معرفی و نقد کتاب – تحلیل فضاهای شهری

[javad jan]

10- الویت دادن پیاده ها
در طراحی فضاهای میادین و تخصیص فضاها به عملکردی مختلف باید الویت را به عنوان یک سیاست کلی به پیاده ها و عملکردهای مربوط به آنها دارد. در ضمن با استفاده از تدابیر لازم مردم را به پیاده روی تشویق کرد. تحقق این هدف مستلزم تأمین فضای کافی و مناسب تأمین ایمنی، جالب و جذاب کردن فضاها و فراهم آوردن وسایل و امکانات لازم در این فضاها است.

11- استفاده از ابزار طراحی
تعریف کردن فضاها، مشخص کردن حریم ها، تفکیک فضاهای متفاوت از یکدیگر و مشخص نمودن محل مناسب برای هر فعالیت مستلزم در اختیار داشتن و استفاده از ابزار و تدابیر مناسب و موثر طراحی است برخی از ابزاری که می توانند برای این کار مورد استفاده قرا گرفته و نقش باز دارنده و یا هدایت کننده داشته باشند عبارتند از :

- دیواره، نرده، سکو، زنجیر، سیم کشی
- اختلاف سطح، پله، جدول،رمپ
- درخت- تپه و فضای سبز
- جوی و آب نما
- کف پوشی ( استفاده از فرم ها و ترکیبات مختلف)
- رنگ
- مصالح و مواد ساختمانی مختلف و آجر به سیمان وبتون و … )
- انواع تابلو و علائم نمادی
- افراد و وسائل محدود کننده نظیر باریک کردن محل عبور پیاده، موانع گوناگون افقی و عمودی، ورودی ها
- خط کشی
- چراغ و نو ر
- استفاده از طراحی مجموعه نظیر : پارک، گذر پیاده، راستای سقف، یا کل یک فضا همراه با کلیة وسائل شهری لازم نظیر کیوسک تلفن، نیمکت، آبخوری، سطل زباله، صندوق پست و …

علاوه بر ابزار فوق استفاده از تدابیر دیگر نظیر تفکیک زمانی فعالیت ها و فضاها به استفاده موثرتر از فضاها و عملکرد بهتر فعالیت ها کمک می کند. زمان بندی استفاده از فضاها باید بطور مشخص بوسیله علائم مناسب به اطلاع استفاده کنندگان از فضاها برسد. نمونه هائی از تدابیر تفکیک زمانی عبارتند از :
- ممنوع یا محدود کردن ورود وسائل نقلیه موتوری به فضاهای خاص در ساعات یا روزهای معین
- اختصاص کل یک فضا (میدان) به عابر پیاده در فواصل زمانی لازم
- یک طرفه کردن خیابان ها در ساعاتی از روز عکس آن در ساعاتی دیگر
در انتخاب ابزار فوق باید علاوه بر جنبه های عملکردی به زیبائی و جالب بودن آنها نیز توجه نموده و حتی المقدور از نمادها و مفاهیم خود استفاده کرد.

[javad jan]

12- بکارگیری تدابیر لازم جهت کنترل عوامل اقلیمی – محیط
تعدیل شرایط نامساعد اقلیمی- محیطی در مقاله های شهری، عامل مهمی در استفاده بهتر و کاملتر از این فضاها است. در این مورد به نکات زیر می توان اشاره کرد :

- یکی از عوامل بسیار در اثر درکنترل عوامل اقلیمی و بالا بردن کیفیت محیط، فضای سبز و بخصوص درخت است.
- استفاده از راهروهای مسقف در اطراف میادین و یا در بخشی از آن
- حداقل استفاد از آسفالت بخصوص برای کف پوش فضاهای پیاده
- انتقال استیکاه های اتوبوس و مینی بوس به خارج از میدان ها به منظور کاهش دود، حرارت و سروصدا و همچنین تراکم جمعیت
- جلوگیری از ورود وسائل نقلیه سنگین به این فضاها و محدود کردن سایر وسایل نقلیه موتوری
- پیش بینی هماهنگ یش آمدگی ساختمان در اطراف فضاها به منظور تأمین سرپناه
- استفاده از جادر سایبان به صورت هماهنگ برای مغازه ها
- انتقال کاربری های ناسازگار در ایجاد کننده سروصدا و دود، حرارت و غره به مکان مناسب دیگر

