پی نوشت:
1) حزقه: مرد كوتاه قامتى است كه به هنگام رفتن گامهاى كوتاه بردارد.
2) الحسن بن على، ص ‏21.
3) بحارالانوار، ج ‏43، ص ‏262.
4 و 5) بحارالانوار، ج‏ 43، ص‏ 264.
6) همان مأخذ، ص ‏269.
7) همان مأخذ، ص ‏270.
8) بحارالانوار، ج ‏43، ص ‏275.
9) شرح ابن ابى الحديد، ج ‏4، ص ‏13.
در اينجا بايد پرسيد اگر واقعاً اشراف و بزرگان عراق به معاويه لعنة الله علیه نامه نوشته بودند اين جنگ براى چه واقع شد و معاويه اين سپاه را براى جنگ با چه كسى بسيج كرد؟ به راستى اگر عراقيان خواستار حكومت او بودند چرا بايد 60 هزار سپاهى جمع‏ مى‏كرد حال آنكه او مى‏توانست با عدّه ‏اى از اوباش خود به شهر داخل شود.
10) تاريخ حاوى مظالمى است كه از خواندن آنها موى بر بدن راست مى‏شود. بنى اميّه ‏براى يافتن بدن مبارک حضرت اميرمومنان علی علیه السلام هزاران قبر را نبش كردند تا شايد پيكر آن ‏حضرت را بيابند و با جسارت بدان كينه ‏هاى كهنه خود را از دل بزدايند، امّا خداوند چنين نخواست و سعى آنها را باطل كرد.
11) جايى نزدیک به « اوانا » بر كنار نهر دجله.
12) بحار الانوار، ج ‏44، ص ‏51.
13) تذكرة الخواص، ص ‏207.
14) اين پيمان نامه را علامه باقر شريف قرشى از فصول المهمه صفحه ی ‏45 و كشف الغمّة صفحه ی‏170 و بحار الانوار جلد ‏10، صفحه ی ‏115 و... نقل كرده و گفته است: آنچه گفته شد بهترين صورت است كه از اين پيمان نامه نقل شده و به خوبى مبين كيفيت صلح‏ است.
15) بحارالانوار، جلد ‏43، صفحه ی ‏298.
16) نهج البلاغه، خطبه 200 (طبع صبحى صالح).
17) همان مأخذ، ص‏ 76.
18) بحارالانوار، ج ‏42، ص‏ 196.
19) بحارالانوار، ج ‏44، ص ‏43.
20) بحارالانوار، ج ‏42، ص ‏65.
21) بحارالانوار، ج ‏42، ص ‏47.
22) همان مأخذ، ص ‏56 به بعد.
23) بحارالانوار، ج ‏42، ص‏ 57.
24) به نظر مى‏رسد كه معاويه لعنة الله علیه قصد تهديد قيس را داشته، امّا سكوت كرده است.
25) همان مأخذ، ص‏ 62.
26) سوره آل عمران، آيه 61: « فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ ‏أَبْنَاءَنَا وَ أَبْنَاءَكُمْ وَ نِسَاءَنَا وَ نِسَاءَكُمْ وَ أَنْفُسَنَا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِل فَنَجْعَلْ لَعْنَةَ اللَّهِ عَلَى‏الْكَاذِبِينَ».
27) سوره احزاب، آيه 33: « إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ ‏تَطْهِيراً».
28) به سرزمينهايى كه بدون ‏جنگ جزو قلمروى اسلام قرار گرفت « فــى‏ء» گفته مى‏شود.
29) بحارالانوار، ج ‏44، ص ‏64 - 62.
30) بحارالانوار، ج‏ 44، ص ‏49.
31) بحارالانوار، ج ‏44، ص ‏90 - 88.
32) مقصود معاويه لعنة الله علیه، پيامبر اسلام بوده است.
33) پدر جعده لعنة الله علیها در قتل حضرت اميرمؤمنان علیه السلام و برادرش در قتل امام حسين علیه السلام مشاركت داشتند.
34) مقصود كتاب « زهد الحسن» است