در ادامه بحث لوازم و قطعات دوچرخه به آموزش تنطیم شانژمان میپردازیم . شانژمان وظیفه کنترل و هدایت زنجیر را بر روی خودروها به عهده دارد. حتما متوجه شده اید که با فشردن سردنده (که بر روی فرمان نصب است)، دنده های دوچرخه عوض می شوند تا بتوانید سرعت های مختلف را تجربه کنید، اما با فشردن سر دنده چه اتفاقی برای شانژمان و زنجیر میوفتد؟
سر دنده (Shifter) به یک کابل متصل است که این کابل در ادامه مسیر خود، به شانژمان وصل می شود و در واقع راه ارتباطی سردنده و شانژمان است. بنابراین هر دستوری که بر روی سردنده اجرا می کنید، توسط کابل به شانژمان منتقل می شود. در شانژمان یک بازوی متحرک وجود دارد، هر یک از طرفین این بازو به چرخ دنده کوچکی متصل شده است. وقتی سر دنده را فشار می دهید، کابل کشیده شده و بازوی متحرک را به حرکت در میاورد. در این لحظه چرخ دنده های کوچک وارد عمل می شوند. چرخ دنده بالایی زنجیر را روی خودروی مورد نظر قرار می دهد و چرخ دنده پایینی نیز مسئول کنترل طول زنجیر است، تا زنجیر از جای خود خارج نشود. به این صورت است که با فشردن سر دنده، زنجیر بر روی خودروهای محتلف جا به جا شده و سرعت های مختلفی برای دوچرخه سوار فراهم می شود.
آشنایی با اجزای شانژمان
همانطور که اشاره شد، شانژمان زنجیر را بر روی خودروهای مختلف جا به جا می کند. در ساختار شانژمان دو چرخ دنده کوچک قرار دارند. چرخ دنده بالایی که چرخ دنده راهنما (Guide Pulley) نامیده می شود، مسئول بلند کردن زنجیر از خودروی فعلی و انتقال آن به خودروی بعدی است. اگر شانژمان به خوبی تنظیم شده باشد، چرخ دنده راهنما باید دقیقا زیر خودروی مورد نظر قرار بگیرد. چرخ دنده پایینی نیز طول زنجیر را کنترل می کند. کنترل حرکت شانژمان و چرخ دنده بالایی توسط تغییرات کشش کابل صورت می پذیرد. کشیده شدن کابل موجب حرکت شانژمان در یک مسیر شده و نگهدارنده کابل سفت می شود؛ شل شدن کابل نیز منجر به حرکت شانژمان در جهت مخالف می شود. کشش کابل توسط وسیله ای به نام بارل (Barrel) کنترل می شود.
صدای ناشی از تغییر دنده (Shifting) امری طبیعیست، اما ممکن است تغییر دنده با صداهایی بلند و گوش خراش همراه باشد که تشخیص دادن آن از صدای معمولی زنجیر به راحتی امکان پذیر است. عواملی نظیر نوع زنجیر یا خودرو، سلامت پوشش آنها، روغنکاری مناسب و... در تولید اینگونه صداها موثرند. در هر حال از صدای زنجیر در هنگام تعویض دنده می توان به عنوان فاکتوری کارآمد در تشخیص تنظیم درست شانژمان استفاده کرد. هر دوچرخه در حالت نرمال صدایی در هنگام حرکت زنجیر بر روی خودرو تولید میکند که به آن صدای پایه (Base Level Noise) می گویند. اگر صدای ناشی از این حرکت، بیشتر از صدای پایه باشد نشان دهنده مشکلی در سیستم دنده است. دو پیچ با نام های پیچ حد بالا (High Limit Screw) و پیچ حد پایین (Low Limit Screw) بر روی بدنه شانژمان قرار دارند که به ترتیب با حروف H و L بر روی بدنه مشخص شده اند. اما وظیفه این پیچ ها چیست و منظور از حد بالا و پایین چه می باشد؟ همانطور که می دانید موقعیت خودروها در مرکز چرخ ثابت می باشد و این شانژمان است که باید خود را با موقعیت خودرو تطبیق دهد. بزرگترین و کوچکترین خودرو در واقع مشخص کننده حریم خودروها هستند. بنابراین شانژمان نیز نباید از این حریم خارج شود. خارج نشدن شانژمان از این حریم توسط دو پیچ حد بالا و پایین صورت می گیرد. منظور از حد بالا زمانیست که زنجیر روی کوچکترین خودرو قرار دارد و در واقع تنظیم پیچ حد بالا کمک می کند تا چرخ دنده راهنما دقیقا زیر کوچکترین خودرو قرار گرفته و از این محدوده خارج نشود. این مطلب در مورد پیچ حد پایین نیز صادق است با این تفاوت که پیچ حد پایین محدوده حرکت شانژمان را وقتی که زنجیر روی بزرگترین خودرو قرار دارد، تعیین می کند. توصیه می شود برای تنظیم پیچ های حد بالا و پایین، از سردنده استفاده نکنید، چون عملکرد سردنده بیشتر تحت الشعاع کشش کابل است و اگر مشکلات کشش کابل نیز در سیستم دنده وجود داشته باشد، تشخیص آن از مشکلات ناشی از عدم تنظیم درست پیچ ها کمی گیج کننده خواهد بود. می توانید به جای استفاده از سردنده، دوچرخه را بر روی پایه نگهدارنده قرار داده و با دست خود کابل را بکشید تا حرکت سردنده شبیه سازی شود. با این روش تشخیص مشکلات مربوط به تنظیمات کشش کابل و پیچ های تنظیم راحت تر است. قبل از شروع تنظیم پیچ ها، با روش ذکر شده چند بار تعویض دنده را انجام دهید.