استاندارد و استاندارد كردن

[javad jan]

فوايد كنترل انواع استاندارد:
بطور خلاصه مي توان فوايد كنترل انواع استاندارد را به صورت زير دسته بندي كرد:
رشد اقتصادي در زمينه ي توليد به وسيله ي:
1) تداوم و افزايش سرعت توليد و بالا رفتن ميزان توليد.
2) كاهش زمان فراهم كردن ابزارهاد و تنظيم دستگاهها.
3) مكانيزه كردن و بكار گيري ماشينهاي به خصوص.
4) صرفه جويي كلي در طراحي ابزارالات و مكان انبار داري و امثال آن به طور كلي كاهش بخشهاي مختلف و همچنين فعاليتهاي مربوط به آنها .
سهولت توليد و كنترل انواع –سهولت آموزش افراد براي ساخت و نگه داري – بازرسي ساده وارزانتر – تضمين كيفيت -افزايش كارايي در خريد – كاهش ذخيره سازي – كاهش ضايعات – سهولت خدمت و نگهداري – تمركز فعاليتها و فروش بر دامنه ي محدود تري از محصولات.

[javad jan]

اهداف استاندارد:
با توجه به گسترش روزافزون استاندارد و پيشرفتهاي عظيمي كه در اين زمينه طي سالهاي اخير حاصل شده شمردن اهداف استاندارد نياز به بررسي بيشتري دارد.
در اين خصوص كميته ي ثابتي بررسي اصول استاندارد كردن((استاكو))وابسته به شوراي سازمان بين المللي استاندارد اهداف تخصصي استاندارد كردن را چنين شرح نموده است:
صرفه جويي كلي در مصرف نيروي انساني، مواد، انرژي و نيرو.
-حمايت از مصرف كننده.
-حفظ ايمني و بهداشت محيط زيست.
-ايجاد ارتباط بهتر.
حمايت از مصرف كننده:
آمار ارائه شده در قرن بيستم چنين بر مي ايد كه ضايعات صنايع در كشور آمريكا در اثر فقدان استاندارد بين4 تا 9 در صد بوده و از اين رو خسارت قابل ملاحظه اي به توليد كنندگان و مصرف كنندگان وارد آورده است.
اما با افزايش كيفيت كالا در اثر به كارگيري استانداردهاي مختلف در رابطه با ويژگي ها و آزمون ميزان بهره وري تا حد بسياري ارتقاع يافته است به ويژه با تدوين استانداردهاي سريiso9000 در سالهاي اخير در كنار توجه و رعايت استانداردهاي محصول به ايجاد تقويت سيستم هاي مديريت و كيفيت در سازمانها توجه خاصي شده است.
بروز حوادث گوناگون و ضرورت توجه به مسايل بهداشتي كشورها را به رعايت نكات ايمني و بهداشتي در تدوين استانداردهاي مربوطه وادار نموده است.استانداردهايي كه در اين رابطه تدوين مي شوند ممكن است به صورت استاندارد محصول بوده مانند استاندارد ايمني و مواد غذايي وغيره. به دليل اهميت اصول ايمني بسياري از كشورها برخي از اينگونه استانداردها را از نظر اجرا اجباري اعلام كرده اند. ويا تحت شرايط خاص در هنگام رفع قوانين به استانداردهاي مربوط ارجاع داده شده است.

[javad jan]

ايجاد ارتباط بهتر:
يكي از وظايف اصلي استاندارد ايجاد ارتباط و تبادل افكار ميان طرفين ذي نفع است. در واقع استاندارد در سطح ملي، بين المللي يا منطقه اي در زمان مشترك جهت بر قراري ارتباط محسوب مي شود. و اين امرمي تواند به طريق مختلف به صورت ارائه يك سري ويژگي ها، كدها، علايم خاص و اصطلاحات و نظاير آن انجام شود.

