14) دشت خوزستان : دارای دو قسمت بوده است . 1:ابادان اهواز را شامل میشده که خاک شور داشته و به درد کشاورزی نمیخورده است. 2) بخش دیگر روبه دزفول بوده است و خاک بهتری داشته است اما وقتی به یمت شوش میرویم ان مکان محل زندگی انسانها بوده است.

15)شهر شوش : در خوزستان بوده است. مربوط به 4 هزار سال ق –م بوده است . با گودین تپه رابطه داشته است. و دارای رابطه تجاری با سیلک و شهر سوخته بوده است.

16)تل ملیان: در شیراز . 3 هزار سال ق – م . بخش مسکونی داشته است. دارای مراکز اداری . تجاری . بوده است . در بخش اداری بایگانی وجود داشته است.یک خط ارتباطی بوده بین شوش و شهر سوخته.

17) شهداد: در کرمان بوده است. دارای گورستان بوده. محله مسکونی و تجاری داشته است.
نکته : تاریخ مادها به 753 ق – م برمیگردد.

دو تمدن بزرگ در دو طرف ایران بوده است تمدن بین النهرین و تمدن آشوری.
تمدن اشوری همیشه به مناطق زاگرس که دارای منابع خوب بوده و متعلق به مادها بوده است دست اندازی میکرد.آشوریان شرح حمله های خود را به مادها گفته اند و ثبت کرده اند.و برخی از مورخان یونانی توضیحاتی داده اند.چون مادها با یونانیان درگیری زیادی داشته اند.
از قرن 7 ق – م تاریخ مادها به طور رسمی شروع شده است.آثار مادها در زاگرس – تپه سیلک- گیلان – نهاوند – دامغان وحصار آثار مادها دیده شده است.
دیاکو اولین پادشاه مادها بوده است 745 تا 778 ق – م حکومت تشکیل داده است(مادها به این نتیجه رسیدند که برای پیروزی در برابر آشوریان باید متحد شوند دیاکو را بعنوان پادشاه انتخاب کردند و پایتخت خودشان را هگمتانه قرار دادند. که این مرکز محل تجمع و گردهمایی قبایل مادها بوده است.
(هگمتانه یعنی تجمع).
دیاکو دارای قدرت زیادی شد و در اواخر دولت ماد دولت آشور را در فرایند 200 تا 300 ساله از بین بردند و بعد از ان کوروش می اید و بین النهرین را میگیرد.
اشوریان بیشتر از قلعه ها و دژهای مادها گفته اند که این قلعه ها و دژها محل استقرار عناصر نظامی بوده است. دژها و قلعه های مادها از پیش تعیین شده بوده اند. و برج و باروها متحد المرکز بوده اند.
در مادها قلعه هایی وجود داشته به رنگهای مختلف که در هسته مرکزی آن پادشاه قرار داشته است. این قلع ها در کنار رودخانه ها بوده اند.که به وسیله خندق دورش حفاظت میشده از سنگ و اجر ساخته شده بودند این مکانها مسکونی نبوده اند و محل مسکونی در خارج ان بوده است.
شهر در ان زمان یعنی : مجموعه ای از برج و باروها و روستاهای اطراف آن.
ده دژها و یا مراکز استقرار از اهمیت زیادی در دوره ماده ها برخوردار بوده اند.
هردود گفته است: در مادخا کاخ بلند مخصوص پادشاهان و خزانه داری بوده است که معمولا اخرین کاخ از میان 7 کاخ بوده که این کاخ ها در هگمتانه بوده است.

