يك هزار حديث در يك صد موضوع مؤلف :هادى موحدى

[غریب آشنا]

(7)
امام على (عليه السلام):
بالبشر وبسط الوجه يحسن موقع البذل ؛(247)
با گشاده رويى و خوشرويى ، بخشش ارزش پيدا مى كند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انكم لن تسعوا الناس باءموالكم فالقوهم بطلاقة الوجه و حسن البشر؛(248)
شما هرگز نمى توانيد با اموال خود همه مردم را بهره مند سازيد، پس با آنان با گشاده رويى تمام برخورد كنيد.
(9)
امام على (عليه السلام):
اذا لقيتم اخوانكم فتصافحوا واءظهروا لهم البشاشة و البشر تتفرقوا ما عليكم من الاوزار قد ذهب ؛(249)
هر گاه با برادران خود روبه رو شديد و دست داديد و خوشرويى و گشاده رويى نشان داديد، هنگام جدا شدن گناهانتان ريخته است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
بسط الوجه زينة الحلم ؛(250)
گشاده رويى زينت بردبارى است .
26 - حيا
(1)
امام على (عليه السلام):
الحياء مفتاح كل الخير؛(251)
حيا كليد همه خوبى هاست .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الحياء زينة الاسلام ؛(252)
حيا زينت اسلام است .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله يحب الحيى الحليم العفيف المتعفف ؛(253)
خداوند انسان با حياى بردبار پاك دامنى را كه پاكدامنى مى ورزد، دوست دارد.
(4)
امام كاظم (عليه السلام):
احياء من الايمان والايمان فى الجنة والبذاء من الجفاء و الجفاء فى النار؛(254)
حيا از ايمان و ايمان در بهشت است و بدزبانى از بى مهرى و بدرفتارى است و بدرفتارى در جهنم است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
الحياء على وجهين فمنه ضعف ومنه قوة واسلام وايمان ؛(255)
حيا بر دوگونه است : يكى حياى ضعف و ناتوانى و ديگرى حياى قدرت و اسلام و ايمان .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الحياء عشرة اءجزاء فتسعة فى النساء وواحد فى الرجال ؛(256)
حيا ده جز دارد، نه جزء آن در زنان و يك جزء آن در مردان .
(7)
امام على (عليه السلام):
غاية الحياء اءن يستحيى المرء من نفسه ؛(257)
اوج حيا اين است كه آدمى از خودش حيا كند.
(8)
امام على (عليه السلام):
ثلاث لايستحيى منهن : خدمة الرجل ضيفه و قيامه عن مجلسه لابيه و معلمه وطلب الحق وان قل ؛(258)
از سه كار حيا نبايد كرد: خدمت به ميهمان ، از جا برخاستن در برابر پدر و آموزگار خويش و طلب حق گرچه اندك باشد.
(9)
امام على (عليه السلام):
الحياء من الله يمحو كثيرا من الخطايا؛(259)
حيا از خدا بسيارى از گناهان را پاك مى كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءما الحياء فيتشعب منع اللين ، والراءفة ، والمراقبة لله فى السر والعلانية ، والسلامة ، واحتناب الشر، والبشاشة ، والسماحة ، والظفر، وحسن الثناء على المرء فى الناس ، فهذا ما اءصاب العاقل بالحياء، فطوبى لمن قبل نصيحة الله وخاف فضيحته ؛(260)
اما شاخه هاى حيا عبارتند از: نرمش ، مهربانى ، در نظر داشتن خدا در آشكار و نهان ، سلامت ، دورى از بدى ، خوشرويى ، گذشت ، بخشندگى ، پيروزى و خوشنامى در ميان مردم ، اينها فوايدى است كه خردمند از حيا مى برد. خوشا بحال كسى كه نصيحت خدا را بپذيريد و از رسوايى خودش بترسد.
27 - مدارا
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءمرنى ربى بمداراة الناس كما اءمرنى باءداء الفرائض ؛(261)
پروردگارم ، همان گونه كه مرا به انجام واجبات فرمان داده ، به مدارا كردن با مردم نيز فرمان داده است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءعقل الناس اءشدهم مداراة للناس ؛(262)
عاقل ترين مردمى كسى است كه بيشتر با مردم مدارا كند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءعطى حظه من الرفق فقد اءعطى حظه من خير الدنيا والاخرة ؛(263)
هر كس را كه بهره اى از مدارا داده اند، بدون شك بهره اش را از خير دنيا و آخرت داده اند.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ما كان الرفق فى شى ء الا زانه ؛(264)
مدارا با چيزى همراه نشد مگر آنكه آن را زينت بخشيد.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله يحب الرفق ويعين عليه ؛(265)
خداوند مدارا را دوست دارد و انسان را بر انجام آن يارى مى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
ليس الحكيم من لم يدار من لايجد بدا من مداراته ؛(266)
حكيم نيست آن كس كه مدارا نكند با كسى كه چاره اى جز مدارا كردن با او نيست .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الانبياء انما فضلهم الله على خلقه بشدة مداراتهم لاعداء دين الله وحسن تقيتهم لاجل اخوانهم فى الله ؛(267)
خداوند از اين رو پيامبران را بر ديگر مردمان برترى داد كه با دشمنان دين خدا بسيار با مدارا رفتار مى كردند و براى حفظ برادران همكيش خود نيكو تقيه مى كردند.
(8)
امام حسين (عليه السلام):
من اءحجم عن الراءى وعييت به الحيل كان الرفق مفتاحه ؛(268)
هر كس فكرش به جايى نرسد و راه تدبير بر او بسته شود، كليدش ‍ مداراست .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
فى قوله تعالى (وقولوا للناس حسنا) -: اءى للناس كلهم مؤ منهم و مخالفهم ، اءما المومنون فيبسط لهم وجهه ، واءما المخالفون فيكلمهم بالمداراة لاجتذابهم الى الايمان ، فانه باءيسر من ذلك يكف شرورهم عن نفسه ، وعن اخوانه المومنين ؛(269)
درباره آيه (و با مردم سخن نيكو گوييد) فرمود: مقصود همه مومنان اعم از مومن و كافر است . اما با مومنان بايد گشاده رو بود و اما با كافران بايد به نرمى و مدارا سخن گفت ، تا به سوى ايمان كشيده شوند و كمترين ثمرش ‍ اين است كه خود و برادران مومنش را از گزند آنان مصون مى دارد.
(10)
امام على (عليه السلام):
دار الناس تاءمن غوائلهم وتسلم من مكايدهم ؛(270)
با مردم مدارا كن ، تا از گزندهايشان در امان باشى و از نيرنگهايشان سالم بمانى .
28 - انصاف
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لامير المومنين (عليه السلام) اءلا اخبركم ، باءشبهكم بى خلقا؟ قال : بلى يا رسول الله قال : اءحسنكم خلقا، واءعظمكم حلما، واءبركم بقرابته واءشدكم من نفسه انصافا؛(271)
به اميرالمومنين (عليه السلام) فرمودند: آيا تو را خبر ندهم كه اخلاق كدام يك از شما به من شبيه تر است ؟ عرض كردند: آرى ، اى رسول خدا. فرمودند: آن كس كه از همه شما خوش اخلاق تر و بردبارتر و به خويشاوندانش نيكوكارتر و با انصاف تر باشد.
(2)
امام على (عليه السلام):
الانصاف اءفضل الفضائل ؛(272)
انصاف ، برترين ارزشهاست .
(3)
امام على (عليه السلام):
الانصاف يرفع الخلاف ويوجب الايتلاف ؛(273)
انصاف ، اختلافات را از بين مى برد و موجب الفت و همبستگى مى شود.
(4)
امام على (عليه السلام):
من اءنصف انصف ؛(274)
هر كس با انصاف باشد، انصاف مى بيند.
(5)
امام على (عليه السلام):
زكاة القدرة الانصاف ؛(275)
زكات قدرت ، انصاف است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
من اءنصف الناس من نفسه رضى به حكما لغيره ؛(276)
هر كس با مردم منصفانه رفتار كند، ديگران داورى او را مى پذيرند.
(7)
امام على (عليه السلام):
اءعدل الناس من اءنصف من ظلمه ؛(277)
عادل ترين مردم كسى است كه با كسى كه به او ظلم كرده با انصاف رفتار كند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من واسى الفقير و اءنصف الناس من نفسه فذلك المومن حقا؛(278)
هر كس به نيازمند كمك مالى كند و با مردم منصفانه رفتار نمايد چنين كسى مومن حقيقى است .
(9)
امام على (عليه السلام):
انصف الناس من نفسك واءهلك وخاصتك و من لك فيه هوى واعدل فى العدو والصديق ؛(279)
خودت و خانواده ات و نزديكانت و كسانى كه به آنان علاقه دارى ، با مردم منصفانه رفتار كنيد و با دوست و دشمن به عدالت رفتار كن .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انصف الناس من نفسك وانصح الامة وارحمهم فاذا كنت كذلك و غضب الله على اءهل بلدة اءنت فيها واءراد اءن ينزل عليهم العذاب نظر اليك فرحمهم بك ، يقول الله تعالى : (وما كان ربك ليهلك القرى بظلم واءهلها مصلحون )؛(280)
با مردم منصفانه رفتار كن و نسبت به آنان خيرخواه و مهربان باش ، زيرا اگر چنين بودى و خداوند بر مردم آباديى كه تو در آن به سر مى برى خشم گرفت و خواست بر آنان عذاب فرو فرستد، به تو نگاه مى كند و به خاطر تو به آن مردم رحم مى كند. خداى متعال مى فرمايد ((و پروردگار تو (هرگز) بر آن نبوده است كه شهرهايى را كه مردمش درستكارند، به ستمى هلاك كند)).
29 - دوستى
(1)
لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى لاتعد بعد تقوى الله من اءن تتخذ صاحبا صالحا؛(281)
فرزندم بعد از تقواى الهى از گرفتن دوست شايسته نگذر.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءراد الله به خيرا رزقه الله خليلا صالحا؛(282)
هر كس كه خداوند براى او خير بخواهد، دوستى شايسته نصيب وى خواهد نمود.
