه
سيه رنگ و تيره تن و تيز تاز
ز دود دهانش جهان تيره گون
گرفتش كمر سنگ و شد تيزچنگ
جهانسوز مار از جهانجوي جست
همان و همين سنگ بشكست گرد
دل سنگ گشت از فروغ آذرنگ
از اين طبع سنگ آتش آمد فراز
نيايش همي كرد و خواند آفرين
همين آتش آنگاه قبله نهاد
پرستيد (1) بايد اگر بخردي
همان شاه در گرد او با گروه
سده نام آن جشن فرخنده كرد
بسي باد چون او دگر شهريار
جهاني به نيكي از او ياد كرد

يكي روز شاه جهان سوي كوه
پديد آمد از دور چيزي دراز
دو چشم از بر سر خود و چشمه خون
نگه كرد هوشنگ با هوش و سنگ
بزور كياني رهانيد دست
بر آمد به سنگ گران سنگ خرد
فروغي پديد آمد از هر دو سنگ
نشد مار كشته وليكن ز راز
جهاندار پيش جهان آفرين
كه او را فروغي چنين هديه داد
بگفتا فروغي است اين ايزدي
شب آمد بر افروخت آتش چو كوه
يكي جشن كرد آن شب و باده خورد
ز هوشنگ ماند اين سده يادگار
كز آباد كردن جهان شاد كرد

[Borna66]

5:

جشن امردادگان </B>

امرداد نام ششمين و به عبارتي هفتمين و آخرين امشاسپندان است . در آئين زرتشت ، خرداد و امرداد ، امشاسپندان “كمال  و “دوام  در جهان مينوي و پرستاران آب و گياه در جهان خاكي ، همواره در كنار هم جاي دارند. واژه امرداد كه اوستايي آن “امرتات  ameretat است ، از سه بخش درست شده است : “ا+ مر+ تات . بخش نخست پيشوند نفي است ؛ بخش دو، از ريشه مصدري “مر  mar به معني “مرگ  است و جزء سوم پسوند “تات  است به معناي “كاملي  ، “رسايي  و “سالمي  . بنابراين “امرتات  (امرداد=مرداد) يعني بي مرگي (ناميرايي=جاودانگي=دوام جاودان) .
اين نام در اوستا، به ويژه گاتها صفتي است از براي اهورامزدا، يعني مظهر زوال ناپذيري و پايندگي خداوند است . اما در جهان خاكي نگهباني و سرپرستي گياه و رستني با وي مي باشد.
روز هفتم هر ماه ، امرداد نام دارد و مطابق معمول روز هفتم از ماه امرداد، جشن امردادگان برگزار مي شد كه در دوران باستان و عصر ساساني و پس از آن مراسم و آدابي در دشت و فضاي باز انجام مي شد. موبد اردشير آذرگشسب مي نويسد كه چون امرداد ، فرشته جاوداني و بي مرگي است و در عالم جسماني نگهبان نباتات و روييدنيها مي باشد، مي توانيم به حدس قريب به يقين بگوييم كه پدران ما در اين روز به باغها و مزارع خرم و دل نشين دور از محوطه شهر مي رفتند و طي مراسمي اين جشن را با شادي و سرور در هواي صاف و در دامن طبيعت برگزار مي كردند.
6:

اسطوره جشن تيرگان

روز تير از ماه تير برابر با جشن تيرگان است. تير در اوستا تيشتريه و در پهلوي تشتر ناميده مي شود. اين ستاره نام ايزدي است كه به باريدن باران كمك مي كند
:دو روايت در مورد چگونگي پيدايش جشن تيرگان وجود دارد
يكي اينكه گروهي اين جشن را يادگار پيروزي ايرانيان بر تورانيان مي دانند. در زمان پادشاهي منوچهر، سپاه افراسياب كه بخش بزرگي از سرزمين ايران را اشغال كرده بود قرار آشتي را بر اين نهاد كه از سوي سپاه ايران تيري رها شود و هر كجا بر زمين نشست مرز ايران و توران است. آرش جوان، قهرمان ايراني با تمام توان تيري را رها ساخت و در كنار رود جيحون بر درختي نشست و مرز ايران و توران مشخص شد

روايت دوم مربوط به زمان ساسانيان و پادشاهي فيروز است. هفت سال در ايران خشكسالي بود ، در چنين روزي مردم به بيابان روي آوردند و با نيايش خود از پروردگار آرزوي باريدن باران را كردند . پس از آن بارش باران آغاز شد و ايران از خشكسالي رهايي يافت
از آن زمان تا كنون ايرانيان مراسم تيرگان را پاس داشته و به شادي مي پردازند

جشن تيرگان

اين جشن ميان زرتشتيان دوره اي ده روزه داشت و از تير روز از تيرماه ، روز سيزدهم شروع و به باد ايزد يعني روز بيست و دوم پايان مي گرفت. زرتشتيان تيرگان را “ تير و جشن Tiru-Jashn   مي نامند و برايش اهميت فراواني قايل اند. لباس و پوشاك نو مي پوشند و نقل و شيريني و ميوه و خوراك هاي سنتي و ويژه مي پزند. پيش از اين روز خانه را خوب پاكيزه نموده و بامدادان شست و شو مي كنند و خواندن دو نيايش “ خورشيد نيايش   و “ مهرنيايش  از اوستا را بسيار نيكو مي دانند.

شايد “ تير و جشن  يكي از شادترين جشن هاي كهن ايراني بوده باشد. در اين جشن بيش از همه بچه ها بهره مي بردند با تارهاي نخي و رنگيني كه به مچ دست مي بستند در كوچه ها و خانه ها و بامها مي دويدند ، ترانه مي خواندند و كنار نهرها و جويها و تالاب ها به هم آب مي پاشيدند و يا به آب مي پريدند .
از مهم ترين چيزهايي كه در اين جشن تدارك مي ديدند، بندي بود از تارهاي هفت رنگ ابريشم يا نخ كه با رشته اي از سيم زرين و نازك مي بافتند. اين بند را “ تير و باد Tiru-Bad   مي ناميدند. در اين روز كله قند را در كاغذهاي سبز رنگ بسته بندي كرده و دور آن “ تيروباد  مي بستند و به خانه تازه عروسان و نودامادان پيش كش مي فرستادند. از روزهاي پيش از جشن “ تيروباد   در همه خانه ها مهيا مي شد. بامداد روز جشن از كوچك و بزرگ - به ويژه كودكان - اين بند را به مچ دست يا به دكمه لباس و جايي از پوشاك مي بستند. اين بند را با خوشي و شادماني تا روز پايان جشن يعني باد روز با خود داشتند. آنگاه در روز مذكور به دشت يا بام خانه رفته ، بند را باز كرده و با فرياد و بانگ شادماني به باد مي سپردند. اين كردار اشاره اي به عمل آرش كمانگير دارد كه تير را رها كرد و مرز ايران زمين معين شد. جنگ و ستيزي طولاني پايان يافت و به فرمان خداوند، باد يا ايزد باد، تير را در آن مسافت دور برد. به همين جهت بر آن تمثيل اين رسم انجام مي شد كه باد آن بند را به ياد حادثه مذكور به دورها مي برد. به همين جهت است كه مبدا جشن را تير روز و پايان آن را باد روز قرار داده اند، بر اين انديشه كه تير در روز باد، پس از ده روز از حركت ايستاد.
ديگر از آداب اين جشن ميان زرتشتيان، فال كوزه مي باشد. مقدمه فال كوزه در روز دوازدهم برگزار ميشود، به اين طريق كه در مجلسي كه از پيش كساني در آن دعوت شده اند ، دختر نابالغي كوزه اي خالي يا پر از آب را دور مجلس مي گرداند و هركس به نيتي كه دارد چيزي در آن مي اندازد و سپس كوزه را در جايي مي نهند كه زير درخت باشد و پارچه سبزي روي كوزه مي كشند و آيينه اي روي آن مي گذارند. آنگاه عصر روز تير و جشن ، همان دختر مراسم تطهير انجام داده و كشتي نو مي كند و كوزه را برداشته و باج مي گيرد يعني ساكت و خاموش مي ماند و سرگذر در محله مي نشيند. مهمانان روز پيش، كه هريك با نيت چيزي در كوزه افكنده بودند مي آيند. هر كس شعري مي خواند و دختر دست در كوزه كرده ، چيزي بيرون مي آورد. صاحب آن شي ، نيت خود را با شعري كه خوانده شده سنجيده و بدان فال گرفته و آنرا شگون مي داند.

