اصطلاحاتی که برای شهرها استفاده میکردند:1-قصبه2-مدینه3-مصر
مصر:مصر سکونتگاهی است که امیری در راس آن باشد و روستاهای اطراف را نظارت کند.
معادل واژه های استان(ولایت)،شهرستان(کوره)، بخش(رستاق)،دهستان(طسوج)،روس تا و شهر(قریه).
قصبه:پایتخت ولایت بوده.در دوره های بعد به مرکز هرکدام از این تقسیمات ولایت میگفتند.
مدینه:جایی است که مرکزاجرای عدالت میباشد که جدایی از بخش اداری بخش مذهبی با اهمیتی هم دارد.
به دلیل اینکه قضاوت در اختیار مقامات مذهبی بود هر کجا مستقر بودند آنجا را مدینه می نامیدند.
در اوایل دوره اسلامی در هرجا مسجد آدینه یا مسجد جامع میساختند به آنجا شهر میگفتند.در این دوره مسجد جزءعناصر کالبدی شهر خوانده شد.
بندر سیراف از شهرهای اوایل دوره اسلامی است که یکی از پر جوش و فروش ترین بنادر جهان بود. بندر سیراف ایستگاه کشتی های چین و مرکز تبادل تجارت چین و مسلمانان بود (این بندر در پایین بوشهر قرار داشت) و از لحاظ اهمیت با شیراز برابری می کرد. مصالح ساختمانی آنجا چوب بوده که از هندوستان و زنگبار (آفریقای جنوبی) وارد می شد و راهی سنگفرش بین سیراف و فیروز آباد وجود داشته که دارای اهمیت تجاری بوده است.
نخستین بنایی که در دورۀ اسلامی در شهرها ساخته شد مسجد بود و در کنار آن دار الخلافه قرار داشت. اساس شکل گیری محلات شهرهای اسلامی قومی، قبیله ای بود. جایی محلات از هم بر اساس مذهب، زبان و گویش بود.
ویژگی های شهر بغداد: باروی مستحکم داشت و کاخ و مسجد در این شهر بنا شد و هر محله بازار، مسجد و حمام کوچکی داشت که مسجد و بازار در کنار هم قرار داشتند.
نیشابور تا قبل از حملۀ مغول به عنوان یک پایتخت در نواحی شرق مطرح و به دار العلم معروف بود که از سه بخش کهن دژ، شهر اصلی (شارستان)، دبض(محل قرار گیری مسجد جامع و بازار) تشکیل می شد. دبض دارای دروازه بود و ورودی جدا داشت. هر صنف در راستۀ خود قرار داشت و هرکالا در راستۀ خود عرضه می شد.
جولانگاه که در قسمت متوسط شهر قرار داشت و دارای 300 کوچه بود.
اصفهان در قرن چهارم صادر کنندۀ منسوجات ابریشمی و میوه جات بود و همچنین از همدان آبادتر و بزرگتر بود که ازدیاد کاروانسراها در این شهر نشان دهندۀ اقتصاد فعال آن بود.
حملۀ مغول که در قرن هفتم اتفاق افتاد باعث تخریب شهرها شد(مانند هرات) به صورتی که آنها ابتدا به روستاها حمله می کردند و با اسیر کردن تعدادی از ساکنین آنها کارهای خود را انجام می دادند.

صفویان (پایتخت: اصفهان)
اقدامات شاه عباس اول: کاهش مالیات و عوارض، رواج دادن پول رایج (عباسی) برای تسهیل داد و ستد، افزایش امنیت راه ها توسط راهداری، احداث کاروانسراهای بین شهری برای سهولت در سفر و تجارت، ارائۀ امتیازات به تجار خارجی.
در دورۀ صفویان هنر، فلسفه، توسعه و آبادانی شهرها در اوج خود بوده است. در این دوره شهرهای جدیدی پایه گذاری شدند. از لحاظ کالبدی بیشترین تحول در اصفهان رخ داد.
شاه عباس در ابتدا تهران را به عنوان پایتخت انتخاب نمود ولی بعد منصرف شد و اصفهان را انتخاب کرد.

ویژگی های کالبدی شهر اصفهان: مهمترین فضای ساخته شده در اصفهان میدان نقش جهان است که بر روی بافت قدیمی دورۀ اسلامی طراحی و ساخته شده و اصول طراحی فضای شهری در آن کاملا رعایت شده است (از لحاظ کاربری ها وجهت گیری بناها). مسجد جامع شهر، مرکز دولت، بازار از عناصر و حوزه های اصلی کارکرد شهر هستند که در میدان نقش جهان وجود داشتند. احداث پل ها نیز از گام های بعدی هنر و کاربرد آن در شهر است. طراحی چهار باغ نیز از هنرهای بکار برده شده در این دوره می باشد.
شاه عباس در جهت توسعۀ شهر اصفهان دو محله به نام های عباس آباد و فرح آباد را احداث کرد (جمعیت در دورۀ صفویه 600000 نفر بود).
بعد از اصفهان، تبریز به دلیل مرکز تجارت کالا به ترکیه به عنوان شهر دوم مطرح بود.
شهر شیراز در زمان صفویه (دوران شاه عباس اول) مورد توجه قرار گرفت. مرکزاصلی شهر فارس بود . در شیراز علاوه بر برج و بارو چهار باغ، مدرسه، کاخ نیز بنا شده بود.
حملۀ افغان ها به ایران موجب سرنگونی دوران باشکوه صفویه شد. در زمان این حمله شهر شیراز آسیب زیادی را متحمل شد.
کریمخان زند در ابتدا تهران را به عنوان پایتخت برگزید ولی منصرف شد و به شیراز رفت. از اقدامات او می توان به: احداث برج و باروی 8 ضلعی (الگو برداری از پاریس)، سنگفرش کردن بازار، طراحی جوی آب در وسط بازار.
در زمان حملۀ افغان ها علاوه بر جنگ بیماری های واگیردار (وبا، طاعون) باعث مرگ عدۀ زیادی از مردم شد. حدس می زنند به علت این بیماری ها، جمعیت نسبت به دورۀ صفویه هم کمتر شده بود.