عناصر شهرهای دورۀ اشکانیان: 1- بخش مسکونی و متحدالمرکز 2- برج و بارو و در کنار آن خندق 3- دروازه که محل تبادل کالاهای تجار بوده و بعد بازار شکل گرفت.
از شهرهای مهم دورۀ اشکانیان می توان صد دروازه، فیروزآباد، تیسفون و نسا را می توان نام برد.
در دورۀ اشکانیان هنر از جایگاه خاصی برخوردار بود. تزئینات گچبری وکاشی کاری که در دوره های بعد وجود داشت مربوط به دورۀ اشکانیان بود.
فئودالیسم در زمان اشکانیان شروع شد و در دوران ساسانیان مورد قبول مردم واقع شد. فئودالیسم و دین(که وابسته به دولت بودند) با هم ترکیب شده وجامعۀ طبقاتی را شکل دادند.
از ویژگی های دوران اشکانیان می توان به: رونق تجارت، امنیت بالا، رونق شهرها، رونق راه های تجاری (به علت امنیت راه ها) اشاره نمود.
نقش دولت در شهرها بسیار زیاد بود و شهرهایی که در این دوره بوجود می آمد شهر شاهی نام داشت چون هر پادشاهی که به روی کار می آمد شهری برای خود احداث می کرد.
جامعه در این دوران به چهار گروه تقسیم می شد: 1- رهبر (پادشاه، روحانیان و ...) که طبقۀ اول جامعه بودند که به آنها اسلوان می گفتند. 2- جنگاوران که به آنان آرتشیان می گفتند. 3- دبیران که با علم و کتاب سرو کار داشتند. 4- روستائیان، برزگران، تجار و ... در طبقۀ پایین جامعه بودند که به آنان واستالوشان می گفتند.
هر کدام از طبقات جامعه یک آتشکدۀ مستقل داشتند.
شینه در آذربایجان نمونه ای از این آتشکده هاست که مخصوص پادشاهان و جنگاوران بوده.

آثار بجا مانده از این دوران مانند عمارت ناصر خسرو، طاق کسری و طاق بستان نشان دهندۀ پیشرفت هنر در این دوره بوده است.
اردشیر و شاهپور دو پادشاه بودند که شهرهای زیادی ساخته اند و به خود نسبت داده اند مانند: فیروز آباد که توسط اردشیر و نیشابور که توسط شاهپور بنا گردید.
شهر مدائن و تیسفون در این دوره پایتخت بودند. شهر قباد در شمال بهبهان از شهرهای مهم این دوره بود.

شهر مدائن دارای 7 شهر بوده که تیسفون یکی از این شهرهاست. رومگان، سلوکیه یا وه اردشیر، زنیزان، ولشاباز از شهرهای اصلی مدائن بودند.
با گسترش شهرها فعالیت اقتصادی و سیاسی بیشتر شد و شهرها مراکز قدرت و ثروت شدند. (شهر شاهی)
روند انقلاب شاهی تا انقلاب مشروطه (تشکیل مجلس شورای ملی) ادامه داشت و پادشاه تصمیم می گرفت.

سه بخش اصلی شهرهای دورۀ باستان : 1- قلعه دژ 2- شارستان 3- حومه.

عناصر کالبدی شهر: 1- حصار (برج و بارو) 2- دروازه 3- بخش های مسکونی (در شارستان) 4- بازار (از دروازۀ ورودی شهر آغاز می شد و تا دروازۀ خروجی ادامه داشت که از دورۀ ساسانیان شکل کاربری به خود گرفت).
مکان های مذهبی و معابد معمولا در کنار کاخ ها بودند.
شکست ساسانیان از لشکر مسلمانان از مدائن شروع شد وتا نهاوند ادامه پیدا کرد و پس از مقاومت زیاد لشکر ایران شکست خورد. پس از این پیروزی عناصر شهر به جز بازار تغییر نکرد.
بازار به علت آزادیهایی که اسلام به تجارت بخشید تغییرات کوچکی کرد و روبه بهبودی رفت.تجار اسلامی با رفتن به کشورهای دیگر مردم را متوجه دین اسلام میکردند.

هدف از احداث شهر در این دوران:
1-محل استقرار پادشاه 2-خاستگاه مذهبی مثل کربلا

در این دوره برخی شهر ها نقش قبلی خود را از دست دادند و برخی دیگر مهمتر شدند. شهر های ری و اصفهان باز سازی شدند.

در قرن چهارم شهر های بزرگ ایران که در مسیر تجارت قرار داشتند عبارتند از:نیشابور،ری،اصفهان،شیرا �
شهر هایی که نقش بازرگانی داشتند:1-طوس 2-بابل 3-هرات 4-همدان
شهر هایی که اعراب پایه گذاری کردند: قاهره،کوفه،بغداد(مرکز خلافت در اول حکومت)،سامرا
شهر: چه در دوره اسلامی و چه در دوره باستانی شهر پایگاه نظامی و سپهبدی بوده است.شهر بر گرفته از واژه خشث به معنای قلمرو پادشاهی است. در ایران شهر محل و مقر پادشاه و مرکز قدرت سیاسی است.