13- تأمین وسائل شهری لازم در مکان های مناسب
وسائل شهری می توانند یک فضاهای مرده و بدون استفاده را فعلا و زنده کند و علاوه بر عملکرد شخص هر یک از این وسائل زیبائی و جذابیت انها از نظر شکل، اندازه، رنگ و ترکیب و غیره نقش مهمی در بالا بردن کیفیت فضا بازی می کند. طراحی این وسائل باید با توجه به خصوصیات فرهنگی و امکانات م؟؟ را انجام گیرد.
علاوه بر طرح مناسب هر وسیله، امکان و ترکیب آنها نیز حائز اهمیت است. این وسائل نباید طوری قرار داده شوند که مسیر عبور پیاد را سرکنند و یا از محل نیاز زیاد و دور باشند. به علاوه تراکم تعداد زیادی ازاین وسائل در محلی که خود از فعالیت های دیگر متراکم است و محدودیت فضائی در ان محل وجود دارد مشکلات زیادی به بار می آورد.

[javad jan]

اصول سازماندهی فضا در شهرهای ایران و واحد های مسکونی:

طراحی در شهرهای ایران، بخشهای قدیمی یا درونی، بخش میانی، بخش جدید و کل مجموعه شهری را شامل میشود. از این میان، در بخشهای قدیمی (درونی) و تا حدی میانی، سازماندهی فضا بیشتر دیده میشود. این اصول عبارتند از:

1- اصل سادگی
2- اصل پیوستگی فضایی
3- اصل هم پیوندی واحدهای مسکونی و عناصر شهری
4- اصل محصور کردن فضا،
5- اصل مقیاس و تناسب
6- اصل فضاهای متباین
7- اصل قلمرو
8- اصل ترکیب

[javad jan]

1-اصل سادگی :

با توجه به الگوهای بر گرفته از ایدئولوژی و جهان بینی موجود در زندگی ایرانیان این اصل به عنوان یکی از اصول تاثیرگذار در طراحی شهرها فضاهای شهری و واحدهای مسکونی به کارگرفته شد . ریشه این مطلب در جهان بینی مرتبط با آن است که بعد از اسلام قوت گرفت.


2-اصل پیوستگی فضایی :

سازمان کالبدی شهرهای قدیمی ایران بر پیوند فضایی میان عناصر مجموعه، یعنی میدان ، خیابانهای اصلی، مرکز شهر در مراکز محلات استواراست. پیوستگی فضایی گرچه در بافت قدیم بسیاری از شهرهای ایران وجود دارد، اما اینپیوستگی در بافت قدیم شهرهای کویری به خوبی مشهود است. معابر اصلی به صورت شطرنجینامنظم پیوند فضایی میان محلات، مراکز آنها و مجموعه مرکز شهر را برقرار می کردهاست.
اصل همپیوندی عناصر شهری و واحدهای مسکونی :
در شهرهای قدیمی ایران، واحدهای مسکونی یا حیاط مرکزی به یکدیگر پیوسته‌اند و مجموعه یکپارچه‌ای را تشکیل میدهند. جهت استقرار واحدهای مسکونی ، تعیین اندازه فضای حیاط نسبت به حجم فضای محصور کننده اطراف، اندازه اجزای حیاط مانند حوض و باغچه ها، اندازه تالار و ایوانها، اندازه اتاقها و در و پنجره ها، تابع نظم و پیمون بوده است

[javad jan]

3-اصل محصور کردن فضا یا محصوریت :