[javad jan]

اصول استاندارد:
استاندارد مفهومي است كه مي تواند نشانگر انجام و انظباط فعاليتهاي فكري، علمي، فرهنگي جامعه باشد. استاندارد در معناي اعم خود مترادف با نظم است و استاندارد كردن مترادف با تنظيم، و به نظم كشيدن اين عمل بر اصول زير استوار است:
اصل اول:
استاندارد كردن عمل ساده سازي است كه در نتيجه تلاش دسته جمعي و آگاهانه ي اعظاي جامعه به وجود آمده و مستلزم كاهش بسياري از موضوعات است. اين فرايند نه تنها موجب رفع پيچيدگي هاي كنوني مي گردد. بلكه از بروز پيچيدگي هاي زايد آينده نيز جلو گيري مي كند. لازم به ذكر است كه استاندارد كردن با همكاري تمامي افراد ذي نفع و ذي علاقه به موفقيت مي انجامد. لذا تهيه اين استاندارد ها بايد مبتني بر همرايي و موفقيت عمومي باشد و همچنين در اجراي آن تمامي افراد متعهد و كوشا باشند.
اصل دوم:
استاندارد كردن فعاليتتي است اجتماعي و اقتصادي و اين فعاليت بايد با همكاري تمامي افراد بر اساس همرايي و توافق عمومي صورت گيرد.
اصل سوم:
شريك استاندارد به خودي خود ارزشي ندارد مگر اينكه به اجرا در بيايد و اين امر نياز به برنامه ريزي هاي مناسب و فداكاري عده اي براي دستيابي به منافع عمومي دارد.
اصل چهارم:
استاندارد كردن از طريق تهيه ي يك استاندارد، انتخاب و سپس تثبيت آنچه انجام شده است صورت مي گيرد.
اصل پنجم:
استاندارد ها بايد در فواصل زماني معين مورد بازنگري و در صورت لزوم مورد تجديد نظر قرار گيرد. فاصله ي بين تجديد نظرها برحسب موارد خاص مي تواند متغيرباشد.اما اين فاصله نبايد خيلي كوتاه باشد زيرا كه در غير اين صورت استاندارد به عنوان يك سند قابل اتكا و تثبيت شده قلمداد نمي گردد. از طرفي استاندارد نمي تواند براي مدت طولاني بدون تغيير باقي بماند . معمولآ اكثر كشورها يك دوره ي پنج ساله را براي بازنگري و تجديد نظر در نظر مي گيرند.

اصل ششم:
هنگامي كه در يك استاندارد كاركرد و يا ويژگيهاي ديگر يك محصول تشكيل مي گردد. بايد جهت تطبيق محصول مورد نظر با ويژگي هاي اشاره شده روشهاي آزمون مربوط نيز در استاندارد تشريح گردد و يا به استانداردهاي ديگري كه اين روشها در آنها موجود است ارجاع داده شود.
اصل هفتم:
لزوم اجباري استانداردهاي ملي بايد به دقت مورد توجه قرار گيرد البته ضرورت اين امر بستگي به درجه ي رشد و قوانين و شرايط اجتماعي و فرهنگي جامعه دارد.
استانداردها ارايه دهنده راه حل ها براي مشكلات بوده و نتيجه ي استاندارد كردن افزايش بهره وري است. كه اين عمل به صورتهاي زير انجام مي گيرد :
- ارائه روشهاي صحيح محاسبات فني.
- تعيين قوائد عمومي و مشخصات و ويژگيهاي محصول .
- يكنواختي و هماهنگ سازي .
- گردش صحيح اطلاعات و جلوگيري از اتلاف سرمايه و زمان .
اگر استاندارد كردن را به عنوان يك سيستم در ارتباط با ساير سيستم هايي كه به نوعي با ما در ارتباط هستند در نظر بگيريم مي توان گفت كه اين سيستم تمامي سيستم هاي ديگر را تحت پوشش قرار مي دهد به دليل اينكه اين سيستم در تمامي سيستم هاي ديگر داخل شده و در مواقع ساختار اساسي و خصوصيات آنها را تآمين مي كند.

