استوپا


استوپا قديميترين بناي مذهب بوديسم

استوپا نوعي بناي تپه مانند است که در سراسر شبه قاره هند ديده ميشود و در جهان غرب نيز رو به افزايش است. استوپا در کشورهاي متعددي از آسياي جنوب شرقي وجود دارد و به نامهاي چدي (chedi)، داگوبا (dagoba) يا توپ (tope) شناخته ميشود.

استوپا قديميترين بناي مذهب بوديسم است و در ابتدا تنها شامل تپه اي گنبدي شکل بوده که از گل و يا در مکانهاي کم آب از توده اي سنگ ساخته ميشده است تا پوششي بر آثار مقدس بودا باشد.پس از درگذشت بودا، بدن وي سوزانده شد و خاکستر آن تقسيم شده و زير 8 استوپا دفن شد. دو استوپا نيز بر روي ظرف خاکستر و خاک ذغالهايي که پيکر بودا با آتش آن سوزانده شده بود، قرار گرفت.


درباره اين استوپاهاي اوليه اطلاعات اندکي در دسترس است، به خصوص که تشخيص 10 استوپاي اصلي ممکن نيست. با اين حال، گفته ميشود که تعدادي از استوپاهاي بعدي مانند سارنات (Sarnath) و سانچي (Sanchi) در واقع با اجراي تزئيناتي بر روي گنبدهاي اصلي به وجود آمده اند. در قرن سوم ق.م. امپراطور آشوکا پس از گرويدن به بوديسم، استوپاهاي اوليه را گشود و محتويات آنها را در ميان هزاران استوپايي که به دستور وي شاخته شده بود پخش نمود.

با تمام اينها، استوپا هاي واقع در 8 مکاني که با زندگي بودا در ارتباط بودند، همچنان اهميت خاص خود را حفظ کردند. در نتيجه، اهميت يک استوپا نسبت به اينکه اين گنبد، نقش مقبره داشته باشد يا اينکه تنها به منظور نيايش ساخته شده باشد، تغيير ميکند و در نهايت، شکل ظاهري آنها نيز از يکديگر متفاوت شده است.

آنها به تدريج به گنبدهايي بزرگ و داراي ويژگيهايي خاص تبديل شدند، از جمله این بخشهای افزوده میتوان به تورانا (torana) یا دروازه، حصاری پرچین مانند به نام ودیکا (vedica)، هارمیکا (harmika) که سکویی مربع شکل و ساخته شده از تعدادی میله مانند نرده بود و بر روی گنبد قرار میگرفت، چترایشتی (chattrayashti) یا سایبان و یک مسیر مخصوص که برای گشتن به دورتادور استوپا ساخته شده بود، اشاره کرد. از آخرین قرن ق.م به بعد، استوپاها به عنوان یکی از بناهای اصلی مذهبی بودیسم به ثبت رسیدند.



نمایی از استوپای دمک (Dhamek) قدیمیترین استوپای شناخته شده

قدیمیترین استوپای شناخته شده استوپای دمک (Dhamek) نام دارد و در سانچی هند قرار دارد و بلندترین آنها با ارتفاع 127 متر، پرا پاتوم چدی (Phra Pathom Chedi) نام داشته و در ناکن پاتم (Nakhon Pathom) تایلند واقع است.با انتشار بودیسم در کشورهای دیگر آسیا، استوپا به پاگودا (pagoda) تبدیل شد. پاگوداها، در اشکال مختلفی دیده میشوند که انواع زنگوله ای و هرمی از آن جمله اند.

امروزه در متون غربی، وجه تمایز واضحی میان استوپا و پاگودا وجود ندارد. اما در کل، استوپا بناییست که توسط بوداییان هند و آسیای جنوب غربی ساخته میشود و پاگودا به بناهای بودایی ساخته شده در آسیای شرقی اشاره میکند که میتواند دارای درب ورودی بوده و حتی مورد مصارف غیر مذهبی قرار گیرد.


اساسا استوپا از پنج قسمت اصلی تشکیل شده است:

1.یک پایه مربع شکل
2.گنبدی نیم کره ای
3.مناری مخروطی
4.یک هلال ماه
5.یک صفحه گرد



مراحل تحول اولیه استوپا

هریک از این اجزاء از معنای استعاری غنی برخوردارند و به ترتیب با یکی از پنج عنصر عالم هستی که خاک، آب، آتش، هوا و فضا باشند، مرتبطند.

مراحل تحول اولیه استوپا از قرن سوم تا دوم قبل از میلاد

1.مائوری
2.هندو یونانی
3.هندو یونانی 2
4.اواخر هندو یونانی/ هند و سیتی
5.سلسله کوشانها (امپراتوران ایرانی الاصل هند)

منبع