(3)
لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى اتخد اءلف صديق واءلف قليل ولاتتخذ عدوا واحدا والواحد كثير؛(283)
فرزندم هزار دوست بگير كه هزار دوست هم كم است و يك دشمن مگير كه يك دشمن هم زياد است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الجليس الصالح خير من الوحدة ، والوحدة خير من جليس ‍ السوء؛(284)
هم نشين خوب ، از تنهايى بهتر است و تنهايى از هم نشين بد بهتر است .
(5)
امام على (عليه السلام):
من لم يقدم فى اتخاذ الاخوان الاعتبار دفعه الاغترار الى صحبة الفجار؛(285)
هر كس در انتخاب برادران (دوستان ) امتحان را مقدم ندارد، فريب خوردگى او را با مصاحبت با بدكاران مى كشاند.
(6)
امام على (عليه السلام):
خير اخوانك من دعاك الى صدق المقال بصدق مقاله و ندبك الى اءفضل الاعمال بحسن اءعماله ؛(286)
بهترين برادرانت (دوستت )، كسى است كه با راستگويى اش تو را به راستگويى بخواند و با اعمال نيك خود، تو را به بهترين اعمال برانگيزد.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
لا ينبغى للمرء المسلم اءن يواخى الفاجر و لا الاحمق الكذاب ؛(287)

[غریب آشنا]

سزاوار نيست كه مسلمان با بدكار و احمق و دروغگو رفاقت كند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاثة تخلص المودة : اهداء العيب ، و حفظ الغيب ، والمعونة فى الشدة ؛(288)
سه چيز دوستى را يكرنگ مى سازد: هديه كردن عيب هاى يكديگر، در غيبت دوست پاس خاطر او را داشتن و بدگويى نكردن و يارى رساندن در سختى .
(9)
امام على (عليه السلام):
الصديق من كان ناهيا عن الظلم والعدوان معينا على البر والاحسان ؛(289)
دوست ، كسى است كه از ظلم و تجاوز باز دارد و بر انجام خوبى و نيكى يارى كند.
(10)
امام على (عليه السلام):
وابذل ... للعامة بشرك و محبتك ولعدوك عدلك وانصافك ...؛(290)
گشاده رويى و دوستى ات را براى عموم مردم و عدالت و انصافت را براى دشمنت بكارگير.
30 - مشورت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ما يستغنى رجل عن مشورة ؛(291)
هيچ كس از مشورت بى نياز نيست .
(2)
امام حسن (عليه السلام):
ما تشاور قوم الا هدوا الى رشدهم ؛(292)
هيچ ملتى با هم مشورت نكردند مگر آن كه راه درست خود را پيدا كردند.
(3)
امام على (عليه السلام):
خير من شاورت ذوواالنهى والعلم واولوا التجارب والحزم ؛(293)
بهترين كسى كه با او مشورت كنى كسى است كه صاحب عقل و علم و تجربه ها و دورانديشى باشد.
(4)
امام على (عليه السلام):
من استبد براءيه هلك و من شاور الرجال شاركها فى عقولها؛(294)
هر كس خود راءى شد هلاك مى شود و هر كس با افراد صاحب نظر مشورت كند در عقل آنان شريك مى شود.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
مشاورة العاقل الناصح رشد ويمن وتوفيق من الله فاذا اءشار عليك الناصح العاقل فاياك والخلاف فان فى ذلك العطب ؛(295)
مشورت كردن با عاقل خير خواه مايه هدايت و ميمنت است و توفيقى است از جانب خداوند، پس هر گاه خيرخواه عاقل تو را راهنمايى كرد، مبادا مخالفت كنى كه موجب نابودى مى شود.
(6)
امام على (عليه السلام):
شاور فى امورك الذين يخشون الله ترشد؛(296)
در كارهاى خود با افراد خدا ترس مشورت كن ، تا راه درست را بيابى .
(7)
امام على (عليه السلام):
لا تستشر الكذاب فانه كالسراب يقرب عليك البعيد ويبعه عليك القريب ؛(297)
با دروغگو مشورت نكن ، چون دروغگو، مانند سراب ، دور را در نظرت نزديك نشان مى دهد و نزديك را دور.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من استشاره اءخوه المومن فلم يمحضه النصيحة سلبه الله لبه ؛(298)
هر كس برادر مومنش با او مشورت كند و او صادقانه راهنمائيش نكند، خداوند عقلش را از او بگيرد.
(9)
امام سجاد (عليه السلام):
حق المستشير ان علمت اءن له راءيا اءشرت عليه وان لم تعلم اءرشدته الى من يعلم ؛(299)
حق مشورت كننده اين است ، كه اگر براى راهنمايى او نظردارى ، راهنمائيش كنى و اگر اطلاعى نداشته باشى او را به كسى كه (در آن زمينه ) آگاهى دارد راهنمايى كنى .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على لاتشاور جبانا فانه يضيق عليك المخرج ولاتشاور البخيل فانه يقصربك عن غايتك ولاتشاور حريصا فانه يزيق لك شرها؛(300)
اى على با ترسو مشورت مكن ، زيرا او راه بيرون آمدن از مشكل را بر تو تنگ مى كند و با بخيل مشورت مكن ، زيرا او تو را از هدف باز مى دارد و با حريص مشورت مكن ، زيرا او حريص بودن را در نظرت زيبا جلوه مى دهد.
31 - شجاعت
(1)
امام على (عليه السلام):
الشجاعة عز حاضر، الجبن ذل ظاهر؛(301)
شجاعت عزتى است آماده ، ترس ذلتى است آشكار.
(2)
امام على (عليه السلام):
الشجاعة نصرة حاضرة وفضيلة ظاهرة ؛(302)
شجاعت ، نصرتى نقد و فضيلتى آشكار است .
(3)
امام على (عليه السلام):
السخاء والشجاعة غرائز شريفة ، يضعها الله سبحانه فيمن اءحبه وامتحنه ؛(303)
سخاوت و شجاعت خصلت هاى والايى هستند كه خداوند سبحان آن دو را در وجود هر كس كه دوستش داشته و او را آزموده باشد مى گذارد.
(4)
امام على (عليه السلام):
جبلت الشجاعة على ثلاث طبائع ، لكل واحدة منهن فضيلة ليست للاخرى : السخاء بالنفس والانفة من الذل وطلب الذكر...؛(304)
شجاعت بر سه خصلت سرشته شده كه هر يك از آنها فضيلتى دارد كه ديگرى فاقد آن است : از خود گذشتگى ، تن ندادن به خوارى و ذلت و نامجويى .
(5)
امام على (عليه السلام):
ثمرة الشجاعة الغيرة ؛(305)
غيرت ميوه شجاعت است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
ثلاثة لاتعرف الافى ثلاث مواطن : لايعرف الحليم الا عند الغضب الشجاع الا عند الحرب و لا اءخ الا عند الحاجة ؛(306)
سه كس اند كه جز در سه جا شناخته نمى شوند: بردبار جز در هنگام خشم ، شجاع جز در جنگ و برادر جز در هنگام نيازمندى .
(7)
امام على (عليه السلام):
لا اءشجع من لبيب ؛(307)
شجاع تر از خردمند، وجود ندارد.
(8)
امام على (عليه السلام):
لو ثميزت الاشياء لكان الصدق مع الشجاعة و كان الجبن مع الكذب ؛(308)
اگر خصلت ها از يكديگر متمايز و جدا شوند، هر آينه راستى با شجاعت باشد و بزدلى با دروغ .
(9)
امام على (عليه السلام):
آفة الشجاعة اضاعة الحزم ؛(309)
آفت شجاعت ، فروگذاشتن دورانديشى است .
(10)
امام على (عليه السلام):
العدل اءفضل من الشجاعة لان الناس لواستعملوا العدل عموما فى جميعهم لاستغنوا عن الشجاعة ؛(310)
عدالت بهتر از شجاعت است زيرا اگر مردم عدالت را همگى دوباره به كار گيرند از شجاعت بى نياز مى شوند.
32 - بردبارى
(1)
امام صادق (عليه السلام):
الحلم سراج الله ... والحلم يدور على خمسة اءوجه : اءن يكون عزيزا فيذل اءو يكون صادقا فيتهم اءو يدعو الى الحق فيستخف به اءو اءن يوذى بلا جرم اءو اءن يطالب بالحق و يخالفوه فيه ، فان آتيت كلا منها حقه فقد آصبت ...؛(311)
بردبارى چراغ خداست ... پنج چيز است كه بردبارى مى طلبد: شخص ‍ عزيز باشد و خوار شود، راستگو باشد و نسبت ناروا داده شود، به حق دعوت كند و سبكش بشمارند، بى گناه باشد و اذيت شود، حق طلبى كند و با او مخالفت كنند. اگر در هر پنج مورد، به حق رفتار كنى ، بردبار هستى ...
(2)
امام على (عليه السلام):
الحلم غطاء ساتر والعقل حسام قاطع ، فاستر خلل خلقك بحلمك و قاتل هواك بعقلك ؛(312)
بربارى پرده اى پوشاننده و عقل شمشيرى برنده است ، پس عيبهاى اخلاقى خود را با بردبارى بپوشان و با عقلت به جنگ هوا و هوس ‍ برخيز.
(3)
امام على (عليه السلام):
ان لم تكن حليما فتحلم فانه قل من تشبة بقوم الا اءوشك اءن يكون منهم ؛(313)
اگر بردبار نيستى خود را بردبار جلوه ده ، زيرا كمتر كسى است كه خود را شبيه گروهى كند و بزودى يكى از آنان نشود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كاد الحليم اءن يكون نبيا؛(314)
آدم بردبار به پيامبرى نزديك است .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس بحليم من لم يعاشر بالمعروف من لابد له من معاشرته حتى يجعل الله من ذلك مخرجا؛(315)
بردبار نيست آن كه با كسى كه چاره اى جز معاشرت با او ندارد به نيكى معاشرت نكند تا اين كه خداوند براى او راه نجاتى از معاشرت با وى فراهم آورد.