[javad jan]

تحقيق و توسعه:
استاندارد كردن زماني جنبه ي عملي خواهد داشت كه با تحقيق و توسعه همگام باشد.
شناخت فلسفه ي استاندارد كردن در كنار ارزيابي عوامل ديگري از قبيل ئنوريها و تجربيات، جنبه هاي اجرايي و ترويج امكانات ، روشها و دانش فني موجود، مسايل اقتصادي و نظير آن از جمله نكات مهم در اين زمينه است.
به طور خلاصه برخي از مباحثي كه تحت پوشش فرايند تحقيق و توسعه قرار مي گيريد از:
- اصول اساسي و فلسفه استاندارد كردن.
- اندازه شناسي و كاربردهاي آن.
- توسعه و تكامل روشهاي آزمون و اعداد مرجع استاندارد.
- تعيين و تصحيح داده هاي استاندارد.
- اسلوب و روشهاي اجرايي تدوين استاندارد .
- ارزيابي و تكامل استاندارد هاي موجود و تدوين استاندارد هاي جديد.
- بررسي تحولات اقتصادي و اجتماعي و نظاير آن در اثراستاندارد كردن.

[javad jan]

تدوين استاندارد:
به طور كلي استاندارد موارد گوناگوني را در بر مي گيرد شايد ذكر اين نكته تعجب انگيز باشد كه هر چيزي در حيطه ي فكر انسان قابل استاندارد كردن است. خواه مصنوعات دست بشر باشد يا مخلوقات فكر او و حتي اعمال و رفتار او …
سطح استاندارد:
استانداردها داراي چهار سطح كلي مي باشند كه مي توان آنها را به صورت زير تقسيم بندي نمود:
الف) استاندارد كارخانه اي:
اينگونه استانداردها توسط كارخانجات و به منظور استفاده در همان واحد تدوين مي شوند- گفتني است كه در تدوين استاندارد كارخانه اي تنها بررسي شرايط داخلي كارخانه كافي نيست. بلكه بايد شرايط و عواملي خارجي از قبيل موترد اوليه و منابع تهيه ي آن نوع و چگونگي تهيه ي تجهيزات و ابزارآلات و بازاريابي و رقابت، نياز مشتري و امثال آن مورد توجه قرار گيرد.
از جمله استانداردهاي كارخانه اي مي توان به استانداردهاي كارخانه اي، توشيبا و ناسيونال در ژاپن، بنز در آلمان، اسكانيا در سوئد، كاترپيلار در آمريكا و نظاير آن اشاره كرد.
ب) استاندارد ملي:
اينگونه استانداردها به وسيله ي موسسه ي استاندارد در يك كشور به عنوان يك مقام ذي صلاح براي اين كار تهيه مي شود. در تدوين استانداردها تمامي افراد ذي علاقه و ذي نفع از قبيل توليد كنندگان، مصرف كنندگان، اعضاي مراكز علمي وقي مراكز تجاري، ادارات دولتي و امثال آن شركت دارند.
استانداردهاي ملي با توجه به شرايط مختلفي نظير شرايط اقتصادي، اجتماعي، علمي وقي و نظاير آن تدوين مي شود. از يك نظر مي توان استانداردهاي ملي را تآمين كننده ي حداقل نيازهاي يك فراورده يا خدمت دانست.
از جمله سازمانهاي تدوين كننده ي استانداردهاي ملي مي توان به موارد زير اشاره كرد:
مؤسسه ي استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران isiri
مؤسسه ي استاندارد انگلستان bsi
