محمدرضا عارف (زاده ۲۷ آذر ۱۳۳۰ در یزد، ایران) سیاست‌مدار و استاد دانشگاه ایرانی است .
تولد : ۲۷ آذر ۱۳۳۰ – ۱۹ دسامبر ۱۹۵۱ ‏
یزد, ایران
همسر(ان) : حمیده مروج فرشی
مادر علمی : دانشگاه تهران (لیسانس)
دانشگاه استنفورد (پی اچ دی)
حرفه : مهندس برق، استاد دانشگاه
دین : شیعه

دومین معاون اول رئیس‌جمهور ایران
مشغول به کار
۲۰ شهریور ۱۳۸۰ – ۲۰ شهریور ۱۳۸۴
رئیس جمهور: سید محمد خاتمی
قبلی : حسن حبیبی
بعدی : پرویز داوودی
اولین رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی
مشغول به کار
۱۳۷۹ – ۱۳۸۰
رئیس جمهور : سید محمد خاتمی
بعدی : محمد ستاری فر
وزیر پست، تلگراف و تلفن
مشغول به کار
۲۸ مرداد ۱۳۷۶ – ۲۹ مرداد ۱۳۷۹
رئیس جمهور : سید محمد خاتمی
قبلی : محمد غرضی
بعدی : احمد معتمدی

محمدرضا عارف (زاده ۲۷ آذر ۱۳۳۰ در یزد، ایران) سیاست‌مدار و استاد دانشگاه ایرانی است، وی بین سال‌های ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۴ معاون اول رئیس جمهور ایران سید محمد خاتمی بود و در حال حاضر عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، استاد دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف و رییس هیئت مدیرهٔ بنیاد باران است.

زندگی
محمدرضا عارف در سال ۱۳۳۰ در خانواده‌ای مذهبی در یزد به دنیا آمد. پدرش حاج‌میرزا احمد عارف از بازاریان سرشناس و از خادمان سیدالشهدا بوده است. از کودکی در ریاضی موفق بود، گفته می‌شود در پنج سالگی به حساب سیاق تسلط داشته و در سال ۱۳۴۸ در مسابقات کشوری ریاضی در رامسر رتبهٔ نخست کشوری را به دست آورد. در کنکور سراسری ریاضی ۱۳۴۹ رتبهٔ دوم کشوری را کسب کرد و در رشته مهندسی برق دانشکدهٔ فنی دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد و در سال ۱۳۵۴ با معدل ۳٫۹۱ از ۴ فارغ التحصیل گشت. در همین سال با استفاده از بورس تحصیلی دانشگاه صنعتی اصفهان به امریکا رفت. در سال ۱۳۵۵ مدرک کارشناسی ارشد و در سال ۱۳۵۹ مدرک دکترای خود را در رشتهٔ برق مخابرات با معدل چهار از چهار به سرپرستی تامس ام. کاور از دانشگاه استنفورد گرفت.
او عضو پیوستهٔ فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران است.
او در تز دکترای خود به بررسی شبکه‌های غیر حلقوی که در فرستنده‌ها لینکهای قطعی پخش کننده بدون هیچ تداخل در گیرنده‌ها دارند پرداخت. چنین شبکه‌هایی شبکه‌های عارف نامیده می‌شوند. زمینه تحقیقاتی او نظریه اطلاعات و رمزنگاری است.

سوابق سیاسی پیش از انقلاب
عارف در قبل از انقلاب در زمینهٔ برگزاری جلسات مذهبی در دوران دانشجویی در دانشگاه تهران نقش داشته است. همچنین در سال ۱۳۵۴ توسط کمیته مشترک ضد خراب‌کاری ساواک دستگیر شده است. او بین سال‌های ۱۳۵۴ تا ۱۳۵۹ در انجمن اسلامی دانش‌جویان امریکا و کانادا عضو رسمی بوده و فعالیت داشته است.

خانواده
حمیده مروج همسر محمدرضا عارف پزشک متخصص پوست است. پیش از انقلاب و در زمانی که عارف به عنوان دبیر انجمن اسلامی ایران در آمریکا فعال بوده است طی نامه‌ای به انجمن‌های ایران می‌خواهد که دختری را برای ازدواج با او معرفی کنند. در پی این نامه حمیده مروج که در آن زمان ۲۱ ساله بوده است به او معرفی می‌شود و با هم ازدواج می‌کنند. آن‌ها سه فرزند پسر دارند.

