مكانیسم اثر آنتی بیوتیك ها در تسریع رشد دام و طیور و كیفیت گوشت

تا كنون فرضیه های گوناگونی در زمینه مكانیسم اثر آنتی بیوتیك ها در رشد مطرح شده است كه در اینجا به ذكر آنها خواهیم پرداخت: اولین و مهم ترین وظیفه ای كه توسط اغلب محققین برجسته مورد تائید قرار گرفته است، تاثیر آنتی بیوتیك ها بر روی فلور میكروبی روده و معده می باشد.


به طور كلی میكروفلور روده پنج وظیفه عمده را به عهده دارد:
· بر روی رشد میزبان اثر مستقیم دارد.
· احتیاجات غذایی میزبان را تحت تاثیر قرار می دهد.
· مورفوژنز دستگاه گوارش را متاثر می سازد.
· بر روی محتویات دستگاه گوارش اثر كرده و تغییرات اساسی در تركیب آنها پدید می آورد.
· نقش فعالی در پیشگیری از تشكیل كلنی های میكروبی ایفا می كند.
چنانچه آنتی بیوتیك ها را به صورت مكمل غذایی مورد استفاده قرار دهند به هیچ وجه فلور میكروبی روده از بین نخواهد رفت. البته آنتی بیوتیك ها كم و بیش بر روی رشد و نمو میكروارگانیسم های مختلف موثر می باشند و این تاثیر غالباً به صورت انفرادی ظاهر می شود. مشاهده شده است كه با اضافه كردن آنتی بیوتیك به جیره غذایی نسبت باكتری های كولی به لاكتوباسیل ها زیاد شده و تعداد كلوستریدی ها كاهش یاقته است.
آنتی بیوتیك ها نه فقط بر روی انواع میكروب ها موثر می باشند، بلكه ممكن است متابولیسم مواد را نیز تغییر دهند. به طور مثال كلرتتراسیكلین از عمل دآمیناسیون و دكربوكسیلاسیون اسیدهای آمینه جلوگیری كرده و تجزیه كلین(Cholin) و گلوكز(Glucose) را كندتر می نمایند.
در مورد اثر آنتی بیوتیك و یا مكانیسم تاثیر آن در تغذیه حیوانات نه فقط تغییرات فیزیولوژیك فلور میكروبی دستگاه گوارش و متابولیسم مواد باید در نظر گرفته شود، بلكه تاثیر مواد آنتی بیوتیك بر روی میكروارگانیسم های مضر و بیماری زا نیز مورد توجه قرار گیرد. اولین بار Carton تاثیر بهداشتی آنتی بیوتیك را گوشزد نمود و ثابت كرد كه برخی از امراض گوارشی خوك را می توان با اضافه كردن مواد آنتی بیوتیك به غذا درمان نمود و به این وسیله سرعت رشد حیوان را افزایش داد.
رابطه بین رشد و نمو و محیط آلوده را بسیاری از دانشمندان گوشزد كرده اند و نتایج مختلفی كه اغلب به دلیل اضافه نمودن آنتی بیوتیك به غذا گرفته شده می توان تا اندازه ای به این موضوع مربوط دانست. مثلاً در موقع تغییر محل و جابجا كردن دام مدت زمان معینی لازم است تا حیوان بتواند خود را با شرایط محیط تازه و گونه میكروبی محیط جدید منطبق نماید. اثر آنتی بیوتیك موقعی بهتر نمایان می شود كه این حالت تعادل میكروبی یا هنوز كامل نشده و یا اینكه آلودگی بسیار زیاد باشد. از طرف دیگر چنانچه كودهای حیوانی استریل نشده را به حیوان بخورانند رشد و نمو آن حیوان كم شده و ممكن است اختلالاتی در او ظاهر شود. در صورتی كه كودهای استریل این تاثیر منفی را ندارند و به همین دلیل اثرات مثبت آنتی بیوتیك ها موقعی بیشتر نمایان می شود كه حیوانات جوان را به طویله های قدیمی و كثیف انتقال دهند. آزمایش نشان داده است كه اضافه وزن جوجه های گوشتی در لانه های قدیمی و با غذای بدون آنتی بیوتیك كمتر از دسته شاهد و در لانه های مدرن و جدید بوده و با اضافه كردن مواد فوق به جیره این تفاوت به حداقل رسیده است. البته ممكن است ایر اثر در لانه های جدید و مدرن هم مثبت باشد ولی باید در نظر داشت كه اینگونه لانه ها نیز خطر ابتلا به میكروب های مختلف وجود خواهد داشت؛ بخصوص در مواردی كه پرورش و تغذیه حیوان كاملاً بهداشتی نبوده و باقیمانده غذا در در دانخوری ها فاسد شده باشد.