(6)
امام على (عليه السلام):
الحلم يطفى نار الغضب والحدة توجج احراقه ؛(316)
بردبارى آتش خشم را فرو مى نشاند و تندى آن را شعله ورتر مى كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
ليس الحليم من عجز فهجم واذا قدر انتقم ، انما الحليم من اذا قدر عفا و كان الحلم غالبا على كل اءمره ؛(317)
كسى كه چون ناتوان شود هجوم برد و چون قدرت يابد انتقام گيرد بردبار نيست ، بلكه بردبار كسى كه قدرت داشته باشد اما گذشت كند و بردبارى بر تمامى امور او غالب باشد.
(8)
امام على (عليه السلام):
من حلم عن عدوه ظفر به ؛(318)
هر كس در مقابل دشمن بردبار باشد بر او پيروز مى شود.
(9)
امام على (عليه السلام):
من غاظك بقبح السفه عليك ، فغظه بحسن الحلم عنه ؛(319)
هر كس با زشتى سبكسرى تو را خشمگين كرد تو با زيبايى بردبارى او را به خشم آور.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
فاءما الحلم فمنه ركوب الجميل ، و صحبة الابرار و رفع من الضعة و رفع من الخساسة و تشهى الخير و تقرب صاحبه من معالى الدرجات والعفو والمهل والمعروف والصمت فهذاما يتشعب للعاقل بحلمه ؛(320)
حاصل بردبارى : آراسته شدن به خوبيها، هم نشينى با نيكان ، ارجمند شدن ، عزيز گشتن ، رغبت به نيكى ، نزديك شدن بردبار به درجات عالى ، گذشت ، آرامش و تاءنى ، احسان و خاموشى . اينها ثمره بردبارى عاقل است .
33 - خشم
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الا ان خير الرجال من كان بطى ء الغضب سريع الرضا؛(321)
بدانيد كه بهترين انسان ها كسانى هستند كه دير به خشم آيند و زود راضى شوند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ما تجرع عبد جرعة افضل عند الله من جرعة غيظ كظمها ابتغاء وجه الله ؛(322)
انسان هيچ جرعه اى ننوشد كه نزد خدا از جرعه خشمى كه براى رضاى خدا فرو خورد بهتر باشد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الغضب من الشيطان وان الشيطان خلق من النار وانما تطفاء النار بالماء فاذا غضب احدكم فليتوضا؛(323)
خشم از شيطان و شيطان از آتش آفريده شده است و آتش با آب خاموش ‍ مى شود، پس هر گاه يكى از شما به خشم آمد، وضو بگيرد.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصرعة كل الصرعة الذى يغضب غيشتد غضبه ويحمر وجهه ويقشر شعره فيصرع غضبه ؛(324)
كمال دليرى آن است كه كسى خشمگين شود و خشمش شدت گيرد و چهره اش سرخ شود و موهايش بلرزد، اما بر خشم خود چيره گردد.
(5)
امام على (عليه السلام):
بئس القرين الغضب : يبدى المعائب ويدنى الشر ويباعد الخير؛(325)
خشم همنشين بسيار بدى است : عيب ها را آشكار، بدى ها را نزديك و خوبى ها را دور مى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
اقدر الناس على الصواب من لم يغضب ؛(326)
تواناترين مردم در تشخيص درست كسى است كه خشمگين نشود.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
ليس منا من لم يملك نفسه عند غضبه ؛(327)
كسى كه هنگام خشم خوددار نباشد، از ما نيست .

[غریب آشنا]

(8)
امام صادق (عليه السلام):
من غضب عليك ثلاث مرات ولم يقل فيك سوءا فاتخذه لنفسك خليلا؛(328)
هر كس سه بار بر تو خشم گرفت ولى به تو بد نگفت ، او را براى خود به دوستى انتخاب كن .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
المومن اذا غضب لم يخرجه غضبه من حق واذا رضى لم يدخله رضاه فى باطل والذى اذا قدر لم ياءخذ اكثر مماله ؛(329)
مومن چون خشمگين شود، خشمش او را از حق بيرون نبرد و چون خشنود شود، خشنوديش او را به باطل نكشاند و چون قدرت يابد بيش از حق خود نگيرد.
(10)
امام هادى (عليه السلام):
الغضب على من تملك لوم ؛(330)
بر زيردستان خشمگين شدن نشانه پستى است .
34 - مردانگى
(1)
امام على (عليه السلام):
المروءة اسم جامع لسائر الفضائل والمحاسن ؛(331)
مردانگى ، نامى است كه همه بزرگواريها و خوبيها را در بر مى گيرد.
(2)
امام على (عليه السلام):
مر على قوم يتحدثون - فيم اءنتم ؟ فقالوا: نتذاكر المروءة ، فقال : اءو ما كفاكم الله فى كتابه اذ يقول : (ان الله ياءمر بالعدل والاحسان ) فالعدل الانصاف والاحسان التفضل ، فما بعد هذا؟!؛
امام على (عليه السلام) بر گروهى عبور كردند كه در حال گفتگو بودند. فرمودند در باره چه سخن مى گوييد؟ عرض كردند: درباره مردانگى گفتگو مى كنيم . فرمودند: آيا خداوند در كتاب خود پاسخ شما را نداده است ، آنجا كه مى فرمايد: ((همانا خداوند به عدل و احسان فرمان مى دهد؟)) عدل ، انصاف است و احسان ، نيكى و بخشش . غير از اينها چيز ديگرى هم هست ؟
(3)
امام على (عليه السلام):
المروءة اجتناب الرجل ما يشينه واكتسابه ما يزينه ؛(332)
مردانگى ، دورى كردن احسان است از آنچه مايه ننگ اوست و به دست آوردن آنچه كه باعث آراستگى اوست .
(4)
امام على (عليه السلام):
جماع المروءة اءن لا تعمل فى السر ما تستحيى منه فى العلانية ؛(333)
اساس مردانگى ، اين است كه در پنهان ، كارى را نكنى كه در آشكار از انجام آن شرم داشته باشى .
(5)
امام على (عليه السلام):
يستدل على مروءة الرجل ببث المعروف وبذل الاحسان وترك الامتنان ؛(334)
نشانه مردانگى انسان ، به همه نيكى كردن و احسان نمودن و منت نگذاشتن است .
(6)
امام على (عليه السلام):
اصل المروءة الحياء و ثمرتها العفة ؛(335)
ريشه مردانگى حيا و ميوه اش پاكدامنى است .
(7)
امام على (عليه السلام):
من تمام المروءة اءن تنسى الحق لك وتذكر الحق عليك ؛(336)
از كمال مردانگى است كه حقى را كه بر گردن ديگران دارى ، فراموش كنى و حقى را كه ديگران بر گردن تو دارند، به ياد داشته باشى .
(8)
امام على (عليه السلام):
بالصدق والوفاء تكمل المروءة لاهلها؛(337)
با صداقت و وفادارى ، مردانگى به كمال مى رسد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
المروءة اصلاح المال ؛(338)
مردانگى ، اصلاح ثروت است .
(10)
امام على (عليه السلام):
اءقيلوا ذوى المروءآت عثراتهم ، فيما يعتر منهم عاثر الا ويد الله بيده يرفعه ؛(339)
از لغزش جوانمردان در گذريد، زيرا كه هيچ يك از آنان نلغزد، مگر اين كه دست خداوند دستش را بگيرد و او را بلند كند.
35 - سخاوت
(1)
امام على (عليه السلام):
السخاء يكسب المحبة ويزين الاخلاق ؛(340)
سخاوت ، محبت آور و زينت اخلاق است .
(2)
امام صادق (عليه السلام):
السخاء من اءخلاق الانبياء، و هو عماد الايمان ؛ و لا يكون مومن الا سخيا، و لا يكون سخيا الا ذو يقين وهمة عالية ؛ لان السخاء شعاع نور اليقين ، ومن عرف ما قصد هان عليه ما بذل ؛(341)
سخاوت از اخلاق پيامبران و ستون ايمان است . هيچ مومنى نيست مگر آن كه بخشنده است و تنها آن كس بخشنده است كه از يقين و همت والا برخوردار باشد؛ زيرا كه بخشندگى پرتو نور يقين است . هر كس هدف را بشناسد بخشش بر او آسان شود.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
السخى قريب من الله ، قريب من الناس ، قريب من الجنة ؛(342)
سخاوتمند به خدا، مردم و بهشت نزديك است .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
السخاء ما كان ابتداء، فاءما ما كان من مساءلة فحياء و تذمم ؛(343)
سخاوت آن است كه بى درخواست انجام گيرد، اما سخاوتى كه در مقابل درخواست باشد ناشى از شرمندگى و براى افرار از سرزنش ‍ است .
(5)
امام رضا (عليه السلام):
السخى ياءكل من طعام الناس لياءكلوا من طعامه ، والبخيل لا ياءكل من طعام الناس لئلا ياءكلوا من طعامه ؛(344)
سخاوتمند از غذاى مردم مى خورد، تا مردم از غذاى او بخورند اما بخيل از غذاى مردم نمى خورد تا آنها نيز از غذاى او نخورند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
طعام السخى دواء وطعام الشحيح داء؛(345)
غذاى سخاوتمند، دارو است و غذاى بخيل ، درد.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
- لما سئل عن حد السخاء -: تخرج من مالك الحق الذى اءوجبه الله عليك ، فتضعه فى موضعه ؛(346)
در پاسخ به سوال از مرز سخاوت فرمودند: حقوقى را كه خداوند بر اموال تو واجب كرده است ، خارج كنى و آن را در جاى خودش قرار دهى .
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
السخى بما ملك واءراد به وجه الله ، واءما السخى فى معصية الله فحمال سخط الله وغضبه وهو اءبخل الناس على نفسه فكيف لغيره !؛(347)
سخاوتمند كسى است كه از اموال خود و براى رضاى خدا سخاوت داشته باشد، اما كسى كه در راه معصيت خدا دست و دل باز دارد، باركش ‍ ناخوشنودى و خشم خداست . چنين كسى بخيل ترين مردمان نسبت به خود است چه رسد به ديگران .