مسئولیت‌ها
عارف بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ معاون شرکت مخابرات بود و از ۱۳۶۱ تا ۱۳۶۲ سرپرست شرکت مخابرات شد. در همین سال‌ها معاون آموزش و معاون دانشجویی وزارت فرهنگ و آموزش عالی را نیز بر عهده داشته است. بین سال‌های ۱۳۶۲ تا ۱۳۶۳ قائم مقام وزارت فرهنگ و آموزش عالی و معاون آموزشی آن بوده است. همچنین از ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۳ استاد دانشکده برق و کامپیوتر دانشگاه صنعتی اصفهان بوده. بین سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۶ به عنوان مشاور آموزشی و قائم مقام وزیر در هیات‌های ممیزه شناخته می‌شود. وی در دوران حیات سیاسی خود مسئولیت‌های مهمی را در جمهوری اسلامی ایران عهده‌دار بوده‌است، از ۱۳۷۳ تا ۱۳۷۶ رئیس دانشگاه تهران بود و از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۹ پست وزارت پست و تلگراف و تلفن را عهده‌دار بود و همچنین بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۰ پس از ادغام سازمان برنامه و بودجه و سازمان امور اداری و استخدامی، اولین رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور بود.

عارف رییس هیئت مدیرهٔ بنیاد باران و یکی از اعضای اصلی بنیانگذار حزب مشارکت است. او هم‌اکنون علاوه بر داشتن سمت استادی در دانشکدهٔ برق دانشگاه صنعتی شریف، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی و از ۲۵ اسفند ۱۳۸۱ عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام بوده است.

انتخابات دوره هشتم مجلس شورای اسلامی
محمدرضا عارف در انتخابات دوره هشتم مجلس شورای اسلامی در اعتراض به رد صلاحیت اصلاح طلبان از ادامه رقابت انصراف داد، در آن انتخابات از وی به عنوان نفر اول فهرست انتخاباتی ائتلاف اصلاح طلبان نام برده می‌شد.

انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲
عارف پیش‌تر اعلام کرده بود در صورت کاندیدشدن خاتمی یا هاشمی، کاندید نخواهد شد ولی سرانجام با اعلام قبلی، در روز چهارم ثبت نام کاندیدهای ریاست جمهوری با حضور در ستاد انتخابات وزارت کشور با شعار «معیشت، منزلت و عقلانیت» ثبت نام خود را قطعی کرد.شعار انتخاباتی دیگر او «زندگی آبرومندانه و شرافتمنداته در سایه کشورداری خردمندانه» است.وی جزء ۸ نفری است که برای یازدهمین دوره ریاست جمهوری، از سوی شورای نگهبان تایید صلاحیت شد.
صادق زیباکلام در مورد اعلام کاندیداتوری محمدرضا عارف گفته بود که او حد نهایی پذیرش اصولگرایان است و اگر روزی اصولگرایان مجبور شوند شخصی اصلاح‌طلب را به عنوان رئیس‌جمهور انتخاب کنند حد نهایی‌اش عارف خواهد بود و به غیر از عارف حاضر نیستند هیچ نامزد اصلاح‌طلبی را بپذیرند. زیباکلام همچنین پیش‌بینی کرده بود که در صورت عدم حمایت اصلاح‌طلبان از او و در صورتی که به عنوان یک شخص وارد انتخابات شود حتی از ولایتی و حدادعادل (با سقف رأی‌های پنج میلیون) هم کمتر رای خواهد آورد و سقف رأی او به عنوان نامزد مستقل به دو میلیون رأی نیز نخواهد رسید.

ستاد انتخاباتی
در اواخر سال ۱۳۹۱ جعفر توفیقی—وزیر علوم دولت اصلاحات—به عنوان رییس ستادانتخاباتی محمدرضا عارف منصوب شده بود.حسن رسولی—از اعضای هیئت‌مدیرهٔ بنیاد باران—سخنگوی ستاد انتخابات عارف است.عارف گفته است که رنگ سفید را به عنوان رنگ انتخاباتی خود برگزیده است.
ستاد انتخاباتی عارف با تأکید بر محوریت اصول اخلاقی در جریان انتخابات منشوری را در ده بند با عنوان منشور اخلاق انتخاباتی منتشر کرد که تأکید آن بر ضرورت رفتار در چارچوب قانون و گفتار صادقانه و تصمیم‌گیری بر مبنای عقلانیت است.

