او در پایان از برخی روحیات منفی زنانه انتقاد كرده و آن را باعث پستی و عدم پیشرفت آنها دانسته است. عدم میل به كسب دانش و هنر، در بند كفش و
كلاه و زینت بودن، خودنمایی و تن‌آرایی...
زن در شعر پروین اعتصامی
یكی از موضوعات عام در شعر مشروطه توجه به زنان و مسائل مرتبط با حقوق زن و جایگاه آنان در جامعهی ایرانی بود. اغلب شاعران متجدد دوران مشروطه و پس از آن این موضوع را به طور گستردهای در اشعار خود مطرح كرده اند. پروین اعتصامی نیز در چنین فضای فكری و فرهنگی به سر می‌برد و علاوه بر آن از امتیاز زن بودن برخوردار بود. پس هیچ عجیب نبود اگر پروین به مسائل زنان توجه خاصی مبذول داشته باشد. اما تعجب در این است كه بر خلاف تصور اولیه در شعر پروین از حال و هوای عوالم و احساسات زنانه چندان خبری نیست. در دیوان او تنها سه شعر مستقل دربارهی مسائل زنان در ایران وجود دارد: «نهال آرزو»، «فرشتهی انس» و «زن در ایران».
تصویری آرمانی كه پروین در خلال این شعرها از زن ایرانی ارایه می‌كند چندان از چارچوبها ی فرهنگ مرد سالار حاكم فاصله ندارد. او «نقش» زن را مطابق با فرهنگ و سنت و عرف و ادب مردانه می‌ستاید و تنها می‌خواهد اهمیت و عظمت مقام و جایگاه زن را در همین مناسبات و با حفظ همین روابط مرد مدارانهی جامعه نشان دهد... ناخشنودی شاعر تنها از آن روست كه جایگاه زن را در آن مناسبات، آن چنان كه به واقع آرزومند است، پاس نمیدارند. 1
پروین در شعر فرشتهی انس با رد دیدگاهی كه معتقد به نقصان زن است، زن را «ركن خانهی هستی» و «فرشتهی عشق» میخواند كه بدون وجود او نظام عالم ناتمام خواهد بود. او سپس با تجلیل از مقام زن- مادر و تاكید بر نقش مادری او دامان مادر را نخستین پرورشگاه همه‌ی بزرگان عالم می‌داند:
اگر فلاطن و سقراط بودهاند بزرگ بزرگ بوده پرستار خردی ایشان
دیوان،ص 210
سپس به تشریح وظایف زن به عنوان یك همسر و كدبانوی خانه می‌پردازد و برای زن نقشی همسان و برابر با مرد قائل میشود هر چند این تساوی به هیچ وجه به تساوی حقوق و امتیازات منجر نمی‌شود. او زن و مرد را مانند كشتی و كشتیبان می‌داند كه هر دو لازم و ملزوم همدیگرند و باید با تدبیر و سعی و تلاش در دریای حوادث روزگار خانواده را به سلامت به ساحل امن برسانند.
وظیفه ی زن و مرد ای حكیم دانی چیست
یكی است كشتی و آن دیگری است كشتیبان
چو ناخداست خردمند و كشتیاش محكم
دگر چه باك ز امواج ورطهی طوفان
به روز حادثه اندر یم حوادث دهر
امید سعی و عمل هاست هم از این هم از آن
سمند عمر، چو آغاز بد عنانی كرد
گهیش مرد وز ما نیش زن گرفت عنان
دیوان، ص 21
او در پایان از برخی روحیات منفی زنانه انتقاد كرده و آن را باعث پستی و عدم پیشرفت آنها دانسته است. عدم میل به كسب دانش و هنر، در بند كفش و كلاه و زینت بودن، خودنمایی و تن آرایی از جمله مسائلی است كه پروین به عنوان موانع رشد شخصیت زن و عوامل تنزل شأن و جایگاه او معرفی می‌كند.
نه بانوست كه خود را بزرگ می‌شمرد
به گو شواره و طوق و به یاره و مرجان
چو آب و رنگ فضیلت به چهره نیست چو سود
زرنگ جامهی زر بفت و زیور رخشان
برای گردن و دست زن نكو پروین
سزاست گوهر دانش نه گوهر الوان
دیوان، ص27
پروین در شعر نهال آرزو مجددا از تصور عامه در باره زن و جایگاه نازلی كه به او بخشیده‌اند شكایت می‌كند اما این پستی و بی‌قدری را به دلیل بی‌دانشی و بی‌هنری زنان می‌داند و از آنان می‌خواهد در كسب دانش و هنر بكوشند تا در آینده وضعیت آنان بهتر شود.
پستی نسوان ایران جمله از بی دانشی است
مرد یا زن برتری و رتبت از دانستن است
به كه هر دختر بداند قدر علم آموختن
تا نگوید كس پسر هشیار و دختر كودن است
زن ز تحصیل هنرشد شهره در هر كشوری
بر نكرد از ما كسی زین درد بی دردی سری
....با چنین در ماندگی از ماه و پروین بگذریم
گر كه ما را با شد از فضل و ادب بال و پری
دیوان، ص 201
با اجباری شدن قانون كشف حجاب توسط رضا خان و شعارهای متجددانهی او در باب آزادی زنان، بحث حقوق زن و جایگاه او درجامعه، مورد توجه و علاقه‌ی نویسندگان و شاعران شده بود. «پروین در شعر «زن در ایران» آشكارا خشنودی خود را نسبت به برخی از دگرگونیهایی كه در زندگی زن ایرانی در دوره معاصر رخ داده نشان می‌دهد. او این تغییرات را غائی و مطلوب میبیند و تصور می‌كند زن از كنج غربت در آمده و از سیاهی و سكوت قرنها رها شده و در «عدالتخانهی انصاف» دیگر «شاهد» دارد. همین گونه نگاه نشان می‌دهد كه پروین ژرفای تناخر نظام مرد سالارانه را نسبت به هستی مستقل آزاد و برابرانهی زنان در نیافته است و می‌اندیشد با ایجاد امكانات آموزشی برای زنان تا سطح عالی، تغییر پوشش زنان و رفع حجاب كار اسارت و سكوت و تباهی زن در جامعهی مرد سالار یكسره شده است.»
2.
منابع:
۱- اعتصامی، پروین، دیوان اشعار، به کوشش ولی الله درودی، نشر نی، ۱۳۷۵
۲- مهری بهفر، عشق در گذرگاه های شب زده،ص15
۳ - همان، ص153-154
منبع: zandigh.blogfa.com
پروین زنی مردانه؟!
پاسخ با نقل قول