آنتی بیوتیك ها و كیفیت گوشت
قسمتی از اضافه وزن دام ها به ازدیاد گوشت، چربی و یا مقدار آب موجود در اعضاء آنها ارتباط دارد. نتایجی كه از افزودن آنتی بیوتیك ها به غذا و اثر آب در اضافه وزن بدست آمده است، نشان می دهد كه اضافه وزن حیوان در نتیجه ازدیاد سلول ها و مواد پروتئینی بوده است. البته در بعضی مواقع نیز اضافه وزن در نتیجه ازدیاد چربی به خصوص چربی زیر پوست (خوك) می باشد كه علت آن را می توان به شرح زیر توجیه كرد:
آنتی بیوتیك بر روی رشد و نمو موثر است ولی در حیواناتی كه رشد ونمو آنها پایان یافته این اثر محسوس نیست.
هرچه سن حیوان بیشتر باشد مقدار چربی بدن بیشتر شده و در این حالت اضافه وزن در نتیجه تجمع چربی حاصل می شود.
اثر آنتی بیوتیك ها با نوع جیره غذایی متفاوت است، چنانچه مقدار پروتئین جیره كم باشد گوشت كمتری ایجاد شده و برعكس چربی گوشت و چربی زیر پوستی بیشتر می شود و چنانچه مقدار پروتئین جیره غذایی متعادل باشد تغییری در نسبت گوشت به چربی ایجاد نمی گردد. با زیاد شده پروتئین جیره غذایی تفاوت بین وزن مخصوص بدن در دو جیره با آنتی بیوتیك و بدون آن كم می شود، به طوری كه اگر درصد پروتئین بدن 18 تا 20% باشد این تفاوت به صفر می رسد و در مورد مقدار چربی نیز به همین صورت است.
با اضافه كردن آنتی بیوتیك به جیره غذایی طعم و مزه گوشت تغییر نمی كند، بلكه سن حیوان و تركیب جیره عامل این تغییر به شمار می آیند.
به طور خلاصه با توجه به خصوصیات ویژه ای كه در فوق ذكر شد می توان اذعان داشت كه آنتی بیوتیك ها مخصوصاً آنهایی كه مانند باسیتراسین به میزان مناسب در محیط روده ها ترشح می گردد، با از بین بردن كلنی های میكروبی ناخواسته و غیرضروری باعث می شود كه مواد معدنی و ویتامین ها و اسیدهای آمینه ای كه برای رشد و افزایش وزن بدن و تولید حیوانات ضروری می باشند در شرایط بهتری جذب شده و از زایل شدن و به مصرف رسیدن این مواد توسط میكروب ها جلوگیری می شود. به طور كلی آنتی بیوتیك هایی كه به طور فعال در محیط روده ها ترشح می شوند در افزایش رشد حیوانات تاثیر بسیار كمتری دارند.
آنتی بیوتیك ها ممكن است باعث مصرف بیشتر غذا و آب در حیوانات گردیده و از این طریق وزن بدن آنها را افزایش دهند. این مسئله از جمله در طیور گوشتی كه از باسیتراسین به عنوان مواد افزودنی استفاده می كنند مشاهده می شود و میزان مصرف غذا تا حدود 27% افزایش می یابد.
آنتی بیوتیك ها ممكن است جذب و یا دسترسی به مواد ضروری در رشد را در حیوانات تسهیل بسازند. این مسئله به خصوص در مورد ویرجینامایسین كه جذب مواد غذایی از جمله روی، منگنز، فسفر و مس را در طیور تسهیل می سازد، صدق می كند. یكی از مهم ترین فرضیه هایی كه اغلب محققین نیز آن را از جنبه هایی مورد تائید قرار داده اند، این است كه آنتی بیوتیك ها به این دلیل رشد را در حیوالانات افزایش می دهند كه عفونت های مخفی و پنهان را در آنان از بین می برند. این موضوع بویژه در مورد طیور از اهمیت فراوانی برخوردار است، زیرا كه جوجه ها به خصوص در چند روز اول زندگیشان نسبت به انواع عفونت ها شدیداً حساس بوده و در نتیجه بروز عفونت در بدنشان دچار كاهش وزن و از دست دادن آب بدن و لاغری مفرط می شوند و بدین ترتیب ضایعات جبران ناپذیری ایجاد می گردد. ولی در اثر بكار بردن آنتی بیوتیك ها این روند متوقف شده و رشد در جوجه ها افزایش می یابد.
به طور كلی مواد افزودنی ضدباكتری از عفونت های پنهان و آشكاری كه در حیوانات ایجاد می شود جلوگیری می كنند و از این طریق علاوه بر اینكه رشد را در آنها افزایش می دهند ار بروز خسارات اقتصادی غیر قابل جبران نیز جلوگیری می نمایند.
منابع:
1-غذای دام و طیور(اصول تغذیه دام و طیور)، مولفین: دكتر محمود شماع، دكتر هوشنگ ساعدی، دكتر كریم نیكپور تهرانی، انتشارات دانشگاه تهران
2-Titus Harry W. & Fritz Jaines C.(1997), The Scientific feeding of chickens. 5th Ed. Publ. The interstate, Illinoise.