رفتار مصرف کننده

[javad jan]

تناقض الماس – آب:
آشکار است که آب با وجود اینکه از الماس برای انسان مفیدتر است ولی نسبت به الماس قیمت کمتری دارد، این مفهوم شکل دهنده تناقض الماس – آب است. مازاد مصرف کننده می تواند این تناقض را روشن سازد. تناقض الماس – آب تفاوت بین مطلوبیت نهایی و مطلوبیت کل را روشن می کند. علیرغم اهمیت آب برای زندگی در این سیاره قیمت آن نسبتا پایین است ولی الماس که مطلوبیت محدودی را تامین می کند خیلی گران است. زندگی می تواند بدون الماس وجود داشته باشد ولی بدون آب ممکن نیست. این تضاد آشکار می تواند با توجه به تفاوت میان مطلوبیت کل و مطلوبیت نهایی حل شود. روشن است که آب مطلوبیت کل بیشتری را تامین می کند با توجه به آن که 75% وزن بدن انسان را آب تشکیل می دهد، مطلوبیت کل که برای بیش از 5 میلیارد انسان فراهم می شود مخصوصا در مقایسه با مطلوبیت کل حاصل از الماس بسیار چشمگیر است. اما آیا چیزی مشابه با این مطلب را می توان درباره ارتباط بین مطلوبیت نهایی الماس و آب گفت:؟
توجه به این نکته ضروری است که بخاطر دسترسی آسان به آب و در نتیجه مصرف زیاد آن یک لیوان اضافی آب مطلوبیت نهایی بسیار اندکی را فراهم می کند. در نتیجه قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی با شدت بیشتری در مورد آب عمل می کند، اما الماس بسیار کمتر از آب در دسترس است بنابراین قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی تاثیر بسیار کمتری بر آن دارد. نهایتا اشخاص تمایل بیشتری برای صرف هزینه جهت خرید الماس نسبت به آب دارند زیرا الماس مطلوبیت نهایی بیشتری نسبت به آب دارد. شکل شماره 2 منحنی تقاضای الماس و آب را نشان می دهد.

شکل شماره 2- منحنی تقاضای الماس و آب
منحنی تقاضای الماس بسیار نزدیک به محورهای مختصات می باشد و تقاضای محدود آنرا نشان می دهد و نیز قیمت بسیار بالای ابزار بر عرضه محدود دلالت می کند. منحنی تقاضا برای آب در فاصله زیادی نسبت به محورهای مختصات قرار دارد که دلالت بر استفاده فراوان و اهمیت آن در زندگی دارد، هر چند عرضه بسیار زیاد آب قیمت آن را در سطح پایینی نگاه می دارد. همچنین مازاد مصرف کننده برای الماس بسیار اندک است و با ناحیه هاشورخورده بین منحنی تقاضا و محور قیمت در قسمت «الف» نشان داده شده است. اما آب مازاد مصرف کننده بسیار بالایی دارد و به صورت هاشورخورده در قسمت «ب» نشان داده شده است. اگرچه قیمت نشان دهنده مطلوبیت نهایی آخرین واحد مصرف کننده است، اما مازاد مصرف کننده برای هر کالایی بستگی به مطلوبیت کل آن دارد. قیمت پایین آب به دلیل مطلوبیت کل آن نمی باشد بلکه عرضه قابل دسترس آن به مردم امکان می دهد به اندازه کافی مصرف کنند، به نحوی که مطلوبیت نهایی آن کاهش یابد. برای روشن شدن مطلب دو فرض زیر را در نظر بگیرید:
1- فرض کنید در خانه ای در حومه شهر که به ذخیره آب شهری فراوان و ارزان متصل است زندگی می کنید. چه مقدار از آب را حاضرید با یک قطعه الماس داد و ستد کنید. 10 گالن، 100 گالن، 1000 گالن؟ به خاطر داشته باشید که 100 گالن معادل مصرف آب برای مدت زمان طولانی است. آیا شما مایلید آب را با یک قطعه الماس مبادله کنید؟
2- فرض کنید در یک کویر گرفتار شده اید و بسته ای پر از الماس با خود حمل می کنید اما هیچ آبی در اختیار ندارید. حاضر به از دست دادن چه مقدار الماس برای تعویض با یک لیوان آب هستید؟ یک بسته پر الماس، احتمالا خواسته هر انساین را که در صحرای داغ و سوزان گرفتار شده است را تامین و او را راضی خواهد کرد. مطلوبیت نهایی آخرین واحد الماس بسیار اندک است. (اگر در نتیجه وزن زیاد آن منفی نباشد.)
تناقض بین آب و الماس یکی از اصول و مبانی دروس اقتصاد را روشن می سازد. قیمت بازار یک کالا به مطلوبیت نهایی دریافت شده توسط مصرف کننده بستگی دارد. مصرف کنندگان کالایی را که درجه ای از رضایت را یعنی حداقل به اندازه پولی که برای آن پرداخت می کنند فراهم کند، می خرند و آخرین واحد کالا که در بازار به آخرین مصرف کننده فروخته می شود مطلوبیت نهایی برابر با قیمت آن کالا برای او فراهم می کند. اما تقاضا و به دنبال آن مطلوبیت نهایی تنها یک سوی بازار را نشان می دهند چون مطلوبیت نهایی به تنهایی نمی تواند قیمت یک کالا را مشخص کند. به یاد داشته باشید که قیمت تواما توسط تقاضا و عرضه مشخص می شود.