شهرهای مادها:
1)کیش سیم : دارای حصار – استحکامات – برج و بارو بوده است.
2)حار حار یا خار خار:دارای چندین دروازه بوده و یک دروازه اصلی زیبا داشته و یک بنای بزرگ در آن شهر وجود داشته است.
ده دژ چیست؟ محل استقرار فرماندهان بوده و با مناطق مسکونی که مادهادر انها ساکن بوده اند متفاوت بوده است . چون محل استقرار فرماندهان بوده است.
مادها کم کم ضعیف شدند و کوروش حکومت را بدست گرفت( کوروش نیز از مادها بوده است)کوروش ایران را یکپارچه میکند و یک قسمت ایران تا مصر میرود و یک قسمت ایران تا اسیای مرکزی میرود.
559 ق – م پادشاهی کوروش آغاز شد. و توسعه شهری آغاز شد هگمتانه در زمان کوروش هم مد نظر بوذه است.
تخت جمشبد در زمان داریوش سخته شده است و الهاماتی از معماری یونانی در ساختش گرفته شده است.
در دوره هخامنشیان توسعه راهها انجام گرفت و موجب شد که شهرها توسعه پیدا کنند و مراکز اصلی بهم وصل شوند و در ارتباط باشند.
بین هخامنشیان و یونانیان همیشه جنگ بوده است.
در آن زمان پیک ها راه شوش تا سارک را به دلیل راههای خوب و امکانات کافی بین 10 الی 15 روز طی میکردند.راههای فرعی هم وجود داشته است.(مانند گنجنامه).

آخرین پایگاه دفاعی در برابر هجوم دشمنان منطقه هگمتانه بوده است.
در ابتدا راهها نقش نظامی داشته اند اما بعدها نقش اقتصادی پیدا میکنند.

شریان اصلی جاده ابریشم از دوران اسکندریه بوده است.

در دوره هخامنشیان مراکز اصلی شهری مرکز حکومت بوده که می خواسته اند قدرتشان را نشان دهند.و فرمانهای پادشاه از این شهرها به جاهای دیگر فرستاده میشده است به همین خاطر با عزمت ساخته میشدند.که به این شهرها شهر فرمان میگفتند که از لحاظ کالبدی جایی بوده که قدرت حاکم را نشان میداده است.
اوج حکومت هخامنشیان مربوط به دوره داریوش بوده است.
در تخت جمشید اثار یونانی دیده میشود اما در پاسارگاردبیشتر اثار ایرانی دیده مییشود و از لحاظ هنری پاسارگارد به دلیل ایرانی بودنش مهمتر است.
وجود کاخ ها و آرامگاهای مهم در پاسارگارد پر اهمیت است. کاخ کوروش از لحاظ دیواره ها و ستون ها شباهت زیادی به چغا زنبیل دارد .
باغ های ایرانی در این دوران اغاز شده است که دارای سیستم ابیاری بوده است و در پاسارگارد دیده میشود.
اثار هنری در پاسارگارد دیده میشود.
تخت جمشید بر روی یک تپه ساخته شده است و نقش مذهبی و ائینی داشته است و بسیار دقیق ساخته شده است و تمام سازه ها از سنگ بوده است که در زمان اسکندر از بین میرود.
در شهر شوش هم آثار هخامنشیان دیده شده است.

اسکندر در سال 480 ق.م از غرب به ایران حمله کرد (در زمان حکومت خشایار شاه) و بعد از شکست دادن لشکر خشایار شاه تا تا مرزهای هندوستان پیش رفت (آسیای میانه).
اسکندر سیاست مدار و شخصیتی متفکر بود و از شاگردان ممتاز ارسطو بوده و صاحب تفکر در مکتب ارسطو بود.
شروع شکست از سال 480 ق.م آغاز شد و تا سال 331 ق.م ادامه داشت. اسکندر پس از تصرف شهر پارس را به عنوان پایتخت برگزید و با ایجاد تفرقه در میان ایرانیان خواهان از بین بردن فرهنگ ایرانی و جایگزین کردن فرهنگ یونانی در حوزۀ تصرفات خود بود. او با توسعۀ شهرها و احداث شهرهای جدید فرهنگ یونان را گسترش داد. شهرهایی که در مقابل اسکندر مقاومت می کردند به دستور خود اسکندر از بین می رفتند زیرا او می خواست که جریان مقاومتی در برابرش برپا نشود. نمونۀ این شهرها می توان به تبس اشاره کرد.