مؤسسه ي استاندارد آلمان dim
استانداردهاي ملي از نظير اجرايي به دو دسته ي استانداردهاي اجباري و استانداردهاي تشويقي تقسيم بندي مي شوند.
استانداردهاي اجباري استانداردي هستند كه در رابطه ي مستقيم با ايمني، بهداشت محيط زيست و تجارب خارجي بوده و از نظر اجرا اجباري اعلام مي شوند.
اساسآ در اجراي احياري يا تشويقي استانداردها سه عامل زير نقش دارد:
خصوصيات خود استاندارد
وضعيت و سياست موسسه ي استاندارد.
الگوي اقتصادي كشور.
ج) استاندارد منطقه اي:
عواملي نظير مو قعيت جغرافيايي، فرهنگي، سياست، شكل توليد و موارد مصرف و امثال آن برخي از كشورها را بر آن داشته است تا مشتركآ مبادرت به تدوين استاندارد منطقه اي نمايد. از جمله سازمانهايي كه در امر تدوين استانداردهاي فعاليت دارند عبارتند از:
1- arso
2- asmo
3- cem
د) استاندارد بين المللي:
امروزه روند رشد صنعت و تجارت و همچنين تحولات علمي و اجتماعي در جهان بهگونه اي است كه كشورها را بيش از پيش به هم وابسته نموده است.
در راستاي اين رشد به منظور هماهنگي و بر قراري ارتباط مسلمآ مشكلات فني بيشماري نيز مطرح مي گردد. در اين خصوص استانداردهاي بين المللي جهت سهولت ارتباط و رفع مشكلات فني نقش بسيار با اهميتي را ايفا مي كنند. به طور كلي اهداف استاندارد كردن در سطح بين المللي را مي توان به صورتهاي زير تقسيم بندي كرد:
1- حفظ نگه داري پيشرفتها حتي در يك سطح معين در تمام دنيا و در طرح و ارايه ي تكنولوژي هاي پيشرفته در استانداردهاي بين المللي و انتقال آنها به استانداردهاي ملي باتوجه به نياز و موقعيت زماني كشور از نظر تؤسعه ي فني و صنعتي.
2- حفظ و اشاعه ي تجربيات بين المللي و استانداردهاي ملي به منظور رشد و توسعه آنها و تلاش در جهت هم سطح نمودن استانداردهاي ملي با استانداردهاي بين المللي جهت ارتقا كيفيت فراورده ها و خدمات.
3- حفظ تلاشها و مقاطع ملي به واسطه ي پذيرش مستقيم استانداردهاي بين المللي در مورد مسايل پايه ي تكنيكها از قبيل: سيستم متريك، حدود و روا داري، كدها و علايم ،علايم ايمني و غيره
4- ارايه ي مشكلات فني كشورهاي مختلف در اجتماعات مختلف بين المللي به منظور اينكه استانداردهاي بين المللي قادر به انعكاس احتياجات و نيازمندي هاي كشورها بوده و به امر تجارت و توسعه بين المللي آنها كمك نمايد.
5- تغيير مؤسسات استاندارد ملي براي تهيه ي استاندارد هاي بين المللي براي موضوعات، رشته ها يا فراورده هايي كه بيشتر در كشورهاي مربوط مطرح است يا توليد مي شود.
6- انتشار اطلاعات در مورد تجربيات و پيشرفتهاي بين المللي در زمينه ي استاندارد كردن، كنترل كيفيت و صدور گواهي سيستم كيفيت و صنايع ، بخشهاي اقتصادي ، بخش خدمات و آزمايشگاههاي دولتي .