[Borna66]

جشن ارديبهشتگان

ارديبهشت است و موسم گل
دوستان وقت گل آن به كه به عشرت كوشيم
سخن پيرمغان است و به جان بنيوشيم

در گاه شماري ايران باستان ، روز سوم هر ماه و ماه دوم هر سال خورشيدي به نام ارديبهشت امشاسپند است. زرتشتيان، ارديبهشت روز از ارديبهشت ماه را جشن مي گرفتند و آن را "ارديبهشتگان" مي ناميدند. سومين يشت از اوستا به نام همين امشاسپند است. اين امشاسپند نماينده قانون ايزدي و نظم اخلاقي در جهان است . درباره وي آمده است كه : " ارديبهشت را خويشكاري (=وظيفه) اين است كه ديوان نهلد تا روان دروندان را در دوزخ به بيش از گناهي كه ايشان را است پادافراه كننده و (ديوان را) از ايشان باز دارد. "
درباره آداب و رسوم مربوط به ارديبهشتگان اطلاعي در دست نيست اما مطابق جشنهاي ديگر ، ابوريحان بيروني به آن اشاره نموده است كه روز سوم ارديبهشت ماه ، ارديبهشت روز است و آن عيدي است كه ارديبهشتگان نام دارد، براي آنكه هر دو با هم متفق شده اند . معناي اين نام ، آن است كه راستي بهتر است و برخي گفته اند كه منتهاي خير است و ارديبهشت ملك آتش و نور است و اين دو با او مناسبت دارد و خداوند او را به اين كار موكل كرد

برگرفته از

بديعي ، مريم . شاديهاي ملي ايراني و جشنهاي زردشتي . كتاب سروش پير مغان. به كوشش كتايون مزداپور. تهران: ثريا، 1381

بهار، مهرداد. فرنبغ دادگي ، بندهش . تهران: توس ، 1369

يروني، ابوريحان . آثار الباقيه . ترجمه علي اكبر دانا سرشت. تهران: انتشارات اميركبير، 1

[Borna66]

جشن سوري - چهارشنبه سوري

از جمله جشن هاي آريايي ، جشن هاي آتش است . امروزه تنها « جشن سوري » ، معروف به « چهارشنبه سوري » و نيز « جشن سده » برايمان به يادگار مانده است و در مورد جشن هاي فراموش شده ي آتش ، به « آذرگان » در نهم آذر ماه و « شهريورگان » يا « آذر جشن » مي توان اشاره داشت . آتش نزد ايرانيان مظهر روشني ، پاكي ، طراوت ، سازندگي ، زندگي ، سلامت و تندرستي و در نهايت بارزترين تجلي خداوند در روي زمين است . ( هاشم رضي ، صص 145 و 148 )
مجموعه ي آيين هاي نوروزي از « جشن سوري » ( چهارشنبه سوري ) آغاز مي شود و با آيين سيزده بدر نوروز به سر انجام خود مي رسد . ( بهرام فره وشي ، ص 43 )برخي را باور اين است كه با در نظر آوردن واژه ي « چهارشنبه » كه بر آمده از فرهنگ عرب و سامي است ، پس « چهارشنبه سوري » ارمغاني از سوي عربهاست ، چرا كه همانطور كه مي دانيم ، در ايران قديم هر روزي نامي ويژه داشته است ( هرمزدروز ، وهمن روز ، اردوهشت روز ، شهروَر روز ، خرداد روز ، سروش روز ، مهر روز ، زامياد روز و … ) و نشاني از بخش بندي امروزين چهار هفته ايي و نام هاي آنان به چشم نمي خورد .
اما مي بينيم كه در ميانه سده چهارم هجري ، از اين جشن و چگونگي بر پايي و هنگام آن و نيز ديرينگي اش سخن به ميان است . برابر اين آگاهي كه در كتاب تاريخ بخاراي ابوبكر محمد بن جعفر نرشخي آمده ، در زمان منصور پسر نوح از شاهان ساماني ، در ميانه سده چهارم هجري ، اين جشن با شكوهي تمام برقرار بوده و به نام « جشن سوري » ناميده مي شده است .
چون در روز شماري تازيان ، چهارشنبه و شب آن نحس و نا مبارك به شمار مي رفته شب چهارشنبه ي آخر سال را با « جشن سوري » به شادماني پرداخته و بدين گونه مي كوشيدند تا نحسي و نا خجستگي چنين شب و روزي را بر كنار كنند . همچنين جاحظ در كتاب خود با نام المحاسن و الاضداد (ص 277 ) به نامباركي چهارشنبه نزد عربها اشاره مي كند . منوچهري در اين روز مردمان را به شادماني مي خواند تا از نا خوبي و بد يمني آن رها شوند . ( عبدالعظيم رضايي ، صص 119 –118 )
اما بر پايه ي پژوهش هاي انجام شده ، زمان باستاني « جشن سوري » را مي توان در اين سه گاه باز جست : شب بيست و ششم از ماه اسفند ، يعني در نخستين شب از پنجه ي كوچك ، يا در اولين شب پنجه ي بزرگ يا پنجه ي وه كه پنج روز كبيسه است و نخستين شب و روز « جشن همسپهمديم » ( آخرين گاهنبار سالانه ) و ديدگاه سوم ، آخرين شب سال است كه ارجمندترين روز « جشن همسپهمديم » و جشن آفرينش انسان است . ( هاشم رضي ، ص 149 ) .
افزون بر اين و بنا به سنتي كه براي برخي رويدادهاي بزرگ و جشن هاي باستاني ، برابر نهادي اسلامي نيز بدست داده شده است ، آتش افروزي و شادماني شب چهارشنبه ي آخر سال را برخي به قيام مختار ثقفي كه به خونخواهي حسين ( ع ) و فرزندانش قيام كرده بود ، نسبت مي دهند : « مختار سردار معروف عرب وقتي از زندان خلاصي يافت و به خونخواهي شهيدان كربلا قيام كرد ، براي اين كه موافق و مخالف را از هم تميز دهد و بر كفار بتازد ، دستور داد كه شيعيان بر بام خانه ي خود آتش روشن كنند و اين شب مصادف با چهارشنبه آخر سال بود و از آن به بعد مرسوم شد . » ( محمود روح الاميني ، ص 50 ) .
واژه « سوري » فارسي به معني « سرخ » مي باشد و چنان كه پيداست ، به آتش اشاره دارد . البته « سور » در مفهوم « ميهماني » هم در فارسي به كار رفته است . ( رضايي ، ص 122 ) . بر پا داشتن آتش در اين روز نيز نوعي گرم كردن جهان و زودودن سرما و پژمردگي و بدي از تن بوده است . در قديم جشن هاي آتش كاملا" حالت جادويي داشته و بسيار بدوي بوده است . چگونگي اين جشن ، همساني و مانندگي هاي فراواني به جشن سده دارد . ( مهرداد بهار ، ص 233 ) .
استاد پورداود ، پس از بزرگداشت اين جشن باستاني ، به موضوع ويژه اي اشاره دارد و بر اين باور است كه رسم پريدن از روي آتش و خواندن ترانه هايي همچون « سرخي تو از من ، زردي من از تو و … » از افزونه هاي پسا – اسلامي است و از ديدگاهي ، بي احترامي به جايگاه ارجمند آتش به شمار مي رود . ( ابراهيم پور داود ، ص 75 ) .
برخي رسوم « جشن سوري » به شمار ذيل است : بوته افروزي ، آب پاشي و آب بازي ، فالگوش نشيني ، قاشق زني ، كوزه شكني ، فال كوزه ، آش چهارشنبه سوري ، آجيل مشگل گشا ، شال اندازي ، شير سنگي ( توپ مرواريد ) و … ( علي بلوك باشي ، صص 63 – 57 ، بهرام فره وشي ، صص 49-44 ) .
همچنين در مناطقي همچون شيراز ، كردستان و آذربايجان ، آداب و رسوم ويژه و كهن تري وجود دارد . به طور مثال ، سفره حضرت خضر ( ع ) و يا آب پاشي در سعديه كه ويژه شيراز است و يا سفره هاي خوراكي رنگيني كه در كردستان و آذربايجان آماده ميشود و نيز مراسم آتش افروزي و شادماني همگاني مردم . برخي را عقيده بر اين است كه « جشن سوري » ( چهارشنبه سوري ) با مراسم مربوط به بزرگداشت فروهر درگذشتگان نيز پيوند و بستگي دارد . ( هاشم رضي ، صص 164-156 ) البته استاد مهرداد بهار با اين ايده ي فرجامين مخالفت مي ورزد . ( مهرداد بهار ، ص 234 )
سرانجام سخن آنكه ، اميد است اين روشني بخشي ها و آتش افروزيها ، اخگري شود بر بيشه ي اندشه هاي پر طراوت مردمان خردمند ايراني تا به پشتوانه فرهنگ پر بار و ارجمند خويش و به يادمان شادباش ها و خشنودي هاي كهني كه همگي داراي بستري ديني ، اخلاقي و فرهنگي بوده ، خردمندانه و در روشنان پندار و گفتار وكردار نيك ، پاي كوبانه و خرسند در راه راستي گام زنند .

