قالب هاي شعري

[memol]

قالب های شعری
قالب های شعر در ادبیات فارسی به اقسام زیر می باشد:
1- مثنوی
2- غزل
3- قصیده
4- قطعه
5- رباعی
6- دوبیتی
7- چهارپاره
8- مستزاد
9- ترکیب بند،ترجیع بند،مسمط
10- شعر نو

[memol]

اشعاری بر یک وزن است اما هر بیت آن قافیه مستقل دارد،یعنی دو مصرع هر بیت،هم قافیه است."مثنوی" آزادترین نوع شعر است."مثنوی"در لغت به معنای دوتایی است.تعداد ابیات مثنوی محدود نیست و به همین دلیل "مثنوی"برای به نظم اوردن تواریخ،قصص و افسانههای طولانی استفاده می شود.

·تمام ابیات مثنوی "مصرع" است.
مثنوی در قرن 4 توسط ابوشکور بلخی رواج یافت و مخصوص فارسی زبانان است.موضوع مثنوی،بیشتر در مباحث عرفانی،اخلاقی و . . .است.نخستین مونه مثنوی که به دست ما رسیده است،چند بیتی از شاهنامه "مسعودی مروزی" است و معروفترین مثنوی "مثنوی معنوی مولوی" است.
بوستان سعدی در قالب مثنوی اخلاقی و شاهنامه فردوسی در قالب مثنوی حماسی است

[memol]

2-غزل
غزل در لغت به معنی "عشقبازی و حدیث عشق و عاشقی گفتن" است.در اصطلاح شعرا،شعری است بر یک وزن و قافیه و با مطلع مصرع،تعداد ابیات غزل به طور ممتوسط 5 تا 12 بیت و گاهی تا 16 بیت و به ندرت 20 بیت است.غزل کمتر از 5 بیت را غزل ناتمام می گویند.
·"غزل " قبل از سنایی به صورت تغزل بوداما سنایی در قرن ششم،غزل را به طور رسمی به صورت قالب مستقل در ادب فارسی رایج کرد و موضوع عرفانی را با مسائل عاشقانه در آمیخخت و "تخلص" را در آخر آن رایج کردو ابیات غزل را محدود ساخت

فرق غزل با تغزل:
1- "تغزل" یکی از اجزای قصیده است که ابیات آن ووحدت موضوعی دارند در حالیکه "غزل"قالب مستقلی است با معانی ومفاهیم متنوع
2- "تغزل " باموضوعات "طبیعت و یاد جوانی" سروده می شود در حالیکه غزل با موضوعات "عرفانی،حکمت،معرفت،عشق و . . . "سروده می شود

[memol]

شعری است بر یک وزن و قافیه با مطلع "مصرع" در ارتباط یکدیگر درباره موضوع خاصی از قبیل:مدح،ستایش،نکوهش و ....
قصیده حداقل 15 بیت و حداکثر تا 200 بیت می باشد.قصیده در لغت به معنی"توجه و روی نهادن به چیزی و جایی"است.
قصیده از حیث مضمون و محتوا،از آغاز تا امروز،دستخوش دگرگونیهایی شده است:
1- دوره سامانیان :اغلب در مدح و ستایش به حد اعتدال و مبالغه های شاعرانهُ
2- دوره غزنویان و سلجوقیان: به مدح و ستایش سلاطین و وزرا با تملق و چاپلوسی به حد غلو و افراط در طرح تقاضا به حد سوال و تکدی بود
3-دوره ی ناصر خسرو: وی با ایجاد تحول و انقلاب ئر مضمون قصیده ،آن را در خدمت توجیه و تبیین مبانی اعتقادی آیین اسماعیلیان و مسایل فکری و اعتقادی درآورد.
4-دوره ی سنایی: وی قصیده را به مضامین عرفانی و زهدیات و قلندریات اختصاص داد و سپس شیوه او به وسیله عطار،شمس مغزبی،اوحدی،خواجوی کرمانی و ... دنبال شد
5-دوره سعدی: سعدی و به تبع او سیف فرغانی،قصیده را بیشتر در استخدام طرح مسایل اخلاقی و اجتماعی درآوردند.
6-دورهی مشروطیت: در این دوره ، "قصیده" بیشتر در خدمت مسایل سیاسی،میهنی،آزادی،ملی و اجتماعی قرار گرفت و در تحریک عواطف و احساسات افکار جامعه کتابخوان نقش بسزایی داشت،شاخصترین قصاید از این نوع،در دیوان "ملک الشعرای بهار" مشاهده می شود.
اجزای تشکیل دهنده قصیده:
1- تغزل یا تشبیب یا نسیب: پیش درآمد و مقدمه قصیده است که بیشتر با موضوعات طبیعت،یاد جوانی و عشق سروده می شود.
2- تخلص: بیتی یا ابیاتی که از تغزل به تنه اصلی گریز می زنند.
3- تنه اصلی: موضوع اصلی قصیده است و در آن ،حرف دل شاعر بیان می شود.
4- شریطه و دعا و نفرین: شاعر در آن ممدوح خود را دعا یا نفرینمی کند.
· تخلص دو نوع است:
1-اوردن نام و شهرت شعری شاعر
2-یکی از اجزای قصیدهدر قصیده بیت اول "مصرع" و با بقیه مصراعهای زوج "هم قافیه "است.شکل قافیه های قصیده شکل قافیه های غزل است.

[memol]

شعری است بر وزن و قافیه بدون مطلع و مصرع،حداقل 2 بیت است.قطعه گویی بخشی از قصیده است.و در بیان لطیفه ها و نکات اخلاقی و پند واندرز مناسب است.
موضوع قطعه بیشتر در مضامین پند،اندرز،وعظ و ... است.
"قطعه" برعکس مثنوی،بیت مصرع ندارد.
شاعران معروف قطعه:ابن یمین،سعدی،پروین اعتصامی هستند.
قطعات پروین به صورت مناظره است.