(9)
امام حسن عسگرى (عليه السلام).
ان للسخاء مقدارا فان زاد عليه فهو سرف ؛(348)
سخاوت اندازه اى دارد كه اگر از آن فراتر رود اسراف است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله يبغض البخيل فى حياته ، السخى عند وفاته ؛(349)
خداوند از كسى كه در زندگى بخيل باشد و در هنگام مرگ سخى شود، نفرت دارد.
36 - اسراف
(1)
امام صادق (عليه السلام):
ان السرف يورث الفقر وان القصد يورث الغنى ؛(350)
اسراف باعث فقر يا ميانه روى موجب بى نيازى مى شود.
(2)
امام باقر (عليه السلام):
يا بنى عليك بالحسنة بين السيئتين تمحو هما قال : و كيف ذلك يا اءبة ؟ قال : مثل قوله ، ((والذين اذا اءنفقوا لم يسرفوا ولم يقتروا))؛(351)
امام باقر (عليه السلام) به فرزندش امام صادق (عليه السلام) فرمودند: تو را سفارش مى كنم به انجام كار خير وسط دو كار بد تا آن دو را محو كند، امام صادق (عليه السلام) سئوال كردند چگونه چنين چيزى ممكن است ؟ امام فرمودند: همانطور كه مومنين مى گويد مومنين كسانى هستند كه وقتى خرج مى كنند اسراف و يا سختگيريى نمى كنند (اسراف و سختگيرى هر دو بدند و ميانه روى وسط آنها خوب است ).
(3)
امام صادق (عليه السلام):
ليس فيما اصلح البدن اسراف ... انما الاسراف فيما اءتلف المال واءضر بالبدن ؛(352)
در آنچه بدن را سالم نگه مى دارد اسراف نيست بلكه اسراف در چيزهايى است كه مال را از بين ببرد و به بدن صدمه بزند.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
للمسرف ثلاث علامات : يشترى ماليس له ويلبس ما ليس له وياءكل ما ليس له ؛(353)
اسراف كننده سه نشانه دارد: آنچه در شانش نيست خريدارى كند، آنچه در شانش نيست مى پوشد و آنچه در شانش نيست مى خورد.
(5)
امام صادق (عليه السلام):
من اءنفق شيئا فى غير طاعة الله مبذر ومن اءنفق فى سبيل الخير فهو مقتصد؛(354)
هر كس مالى را در غير طاعت خداوند خرج كند، اسرافكار و هر كس كه در راه خير خرج نمايد، ميانه رو است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على اءربعة يذهبن ضياعا: الاكل على الشبع والسراج فى القمر والزرع فى السبخة والصنيعة عند غير اءهلها؛(355)
اى على چهار چيز به هدر مى رود: 1. خوردن بعد از سيرى ، 2. روشن كردن چراغ در مهتاب (جائى كه روشن است )، 3. زراعت در زمينى كه شوره زار است ، 4. نيكى كردن به كسى كه لايق آن نيست .
(7)
امام صادق (عليه السلام):
روى اءنه نظر الصادق الى فاكهة قد رميت من دراه لم يستقص اءكلها فغضب وقال : ما هذا ان كنتم شبعتم فان كثيرا من الناس لم يشبعوا فاطعموه من يحتاج اليه ؛(356)
نقل شده است از امام صادق (عليه السلام) مشاده كردند كه سيبى نيم خورده از خانه بيرون انداخته اند، خشمگين شدند و فرمودند: اگر شما سير هستيد، خيلى از مردم گرسنه اند خوب بود آن را به نيازمندش ‍ مى داديد.
(8)
امام على (عليه السلام):
فدع الاسراف مقتصدا واذكر فى اليوم غدا واءمسك من المال بقدر ضرورتك وقدم الفضل ليوم حاجتك ؛(357)
اسراف را رها كن و ميانه روى در پيش گير و امروز به ياد فرداباش و از مال به اندازه ضرورتت نگه دار و اضافى آن را براى روز نيازمنديت (قيامت ) پيش فرست .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لما سئل عن اءدنى الاسراف -: الذالك ثوب صونك واهراقك فضل انائك ...؛(358)
در پاسخ به سوال از كمترين حد اسراف فرمودند: كم ترين اندازه آن اين است كه لباس بيرونت را لباس خانه دم دستى قرار دهى و ته مانده ظرفت را دور بريزى .
(10)
امام على (عليه السلام):
الاسراف مذموم فى كل شى ء الا فى اءفعال البرد؛(359)
اسراف در هر چيزى باپسند است ، مگر در كارهاى خير.
37 - قناعت
(1)
امام على (عليه السلام):
اءنعم الناس عيشا منحه الله سبحانه القناعة و اءصلح له زوجه ؛(360)
خوش ترين زندگى را كسى دارد كه خداوند سبحان قناعت را ارزانيش ‍ داشته و همسرى پاك وشايسته نصيبش گردانيده است .
(2)
حديث قدسى :
اءوحى الله تعالى داود (عليه السلام) وضعت الغنى فى القناعة وهم يطلبونه فى كثيرة المال فلا يجدونه ؛(361)
خداوند متعال به داود (عليه السلام) وحى كرد: من بى نيازى را در قناعت نهاده ام ، اما مردم آن را در فراوانى مال مى جويند. از اين رو نمى يابندش .
(3)
امام على (عليه السلام):
من قنعت نفسه عز معسرا؛(362)
هر كس قانع باشد، در عين تنگدستى با عزت است .
(4)
امام على (عليه السلام):
ثمرة القناعة الاجمال فى المكتسب والعزوف عن الطلب ؛(363)
ميوه قناعت ، ميانه روى در كسب و كار است و خويشتندارى از دست دراز كردن سوى مردم .
(5)
امام على (عليه السلام):
فى صفة الانبياء -، ولكن الله سبحانه جعل رسله اولى قوة فى عزائمهم وضعفة فيماترى الاعين من حالاتهم مع قناعة تملا القلوب والعيون غنى وخصاصة تملا الابصار والاسماع اذى ؛(364)
در صفات پيامبران مى فرمايد: خداوند سبحان فرستادگان خود را داراى اراده هايى قوى قرار داد ولى از نظر ظاهر ضعيف بودند قناعتى داشتند كه چشم و دلشان را سير مى كرد، هر چند اگر فقر و نادارى آنان معلوم مى گشت ، چشم ها و گوش ها را از ناراحتى لبريز مى نمود.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
انظر الى من هو دونك فى المقدرة و لا تنظر الى من هو فوقك فى المقدرة فان ذلك اءقنع لك بما قسم لك ؛(365)
به ناتوان تر از خودت ، بنگر و توانگر از خويش ، منگر، زيرا كه تو را به آنچه قسمت تو شده است قانع تر مى سازد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
واقنع بما اوتيته يخف عليك الحساب ؛(366)
به آنچه داده شده اى قانع باشد، تا حسابت سبك شود.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
من رضى الله باليسير من المعاش رضى الله باليسير من العمل ؛(367)
هر كس به معاش (و روزى ) اندك خدا خشنود باشد، خداوند به عمل اندك او خشنود شود.
(9)
امام على (عليه السلام):
اقنعوا بالقليل من دنياكم لسلامة دينكم فان المومن البلغة اليسيرة من الدنيا تقنعه ؛(368)
براى سالم ماندن دينتان ، به اندكى از دنياى خود قانع باشيد، زيرا كه مومن را اندكى او را كفايت كند قاتع مى سازد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):

[غریب آشنا]

اقنع بما قسم الله لك ولاتنظر الى ما عند غيرك و لا تتمن ما لست نائله فانه من قنع شبع ومن لم يقنع لم يشبع وخذ حظك من آخرتك ؛(369)
به آنچه خداوند قسمت تو كرده قانع باش و به آنچه ديگران داردند چشم مدوز و آنچه را كه بدان نمى رسى ، آرزو مكن زيرا كسى كه قانع باشد، سير مى شود و كسى كه قانع نباشد، سير نمى شود و به فكر بهره آخرتت باش .
38 - حرص
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اياكم والشح فانما هلك من كان قبلكم بالشح امرهم بالبخل فبخلوا واءمر هم بالقطيعة وامرهم بالفجور ففجروا؛(370)
از حرص بپرهيزيد كه پيشينيان شما در نتيجه حرص هلاك شدند، حرص ‍ آنها را به بخل وادار كرد بخيل شدند. به قطع رحم وادار كرد و قطع رابطه كردند با خويشاوندان . به بدى وادارشان كرد و بدكار شدند.
(2)
امام على (عليه السلام):
ان الدنيا مشغلة عن غيرها ولم يصب صاحبها منها شيئا الا فتحت له حرصا عليها ولهجا بها ولن يستغنى صاحبها بما نال فيها عمالم يبلغه منها؛(371)
براستى كه دنيا آدمى را به كلى سرگرم مى سازد و نيا پرست به چيزى از آن نرسد، مگر آن كه باب حرص و شيفتگى به آن بر رويش گشوده شود و به آنچه از اين دنيا دست يافته اكتفا نمى كند تا در پى چيزى كه بدست نياورده نرود.
(3)
امام حسين (عليه السلام):
ليست العفة بما نعة رزقا و لا الحرص بجالب فضلا وان الرزق مقسوم والاجل محتوم واستعمال الحرص طالب الماءثم ؛(372)
نه خوددارى از حرام و ناپسند، مانع روزى مى شود و نه حرص روزى بيشتر مى آورد، كه روزى تقسيم شده و اجل حتمى است و حرص به سوى گناه مى كشد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
حرم الحريص خصلتين ولزمته خصلتان : حرم القناعة فافتقد الراحة وحرم الرضا فافتقد اليقين ؛(373)
حريص از دو خصلت محروم شده و در نتيجه دو خصلت را با خود دارد: از قناعت محروم است و در نتيجه آسايش را از دست داده است ، از راضى بودن محروم است و در نتيجه يقين را از دست داده است .