حسين نجاري

منابع :
مهرداد بهار ( 1376 ) ، جستاري چند در فرهنگ ايران ، چاپ سوم ، انتشارات فكر روز
بهرام فره وشي ( 1364 ) ، جهان فروري ، چاپ دوم ، انتشارات كاويان ،
هاشم رضي ( 1358 ) ، جشن سده ، چهارشنبه سوري ، چاپ اول ، سازمان انتشارات فروهر ،
علي بلوك باشي ( 1380 ) ، نوروز ، جشن نوزايي طبيعت ، چاپ اول ، دفتر پژوهشهاي فرهنگي ،
عبدالعظيم رضايي ( 1379 ) ، تاريخ نوروز و گاهشماري ايران ، چاپ اول ، انتشارات در،
محمود روح الاميني ( 1376 ) ، آيين ها و جشن هاي كهن در ايران امروز ، چاپ اول انتشارات آگه ،
ابراهيم پورداود ( 1343 ) ، آناهيتا ، به كوشش مرتضي گرجي ، چاپ اول ، انتشارات اميركبير،

[Borna66]

نوروز
این عکس تغییر سایز داده شده است. روی این جایگاه کلیک کنید برای دیدن عکس کامل. تصویر اصلی دارای اندازه 750x400 یا سنگینی میباشد 74کیلو بایت.




نوروز، جشن ايرانيان از روزگاران كهن پر شكوه ترين جشن بهاری در جهان بوده است. نوروز بهارانه ای است كه روايت های تاريخ درباره پيدايش آن بسيار گوناگون است نوروز جشن شروع فروردين يا « فرودگان » است كه ياد آور اجداد و نياكان ما بود و چنان مي پنداشتند كه در پنج شب ، ارواح پاك مردگان ، برای ديدار وضع زندگي و احوال بازماندگان به زمين فرود مي آيند و در خانه و آشيانه خويش سرگرم تماشا وسركشي مي شوند . اگرخانه روشن و پاكيزه و ساكنان آن راحت وشاد باشند ، ارواح مسرور و سر افراز برمي گردند. اما درغير اينصورت ، آنان غمگين وناراحت به منزلگاه خويش باز مي گردند وتا سال آينده به انتظار مي نشينند .
درباره پيدايش نوروز در روايتي ديگر چنين آمده است كه نيشكر را جمشيد در اين روز يافت و مردم از كشف خاصيت آن متحير شدند . پس جمشيد دستور داد تا از ( شهد آن ) شكر ساختند و به مردم هديه دادند . از اين رو ، آن را نوروز ناميدند .
همچنين روايت شده كه اهريمن ، بلای خشكسالي و قحطي را بر زمين فرو نشانيد . اما جمشيد به جنگ با اهريمن پرداخت و عاقبت او را شكست داد . آنگاه خشكسالي، قحطي ونكبت را بر روي زمين از ريشه بخشكانيد و به زمين بازگشت با بازگشت ويدرختان و هر نهال و چوب خشكي سبز شدند . پس مرد م اين روز را « نوروز » خواندند و هر كس به يمن و مباركي در تشتي جو كاشت و اين رسم سبزه نشانيدن در ايام نوروز از آن زمان به امروز باقي مانده است . در خيام نامه آمده است :
چون از اميري جمشيد 421 سال گذشت ، جهان از او يكسره راست همي آمد .ايران و ايرانيان هم مطيع و مريد او شدند تا بفرمود گرمابه های بسيار ساختند و سيم و زر از معادن بر آوردند و ديبای ابريشمي بافتند كه آن روز ، روز اول « حمل » بود . پس جشني بر پا ساخته و نوروزش نام نهاد تا هر سال چو فروردين آيد ، آن روز را جشن گيرند . در ميان اقوام آريايي كه وارد ايران شدند ، جشن سال نو در اصل به دو شكل زير بوده است : آرياييها در روزگاران باستاني دارای دو فصل گرما و سرما بودند . فصل سرما شامل دو ماه و فصل گرما شامل ده ماه مي شد . ولي پس از مدتي ، تابستان داراي هفت ماه و زمستان داراي پنج ماه شد . در هر يك از اين دو فصل جشني برگزار مي كردند كه هر دو اين جشنها را آغاز سال نو تلقي مي كردند . در جشن اول كه به هنگام آغاز فصل گرما يعني به هنگامي كه گله ها را از آغل به چمنهاي سبز و خرم مي كشانيدند و از ديدن چهره گرمابخش خورشيد شاد مي شدند. جشن دوم با شروع سرما آغاز مي شد . در اين ايام گله را به آغل باز مي گرداندند و با توشه هاي اندوخته از آنها نگهداري مي كردند . بر اساس شواهد و قرا ئن ، جشن نوروز حتي به هنگام تدوين بخش كهن اوستا نيز در آغاز بهار بر پا مي شده و شايد به نحوی كه اكنون بر ما معلوم نيست آن را در برج مزبور ثابت نگاه مي داشتند .

عيد نوروز شش روز متوالي دوام داشت و در اين روزها ، سلاطين بار عام مي دادند و نجبای بزرگ و اعضای خاندان خود را به ترتيب مي پذيرفتند و به حاضران عيدی مي دادند . در روز اول سال مردم زود از خواب برمي خواستند ، به كنار نهرها و قناتها و خود را مي شستند و به يكديگر آب مي پاشيدند و شيريني تعارف مي كردند . صبح قبل از آنكه كلامي گويند ، شكر يا عسل مي خورند و برای حفظ بدن از نا خوشي ها و بدبختي ها روغن به تن مي ماليدند.

اما نوروز ، پس از مرگ جمشيد نيز به حيات خود ادامه داد . در معنا ، نوروز ، از هجمه ها و حمله هاي يونانيان ، اعراب ، تركها ومغول ها جان به در برد . و نوروز ثابت كرد كه مهم ترين جشن فرهنگي ميليون ها ايراني است كه در درون ايران زندگي مي كنند
هفت سين
هفت سين ، هفت واژه كه با حروف « سين » شروع مي شوند نيز از سنت های جالب نوروز است . در زمان امروز ، هفت سين مشخصاً معاني استعاره اي خاص خود را دارد : سمنو ، جوانه هاي گندم كه طي مراسم خاصي پخته مي شود . سيب ، سنجد ، سير . زرتشتيان ، اوستا ، كتاب مقدس آسماني خود را در رأس سفره هفت سين قرار مي دهند . تخم مرغ های رنگين ، گلاب ، سكه ، طلا ، ماهي قرمز در آب ، آينه ، شمع و هر يك از اين موارد سمبل و نماد تولد ديگر باره بهاران است . در اساطير ايراني در ارتباط با نوروز ، جوانه ي گندم و عناب ، نشانه و سمبل زايش ديگر باره بهاران است و سبزی ، سكه ، و سركه سمبل و نماد افكار نيك ، كردار نيك ، خدا پرستي ، نيك بختي ، جاودانگي و داد و دهش است كه به باور زرتشتيان ، زرتشت پيامبر، آنها را از جمله صفات اهورا مزدا دانسته است .
************************************************** *********

جشن فروردينگان ( فرودگ )
مخصوص فروهر در گذشتگان بوده و برای ياد بود آنهاست . اين مراسم اكنون بوسيله زرتشتيان ايران و هندوستان برگزار مي شود . در اين روز زرتشتيان برای شادی روان در گذشتگان به آرامگاه رفته و خواستار آرامش و شادی درگذشتگان مي شدند ( اين جشن هنوز هم در ايران پا برجاست ) . در خانواده هاي پارسي براي جشن فروردين خانه را تميز و ديوارها را سفيد مي كنند و اگر بتوانند همه اطاقهای خانه را سفيد مي كنند . حتماً اطاقي را كه در آن مراسم نوروزی بر پا مي شود ، پاک مي كنند و مي آرايند وبر روی ميزی كوزه آب و گلدان و ظرفي از آتش مي گذارند و آتش را با چوب معطر (صندل ) و چوبهاي خوشبوديگر نيرو مي دهند و هر كس مي بايستي با دست خود چوب بر آتش بگذارد و نام درگذشتگان خانواده خويش را بر شمارد . گاهي برای هر يك از كساني كه بتازگی درگذشته باشند يك گلدان گل در اطاق مخصوص فروردين مي گذاشتند.
************************************************** *


نوروز خردادی يا نوروز بزرگ
زادروز اشوزرتشت ( پيامبر بزرگ ايرانی )

يكي از بزرگترين روزهای ماه سراسر جشن و سرور فروردين ، خرداد روز ( روز ششم ) زاد روز سنتي اشوزرتشت است . با اينكه در اين دهه های گذشته بيشتر دانشمندان و باستان كاوان بر اين باورند ، كه اشوزرتشت در حدود 600 سال پيش از ميلاد مسيح هنوز زمان زندگي و برخاستن اين پيامبر باستاني به درستي روشن نيست و به آساني نمي توان سخن از زاد روز او به ميان آورد .