برای دستیابی به یک مکان شهری جذاب، فضا باید به شکل مطلوبی محصور شود و در واقع میتوان گفت نخستین اصل حاکم بر طراحیمکانهای شهری،محصوریت‌است. عناصر شهری، محله ای و یاواحدهای مسکونیبه طور معمول، عناصر محصورکننده فضا میباشند. براساس این اصل، انسان مهمترین رکن فضا محسوب میشود و فضا بایدمقیاس انسانی یابد. این اصل هنگامی نمود می‌یابد که فضای بینساختمانهااحساس انسانی را برانگیزد. محصوربودن فضایی با پیوستگی بدنه محصور کننده فضا ارتباط دارد، بدین مفهوم که وجود فواصلمتعدد بین بدنه ساختمانها و اختلاف فاحش بین نماها موجب تضعیف فضای محصور می‌گردد. علاوه بر این ، محصوریت با سادگی شکل در کل و جزء و همچنین ایستایی و پویاییفضاهای محصور ارتباط پیدا میکند. فضاهای ارتباط دهنده یعنی معابر اصلی و فضاهایمیدان مانند که عناصر مختلف را در شهر و در مرکز آن به هم پیوند می‌دهند، واجدشرایط خصوصیت پویایی و ایستایی هستند. در این صورت، میدان و میدانچه ایستا و گذر وخیابان پویا می‌باشند. احساس محصور بودن در فضا اساساً بر رابطه فاصله چشم ناظر ازارتفاع بدنه محصور کننده فضا استوار است. در برخی منابع غربی، این رابطه را برپایه زاویه بین خط عمود از چشم ناظر بر بدنه و خط و اصل میان چشم ناظر و لبه بالاییبدنه مورد بحث قرار داده‌اند و مقیاسهای 1/1، 2/1، 3/1 ، 4/1 در این خصوص مطرح شدهاست. در نسبت یک به یک ، احساس محصوریت کامل به چشم داده میشود. نسبت یک به دو،آستانه احساس محصوریت است. در نسبت یک به سه حداقل احساس محصوریت، و در نسبت یک بهچهار احساس محصوریت در فضا ایجاد نمیشود.


4-اصل مقیاس و تناسب :

منظور از تناسبرابطه میان ابعاد مختلف یکفضا یا یک شیء است، رابطه‌ای که از اندازه مستقل است. برای مثال اضلاع یک مربع،مستقل از اندازه واقعی آن مربع دارای نسبت 1 به 1 می باشد. در مورد فضا،‌ نسبت بینارتفاعساختمانهاو عرض فضا، اعم از اینکه فضاکاملاً محصور و یا نیمه محصور باشد،‌ بحث تناسب را تشکیل میدهد. امامقیاسبه رابطه بین اندازه یک فضا یا یک شیء با فضاها یا اشیای اطراف آنمربوط می شود. می توان گفت که یک فضا یا یک بنا در مقیاس یا خارج از مقیاس با محیطاطراف خود می‌باشد. اگر اندازه یک فضا با پیکر انسان ارتباط مطلوب داشته باشد گفتهمی شود که آن فضا دارای مقیاس انسانی است. هر فضا به تنهایی ، نه باید خیلی بزرگباشد که تماس بصری با اطراف ضعیف شود و نه خیلی کوچک که در آن احساس ترس از مکانمحصور و تنگ به انسان دست دهد.

[javad jan]

5-اصل مقیاس و تناسب :

منظور از تناسبرابطه میان ابعاد مختلف یکفضا یا یک شیء است، رابطه‌ای که از اندازه مستقل است. برای مثال اضلاع یک مربع،مستقل از اندازه واقعی آن مربع دارای نسبت 1 به 1 می باشد. در مورد فضا،‌ نسبت بین ارتفاع ساختمانها و عرض فضا، اعم از اینکه فضاکاملاً محصور و یا نیمه محصور باشد،‌ بحث تناسب را تشکیل میدهد. امامقیاس به رابطه بین اندازه یک فضا یا یک شیء با فضاها یا اشیای اطراف آن مربوط می شود. می توان گفت که یک فضا یا یک بنا در مقیاس یا خارج از مقیاس با محیط اطراف خود می‌باشد.