(5)
امام باقر (عليه السلام):
مثل الحريص على الدنيا مثل دودة القز: كلما ازدادت من القز على نفسها لفا كان اءبعد لها من الخروج ، حتى تموت غما؛(374)
مثل حريص به دنيا، مثل كرم ابريشم است كه هر چه بيشتر دور خود ببافد خارج شدن از پيله بر او سخت تر مى شود تا آن كه از غصه مى ميرد.
(6)
امام على (عليه السلام):
الحرص موقع فى كثير الغيوب ؛(375)
حرص انسان را به عيب هاى زيادى مبتلا مى كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
اغنى الاغنياء من لم يكن للحرص اءسيرا؛(376)
بى نيازترين بى نيازان كسى است كه اسير حرص نباشد.
(8)
امام على (عليه السلام):
انتقم من الحرص بالقناعة كما تنتقم من العدو بالقصاص ؛(377)
از حرص ، با قناعت انتقام بگير، چنان كه با قصاص از دشمن انتقام مى گيرى .
(9)
امام على (عليه السلام):
اءعظم الناس ذلا الطامع الحريص المريب ؛(378)
ذليل ترين مردم ، كسى است كه طمعكار، حريص و وسوسه گر باشد.
(10)
امام على (عليه السلام):
ان البخل والجبن والحرص غرائز شتى يجمعها سوء الظن بالله ؛(379)
به درستى كه بخل و ترس و حرص ، غريزه ها و تمايللات متعدد و پراكنده اى هستند كه سوءظن به خداوند آنها را جمع مى كند.
39 - رحم
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله رحيم يحب الرحيم يضع رحمته على كل رحيم ؛(380)
خداوند رحيم است و رحيم را دوست دارد و دست مهر خود را بر سر هر رحيمى مى گذارد.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
والذى نفسى بيده لا يدخل الجنة الا رحيم ، قالوا: ((كلنا رحيم ))، قال : لا حتى ترحم العامة ؛(381)
سوگند به آنكه جانم در دست اوست كسى جز شخص رحيم به بهشت نمى رود. عرض كردند: ((همه ما دلرحم و مهربانيم ))، فرمودند: نه ، مگر آن گاه كه به عموم مردم رحم كنيد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من رحم ولو ذبيحة عصفور رحمه الله يوم القيامة ؛(382)
هر كس حتى به لاشه گنجشكى رحم كند، خداوند در روز قيامت به او رحم خواهد كرد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
المومن ... ينصر المظلوم و يرحم المسكين . نفسه منه فى عناء والناس ‍ منه فى راحة ؛(383)
مومن ... مظلوم را يارى مى كندد و به مسكين و درمانده رحم مى نمايد، جانش از او در رنج است و مردم از او در آسايش .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ارحم الصغير ووقر الكبير تكن من رفقائى ؛(384)
به كودكان رحم كن و بزرگسالان را احترام نما تا از دوستان من باشى .
(6)
امام على (عليه السلام):
انما ينبغى لاهل العصمة والمصنوع اليهم فى السلامة اءن يرحموا اءهل الذنوب والمعصية ويكون الشكر هو الغالب عليهم ؛(385)
شايسته است كه افراد پاكدامن و بهره مند از سلامت ، با گنهكاران و اهل معصيت ، رحيم باشند و سپاسگزارى (حق ) بر جان آنان چيره شود.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من لا يرحم لا يرحم ومن لايغفر له ومن لايتب لا يتوب الله عليه ؛(386)
هر كس رحم نكند به او رحم نشود، هر كس نبخشد بخشيده نشود و هر كس پوزش را نپذيرد، خداوند پوزش و توبه او را نخواهد پذيرفت .
(8)
امام على (عليه السلام):
يا اءيها الانسان ما جراءك على ذنبك ...؟! اءما ترحم من نفسك ما ترحم من غيرك ؛(387)
اى انسان ، چه چيز تو را در گناه كردن گستاخ كرده است ...؟! چرا همچنان كه به ديگران رحم مى كنى به خودت رحم نمى كنى ؟!
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ارحموا عزيزا ذل ، وغنيا افتقر وعالما ضاع فى زمان الجهال ؛(388)
به عزيزى كه خوار گشته و ثروتمندى كه فقير شده و دانشمندى كه در روزگار نادانان تباه گرديده است ، رحم كنيد.
(10)
امام على (عليه السلام):
ارحم من دونك يرحمك من فوقك وقس سهوه بسهوك ومعصيته لك بمعصيتك لربك وفقره الى رحمتك بفقرك الى رحمة ربك ؛(389)
به زير دست خود رحم كن تا بالا دستت به تو رحم كند و خطاى او را با خطاى خودت و نافرمانى اش از تو را با نافرمانى خود از پروردگارت و احتياج او به ترحم تو را به احتياجت و رحمت و بخشايش خدايت بسنج .
40 - غبطه
(1)
امام صادق (عليه السلام):
ان المومن يغبط ولايحسد والمنافق يحسد ولايغبط؛(390)
مومن غبطه مى خورد و حسادت نمى ورزد، منافق حسادت مى ورزد و غبطه نمى خورد.
(غبطه آن است كه آرزو كنى آنچه ديگرى دارد، داشته باشى بدون اينكه آرزوى نابودى نعمت ديگرى را داشته باشى و حسد آن است كه بخواهى نعمتى را كه ديگرى دارد، نداشته باشد).
(2)
امام صادق (عليه السلام):
من كان آخر يوميه خيرهما فهو مغبوط؛(391)
كسى كه امروزش بهتر از ديروزش باشد، شايسته است كه مورد غبطه قرار گيرد.
(3)
امام على (عليه السلام):
اءغبط الناس المسارع الى الخيرات ؛(392)
شايسته ترين مردم كه مورد غبطه قرار گيرد كسى است كه براى انجام كار خير سبقت مى گيرد.
(4)
امام على (عليه السلام):
ما المغبوط الا من كانت همته نفسه لا يغبها عن محاسبتها و مطالبتها ومجاهدتها؛(393)
شايسته نيست كسى مورد غبطه قرار گيرد، مگر كسى كه همتش خودش ‍ باشد در اين كه از خودش حساب كشى كند و خودش را مؤ اخذه نمايد و در اصلاح خود بكوشد.
(5)
امام على (عليه السلام):
ان المغبون من غبن عمره وان المغبوط من اءنفذ عمره فى طاعة ربه ؛(394)
بدرستى كه زيانكار كسى است كه عمرش را بيهوده تلف كند، و كسى كه عمر خود را در اطاعت خدا بگذارند شايسته است مورد غبطه قرار گيرد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
راءى موسى (عليه السلام) رجلا عند العرش فغبطه بمكانه فساءل عنه فقال : كان لايحسد الناس على ما آتاهم الله من فضله ؛(395)
حضرت موسى (عليه السلام) مردى را نزد عرش ديد و به جايگاه او غبطه خورد و در مورد او سوال كرد. به او گفته شد كه او به آنچه خداوند از فضل خود به مردم داده است حسد نمى برد.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
انه قال لبعض شيعته - عليكم بالورع والاجتهاد، وصدق الحديث واءداء الامانة والتمسك بما اءنتم عليه ، فانما يغتبط اءحدكم اذا انتهت نفسه الى هاهنا، واءومى بيده الى حلقه ؛(396)
امام صادق (عليه السلام) به بعضى از شيعيان خود فرمودند: بر شما لازم است پرهيزكارى و تلاش و راستگويى و امانت دارى و چنگ زدن به مذهب خود، زيرا هر يك از شما به هنگام جان دادن ، غبطه او را خواهد خورد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
فى فضل زيارة الحسين بن على (عليه السلام) ولقد حدثنى اءبى اءنه لم يخل مكانه منذ قتل من مصل يصلى عليه من الملائكة اءو من الجن اءومن الانس اءو من الوحش وما من شى ء الا وهو يغبط زائره ويتمسح به ويرجو فى النظر اليه الخير لنظره الى قبره ؛(397)
پدرم در فضيلت زيارت حسين بن على (عليه السلام) فرمودند : جايگاه آن حضرت از آن زمان كه كشته شده ، از فرشته يا جن يا حيوان وحشى كه بر آن حضرت درود مى فرستد خالى نيست و هر چيزى غبطه زائر آن حضرت را مى خورد و خود را به او مى مالد و در نگاه كردن به زائر امام حسين (عليه السلام) اميد خير دارد زيرا او به قبر امام حسين (عليه السلام) نگاه كرده است .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يروى عن ربه تبارك وتعالى - حقت محبتى على المتزاورين فى وحقت محبتى على المتباذلين فى وهم على منابر من نور يغبطهم النبيون والصديقون بمكانهم ؛(398)
خداوند متعال مى فرمايد: برخود واجب كرده ام دوست داشتن كسانى كه به خاطر من به ديار يكديگر مى روند و كسانى كه در راه من به يكديگر بخشش مى نمايند، چنين كسانى (روز قيامت ) بر منابرى از نورند به گونه اى كه پيامبران و صديقين به جايگاه آنان غبطه مى خورند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا احدثكم عن اءقوام ليسوا باءنبياء و لا شهداء يغبطهم يوم القيامة الانبياء والشهداء بمنازلهم من الله على منابر من نور. قيل : من هم يا رسول الله ؟ قال : هم الذين يحببون عباد الله الى الله و يحببون الله الى عباد، قلنا: هذا حببوا الله الى عباده ، فكيف يحببون عباد الله الى الله ؟ قال : ياءمرونهم بما يحب الله وينهونهم عما يكره الله ، فاذا اءطاعوهم اءحبهم الله ؛(399)
آيا آگاه كنم شما را از گروهى كه نه از انبيا هستند و نه از شهدا، ولى انبيا و شهدا در روز قيامت به مقام و منزلت آنان غبطه مى خورند، و آنها بر منبرهايى از نور نشسته اند؟ سوال شد اى رسول خدا! آنان كيانند؟ فرمودند: آنان كسانى هستند كه بندگان خدا را نزد خدا و خدا را نزد بندگانش محبوب مى گرداند عرض كرديم : ايجاد محبت خدا در دلها معلوم است ، ولى چگونه بندگان را نزد خدا محبوب مى گردانند؟ فرمودند: آنان را فرمان مى دهند به آنچه خدا دوست مى دارد و باز مى دارند از آنچه خدا دوست نمى دارد، پس اگر آنان را اطاعت كنند، خداوند دوستشان مى دارد.