[javad jan]

جنبه ي استاندارد:
همانطور كه اشاره گرديد استاندارد كليه فعاليتهاي بشري را در بر مي گيرد .
در راستاي رشد و تكامل بشري جنبه هاي مختلف استاندارد نيز گسترش يافته ومي تواند موضوعات مختلفي را شامل شود .
الف) استاندارد ، اصطلاحات و علايم .
يكي از نياز هاي اساسي در شناخت يك محصول فرايند خدمات و يا حتي يك پديده و موضوع علمي ، آشنايي با واژه ها و اصطلاحات علمي و فني رايج در زمينه ي مورد نظر مي باشد . از اين رو استاندارد كردن واژه ها و اصطلاحات بخش بسيار مهمي در شناخت موضوع و تبادل اطلاعات بر عهده دارد به ويژه در سطح بين المللي كه اهميت آن بيشتر احساس ميشود .
ب) استاندارد مبنا :
از مهم ترين وظايف استاندارد كردن به ويژه در سطح بين المللي ايجاد يكنواختي است كه استاندارد هاي مبنا در آن نقش اساسي دارند . در حقيقت واژه مبنا حكايت از اين دارد كه اين نوع استانداردها پايه و اساس بسياري از فعاليتهاي محصولات را تشكيل مي دهد . از جمله اين استاندارد ها ميتوان استاندارد يكاي اندازه گيري در سيستم بين المللي يكاها اشاره كرد .
ج) اندازه گيري ويژگيها :
استاندارد ويژگي ها مشخصات استاندارد هايي هستند كه در آن شرح و مختصر يك دسته شرايط كه بايد يك فرآورده و يا يك فعاليت و خدمت داشته باشد آورده شده است .
د) استاندارد آزمون :
استاندارد هاي آزمون استانداردهايي هستند كه نحوه انجام يك آزمون را تشريح مي كنند . براي مثال يكي از آزمايشهاي متداول در تعيين استحكام فلزات آزمون سختي تسهيل امر عرضه و تقاضا و پژوهش و تحقيق بر حسب مبنا ي خاصي به انواع مختلفي طبقه بندي شده است .
ه ) استاندارد درجه بندي :
استاندارد درجه بندي استانداردي است كه آن ماده يا فراورده براي كيفيت ويژگي هاي آن به دسته هاي مختلفي تقسيم بندي شده است.
ط) استاندارد بسته بندي:
عموماً انگونه استانداردها بخشي از ويژگيهاي يك كالا بوده و در استاندارد مربوط به آنها اشاره مي شود. اما در موردي كه بسته بندي كه و نگهداري شكل مشخص و صنعتي ندارد مي توان جهت حفظ كيفيت در بسته بندي و نگهداري شكل مي توان از استانداردهاي به خصوص استفاده كرد .
ي) استاندارد ايمني:
استانداردي است كه در رابطه با ايمني كار، روشها وا فراد تدوين مي شود .

[javad jan]

اجراي استاندارد:
شايد بتوان گفت كه اجراي استاندارد يكي از عمده ترين اجزاي سيستم استاندارد كردن است. همانگونه كه قبلاً اشاره گرديد استاندارد ها به دو صورت اجباري يا تشويقي اجرا مي شوند.
يكي از روشهاي علمي استاندارد به ويژه محصولات اعطاي گواهي كيفيت و پروانه كار بردي علامت استاندارد است. گواهي كيفيت در واقع تا ييد يه است كه بر طبق محصول با استانداردهاي مربوط به ان كه به طرق مختلف و توسط عاملين مختلف مي تواند صادر گردد عاملين در انجام فعاليتهاي گواهيهاي تطابق به سه دسته تقسيم مي شوند.
دسته اول عاملين مشخص هستند يعني خود توليد كننده يا فروشنده مرجع اظهار نظراند در دسته دوم عاملين عبارتنداز خريدار يا مصرف كننده كه مرجع اظهار نظر مي باشد و نهايتاً در دسته سوم مرجع اظهار نظر عاملين ا ي هستند كه در اين رابطه ذي نفع نيستند .
بديهي است در حالت اخير مرجع ارزيابي و گواهي تطابق مطاوب تر بوده و بيشتر قابل پذيرش است .در هر حال بسته به چگو نگي مصرف يك محصول به صورت مشخص مصارف عمومي و امور صادرات گواهي تطابق ممكن است ممكن است به صورت هاي زير بيان يا نمايش داده مي شود.

[javad jan]

الف) علامت گواهي:
علامت گواهي يا تأييد در واقع ابزار مناسب و قدرتمندي است كه به وسيله ي يك سازمان ثالث و ذي صلاح به يك محصول اختصاص داده مي شود و وجود آن مزيت هاي زير را در بر دارد:
- ايجاد اطمينان براي خريداري از اينكه محصول به طور معقولي با استانداردهاي مشخص و تأييد شده توسط يك مقام ذي صلاح مطابقت دارد.
- حفظ منافع مصرف كننده
- حمايت و تشويق توليد كننده.
ب)كد گذاري:
كد گذاري ابزاري است جهت راهنمايي مصرف كننده يا خريدار به منظور شناخت محصول و همچنين سطح كيفي آن. اين عمل بر اساس يك سري علايم مشخص و پذيرفته شده انجام مي گيرد.عمل كد گذاري مي تواند نه توسط عاملين مختلف انجام شود.
ج) گواهي مستند:
گواهي مستند در واقع تأييديه اي است كه توسط يك مقام ذي صلاح صادر مي گردد. و وجود آن به معني تضميني است براي خريدار به اين معني كه محصول خريداري شده به طور معقولي با استانداردهاي تأييد شده در آن زمينه مطابقت دارد.

