تكميل ضرب سكه در اسلام


ابن خلدون می گوید:
«سكه و آن مهر زدن بر دينارها و درهمهايی است كه درميان مردم رايج است و با آنها معامله ميكنند. و مهرى كه بكار ميبرند، عبارت از تكه آهنى است كه بر آن صورتها يا كلماتى معكوس مينگارند و آن­را بر روى دينار يا درهم ميزنند و در اين هنگام صورتها يا كلمات منقوش بر آن بطور طبيعى و مستقيم پديد مي­آيد. اما نخست عيار مسكوكات را از هر نوع فلزى كه باشد در نظر مي­گيرند و براى تصفيه آنها از مواد ديگر چندين بار آنها را در ريخته‏گرى‏ مي­گذارند.و ­­پس­ از سنجش و اندازه‏گيرى جسم‏هاى درهم‏ها و دينارها بوزن معين كه مقرر و متداولست آنها را در داد و ستد از لحاظ عدد بكار ميبرند».
در راستای سیاست های اداری، عبد الملک مروان در سال هفتاد و شش هجری،جنبش تعریب مسکوکات در حوزه جغرافیایی سرزمین های اسلامی آغاز شد. این امر در راستای تعریب بخش های مختلف اداری صورت پذیرفت. این امر در حالی به انجام رسید که مسکوکات مختلفی در سرزمین اسلامی بخاطر فتوحات مسلمین رواج داشت، ایرانی و رومی و برخی مسکوکات دیگر از جمله مسکوکات رایج در سرزمینهای اسلامی بود. تعدد مسکوکات در قلمرو حکومتی عبدالملک مروان که در واقع روزهای اوج اقتدار حکومت اموی بود، ضعفی بود که در نهایت او را بر آن داشت تا در جهت یک سان سازی نظام پولی اقدام کند.
"ابن کثیر" در "البدایه والنهایه" نقل قولهای متفاوتی را در اینکه سال ضرب اولین سکه چه سالی و به دست چه کسی بود نقل های متفاوتی را ذکر می کند اما نهایتا سال 76 هجری و به دست عبدالملک مروان را می پذیرد.

تاریخچه وجود سکه در تاریخ قبل از عبدالملک
اما با نگاهی اجمالی به این موضوع و تاریخچه وجود سکه در اسلام به اولین سکه هایی که در دوران خلفایی چون عمربن خطاب که در برخی از این سکه ها «الحمد لله» در برخی دیگر «محمد رسول الله» و یا «لا اله الالله» نقش بسته است و عثمان در سال 28 هـ. که بر آن نقش «بسم الله ربی» و دوران خلافت امیرالمؤمنین امام علی (ع) در سال 37هـ. که بر آن نقش «ولی الله» بود وهمچنین سکه هایی درسال 38و39 هـ. که منقوش به نقش«الله الصمد لم یلد و لم یولد ولم یکن له کفوا احد» و«محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله ولو کره المشرکون» بود بر می­خوریم که حاکی از وجود مسکوکات در صدر اسلام بود. و حتی در برخی از این سکه ها تاریخ ضرب آن با این عنوان «ضرب هذا الدرهم بالبصرة سنة اربعین» درج شده است. همچنین معاویه نیز سکه های دینار و سکه هایی که «دانق» (یک ششم درهم) نام داشت و بر روی آن شکل مردی که شمشیر به کمر داشت نقش بسته بود، ضرب کرد.
عبدالله ابن زبیر سکه های درهم را ضرب کرد .او اولین فردی بود که سکه ها را به صورت دایره ضرب می­کرد در دو طرف سکه ها « محمد رسول الله » و « امرالله بالوفائ والعدل » نقش کرده بود.
اما آنچه که وجه تمایز این سکه ها با آنچه که عبدالملک ضرب کرد به حساب می آ­ید، وسعت شمول رواج سکه های دوره عبدالملک با سایر مسکوکات قبلی است که با فروپاشی حکومت از بین رفته یا از ارزش می افتاد.
حر کت عبدالملک در یک سان سازی نظام پولی در سرزمینهای تحت سیطره حکومت اسلامی ،چیزی است که آن را دارای اهمیت میکند و مورخان را بر آن میدارد تا او را اولین ضارب سکه بنامند. "دینوری" در "اخبار الطوال" می­گوید:
«گويند؛ در سال هفتاد و ششم هجرت عبدالملك نخست دستور داد سكه‏هاى درهم را ضرب كردند و سپس سكه‏هاى دينار را هم ضرب كردند و او نخستين كسى است كه در اسلام سكه زده است و پيش از آن درهم و دينارهاى ضرب شده در ايران رايج بود».

عبد الملک وضرب اوّلین سکه رایج
عبدالملک برای توجه ویژه به امر ضرب سکه تلاش کرد تا ضرابخانه ای را بنا کند و چاپ کننده ها را در آنجا جمع کرد. مواد اولیه ضرب مسکوکات مانند خاک معدن وسایر مواد برای این امر جمع آوری می شد. نقش سکه ها به دستور عبدالملک مروان «سوره توحید» و کلمه «محمد رسول لله» بود که در دو طرف سکه منقوش بود. از نکات مهم در مورد سکه های جدید توجه ویژه در وزن آنها بود. از انجا که پول جدید می بایست به جای پول های متعدد قبلی رواج می یافت در نتیجه عبد الملک برای تسریع در این امر سیاست زور وفشار یا به یک معنی زدن دردناک و حبس طولانی و حتی قتل را در پیش گرفت.

پیامد ها و نتایج ضرب سکه
1. از مشکلات عدیده ای که عبدالملک و حکومت اسلامی بخاطر تعدد مسکوکات دچار آن شده بود، تفاوت در میزان محاسبه زکات، مهریه و دیات بود که تعدد مسکوکات آن را موجب می­شد، در نتیجه با ضرب این سکه که در آن درهم ها به وزن 10 مثقال و دینار ها به وزن 7 مثقال ( بنا به فرموده پیامبر) ضرب شد، این مشکل حل گردید.
2. در پولهای مسیحیان رایج در بازار مسلمین عبارت تثلیث منقوش بود، در نتیجه بکار گیری پول جدید، آنان را از این مسئله رهایی می بخشید.
3. توسعه و پیشرفت جنبه های تمدنی در حکومت عبدالملک.
4. آزادی سیادت عرب و در نهایت استقلال در فعالیت های اقتصادی برای آنان.
5. افزایش اقتدار حکومت مرکزی.
با این روش عبدالملک توانست حرکتی نو و مستقل را در فعالیت های اقتصادی در حکومت خود ایجادکند.


منابع:
1. اخبار الطوال، دینوری ص 316، تحقیق عبدالمنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم، منشورات الراضی.
2. المحاسن و المساوی بیهقی، ص 469، به نقل از کتاب دولت امویان ،طقوش.
3. کتاب نظام اداری مسلمانان در صدر اسلام، عبدالحّی کتّانی، ترجمه علیرضا ذکاوتی قراگزلو،ص199، پژوهشگاه حوزه ودانشگاه.
4. کتاب دولت امویان، سهیل طقوش، ترجمه جودکی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ویرایش دوم، ص 143، به نقل از، شذورالعقود فی ذکر النقود القدیمیه، مقریزی، ص 6، و النقود العربیه، فهمی عبدالرحمن، ص 28.
5. ترجمه تاریخ ابن خلدون، ج1، ص 498، ترجمه محمد پروین گنابادی، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ.
7. البدایه والنهایه، ابن کثیر، ج 9، ص 15، بیروت دارالفکر، 1407-1986.
منبع: پژوهشکده باقرالعلوم