41 - حسد
(1)
امام صادق (عليه السلام):
قال لقمان لابنه : وللحاسد ثلاث علامات : يغتاب اذا غاب و يتملق اذا شهد و يشمت بالمصيبة ؛(400)
لقمان به فرزندش گفت : حسود را سه نشانه است : پشت سر غيبت مى كند، رو به رو تملق مى گويد و از گرفتارى ديگران شاد مى شود.
(2)
امام على (عليه السلام):
الحسد عيب فاضح و شح فادح لايشفى صاحبه الا بلوغ آماله فيمن يحسده ؛(401)
حسادت عيبى رسوا و بخلى سهمگين است و حسود تا به آرزوى خود درباره محسودش نرسد آرام نمى گيرد.
(3)امام على (عليه السلام):
الحسود سريع الوثبة ، بطى ء العطفة ؛(402)
حسود زود خشمگين مى شود و دير كينه از دلش مى رود.
(4)
امام على (عليه السلام):
الحسد لا يجلب الا مضرة وغيظا يوهن قلبك و يمررض ‍ جسمك ؛(403)
حسادت نتيجه اى جز زيان و ناراحتى كه دلت را سست و تنت را بيمار مى گرداند به بار نمى آورد.
(5)
امام صادق (عليه السلام):
يقول ابليس لجنوده : اءلقوا بينهم الحسد والبغى ، فانهما يعد لان عند الله الشرك ؛(404)
شيطان به سپاهيانش مى گويد: ميان مردم حسد و تجاوزگرى بياندازيد چون اين دو، نزد خدا برابر با شرك است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
النصيحة من الحاسد محال ؛(405)
نصيحت و خيرخواهى از حسود محال است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
استعينوا على قضاء حوائجكم بالكتمان ، فان كل ذى نعمة محسود؛(406)
در برآوردن نيازهاى خود از پنهان كارى كمك بگيريد، زيرا هر صاحب نعمتى مورد حسد واقع مى شود.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اياكم والحسد، فانه ياءكل الحسنات كما تاءكل النار الحطب ؛(407)
از حسادت بپرهيزيد، زيرا حسد نيكى ها را مى خورد چنان كه آتش هيزم را مى خورد.
(9)
امام على (عليه السلام):
لله در الحسد ما اعدله ! بدا بصاحبه فقتله ؛(408)
آفرين بر حسادت ! چه عدالت پيشه است ! پيش از همه صاحب خود را مى كشد.

[غریب آشنا]

(10)
امام صادق (عليه السلام):
ستة لا تكون فى المومن : العسر والنكه والحسد واللجاجة والكذب والبغى ؛(409)
شش (صفت ) در مومن نيست : سخت گيرى ، بى خبرى ، حسادت ، لجاجت ، دروغگويى و تجاوز.
42 - امانتدارى
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا تزال امتى بخير ما تحابوا و تهادوا واءدوا الامانة ؛(410)
امت من تا هنگامى كه يگديگر را دوست بدارند، به يكديگر هديه دهند و امنانتدارى كنند، در خير و خوبى خواهند بود.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
انظر ما بلغ به على (عليه السلام) عند رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) فالزمه فان عليا (عليه السلام) انما بلغ ما بلغ به عند رسول الله بصدق الحديث واءداء الامانة ؛(411)
بنگر على (عليه السلام) با چه چيز آن مقام را نزد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پيدا كرد همان را پيروى كن . همانا على (عليه السلام ) آن مقام را نزد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) با راستگويى و امانتدارى بدست آورد.
(3)
امام صادق (عليه السلام):
اتقوا الله ، وعليكم باءداء الامانة الى من ائتمنكم فلو اءن قاتل اءميرالمومنين (عليه السلام) ائتمننى على اءمانة لاديتها اليه ؛(412)
تقواى الهى پيشه كنيد و امانت را به كسى كه شما را امين دانسته است ، باز گردانيد، زيرا حتى اگر قاتل امير المومنين (عليه السلام) امانتى را به من بسپرد هر آينه آن را به او بر مى گردانم .
(4)
امام على (عليه السلام):
الامانة تجر الرزق ، والخيانة تجر الفقر؛(413)
امانتدارى روزى مى آورد و خيانت در امانت فقر.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا تنظروا الى كثرة صلاتهم وصومهم وكثرة الحج والمعروف وطنطنتهم بالليل ، ولكن انظروا الى صدق الحديث واءداء الامانة ؛(414)
به زيادى نماز و روزه و حج و احسان و مناجات شبانه مردم نگاه نكنيد، بلكه به راستگويى و امانتدارى آنها توجه كنيد.
(6)
امام على (عليه السلام):
لا تخن من ائتمنك وان خانك ولاتذع سره وان اءذاع سرك ؛(415)
به كسى كه تو را امين قرار داده است خيانت مكن هر چند او به تو خيانت كرده باشد و راز او را فاش مساز اگر چه او زار تو را فاش ساخته باشد.
(7)
امام على (عليه السلام):
لا تاءمنن ملولا؛(416)
شخص به ستوه آمده و رنجيده را امين مشمار.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من خان اءمانة فى الدنيا ولم يردها الى اءهلها ثم اءدركه الموت مات على غير ملتى ويلقى الله و هو عليه غضبان ؛(417)
كسى كه در دنيا به امانتى خيانت كند و آن را به صاحبش بر نگرداند و آن گاه بميرد و دين من نمرده است و با خدا ديدار مى كند در حالى كه بر او خشمگين است .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من ائتمن غير اءمين فليس له على الله ضمان لانه قدنهاه اءن ياتمنه ؛(418)
هر كس به فردى غير امين امانت بسپارد، خداوند ضامن او نيست ، زيرا او را از امانت سپارى به غير امين باز داشته است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس منا من يحقر الامانة حتى يستهلكها اذا استوددعها؛(419)
از ما نيست كسى كه امانت را كوچك بشمارد و از آن مواظبت نكند و در معرض تلف شدن قرار بدهد.
43 - اصلاح بين مردم
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اتقوا الله و اءصلحوا ذات بينكم فان الله يصلح بين المومنين يوم القيامة ؛(420)
تقواى الهى داشته باشيد و اصلاح كنيد ميان خودتان را زيرا خداوند در روز قيامت ميان مومن را اصلاح مى كند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا اخبركم باءفضل من درجه الصيام والصلاة والصديقه ؟ صلاح ذات البين ، فان فساد ذات البين هى الحالقة ؛(421)
آيا شما را به چيزى با فضيلت تر از نماز روزه و صدقه (زكات ) آگاه نكنم ؟ آن چيز اصلاح ميان مردم است ، زيرا تيره شدن رابطه ميان مردم ريشه كن كننده دين است .
(3)
امام كاظم (عليه السلام):
طوبى للمصلحين بين الناس ، اولئك هم المقربون يوم القيامة ؛(422)
خوشا به سعادت اصلاح كننده بين مردم كه آنان همان مقربان روز قيامت اند.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
للمفضل -: اذا راءيت بين اثنين من شيعتنا منازعة فافتدها من مالى ؛(423)
به مفضل فرمودند: هر گاه ميان دو نفر از شيعان من نزاعى ديدى از مال من غرامت بده (يعنى با پرداخت وجه مورد اختلاف ، ميان آنان را اصلاح كن ).
(5)
امام صادق (عليه السلام):
صدقه يحبها الله : اصلاح بين الناس اذا تفاسدوا، وتقارب بينهم اذا تباعدوا؛(424)
صدقه اى كه خداوند آن را دوست دارد عبارت است از: اصلاح ميان مردم هر گاه رابطه شان تيره و شده و نزديك كردن آنها به يكديگر هر گاه از هم دور شدند.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
الكلام ثلاثة : صدق وكذب واصلاح بين الناس قال : قيل له : جعلت فداك ما الاصلااح بين الناس ؟ قال : تسمع من الرجل كلاما يبلغه فتخبث نفسه ، فتلقاه فتقول : سمعت من فلان قال فيك من الخير كذا و كذا، خلاف ما سمعت منه ؛(425)
سخن سه گونه است : راست و دروغ و اصلاح ميان مردم به آن حضرت عرض شد: قربانت اصلاح ميان مردم چيست ؟ فرمودند: از كسى سخنى درباره ديگرى مى شنوى كه اگر سخن به گوش او برسد، ناراحت مى شود. پس تو آن ديگرى را مى بينى و برخلاف آنچه شنيده اى ، به او مى گويى : از فلانى شنيدم كه در خوبى تو چنين و چنان مى گفت .
(7)
امام صادق (عليه السلام):
... والله ما اوتى لقمان الحكمة بحسب ، ولامال ولااءهل و لا بسط فى جسم ولاجمال ولكنه كان رجلا قويا الى اءن قال : ولم يمر برجلين يختصمان اءو يقتتلان الا اءصلح بينهما ولم يمض عنهما حتى تحاجزا؛(426)
... به خدا قسم كه : به لقمان تنها حكمت و دانش عطا نشده بود، و نيز دارائى و خانواده و قدرت جسمى و زيبايى چشمگير نداشت ولى او مردى با اراده بود تا آنجا كه امام فرمودند: و او به دو نفر كه با هم نزاع مى كردند و يا مى جنگيدند نمى گذشت مگر اينكه : ميانشان صلح برقرار مى كرد و از پيش آنان نمى رفت تا آنكه آنها دست از نزاع و جنگ كشيده و متفرق مى شدند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءيما مسلمين تهاجرا فمكثا ثلاثا لا يصطلحان الا كانا خارجين من الاسلام ، ولم يكن بينهما ولاية فاءيهما سبق الى كلام اءخيه كان السابق الى الجنة يوم الحساب ؛(427)
هر دو مسلمانى كه با هم قهر كنند و سه روز به قهر خود ادامه دهند و آشتى نكنند، هر دو از اسلام بيرون روند و ميان آنان هيچ پيوند دينى نباشد و هر كدام از آنها پيش از ديگرى با برادرش حرف بزند، در روز حسابرسى زودتر به بهشت مى رود.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصلح جائز بين المسلمين ، الا صلحا اءحل حراما وحرم حلالا؛(428)
صلح ميان مسلمانان جايز است ، مگر صلحى كه حرامى را حلال يا حلالى را حرام كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله اءحب الكذب فى الصلاح واءبغض الصدق فى الفساد؛(429)
براستى كه خداوند دروغى را كه باعث اصلاح باشد دوست مى دارد و راستى را كه موجب فساد گردد، دشمن مى دارد.