اگر اندازه یک فضا با پیکر انسان ارتباط مطلوب داشته باشد گفته می شود که آن فضا دارای مقیاس انسانی است. هر فضا به تنهایی ، نه باید خیلی بزرگ باشد که تماس بصری با اطراف ضعیف شود و نه خیلی کوچک که در آن احساس ترس از مکان محصور و تنگ به انسان دست دهد.


6-اصل فضاهای متباین :

فضاهای متباین، فضاهایی هستند که از نظر طول، عرض و ارتفاع از یک سو، و عناصر و اجزای محصور کننده از سوی دیگر، با یکدیگر تفاوتدارند. در واقع باید گفت که ارزش فضاهای متباین در این است که یکنواختی فضاهایارتباط دهنده را کاهش میدهد. دو خصوصیت عمده فضاهای متباین در بافت قدیم شهرهایایران، پهن و باریک شدن فضا و سرباز و سربسته شدن آنها می باشد. علاوه بر این دوخصوصیت، تغییر در شکل بدنه محصور کننده، میزان محصوریت (کاملاً محصور و نیمه محصور) ، تغییر عناصر محصور کننده و تغییر در مقیاس فضا (بزرگ و کوچک شدن میدان)،می‌توانند منجر به ایجاد فضاهای متباین شوند.


7-اصل قلمرو :

این اصل، یعنی معلوم و مشخص بودن حدود مرز فضایی که انسان در آن زندگی می‌کند که البته خصلت فطری او می باشد. قلمرو فضایی معمولاً به دوصورت عمومی و خصوصی قابل شناسایی است، اما در بافت قدیم شهرهای ایران حد فاصل وواسط این فضاها نیز تعریف شده است. فضاهای خصوصی شامل حیاط و عناصر در برگیرنده آن،یعنی قلمرو یک حیاط ، بوده است. فضای نیمه عمومی ـ نیمه خصوصی به صورت یک بن‌بستاختصاصی یا یک هشتی که به چند خانه راه داشته است، قلمرو چندین واحد مسکونی یامجموعه همسایگی بوده و فضاهای عمومی به صورت گذر و میدان قلمرو یک محله بوده است. به وجود آوردن اختلاف سطح، پیچ،پل و کاشت درخت قلمرو ایجاد میکند.


8-اصل ترکیب (کمپوزیسیون)

منظور از ترکیب، ترکیب فضاها و بدنه محصور کننده آنهاست. در صورتی که بناهای مختلفی با هم ترکیب شوند و فضایی را محصور کنند،لازم است بین این بناها چنان هماهنگی از نظر وحدت شکل برقرار باشد که بدنه محصورکننده، علی رغم تشکیل شدن از ساختمانهای مختلف، صورتی پیوسته پیدا کند. در صورتی کهمیان بناهای مختلف محصور کننده فضا ناهماهنگی شکلی باشد و عناصر ترکیب کننده نمای هر ساختمان، حداکثر برای خود بدون ارتباط با ساختمانهای مجاور طراحی شده باشند،مجموعه فاقد ترکیب است. نکته قابل توجه این است که هماهنگی به معنای همشکلی ویکسانی نیست و بدنه‌ها می توانند در عین هماهنگی متفاوت نیز باشند.
طراحی عناصر و خدمات مرتبط با این فضا طراحی بدنه های شهری فرم دایره چون تسهیل در حرکت دارد در مناطق پر ترافیک از این نوع میدان استفاده می شود پیشنهادی که از موارد بالا استنباط می شود پیشنهاد و طراحی ف ضاهای شهری و باز کاربرد در شناخت محیط پیرامون جهت گیری حجمی در محیط داریم که همان بحث ساخت و ساز فضایی در محیط پیرامون می باشد. ضوابط و طرح های بالادست در طرح های پایین دست لازم الاجراست.