تخت جمشید هیچ مقاومتی در برابر اسکندر نکرد ولی چون عامل انتقال فرهنگ ایرانی بود از بین رفت.
از دیگر اقدامات او در جهت گسترش فرهنگ یونان ایجاد پیوند خویشاوندی میان ایرانیان و یونانیان به منظور نفوذ فرهنگ یونانیان در ایران بود. اسکندر برای جلب توجه بزرگان مذهبی و حاکمان مصر به پیش آنان رفته و در حضور آنان به خواندن نماز و عبادت می پرداخت. در این زمان کلنی نشین ها (مهاجرانی که از یونان به سمت ایران روانه شدند) وارد ایران شدند.

سیاست اسکندر موجب رشد و توسعۀ شهرها در این دوره در ایران شد و بیش از 70 شهر در ایران ایجاد کرد.
پس از اسکندر سلوکیان به روی کار آمدند که در اداره حکومت سیاست های اسکندر را پیش گرفتند و همانند او به توسعۀ شهرها و ایجاد شهرهای جدید در داخل قلمرو و هم در مرزهای امپراطوری ادامه دادند. آنان شهرهایی مانند شوش وهگمتانه را احیا کردند ودر بلخ، اراک (شهر نسا)، نهاوند، خلیج فارس و دیگر مناطق شهرهایی را ایجاد کردند. سلوکیان با ساکن کردن یونانیان در شهرهای ایران موجب یونانی کردن شهرهای ایرانی شدند.
در این زمان شهرها به صورت دولت شهر و خود فرمان بودند.

چهار گروه از شهرها در این دوره شکل گرفتند: 1- شهرهای جدید 2- شهرهای قدیم که دارای اهمیت نظامی بودند 3- روستاهایی که به شهر تبدیل شدند 4- کلونی هایی که افراد نظامی یونانی در آن ساکن بودند.
در ایجاد سکونت گاهها و کنترل امپراطوری دسترسی نقش مهمی را ایفا می کند. راههای دسترسی به تدریج و در اثر رشد تجارت به راههای تجاری تبدیل شدند.
در این دوره شهرهای شوش، کنگاور، فسا برای سکونت یونانیان مورد توجه قرار گرفت. یونانیان متمرکز بر روی یونانی کردن شهرها بودند و توجه کمتری به روستاها می کردند.
سلوکیان چون نتوانستند اکثریت جمعیت را تحت تاًثیر قرار دهند به تدریج در اجرای این سیاست شکست خوردند.
آثار سلوکیان در شهر نسا بیشتر از شهرهای دیگر دیده می شود.
این شهر شامل: 1- قلعه بر روی قسمت بلند شهر که دارای حصار و دروازه بوده و بخش خارج از قلعه که حصار دیگری داشته و دارای سربازخانه و... بوده است. 2- قسمت مسکونی که با حصاری قطور و برج های بلند محصور شده و نزدیک به 12 دروازه داشته که محل خانه های بزرگان شهر مانند بازرگانان و... بوده است. 3- قسمت سوم شامل بخش کشاورزی بوده و دارای حصاری به طول 7 کیلومتر بوده و از خشت و گل ساخته شده است.
سلوکیان 80 سال حکومت کردند و پس از آنان اشکانیان (پارتیان) به روی کار آمدند. پارتیان نیز 600 سال حکومت کردند.
شهر ری به دلیل دارا بودن موقعیت دسترسی خاص به عنوان یکی از پایتخت های اشکانیان انتخاب شد و لغب (ارشکیه) را برای این شهر برگزیدند.
از این سلسله آثار زیادی بجا نمانده است و در میان شهرها، شهر نسا دارای بیشترین آثار از این دوره می باشد که در حوالی عشق آباد قرار دارد.
در این زمان شکل شهرها دایره ای بوده و بافت شهر ارگانیک بوده.