با اين همه بنا بر باور زرتشتيان و بنا بر نوشته های پهلوی ، اشوزرتشت روز ششم فروردين (خرداد روز ) ديده به جهان گشوده است . هنوز روشن نيست كه به سبب ارزش ويژه خرداد روز ، زاد روز اشوزرتشت به اين روز افتاده است يا به خاطر روز تولد پيامبر ، بسياری از اين رويدادهای افسانه ای در اين روز رخ داده اند، با اين همه درست است كه بهای اين روز را به پای چشم گشايي پيامبر نوشت .
در متن پهلوی « ماه فروردين ، روز خرداد » اورمزد در پاسخ زرتشت ، كه چرا مردمان خرداد روز فروردين را از ديگر روزها گرامي تر مي دارند ، مي گويد زيرا بهخرداد روز فروردين به جهانيان جان دادم و در اين روز ايران و انيران پديد آمدند .
كيومرث و هوشنگ اندر جهان به پيدايي آمدند و در همين روز كيومرث « ارزور » را بكشت [ اهرمن را پسری بود به نام خزوره ( ارزور) و اين پسر به فكر كشتن كيومرث شد وكيومرث او را بكشت . اهرمن كيومرث را به زمين زد و اهرمن بر روی او افتاد . سپس از كيومرث پرسيد مي خواهم تو را بخورم ، از كجاي تو آغاز كنم ؟ كيومرث گفت : از پاي من شروع كن ، تا آن كه مدتي كم به حسن و خوبي جهان نظر نمايم .
چه مي دا نست كه اهرمن گفتار او را به طور واژگون به كار خواهد بست و اين بود كه اهرمن شروع كرد و كيومرث را از سر مشغول خوردن شد تا آنجا كه به جايگاه تخمدان و ظروف مني در پشت او رسيد كه دو قطره مني از پشت كيومرث به زمين ريخت و ريباس از آن روييد و مشي و مشيانه ، كه به منزله ي آدم و حوا هستند ، از ميان اين بوته ريباس متولد شدند . ] و هوشنگ اهرمن دروغ را براي مدت سي سال اسبف سواری خود كرد ، روز ششم فروردين بود كه مهر و مهرباني از زمين فراز رستند و جم به جهان ، جواني بي پايان بخشيد و برای مردگان استودان ها ساخت . در اين فريدن جهان را تقسيم كرد .
روم به سلم داد و تركستان به تور و ايرانشهر به ايرج . روز ششم فروردين سمبل نامردمي ، به دست مردميان كشته مي شود از آن جمله اژدهاك به دست سام نريمان و افراسياب توراني به دست كيخسرو سياوشان . و در اين روز كيخسرو با شكوه تمام به گروثمان ( بهشت ) شد و در اين روز منوچهر و آرش شيواتير بخشي از ايران زمين را كه به تصرف افراسياب در آمده بود ، از او باز ستاندند و بر پايه ي دلاوری افسانه ای آرش يكي از زيباترين افسانه های ايران باستان پرداخته شد .
ديگر از تقدس اين روز، اين كه در خرداد روز فروردين اشوزرتشت معراج كرد و به همپرسگي اورمزد رسيد . در اين روز اشوزرتشت فرمان پيامبري گرفت و در اين روز پشتيبان بزرگ او ، گشتاسب ، آيين او را پذيرفت .
جالب توجه است كه در آيين مزديسنايي رويداد بسياری از خوشايندها نيز براي خرداد روز ماه فروردين پيش بيني شده است . در اين روز 18 چيز به 18 سال به « خسرو هرمزدان » مي رسد يعني 18 رويداد مثبت كه هر كدام از ديدگاه جهان بيني مزديسنايي برآيندي ويژه دارد .

به اين ترتيب مي بينيم ، كه روز ششم فروردين ، براي ايرانيان باستان و زرتشتيان از ارزش ويژه اي برخوردار است و بيهوده نيست كه اين روز را پس از پنجه نخست فروردين ، نوروز بزرگ خوانده اند .

__________________

[Borna66]

اسطوره ی نوروز

( در دین گوید که آفریدگان گیتی را به سیصد و شصت روز آفریدم که شش گاه ف گاهنبار است ، ( که ) به سالی انگاشته ( شود ). همی نخست روز بشود ، پس شب آن روز را گیرد و درآید. )
کتاب بندهشن – کتاب آفرینش در آیین زرتشت – ترجمه مهرداد بهار