برنامه‌ها
عارف حل گرانی و بحث اشتغال را اولویت اصلی می‌داند و در مورد برنامه‌هایش گفته است که برای رشد کشور برنامهٔ جامعی دارد که در فاز اول مهار تورم است و در این کار دولت دخالت می‌کند تا تورم کنترل شود. او برقراری انضباط مالی و جذب سرمایه را از برنامه‌های دیگرش عنوان کرده است.احیای سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را از اصلی‌ترین برنامه‌های کاری خود ذکر کرده است و گفته‌است توجه به توسعه گردشگری را در اولویت قرار خواهد داد و وعده داده است که سالانه ۱ میلیون شغل ایجاد کند که ۲۰۰هزار شغل آن از محل توسعه گردشگری خواهد بود.

دیدگاه‌ها
عارف با دیدگاه‌های سید محمد خاتمی موافق است و خود را اصلاح‌طلب معرفی می‌کند. او در گفت‌گو با هفته‌نامهٔ مثلث گفته است: «در کل تفکر اصلاح‌طلبی را قبول دارم که آقای خاتمی آن را نماینده می‌کرد و منجر به دوم خرداد ۷۶ شد. اصلاح‌طلبی در داخل نظام و برای پاسداری از ارزش‌های و آرمان‌ها و اجرای کامل قانون اساسی است.» او همچنین خود را معتقد به خطوط قرمز معرفی می‌کند و می‌گوید باید در برخی موارد اجرایی در چارچوب نظام کوتاه آمد و در عین حال گفته است در صورت مورد قبول واقع شدن برنامه‌هایش از سوی مردم به هیچ احدی اجازهٔ عبور از خطوط قرمزش را نخواهد داد.
عارف در سال ۱۳۸۷ در مصاحبه با هفته نامه شهروند امروز، گفت «هر نظامی افرادی را در آب نمک می خواباند تا در شرایط لازم از آنها استفاده کند ، فکر می کنم من یکی از آن افراد هستم که در آب نمک خوابیده ام.»
او نگاه اصلاح‌طلبی را میانه‌روی و اعتدال می‌داند و می‌گوید در منش اصلاح طلبان و شخصیتهایی همچون آقای خاتمی رودررویی با نظام هیچ گاه وجود نداشته است.

علوم انسانی
عارف از نگاه‌های تنگ‌نظرانه به مقولهٔ علوم انسانی انتقاد می‌کند: «نمی‌شود بصورت دستوری به دنبال اسلامی کردن علوم انسانی بود باید کار تحقیقاتی مستمر با همکاری اساتید برجسته حوزه و دانشگاه بر روی آن صورت بگیرد.»

دانشگاه‌ها و جنبش دانشجویی
عارف در مورد دانشجویان گفته است که برای اینکه دانشجو به پرسشگری برسد بهتر است از پرخاشگری شروع کند و از مسئولان دانشگاهی می‌خواهد تحمل پرخاش دانشجویان را داشته باشند. در عین حال بیان می‌کند که برای رسیدن جنبش دانشجویی به جایگاه واقعی خودش دانشجویان نیز باید آمادگی پرداخت هزینه را داشته باشند.
عارف در جمع هستهٔ مرکزی پویش امید از برخوردهای حذفی با دانشجویان گلایه کرد و گفت اگر بخواهیم روند نامطلوب فعلی متوقف شود راهی جز اصلاحات نداریم.
وی با تفکیک جنسیتی در دانشگاه‌ها به جد مخالف است و می‌گوید: «باورم این است که دانشجو به سنی رسیده که خیر و شر خود را تشخیص دهد و از دیدگاه من دانشگاه سالم‌ترین بخش جامعه است.» او وعده داده است که برای همیشه مسئلهٔ دانشجویان ستاره‌دار را حل خواهد کرد.