44 - تشكر از مردم
(1)
امام سجاد (عليه السلام):
اءما حق ذى المعروف عليك فاءن تشكره و تذكر معروفه ، و تكسبه المقالة الحسنة و تخلص له الدعاء فيما بينك و بين الله عزوجل ، فاذا فعلت ذلك كنت قد شكرته سرا و علانية ، ثم ان قدرت على مكافاته يوما كافيته ؛(430)
حق كسى كه به تو نيكى كرده ، اين است كه از او تشكر كنى و نيكيش را به زبان آورى و از وى به خوبى ياد كنى و ميان خود و خداى عزوجل برايش ‍ خالصانه دعا كنى ، هر گاه چنين كردى بى گمان پنهانى و آشكارا از او تشكر كرده اى . سپس اگر روزى توانستى نيكى او را جبران كنى ، جبران كن .
(2)
امام رضا (عليه السلام):
من لم يشكر المنعم من المخلوقين لم يشكر الله عزوجل ؛(431)
هر كس در مقابل خوبى مردم تشكر نكند، از خداى عزوجل تشكر نكرده است .
(3)
امام على (عليه السلام):
ان مكرمة صنعتها الى اءحد من الناس ، انما اءكرمت بها نفسك و زينت بها عرضك ، فلا تطلب من غيرك شكر ما صنعت الى نفسك ؛(432)
اگر به كسى خوبى كردى در واقع با اين كار خود را گرامى داشته اى و به خودت آبرو داده اى ، پس به سبب خوبى اى كه به خودت كرده اى از ديگران خواهان تشكر مباش .
(4)
امام على (عليه السلام):
شكرك للراضى عنك يزيده رضا ووفاء، شكرك للساخط عليك يوجب لك منه صلاحا وتعطفا؛(433)
سپاسگزارى تو از كسى كه از تو راضى است ، موجب رضايت و وفادارى بيشتر او مى شود و سپاسگزاريت از كسى كه از تو ناخشنود است ، سبب رفع ناراحتى و مهربانى او نسبت به تو مى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
من صنع بمثل ما صنع اليه فانما كافاه و من اضعفه كان شكورا؛(434)
هر كس در برابر خوبى اى كه به او شده همانند آن را انجام دهد آن را تلافى كرده است و اگر بيشتر از آن خوبى كند سپاسگزارى نموده است .
(6)
امام رضا (عليه السلام):
ان الله عزوجل اءمر... بالشكر له وللوالدين فمن لم يشكر والديه لم يشكر الله ؛(435)
خداى عزوجل دستور داد... به سپاسگزارى از خود و از پدر ومادر، پس ‍ كسى كه از پدر و مادر خود سپاسگزارى نكند از خداوند سپاسگزارى نكرده است .
(7)
امام صادق (عليه السلام):
لعن الله قاطعى سبل المعروف قيل وما قاطعوا سبل المعروف ؟ قال : الرجل يصنع اليه المعروف فيكفره ، فيمتنع صاحبه من اءن يصنع ذلك الى غيره ؛(436)

[غریب آشنا]

خدا لعنت كند راهزنان نيكى را. سئوال شد راهزنان نيكى چه كسانى هستند؟ فرمودند: كسى كه به او نيكى شود، و او ناسپاسى كند، در نتيجه نيكوكاران را از نيكى به ديگران باز دارد.
(8)
امام على (عليه السلام):
لا يزهدنك فى المعروف من لا يشكر لك ، فقد يشكرك عليه من لا يستمتع بشى ء منه ، وقد تدرك من شكر الشاكر اءكثر مما اءضاع الكافر، والله يحب المحسنين ؛(437)
تشكر نكردن ديگران از تو نبايد تو را به خوبى كردن بى رغبت سازد، زيرا كسى كه از آن نيكى كم ترين بهره اى نمى برد (يعنى خداوند) از تو قدردانى مى كند و از سپاسگزارى اين سپاسگزار به بيش از آن چيز مى رسى كه فرد ناسپاس فرو گذاشته است و خداوند نيكو كاران را دوست دارد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
ان المومن مكفر وذلك اءن معروفه يصعد الى الله تعالى فلا ينتشر فى الناس ، والكافر مشهور وذلك اءن معروفه للناس ينتشر فى الناس و لا يصعد الى السماء؛(438)
مومن ناسپاسى مى شود، زيرا خوبى او به درگاه خداى متعال و در ميان مردم شايع نمى شود، اما خوبى هاى كافر شايع مى شود چون براى مردم است و به درگاه الهى بالا نمى رود.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفضل الناس عند الله منزلة واءقربهم من الله وسيلة المحسن يكفر احسانه ؛(439)
بهترين مردم در نزد خداوند و نزديك ترين آنان به او، نيكوكارى است كه از نيكى او قدردانى نمى شود.
45 - نصيحت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان اءعظم الناس منزلة عندالله يوم القيامة اءمشاهم فى اءرضيه بالنصيحة لخلقه ؛(440)
بلند مرتبه ترين مردم در روز قيامت نزد خداوند كسى است كه در روى زمين بيشتر در خيرخواهى و ارشاد مردم قدم بردارد.
(2)
لقمان حكيم رحمة الله :
يا بنى ... عليك بالموعظة فاعمل بها فانها عند العاقل اءحلى من العسل الشهد؛(441)
فرزندم نصيحت را بپذير و به آن عمل كن كه نصيحت نزد عاقل از عسل ناب شيرين تر است .
(3)
امام على (عليه السلام):
من قبل النصيحة سلم من الفضيحة ؛(442)
هر كس نصيحت را بپذيرد، از رسوايى به سلامت مى ماند.
(4)
امام جواد (عليه السلام):
المومن يحتاج الى ثلاث خصال : توفيق من الله وواعظ من نفسه و قبول ممن ينصحه ؛(443)
مومن نيازمند سه چيز است : توفيقى از پروردگار، پند دهنده اى از درون خويش و پذيرش از نصيحت كنندگان .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا اءراد الله بعبد خيرا جعل له واعظا من نفسه يامره وينهاه ؛(444)
هر گاه خداوند خير بنده اى را بخواهد، واعظى از درون او برايش قرار مى دهد كه او را به كار نيك وادار و از كار بد باز دارد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على اذا لم يكن العالم تقيا تائبا زلت موعظته عن قلوب الناس كما تزل القطرة عن بيضة النعامة والصفا؛(445)
يا على هر گاه عالم با تقوا و توبه كار نباشد، موعظه اش از دل مردم مى لغزد همچنانكه قطره آب از روى تخم شتر مرغ و سنگ صاف مى لغزد.
(7)
امام على (عليه السلام):
المسلم مرآة اءخيه فاذا راءيتم من اءخيكم هفوة فلاتكونوا عليه البا واءرشدوه وانصحوا له و تزفقوا به ...؛(446)
مسلمان آينه برادر خويش است . هر گاه خطايى از برادر خود ديديد همگى او را مورد حمله قرار ندهيد بلكه او را راهنمايى و نصيحت نماييد و با او مدارا كنيد...
(8)
امام حسن عسكرى (عليه السلام):
من وعظ اءخاه سرا فقد زانه ومن وعظه علانية فقد شانه ؛(447)
هر كس برادر (دينى ) خود را پنهانى نصيحت كند، او را آراسته و اگر آشكارا نصيحتش نمايد ارزش او را كاسته است .
(9)
امام سجاد (عليه السلام):
واءما حق المستنصح فان حقه اءن تودى اليه النصيحة على الحق الذى ترى له اءنه يحمل ويخرج المخرج الذى يلين على مسامعه وتكلمه من الكلام بما يطيقه عقله فان لكل عقل طبقة من الكلام يعرفه ويجتنبه وليكن مذهبك الرحمة ؛(448)
حق نصيحت خواه اين است كه به راه صحيحى كه مى دانى مى پذيرد، راهنمائيش كنى و سخن در حد درك و فهم و عقلش بگويى كه هر عقلى ظرفيت مخصوص خود را دارد و روش تو بايد همراه با مهربانى و رحمت باشد.
(10)
امام سجاد (عليه السلام):
واءما حق الناصح فاءن تلين له جناحك ثم تشرئب له قلبك و تفتح له سمئك حتى تفهم عنه نصيحته ثم تنظر فيها فان كان رفق فيها للصواب حمدت الله على ذلك وقبلت منه وعرفت له نصيحته ...؛(449)
حق نصيحت كننده اين است كه نسبت به او فروتنى كنى ، دل را براى فهم نصيحتش آماده نمايى و به سخنانش گوش دهى و اگر گفتارش درست بود خدا را شكر گويى و بپذيرى و حق شناسى كنى ...
46 - تواضع
(1)
امام على (عليه السلام):
اءشرف الخلائق التواضع والحلم ولين الجانب ؛(450)
شريف ترين اخلاق ، تواضع ، بردبارى و نرم خويى است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله تعالى اءوحى الى اءن تواضعوا حتى لايفخر اءحد على اءحد ولايبغى اءحد على اءحد؛(451)
خداى متعال به من وحى فرمود كه متواضع باشيد، تا هيچ كس بر ديگرى فخر نفروشد و احدى به ديگرى زورگويى و تجاوز نكند.