تاریخ نوروز و تحولات کمی و کیفی آن :
تاریخ ف آغاز ف مراسم باشکوه عید نوروز به جمشید شاه بازمی گردد. او که در زمان سلطنت در آبادانی ف ایران و آسایش خاطر ف مردم از هجوم بیگانگان ، نقش بسیاری داشت. روزی سفر یا در واقع معراجی با تخت زرینش به آسمان ( بسوی خورشید ) داشت ، پس از بازگشت دین را تجدید و آن روز را (( نوروز)) نامید.
این گاهنبار ( جشن ) ( که از آن در گاتهای زرتشت نامی برده نشده و تنها در یکی از یشتها بنام فروردین یشت ، ذکر و ستایش این گاه نگاشته شده ) پس از جمشید شاه سال به سال بر اهمیت و فراگیری آن افزوده شد.
در زمان هخامنشیان و ساسانیان نوروز بعنوان سنتی فراگیر و بسیار باشکوه چه در دربار شاهان و چه در خانه های مردم عامه ( نه فقط زرتشتیان ) اجرا می شده.
با هجوم قوم عرب و نفوذ فرهنگ اسلامی و تطبیق فرهنگ ایران ف زرتشتی با اسلام ، برداشتهای اسلامی از سنتهای ایرانی از جمله نوروز صورت گرفت. از آنجمله از زبان و قلم اندیشمندان اسلامی رفت که : خداوند حضرت آدم را در اول فروردین آفرید و پیامبر گرامی اسلام ، حضرت علی (ع) را در این روز در دشت غدیرخم به امامت و ولایت معرفی کرد و ...
به این ترتیب نوروز و صدها سنت اصیل ایرانی به مدد فرهنگ تطبیقی و التقاطی ف خاص ایران به سنتهای اسلامی وارد شد.
در طی سالیان پر فراز و نشیب ف تاریخ ایران کوششهایی یا از روی دشمنی یا نادانی و یا درد دین (!) برای کمرنگ کردن و بی اهمیت جلوه دادن نوروز صورت گرفت. بنابر نمونه ، امام محمد غزالی در کیمیای سعادت سفارش می کند که : (( ایرانیان ، جشن ف نوروز و سده را نگیرند! چراغانی نکنند! لباس ف نپوشند! حتی عزاداری کنند تا مجوس از بین برود!! ))
اما انگار این افکار منور و انقلابی (!) کمی زیادی انقلابی بود ، چون هیچگاه اجرا نشد!
و امروزه نیز اگرچه از تشریفات بسیار و تنوعات قومی ف نوروز کاسته شده اما بنظر می آید جشن مبارک نوروز را دیگر کسی نمی تواند از ایران جدا کند. حتی اگر افراد و مسئولانی نادان ، احمقانه عنصر هویت ملی را مقابل ف هویت مذهبی ایرانیان قرار دهند و ملیت را خطری برای دیانت ف نیم بند!!
اسطوره ها ، رسوم و فلسفه ی آنها :
نیاز به تولدی دوباره ، پاک شدن از آلودگی ها و اشتباهات ف گذشته و شروع ف یک زندگی ف نو در وجود آیین زرتشت و ایران ف باستان بصورت اعتقاد به یک نقطه عطف خاص یعنی آفرینش متمرکز شده است.
طبیعت پس از گذران ف دوره ای سرد و بی محصول ، با آغاز بهار زنده شده و در واقع آفریده می شود. ( در اسلام و همچنین عرفان ف اسلامی موضوع خلق مدام ، منطبق با این عقاید ایران باستان است ) انسان نیز باید بعنوان یکی از مخلوقین ف الهی سعی کند همراه طبیعت به رستاخیز برخیزد.
ماه فروردین را ماه ف فَروَهَرها یا فَروَشی ها می نامند. و آن عید اموات است. درین ماه بدلیل رستاخیز ( نو شدن ف موقت دنیا ) پرده ی میان زنده گان و مردگان به کناری رفته و ارواح ف نیک ف درگذشتگان به ملاقات ف زندگان می شتابند. رسم معروف قاشق زنی ، نیز از همین اعتقاد نشات می گیرد. ارواح ف نیک بصورت افرادی که رویشان پوشیده ست به پشت در خانه های زنده ها آمده و زنده ها نیز به آنان به رسم یادبود و برکت هدیه ای می دهند. و نیز تمیز کردن خانه ها و روشن کردن چراغها و شمعها در زمان تحویل سال برای رضایت خاطر و هدایتف فرورها ست.
در روز ابتدای فروردین ، که بنام ف پاک و برکت دهنده ی اهورامزدا( خدای پاک ) مزین شده است ، خورشید وارد برج حَمَل شده و جهان از نو آفریده می شود.
ایرانیا قدیم برای استقبال از سبزی ف بهاران ، 25 روز مانده به فروردین بر 12 ستون ف خشتی یا سنگی سبزه می کاشتند. ( 12 ستون ، اشاره به اعتقاد ف کهن ف قرار گرفتن ف جهان بر روی 12 ستون )
ششمین روز ف فروردین که بنا به نظرات بسیاری محققان و موبدان زرتشتی ، سالروز تولد زرتشت اسپنتمان است ، به نوروز ف بزرگ معروف است. (( آورده اند که در بامداد ف آن روز به کوه ف بوشنج شخص ف خاموشی که دسته ای از گیاهان ف خوشبو در دست دارد ساعتی نمایان است ، سپس پنهان می شود و تا سال ف دیگر در همین هنگام دیگر نمایان نمی گردد.
و نیز :
در این روز مردم به یکدیگر آب می پاشند و دلیل ف آن همان خود شستن و پاکیزگی ست.
پارسیان در تمامی روزهای فروردین خانه های خود را چراغانی کرده و چوبهای خوشبو می سوزانند و شمع ها را روشن نگاه می دارند.
خوانچه ای پهن می کنند که بر آن هفت چیز که نامشان با حرف ف سین شروع شده باشد می گذارند ( هفت سین ). مانند :
سبزه : نمودار ف گلهای زیبا و زینتی ، سرسبزی و خرمی . سیب : میوه ای بهشتی و نماد ف زایش . سمنو : از جوانه ی گندم ، نمود رویش و برکت . سنجد : بوی برگ و شکوفه ی آن محرک ف عشق و دلباختگی ست. و ...
آینه و شمع بر سر سفره هفت سین نیز نماد ف نور و روشنایی و شفافیت است. معمولا تخم مرغ نیز بر سر سفره ی هفت سین هست که نماد ف نطفه و باروری و زایش است. نیز در اساطیر ف ایران ، جهان ، تخم مرغی شکل است ، آسمان چون پوسته ی تخم مرغ و زرده اش نمودگار زمین است. ماهی ف زنده نیز نماد سرزندگی و شادابی ست.
... و هزاران فلسفه و رسوم متفاوت که در گوشه و کنار ف ایران عزیزمان پراکنده ست . در بعضی از کشورهای شرق آسیا مانند چین ، هند و پاکستان نیز هر ساله مراسمی شبیه به نوروز انجام می شود.
و اما ، حکایت نوروز نه حکایت ف چسبیدن ف متعصبانه به سنتها و نه پان ایرانیست شدن است بلکه فراگیری و عمل به فلسفه ی نو کردن ف افکار و دلهایمان است و چه چیزی بهتر از آن که تمام اشتباهات گذشته را به خداوند همواره بخشنده بسپاریم و با روحی آزاد و آزاده ( زندگی ) کنیم!

در این زمینه :

کتابهای ( دیدی نو از دینی کهن اثر دکتر فرهنگ مهر) ( بندهشن نوشته فرنبغ دادَگی ترجمه مهرداد بهار ) ( اساطیر و فرهنگ عامه ی ایران اثر دکتر جابر عناصری ) ( اسطوره ی بازگشت جاودانه اثر میرچا الیاده ) ( اساطیر ایران باستان اثر عصمت عرب گلپایگانی )

[Borna66]

چنين جشن فرخ ...


نوروزي ديگر از راه مي‌رسد.نوروزي به استواري دماوند ,به قدمت استوره ,به تازگي برگهاي بهاري . نوروزي ديگر از راه مي‌رسد تا كوي و برزن و خيابان پر شود از مردماني كه با هر سطح درآمد و تواني , جامه و خانه و كاشانه را نو مي‌كنند تا زيبايي افزاي اين جشن كهن باشند .
نوروزي ديگر از راه مي‌رسد تا باز سفره هفت سين از پستوي خانه بدر آيد , تا باز پدر با تنگ ماهي قرمزو عطر سنبل از راه برسد و باز بر سفره هفت سين با دعاي سال نو بر لب ,كهنه ها را نو كنيم و غم ها را بدور افكنيم .
نوروزي ديگر از راه مي‌رسد تا زادروز پيامبري را به شادي بنشينيم كه پيامش انديشه برانگيز است و خرد افزا و خواست و آرزويش پيشرفت و آباداني براي همه مردمان سرزمين‌ها .
نوروزي ديگر از راه مي‌رسد تا باز سيزدهَ خستگي‌هامان را به سبزي سبزها گره بزنيم و سالي پر از كار و شور و شادماني را در پيش گيريم .
نوروزي ديگر از راه مي‌رسد تا به ايراني در هركجاي دنيا ياد آور شود كه از فرهنگ و آييني والا بهره مي‌برد , تا سر افكنده روزگارش نباشد و به فرخندگي تبارو خردمندي نياكان خويش ببالد.
نوروز با همه پيچيدگي‌ها,راز و رمز ها و آيين‌هايش از راه مي‌رسد و اين نوشتار مي‌كوشد تا به اين جشن كهن نگاهي كوتاه بيافكند.


چهارشنبه سوري , جشن آتش و نورو صدا.
بوي آتش ودود و كنده سالهاست كه با صداي ترقه و نارنجك و سيگارت در هم پيچيده تا ميراث نامبارك ايستادگي در برابر آيين‌هاي مردمي را به گوش همگان برساند .سالهاست كه صداي دلخراش انفجار مواد منفجره ,صداي قاشقزن‌هاي آييني را در خود خفه كرده است.
بسياري از نويسندگان و پژوهشگران بر اين باورند كه چهارشنبه سوري در تاريخ باستاني ايران پايه و نشاني ندارد و بيگمان چهارشنبه سوري از رسم‌هاي كهن پيش از اسلام نيست .چون در آن زمان به مانند تقويم امروزي زرتشتيان, هر روز ماه را نامي بود , نه روزهاي هفته را .
روانشاد استادپور داوود در اين باره مي‌نويسد : «ايرانيان باستان شنبه و آدينه نداشتند .روز چهارشنبه در نزد اعراب روز شوم و نحسي است و ايرانيان آتش افروزي پايان سال را به شب آخرين چهارشنبه انداختند تا پيش آمدهاي سال نو از آسيب روز پليدي چون چهارشنبه بر كنار بماند .» [1]