حوزه‌های علمیه
عارف دربارهٔ حوزه‌های علمیه عنوان کرده است که حوزه‌های علمیه حیات خود را وامدار جامعه دینداران است و «بقا و بالندگی حوزه‌های علمیه در حفظ همین هویت مدنی است». او می‌گوید تبدیل‌شدن حوزه‌های علمیه به بخشی از اجزای نظام به کارآمدی نهاد روحانیت ضربه وارد می‌کند و باعث می‌شود حوزه‌ها سرمایه‌های مدنی خود را که در طی قرن‌ها به دست آمده است از دست بدهند. با این وجود تأکید می‌کند که استقلال حوزه‌های عملیه به معنای تعامل نداشتن با حاکمیت نیست.

زندانیان سیاسی
او در مورد حصر زندانیان سیاسی گفته است که حل بسیاری از مشکلات وابسته به انتخابات پرشور و مشارکت همگان است و امیدوار است که مسئولان زمینهٔ این مشارکت را فراهم کنند و می‌گوید اگر در قدرت باشیم می‌توانیم زمینه رفع حصر و آزادی زندانیان را فراهم کنیم.

دولت هشتم و نهم
عارف در مورد عملکرد دولت نهم گفته است که این جریان توان ادارهٔ کشور را نداشته و متولیان اجرایی آن ضعیف عمل کرده‌اند. او در مورد علت همکاری‌نکردن با دولت پس از اصلاحات بیان می‌کند که به کار جمعی معتقد است و با شناختی که از روحیه حاکم بر دولت داشته، استفاده از خرد جمعی را ناممکن می‌دیده است و به همین سبب حاضر به همکاری نشده است. عارف صدور چندین قطعنامه در هشت سال پس از اصلاحات را یکی از نشانه‌های استفاده‌نکردن از خرد جمعی برمی‌شمرد.

انتخابات سال ۸۸ و اتفاقات پس از آن
او در مورد انتخابات سال ۸۸ می‌گوید: در انتخابات سال ۸۸ تنها می‌توان از «تخلف» انتخاباتی سخن گفت و نه «تقلب» انتخاباتی. او گفته است که باید در این مورد تحلیل دقیقی صورت گیرد و ریشه‌های آن قبل و بعد از انتخابات و همچنین سهم همه افراد در آن مشخص شود و اظهار امیدواری کرده است که «در آینده فضای لازم برای امکان بحث در این زمینه در دانشگاه‌ها وجود داشته باشد تا از وقوع مجدد آن جلوگیری شود.»

جریان انحراف
وی در مورد جریان انحراف گفته است: «جریان انحراف جریان موهومی است که توسط اصولگرایان با هدف فرار به جلو و فرافکنی مسئولیت‌های اساسی این جریان در مقابل افکار عمومی مطرح شده است. اصولگرایان با حذف کامل اصلاح‌طلبان نوید حاکمیت یکدست و افزایش خدمتگزاری به مردم را وعده داده بودند.»

اسرائیل
عارف در مورد اسرائیل گفته است که «ما کشوری به نام اسراییل نمی‌شناسیم و از آن به عنوان رژیم اشغالگر قدس یاد می‌کنیم.»

رابطه با آمریکا
عارف در مورد رابطه با آمریکا گفته است: «من حل مشکلات را در ایجاد رابطه با آمریکا نمی دانم بلکه باید در داخل کشور خودمان، مشکلات را حل کنیم.» و در عین حال گفته: «من اهل تعامل و مذاکره در چارچوب منابع ملی هستم و به جای چالش،به دنبال سازش خواهم بود تا همه مردم در فضای آرام و صمیمی زندگی کنیم.»

ترجمه‌ها و تألیفات
عارف تالیف و یا ارائهٔ بیش از ۲۸۰ مقالهٔ علمی را در کارنامهٔ خود دارد. کتاب سیستم‌های مخابراتی دیجیتال و آنالوگ اودر سال ۱۳۶۹ به عنوان کتاب سال انتخاب شد. کتاب‌های سیگنال‌ها و سیستم‌ها و سیگنال‌های تصادفی از دیگر کارهای ترجمهٔ او هستند.
از او مقالات متعددی در ژورنال‌ها و مجلات گوناگون داخلی و خارجی به چاپ رسیده است که فهرستی از آن‌ها در صفحهٔ خانگی او در وب‌گاه دانشکدهٔ برق دانشگاه صنعتی شریف موجود است.