د) برچسب اطلاعاتي:
اين برچسب ها راهنمايي است براي اافزايش قدرت انتخاب و خريداري بر حسب سطح كارايي و خواص موارد علاقه كه به وسيله ي روشها و الگوهاي بيان شده مورد تأييد به كار گرفته مي شود.
ه) برچسب هشدار:
اين گونه برچسب ها اساساً براي راهنمايي مصرف كننده به منظور جابجايي صحيح، مصرف و نگه داري اقلام خريداري شده مي باشد. به صورتي كه كيفيت اوليه و همچنين تداوم رضايت بخش عملكرد محفوظ باقي بماند.
و) گواهي شفاهي:
مي توان گفت گواهي شفاهي مي تواند جايگزين هر يك از موارد فوق شود. ممكن است عنوان گواهي شفاهي تعجب آور باشد. اما در انجام هزاران داد و ستدي كه روزانه در جامعه صورت مي گيرد گواهي شفاهي بسيار عملي تر به نظر خواهد آمد. تا آنجا كه به تجارت و بازرگاني و بر ارتباطات آنها در سيستم هاي استاندارد مربوط است گواهي شفاهي تنها از نظر ايدئولوژي و تئوري جالب است و جنبه ي رسمي ندارد.

[javad jan]

ترويج استاندارد:
ترويج استاندارد شامل تمامي روشهايي است كه بتوان از طريق آنها آگاهي جامعه را طي برنامه ريزيهايي كه مداوم نسبت به لزوم و فوايد استاندارد كردن افزايش داد. اين برنامه ريزي مي تواند در سطح ساده و عمومي از طريق چاپ مقالات و كتب كنفرانسها و و رسانه هاي ارتباط جمعي و نظاير آن اجراء گردد و در كنار آن در سطح پيشرفته وجود برنامه هاي تخصصي از جمله فعاليتهاي اصولي سيستم استاندارد كردن محسوب و به كارگيري آنها باعث پيشرفتهاي چشمگيري مي شود. از جمله برنامه هاي تخصصي عبارتند از:
الف) آموزش :
شايد بتوان گفت از جمله عوامل مهم دراستاندارد مسئله ي آموزش است اگر چه ممكن است مباحث مربوط به استاندارد به اشكال گوناگون در مؤسسات آموزشي و در بخشهاي مختلف مطرح شده باشد. اما در اغلب كشورها هيچ دوره و برنامه ريزي خاصي مختص مسئله استاندارد در مراكز آموزشي دانشگاهها وجود ندارد. از اين رو در يك سيستم استاندارد ملي ضرورت دارد كه اين امر از دو جنبه مورد بررسي قرار گيرد.
اول: آموزش اصول استاندارد كردن به عنوان بخشي از سيستم استاندارد كردن براي كارشناسي استاندارد.
دوم: فراهم آوردن مقدمات آموزش آن به صورت درسي در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالي.
ب) مشاوره:
اهميت مشاوره در حوزه ي استاندارد كردن هنوز به اندازه ي اهميت آن در ساير حوزه ها نظير علوم و تكنولوژي شناخته نشده است. در واقع هدف از مشاوره انتقال مناسب و صحيح متون مرتبط با استاندارد كردن و به كارگيري استانداردها در حالتهاي خاص و مورد نظر است. از فوايد ديگر آن مي توان به انتقال اطلاعات و به كار گيري استاندارد هاي بين المللي يا ملي در جهت استفاده در در سطوح پايين تر مانند استانداردهاي شركتي يا كارخانه اي اشاره كرد.