پنجه ,جشن پيشواز از فروهر ها
آيين آتش افروزي پايان سال كه استاد پور داوود از آن ياد مي كند ,پنج روز پايان سال است كه زرتشتيان بر بام ها آتش روشن مي‌كردند تا فرود روان و فروهر نياكان را به خان و مان خويش رهنمود شوند .
دكتر محمد رضا راشد محصل در اين باره مي‌گويد : «اگر ساكنان خانه شرايط اقامت اين روان ها را فراهم مي‌كردند تا نوروز بزرگ كه ششم فروردين ماه , برابر با زاد روز اشو زرتشت است در خانواده خويش مي‌ماندند و شاهد مهر و محبتي بودند كه اعضاء خانواده نسبت به هم ابراز مي كردند .»2
وي شرايط اقامت روان ها را اينگونه بر مي شمارد «از عمده ترين اين شرط‌ها تميز بودن خانه و پاكيزگي ظاهر و باطن افراد خانواده است كه بيش از هر چيز در طلب و جذب اين مهمانان آسماني تأثير دارد. بايد ديوارها سفيد باشد و به ويژه اتاقي كه مراسم نوروزي در آن برپا مي‌شود از درخششي خاص برخوردار باشد . به علاوه بايد صلح و صفا در ميان اعضاي خانواده بر قرار باشد و همديگر را دوست بدارند وگر نه ميهمانان آسماني دلتنگ مي‌شوند و به جاي خويش باز مي‌گردند . در نتيجه نعمت ها باز گرفته مي‌شود و بركت از خانه رخت بر مي‌بندد» 2
اينك ديگر نوروز از راه رسيده , ايرانيان هر آنچه نيك است و اهورايي انجام مي دهند تا روان نياكان را شاد سازند . هر يك در هر قوم و مسلكي بر سر سفره هفت سين چيزي مي‌گذارند . دكتر مرتضي هنري در اين رابطه مي‌نويسد : «در اين سفره كه بر زمين مي‌گسترند هفت , سيني مي‌گذارند . هفت عدد نا ميرايي و جاودانگي و كمال است و با هفت امشاسپندان يا هفت جاودانه مقدس ارتباط كامل دارد . و چيزهايي كه بر سر سفره مي گذارند نشانه و نماد آرزوها و آفرين ها» 3
وي اينگونه ادامه مي‌دهد « رابطه آنچه كه بر سر سفره نوروزي مي‌گذارند با حروف سين , شين وميم را مي توان به حساب تفنن‌هاي مطلوب ذوق و سليقه ايراني گذاشت كه زيبايي خودش را دارد»3

سيزده بدر جشن سبزه هاي گره خورده
سيزده بدر در ميان آيين هاي نوروزي پيچيدگي خاص خود را دارد. گروه زيادي از پژوهشگران ارتباط اين ايين را با نحسي سيزده مطرح مي كنند .گروهي اهميت عدد 12 را بياد مي آورند . در ميان پژوهشگران كم اند آناني كه به نام زرتشتي سيزدهمين روز فروردين كه «تير» است وارتباط ويژه اي با باران دارد توجه داشته باشند.
به هر حال گوناگوني قومي و فرهنگي اين سرزمين بيش از آنستكه ما را به يافتن ريشه‌ايي يكتا و يگانه براي آيين‌هاي نوروزي اميدوار سازد . در اين رهگذر تنها به كهن بودن اين جشن با شكوه پي مي‌بريم و بر دانش و هوش و خرد نياكان بي‌گمان مي‌شويم, آنگونه كه فردوسي توسي سرود :
كنم آفرين بر نياكان خويش گزيده بزرگان و پاكان خويش
چنين جشن فرخ بدين روزگار بما ماند از آن خسروان يادگار



پاي نوشت‌ها :

آناهيتا , نوشته استاد پور داوود, انتشارات امير كبير 1343
نوروز جشن زايش انسان و طبيعت , گفتگو با دكتر محمد رضا راشد محصل ,همشهري پنجشنبه 25 اسفند 1379
نوروزگان ,دكتر مرتضي هنري , انتشارات سروا 1377

[Borna66]

گاهانبار ها يا گاسانبا ها

علاوه بر اينگونه مواقع که هفت روز جشن يا سه روز مهمانی ،‌درايران برپا می شد ، جشنها ی ديگری ، غير از نوروز و سده و مهرگان نيز درايران مرسوم بود که بنام جشنهای مذهبی ، گاهنبار خوانده میشد .

واژه جشن ، از یزش و يزشن آمده است . و يزش بهمان معنی عبارت و پرستش است که امروز به کار میرود ، از همين ريشه است که ( يسن ) و ( يشت ) پديد آمده و واژه مرکب ( مزديسن ) يعنی پرستنده مزدا ( خدای

دانا ) .

جشنهای گاهنبار ، عبارت از شش جشن بود که علت برگزاری آنهم ، جشنهائی بمناسبت تغييرات طبيعی فصلهای سال بود ه است .

اما در اواخر ، هر يک از پديده های جهان مثل آسمان و زمين و ... را در يکی از اين روز ها تصور کرده اند. . و به نظر ميرسد که چنين گمانی مربوط به زمان اخير بوده است . ( يعنی ميتوان اينطور برداشت کرد که اگر زمان آفرينش که در حال حاضر 4 ميليارد سال تخمین زده شده است را 365 روز در نظر بگيريم ، مراحل شش گانه آفرينش در شش روز پايانی اتفاق افتاده است .

و نه زمان خود زرتشت ، زيرا که در گفتار هائی که راجع به آفرينش و پديد آمدن خرد و نيرو و توانائی در قالب آفربنش کيومرث آمده ، فلسفه آفرينش در نزد ايرانيان بسيار بسيار عميق تر از آنست که فی المثل گمان بريم ، آسمان در روز دی بمهر ارديبهشت ماه ( 15 ارديبهشت ) بوجود آمده است ،....و اينها مسلما از تغييرا تی است مع در طول زمان در فلسفه زرتشت پديد آمده و اما :

1- گاها نبا ر اول – ميديو زرم :‌ميا ن بهار سه ماهه ،‌چهل و پنجمين روز سال خورشيدی ( دی بمهر ارديبهشت ماه ،‌ارديبهشت ماه )

2- گاهنبار دوم – ميديو شهم : ميان تابستان هفت ماهه ، يکصد و پنجمين روز سال خورشيدی ( دی بمهر تير ماه – 15 تير

ماه)

3- گاهنبا ر سوم : پيتی شهم :پايان تابستان سه ماهه ، يکصد و هشتادو پنجمين روز سال
( انارا م روز شهریور – 30 شهريور )

4-گاهنبار چهارم – ايا سرم : پايان تابستا ن هفت ماه ، دويست و دهمين روز سال ( انارام روز مهر ماه – 30 مهر )

5 – گاهنبار پنجم – ميديارم : ميان زمستا ن پنج ماهه ، دويست و نودمين روز سال روز دیماه – 20 دی .

زمانی برگزار ميگردد که هنگام آرامش و استراحت دامدارا ن آفريده شدن جانوران بر روی زمین است .

6 – گاهنبار ششم – همس پت ميديم : پايان زمستان پنج ماهه ، سيصد و شصت و پنجمين روز سال – روز وهشتو اشت .

بگفته روانشاد پور داوود ... ( نظر به معنی لفظی کلمات ، گهنبار ها ، اساسا جشن هائی بو د برای اوقات مختلف سال ،

ميديو زرم –بمعنی ميان بهار و اين جشنی است در نيمه بهار هنگامی که زمين سبز و خرم است .ميديو شهم – يعنی ميا ن تابستان و در اين گاهان بار آب آفريده شده است . پيتی شهم گاه يعنی – دانه آور و از آن ،‌و قتی اراده شده که گندم رسيده و خرمن بدست می آيد . و درباور زرتشتيان هنگام آفريده شدن زمين از سوی خداوند است .

اياسرم – يعنی بر گشت و از آن ، هنگامی اراده شده که چوپان با گله پيش آمد . زمستان از چرا گاه تابستانی به خانه بر

می گردد.

ميديا ريم يعنی – ميان سال ، همس پت ميدیم برابر شدن روز و شب را معنی ميدهد . در باور زرتشتيان هنگام آفرينش انسان است . اين جشن اخير که به فروهر ها اختصاص دارد در هنگامی است که ( فروهر) های درگذشتگان از برای سرکشی باز ماندگان خود فرود می آیند .

در قسمت جشنهای ساليانه کردان ، جشنها ئی را می بينيد که ياد آور اين گاهنبا رها است . فی المثل جشنی به نام ( سو دانه

گيا دروان ) در بين کردان بر پا می شود که مصادف با 21 فروردين است و در آن گياهان مزارع را به کمک يکديگر درو می کنند .

و اين نظير

ميديو زرم است . يا اينکه جشن ( سورانه خرمن جو ) شبیه است به گاهنبار پيتی شهم

بخصوص ( جيش نه هوار غان ) که جشن برگشتن گوسفندان از ييلاق به خانه است که درست در مهر ماه انجام می گيرد و مطابق است با گا هنبار ايا سرم .