[javad jan]

مطلوبیت و قانون تقاضا
مفهوم مطلوبیت، علت رابطه معکوس بین قیمت و مقدار تقاضا را توضیح می دهد. جدول شماره 4 مطلوبیت کل و نهیای برای فیلم و بازی های فوتبال که با 20 واحد پول از درآمد مصرف کننده خریداری شده است را نشان می دهد. اگر قیمت فیلم 4 واحد پول و قیمت بازی فوتبال 2 واحد پول باشد. در 3 فیلم و 4 بازی فوتبال تعادل مصرف کننده به دست می آید. حال فرض کنید قیمت فیلم از 4 واحد پول به 2 واحد پول کاهش یابد در این صورت تعادل مصرف کننده و مقدار تقاضای فیلم چه تغییری می کند؟ برای پاسخ به این سوال باید به مطلوبیت نهایی آخرین واحد پول مصرف شده برای هر کالا دقت نمایید. قبل از تغییر قیمت ها، فیلم سوم 3 واحد مطلوبیت برای آخرین واحد پول مصرف شده برای هر فیلم دارد و اکنون با کاهش قیمت فیلم مطلوبیت آخرین واحد پول مصرف شده برای آن 2 برابر شده است. ستون پنجم جدول شماره 4 نسبت مطلوبیت نهایی به قیمت فیلم را در قیمت 2 واحد پول نشان می دهد. در حالتی که قیمت ها نصف شده، نسبت ها در ستون پنجم 2 برابر نسبت ها در ستون چهارم است. بر اساس قانون تعادل مصرف کننده در تعداد پنج فیلم و پنج بازی فوتبال حداکثر مطلوبیت به دست می آید. مطلوبیت نهایی به قیمت برای هر دو برابر با 2 واحد می شود. یعنی دقیقا همه 20 واحد پول خرج شده و سطح بالاتری از مطلوبیت نیز نمی تواند به دست آید.

mu/p p= واحد پول 2	(mu)	(tu)	بازی های فوتبال	mu/p p= واحد پول 2	mu/p p= واحد پول 4	مطلوبیت نهایی (mu)	مطلوبیت کل (tu)	فیلم ها
0	0	0	0	0	0	0	0	0
6	12	12	1	10	5	20	20	1
5	10	22	2	8	4	16	36	2
4	8	30	3	6	3	12	48	3
3	6	36	4	4	2	8	56	4
2	4	40	5	2	1	4	60	5
1	2	42	6	2-	1-	4-	56	6
1-	2-	40	7

جدول 4- اثر قیمت بر تقاضا
چگونه تغییر در قیمت فیلم ها بر مقدار تقاضای فیلم ها اثر می گذارد؟ در قیمت 4 واحد پول 3 فیلم انتخاب می کنید، اما با قیمت 2 واحد پول می توانید 5 فیلم انتخاب نمایید. کاهش قیمت فیلم منجر به افزایش مقدار تقاضای آن می شود. به خاطر داشته باشید که در جریان این بررسی تنها قیمت فیلم ها تغییر کرده است و در آمد و قیمت بازی های فوتبال ثابت است. بنابراین قانون تقاضا برقرار شده است، یعنی با ثابت نگه داشتن سایر عوامل مقدار تقاضا به علت کاهش قیمت افزایش یافته است. در حقیقت قانون تقاضا می تواند بوسیله قانون نزولی بودن مطلوبیت نهایی توضیح داده شود. قیمت پایین تر این توانمندی را به خریدار می دهد که واحدهای بیشتری از یک کالا را که مطلوبیت نهایی کمتری برایش دارد خریداری کند و اگر قیمت کاهش نیافته باشد خریدار هیچ تمایلی برای خرید واحدهای بیشتر ندارد. اگر قیمت ها افزایش پیدا کند خریدار مجبور است از خرید تعدادی از واحدها که مطلوبیت کافی را ندارند صرف نظر کند.