منابع :

زروان – فريدون ميبدی

گاه شماری و جشن های ايران باستان - هاشم رضی

__________________

[Borna66]

به نام داداریکتایفرَهمنداشوافزونىجهان اَستومَند

انوشگى و دير زيوَشى از بهر دوست داران راستين خداوند جهان آفرين و پيروان راه اشايى و راستى
ايدون باد ايدون تر باد

اصولا" هر قوم و ملتی دارای یک سلسله عقاید و مراسم میباشد، که مجموع این عقاید و رفتارهای ناشی از آن «فرهنگ» آن ملت را تشکیل می دهد که این فرهنگ نشانگر نوع نگرش آن قوم به جهان هستی و درون مایه نهادی آن جامعه است.نژاد سرفراز آریایی و ملت بزرگ پارس نیز از این قاعده مستثنی نبوده و اتفاقا" ملت ما ملتیست غنی از این آداب و رسوم کهن،که هر کدام از این سنن خود حدیثی است از سرفرازی و پندار نیک این قوم شریف آریایی.

بيا تا جهان را به بد نسپريمبه كوشش همه دست نيكي بريم

نباشد همي نيك و بد پايدار همان به كه نيكي بود يادگار

جمشيد در اوستا پسر«ويونگهان»viyounhana است. ويونگهان نخستين كسي است كه«هوم»homa را برابر آيين مي فشارد و اين نيك بختي به او مي رسد كه داراي فرزندي به نام«يمه خشئته» yimakhshaeta به چم(به معنی) جم در خشان يا جمشيدمی شود.جم يك شخصيت هند و ايراني است و با نام«يمه» yema در هند نخستين كسي از بي مرگان است كه مر گ را بر مي گزيند راه مرگ را مي پيمايد تا را ه جاويدان را به مردمان نشان دهد. او سرور دنيا در گذشتگان مي شود. جم در ايران بسيار گرامي است و با پيوند«شيد»shida به چم درخشان همراه است. در اوستا و نوشتارهاي پهلوي داراي صفت زيبا و خوب رمه«هوثوه»hvathvah است و در نوشته هاي «ودايي»veda و پهلوي جمشيد را كسي بنام«جمه»یا«جميك»yima يا«يما» yamak«يمك» همراهي مي كند. در دوران پادشاهي جمشيد شكوه و ناميراي فرمانرواي مي كند.و مردم در آسايش هستند و دوران زرين ايران رخ مي دهد كه هميشه ايرانيان از اين دوره به نام بهترين دوره ياد مي كند.اما كم كم سرما به خاستگاه اين نژادگان راه مي يابد و جم براي اين كه مردم به نابودی نروند به گفته اهورا مزدا« ورجمكرد» varajamkardبه چم دژ ساخته جم، بنيان مي كند. اين دژ مانند كشتي نوح در نژادگان سامي هنگام طوفان نوح است. به اندیشه دانشمند بزرگ بانو ژاله آموزگار و برخي ديگر اسطوره ورجمكرد به دوران پيش از«اشو زردشت» برمي گردد كه بعد ها با پيوند به بخش هاي ديگر داستان، درون داستان هاي ديني گرديده است.جم كارهاي بزرگي انجام مي دهد؛ كه در اينجا به برخي از آنها گذرا اشاره مي كنم. آباداني هاي بسيار، آموزش هنرهاي گوناگون، ساختن ابزار جنگ، نرم كردن آهن، اما مهم ترين كارهاي جمشيد از ديد بنده اين سه كار هستند. نخست رهبري كردن نژدگان هند و ايراني به سرزمين« ايران وئج».eranvajiya دوم ساختن طبقات اجتماعي به سه پايه؛ دين مردان ارتشداران، برزيگران و پيشوران.سوم بنيان گذاشتن جشن پرشكوه نوروز که موضوع این نوشتار است.

جم بعداز نظم دادن به جهان وآباد کردن گیتی وآموزش های هنرهای گوناگون در روز اورمزد از ماه فروردین به دیوان (برای آشنایی با دیوان به کتاب بانوی دانشمند دکتر ژاله آموزگار نگاه کنید)دستور داد که تخت زرین وگوهر نشان وی را به آسمان ببرند پندار من در مورد اینکه تخت را به آسمان بردند این است که دیوان تخت جم را با مراسم ویژه به نشیمن گاه جم که شاید در میان سینه کوه باشد برده اند زیرا در دوران کهن معبد ها را در میان کوه ها می ساختند.و باز در دوران کهن اکثر اقوام از روش دین مردان-شهریاران پیروی می کردند و طبیعی است که جم هم که از این دین مردان-شهریاران بوده است و به گفته ی کتاب مقدس ما زرتشتیان اوستا حتی پیشنهاد پیامبری به از سوی اهورا شده است دور از ذهن هم نیست که جایگاهش در معبد میان کوه نباشد.این چنین بود که با نشستن جم بر تخت زرین مانند خورشید در میان زمین وآسمان تابان شد و لقب شید را که چم درخشان است را از آن خودش کرد .این روز را جم روز نو خواند و جشن گرفت زیرا گاه جدید ی درپادشاهی جم آغاز شد که این برگ تازه در روز نخست سال خورشیدی رخ داد.ازاین به بعد نوروز را که بعد از جشن سده پدید آمده بود زیرا سده در میان جشن های کهن نخستین است از نظر زمانی زیرا در زمان هوشنگ پدید آمده است بعد جشن نوروز در زمان جم بعد مهرگان در زمان فریدون و بعد تیرگان در زمان منوچهر.

پدید آمدن نوروز را استاد سخن امش اوروان (روان جاوید)فردوسی بزرگ این گونه نقش می کشند:

به فر کیانی یکی تخت ساخت
چه مایه برو گوهر اندر نشاخت

که چون خواستی دیو برداشتی
زهامون به گردون بر افراشتی

چو خورشید تابان میان هوا
نشسته بر او شاه فرمانروا

سر سال نو هرمز فرودین
برآسوده از رنج تن ،دل ز کین

به جمشید برگوهر افشاندند
مرآن روز را روزنو خواندند

بنو روز نو شاه گیتی فروز
بر آن تخت بنشست پیروز روز

بفرمانش مردم نهاده دوگوش
به رامش جهان پر ز آوای نوش

اما چه هنگامی نوروز به صورت تاریخی وارد فرهنگ ایرانی شد اطلاعات درستی در دست نیست برخی شواهدی از دوران ماد ها می آورند که زیاد قابل اعتماد نیست اما از هنگام پادشاهی داریوش بزرگ می دانیم که جشن نوروز گرفته شد و گاهشماری اوستایی جای گاهشماری کهن را گرفت و تخت جمشید را تخت گاه جشن نوروزی میدانیم .شاهان هخامنشی در این روزهادر تالار کاخ آپادانا بار عام می دادند چند مجلس بار عام نوروزی از داریوش بزرگ در تخت جمشید به دست آمده است .نمایندگان کشور های خارجی ،استانداران ،گروه های مختلف، به پیش گاه شاه بار می یافتند ، هدیه می دادند و هدیه می گرفتند.داریوش بزرگ در نوروز به معبد بابل می رفت ودست خدای بابل مردوک را می گرفت تا این گونه مشروعیت خدایی خود را یادآوری کند.


شاهان ساسانی با شکوه فراوان نوروز را جشن می گرفتند .پادشاه با جامه ابریشمی در بارگاه می نشست و موبدان موبد با سینی بزرگی که در آن نان وسبزی وشراب وانگشترودوات و قلم ...بود با ادب به پیش شاه می رفت وشادباش می گفت وجشن jashanخوانی می کرد.

پس از چیرگی تازیان نوروز فرخ رنگ خودرا از دست نداد در میان ایرانیان مسلمان و حتی بزرگان دین مانند اما م علی با شکوه برگزار می شد عمر بن عبدالعزیز خلیفه اموی معتضد خلیفه عباسی جشن نوروز با شکوه برگزار کردند .در زمان دیلمیان و غزنویان و سلجوقیان این جشن در دربار باشکوه تمام برگزاز می شد.دربیرون ایران هم اکبرشاه در هندوستان در سال 1584 مسیحی نوروز گرفت و گاهشماری را به گاهشماری ایرانی-زرتشتی برگرداند .پادشاهان عثمانی هم نوروز می گرفتند.
نوروز در میان شاهان به دوبخش عام وخاص بخش می شود که در نوروز عام 5 روز ابتدا نوروز به مردم عادی اختصاص داشت و نوروز ویژه به نام نوروز خاص در روز 6 نوروز که زاد روز مرد بزرگ ایران است یعنی اشو سپیتمان زرتشت بزرگ و هم روز پیامبری آن وخشور بزرگ هم هست جشن می گرفتند .

از آیین برجسته ی نوروز هفت سین است .
در گذشته این هفت سین را در اتاقی به نام فروردین که دیوارهای کاملا سفید داشت می نهادند در دور آن گل ، شیرینی واز همه مهم تر آتش می نهادند و هر فرد از خانواده با دست خود هیزمی را هدیه
به نیت یک گذشته ی خود به آتش می کرد.این هفت سین به فروهر ها پیش کش می شد.اما بعد ها رنگ وبوی دیگری گرفت برخی اعتقاد دارند که این هفت سین هفت چین بوده است یعنی هفت چیز چیدینی
از درختان و گیاهان مانند خرما ، سیب ،انگور ، به ، و هر ناحیه به فراخور خود .برخی اعتقاد دارند که این هفت سین به دلیل اینکه در درون هفت سینی که از چین می آوردند و گران قیمت و نفیس بود
می چیدند برخی اعتقاد دارند که در اصل هفت شین بوده است و شراب وشیرینی و شمع و ... این اعتقاد که هفت شین بوده می تواند درست باشد اما نه با این سین ها زیرا تمام این چیز ها همگی
تازی هستند و چگونه می شود ما جشنی داشته باشیم که نماد های آن از زبان مردم بی فرهنگ آن زمان درست شده است. پس علت این تفکر چیست؟علت این است که درزبان پهلوی پارتیک که به نوعی
مادر پهلوی ساسانیک است برخی از (س) ها (ش) تلفظ می شد .برای نمونه خروس حیوان خانگی در پهلوی پارتیک خروش وسیر گیاه معروف شیر تلفظ می شد برخی می پر سند پس شیر لنبات چه
می شود در زبان پهلوی ساسانیک باید گفت می شود جیوم .این بود که هفت شین بوده است .
اما هفت سین از چه چیزی درست می شود؟
هر سینی جزو هفت سین نیست .باید شرایط سین ها با سنت مناسب باشد این شرایط عبارتند :

1- پارسی باشند: یعنی از واژه های اصیل باشند که در فرهنگ پهلوی بوده است پس سکه نمی تواند باشد چون عربی است
2-گیاهی باشد : یعنی از گیاه باشد سماق نمی تواند باشد چون ترکی ایغوری است
3- خوردنی باشد :یعنی قابل خوردن یا استفاده بخوری از آن شود پس سوسن و سنبل هم نمی تواند باشد برخی سبزه را می گویند نمی شود خورد اما ریشه سبزه را در زمان گذشته استفاده خوردنی
می کردند و هم اکنون هم در برخی موارد می کنند.



حالا هفت سین اصیل کدام است ؟
1- سیر
2- سیب
3- سرکه(برخی می گویند سرکه عربی است این درست نیست سرکه واژه پهلوی سرکک است و از ایران وپارسی به تازیان راه یافته)
4- سمنو(پهلوی آن سمنوک)
5- سنجد(پهلوی آن سنگت)
6-سبزی(که در زمان ساسانیان 25 روز مانده به نوروز روی هفت ستون از چند نوع گیاه می گذاشتند تا معلوم شود آن سال در آن منطقه کدام گیاه بهتر می روید)
7- سپند (برخی می گویند که سپند را نمی توان خورد اما سپند گیاه مقدس زرتشتیان است و در گذشته خواص پزشگی و خوردنی داشته است )
در کنار این سین ها در سفره نوروزی آب ،آینه ،کتاب مقدس،نان، گل ،شراب، ماهی سرخ ،تخم مرغ رنگ شده .... می گزارند که بستگی به مناطق و فرهنگ بومی دارد

باری به هر جهت نوروز تان فرخنده باد

میهنم!ای مهد مهرومهرگان میهنم!ای خاک پاک عاشقان
سرزمین باستانی کهن میهنم ایران من ایران من
ای وطن ای سرزمین جاودان خاک پاکت قبله آزادگان
مهر تو آمیخته با جان من راه تو هم دین و هم ایمان من
میهنم ای زادگاه خسروان ای تو مهد کورش و نوشیروان
ای کهن بوم و برم ای سرزمین این تویی تاج سر مشرق زمین
می پرستم هر وجب از خاک تو هرزمان جانم بود درراه تو
گرببازم سر به راه تو رواست گردهم جان از برای تو بجاست
ای وطن ای مهد انسانهای نیک ای پیامت گفته و کردار و هم پندار نیک
مهرتو می جوشد اندر جان من وین نمیرد گر رود جانم ز تن
جان فدای آن درفش کاویان سر فدای آن زمین و آن مکان
ای سرای آریایی کهن ای شکوه سرفراز ایران من
مام من ا ی مهربان مام وطن مهر تو جاری چو خون در جان و تن
بسته ام پیمان خود با تو به دل گررود جانم ز تن مهر تومی ماند به دل
میهنم ای کان فرهنگ و هنر این منم فرزند مرز پر گهر
مهر مهرت خورده بر پیشانیم هرزمان در هر کجا ایرانیم
که نمازم را به جز تو قبله نیست دل به جز مهرت ز هر مهری تهیست

چامه از ایراندخت آریا منش

[Borna66]

عبارت آشناي   اي واي “ و ارتباط آن با   ايزد هوا “



پانزدهمين يشت اوستا موسوم است به  رام يشت“ اما در هيچ جاي آن از رام اسم برده نشده بلكه سرتاسر اين يشت در تعريف و توصيف ايزد وايو(Vayu)" يعني فرشته هوا مي باشد. اوستاشناسان بهمين دليل معتقدند كه نام اين يشت بايد  وايو“ يشت مي بود. رام يشت با باد و  وايو“ ايزد هوا كه نام ديگرش در پهلوي  واي“ يا   اندرواي“ است آميخته شده . وايو صفات زيادي دارد از آن جمله : جوينده ، نيك كردار، چيره شونده ، پيش رونده ، پس رونده ، پاينده فر، سخت ترين ، قوي ترين ، شكست دهنده ، ستيزه شكن ، تموج آورنده موج ريزنده ، موج انگيز ، زبانه كشنده ... و روشن است كه اينها همه صفات باد است . بسياري از پادشاهان و پهلوانان ايران زمين براي پيروزي بر دشمنان خود از   وايو “ كمك خواسته اند و او آنها را اجابت كرده است ، از آن جمله فريدون براي پيروزي بر اژي دهاك ، جمشيد براي فراهم كردن زندگي خوش آريائيان ، تهمورث براي پيروزي بر اهريمن ، كيخسرو براي پيروزي بر افراسياب ، و اتفاقا مي دانيم كه باد در ميدان كارزار يكي از عوامل اصلي پيروزي يكي از طرفين كارزار است .
" وايو “ همچنين به درخواست دوشيزگان پاك براي رسيدن به شوهران خوب و خوشبخت شدن و كامياب گرديدن پاسخ مساعد مي دهد.
از شگفتي هاي بسيار خيره كننده روزگار يكي همين است كه هنوز هم پس از هزاران سال، دوشيزگان و بانوان ، اين ايزد را همانطور مخاطب قرار مي دهند :   اي واي “. و گمان مي رود كه  اي واي“ همانست كه به عنوان يكي از قواي انساني با شيرمادر در وجود به وديعه گذاشته ميشود! غير از كمك گرفتن دوشيزگان از  واي“ كه هنوز بصورت   اي واي“ در بيان ما باقي مانده است ، عبارت  واي بر تو“ به معني آنست كه ايزد باد مقابل تو قرار گيرد و معلوم است كه در جنگ آنكه باد را مقابل خود داشته باشد با شكست مواجه است . و نيز عبارت   باد به پشتش خورده“ كنايه از كسي است كه همواره در جنگ از عنايت و پشتيباني   ايزد واي“ برخوردار بوده و بهمين جهت خود داراي زور نيست . خطاب   واي من“‌ خود به خوبي از ايزد واي سخن مي گويد كه معادل   خداي من ! “ بكـار مي رود ، و اين نشانه تاثيراتي است كه افكار و اساطير يا اديان گذشته بر افكار جديد مي گذارد و همان واي است كه سعدي درباره اش مي گويد :
فرشته اي كه مقيم است بر خزائن باد چه غم خور دكه بميرد چراغ پيره زني
كه در آن از فرشته واي يا فرشته باد سخن رفته است . برگرفته از : جنيدي، فريدون. زروان . تهران : سازمان پژوهش فرهنگي ايران ، 1358. ص.103-101.
پورداود. ادبيات مزديسنا ، يشتها ( جلد دوم ) . ص. 135-134 .