(3)
امام صادق (عليه السلام):
ان فى السماء ملكين موكلين بالعباد، فمن تواضع لله رفعاه و من تكبر وضعاه ؛(452)
در آسمان دو فرشته بر بندگان گماشته شده اند پس هر كس براى خدا تواضع كند، او را بالا برند و هر كس تكبر ورزد او را پست گردانند.
(4)
امام على (عليه السلام):
اذا تفقه الرفيع تواشع ؛(453)
انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، متواضع مى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
فى صفة المتقين -: ملبسهم الاقتصاد ومشيهم التواشع ؛(454)
در وصف پرهيزكاران -: لباسشان ميانه رويست و راه رفتن و رفتارشان متواظعانه است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
ان من التواضع اءن يرضى الرجل بالمجلس دون المجلس واءن يسلم على من يلقى واءن يترك المراء وان كان محقا ولايحب اءن يحمد على التقوى ؛(455)
از تواضع است كه انسان به پايين مجلس رضايت دهد، به هر كس بر مى خورد سلام كند، مجادله را رها كند اگر چه حق با او باشد و دوست نداشته باشد كه او را به پرهيزكارى بستايند.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاثة لايزيد الله بهن الا خيرا: التواضع لا يزيد الله به الا ارتفاعا وذل النفس لايزيد الله به الا عزا والتعفف لا يزيد الله به الاغنى ؛(456)
سه چيز است كه خداوند به سبب آنها جز بر خير و خوبى نمى افزايد: تواضع كه خداوند به سبب آن جز بلند مرتبگى نمى افزايد، شكسته نفسى كه خداوند به سبب آن جز عزت نمى افزايد و مناعت طبع كه خداوند به سبب آن جز بى نيازى نمى افزايد.
(8)
امام كاظم (عليه السلام):
ان الزرع ينبت فى السهل ولاينبت فى الصفا فكذلك الحكمة تعمر فى قلب المتواضع و لا تعمر فى قلب المتكبر الجبار، لان الله جعل التواضع آلة العقل و جعل التكبر من آلة الجهل ؛(457)
زراعت در زمين همواره مى رويد، نه بر سنگ سخت و چنين است كه حكمت ، در دل هاى متواضع جاى مى گيرد نه در دل هاى متكبر. خداوند متعال ، تواضع را وسيله عقل و تكبر را وسيله جهل قرار داده است .
(9)
امام رضا (عليه السلام):
التواضع درجات : منها اءن يعرف المرء قدر نفسه فينزلها منزلتها بقلب سليم ، لايحب اءن ياتى الى اءحد الا مثل مايوتى اليه ، ان راءى سئيئة دراءها بالحسنة ، كاظم الغيظ عاف عن الناس ، والله يحب المحسنين ؛(458)
تواضع درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه انسان اندازه خود را بشناسد و با طيب خاطر خود را در آن جايگاه قرار دهد، دوست داشته باشد با مردم همان گونه رفتار كند كه انتظار دارد با او رفتار كنند، اگر بدى ديد آن را با خوبى جواب دهد، خشم خود را فرو خورد و از مردم در گذرد، و خداوند نيكوكاران را دوست دارد.
(10)
امام على (عليه السلام):
من اءتى غنيا فتواضع له لغناه ذهب ثلثا دينه ؛(459)
هر كس در مقابل ثروتمند در مقابل ثروتش تواضع كند دو سوم دينش از بين برود.
47 - تكبر
(1)
امام صادق (عليه السلام):
الكبر اءن تغمص الناس و تسفه الحق ؛(460)
تكبر، اين است كه مردم را تحقير كنى و حق را خوار شمارى .
(2)
امام على (عليه السلام):
الحرص والكبر والحسد دواع الى التقحم فى الذنوب ؛(461)
حرص و كبر و حسادت ، انگيزه هاى فرورفتن در گناهانند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الا اخبركم باءهل النار؟ كل عتل جواظ مستكبر؛(462)
آيا شما را از اهل دوزخ آگاه نكنم ؟ هر درشتخوى خشن متكبر.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ما من اءحد يتيه الا من ذلة يجدها فى نفسه ؛(463)
هيچ كس نيست كه تكبر ورزد، مگر بر اثر خوارى و حقارتى است كه در خود مى بيند.
(5)
امام على (عليه السلام):
عجبت للمتكبر الذى كان بالامس نطفة ويكون غدا جيفة ؛(464)
در شگفتم از شخص متكبر، كه ديروز نطفه اى بود و فردا لاشه اى است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انه ليعجبنى اءن يحمل الرجل الشى ء فى يده يكون مهنئا لاهله يدفع به الكبر عن نفسه ؛(465)
براستى كه خوش دارم مرد با خوشحالى و افتخار چيزى را با دست خودش براى خانواده اش ببرد و بدين وسيله تكبر را از خود دور كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
فى صفة المتقين -: بعده عمن تباعدعنه زهد ونزاهة ودنوه ممن دنا منه لين ورحمة ليس تباعده بكبر و عظمة و لا دنوه بمكر وخديعة ؛(466)
در وصف پرهيزگاران ، مى فرمايد: اگر از كسى دورى مى كند، به خاطر دنيا گريزى و پاكدامنى است و اگر به كسى نزديك مى شود، از سر خوشخويى و مهربانى است ، نه دورى كردنش از روى تكبر و نخوت است و نه نزديك شدنش از روى مكر و فريب .
(8)
امام صادق (عليه السلام):
من ذهب يرى اءن له على الاخر فضلا فهو من المستكبرين ، (قال حفص ‍ بن غياث ): فقلت له انما يرى اءن له عليه فضلا بالعافية اذا رآه مرتكبا للمعاسى ، فقال : هيهات هيهات ! فلعله اءن يكون قد غفر له ما اءتى و اءنت موقوف محاسب اءما تلوت قصة سحرة موسى (عليه السلام)؛(467)
هر كس خودش را بهتر از ديگران بداند، او از متكبران است . حفص بن غياث مى گويد: عرض كردم : اگر گنهكارى را ببيند و به سبب بى گناهى و پاكدامنى خود، خويشتن را از او بهتر بداند چه ؟ فرمودند: هرگز هرگز! چه بسا كه او آمرزيده شود اما تو را براى حسابرسى نگه دارند، مگر داستان جادوگران و موسى (عليه السلام) را نخوانده اى ؟
(9)
امام على (عليه السلام):
وعن ذلك ما حرس الله عباده المومنين بالصلوات والزكوات ومجاهدة الصيام فى الايام المفروضات تسكينا الاطرافهم وتخشيعا لابصارهم وتذليلا لنفوسهم وتخفيضا لقلوبهم واذهابا للخيلاء عنهم ... انظروا الى ما فى هذه الافعال من قمع نواجم الفخر وقدع طوالع الكبر؛(468)
از اين جاست كه خداوند بندگان مومن خود را به وسيله نمازها و زكاتها و جديت در روزه دارى در روزهاى واجب ، نگهبانى مى كند، زيرا كه اين امور باعث آرام شدن اعضاء و جوارح و خشوع ديدگان و فروتنى جانها و خضوع دلها و بيرون راندن كبر و نخوت از وجود آنان مى شود... بنگريد، كه اين اعمال چگونه نمودهاى فخر فروشى را در هم مى شكند و آثار و نشانه هاى تكبر را مى زدايد!
(10)
امام حسن مجتبى (عليه السلام):
لما قيل له ان فيك كبرا-: كلا، الكبر لله وحده ولكن فى عزة ، قال الله تعالى : (ولله العزة ولرسوله وللمومنين )؛(469)
در پاسخ كسى كه به ايشان گفت : در وجود شما تكبر است ، فرمودند: هرگز، تكبر تنها از آن خداست . اما در وجود من ، عزت است . خداى متعال فرموده است : ((و عزت از آن خدا و پيامبر او و مومن است )).

[غریب آشنا]

48 - صبر
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصبر ثلاثة : صبر عند المصيبة ، وصبر على الطاعة وصبر عن المعصية ؛(470)
صبر سه نوع است : صبر در هنگام معصيت ، صبر بر طاعت و صبر بر ترك گناه .
(2)
امام على (عليه السلام):
الصبر ان يحتمل الرجل ما ينوبه ويكظم ما يغضبه ؛(471)
صبر آن است كه انسان گرفتارى و مصيبتى كه به او مى رسد تحمل كند و خشم خود را فرو خورد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
علامة الصابر فى ثلاث : اولها ان لا يكسل ، والثانية اءن لا يضجر، والثالثة اءن لا يشكو من ربه تعالى ؛ لانه اذا كسل فقد ضيع الحق ، واذا ضجر لم يود الشكر، واذا شكا من ربه عزوجل فقد عصاه ؛(472)
صبور سه نشانه دارد: اول آن كه سستى نمى كند، دوم آنكه افسرده و دلتنگ نمى شود و سوم آن كه از پروردگار خود شكوه نمى كند؛ زيرا اگر سستى كند، حق را ضايع كرده ، و اگر افسرده و دلتنگ باشد شكر نمى گذارد و اگر از پروردگارش شكوه كند او را معصيت كرده است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصبر اءربع شعب : الشوق ، والشفقة ، والزهادة ، والترقب ، فمن اشتاق الى الجنة سلا عن الشهوات ، و من اءشفق عن النار رجع عن المحرمات ، و من زهد فى الدنيا تهاون بالمصيبات ، و من ارتقب الموت سارع فى الخيرات ؛(473)
صبر چهار شعبه دارد: شوق ، ترس ، زهد و انتظار، هر كس شوق بهشت داشته باشد، از هوا و هوس دست مى كشد و هر كس از آتش بترسد، از حرام ها خود را نگه مى دارد و هر كس به دنيا بى اعتنا باشد، گرفتارى ها را به چيزى نگيرد و هر كس منتظر مرگ باشد، در كارهاى خير بكوشد.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاث من كن فيه جمع الله له خير الدنيا والاخرة : الرضا بالقضاء والصبر عند البلاء والدعاء عند الشدة والرخاء؛(474)
كسى كه سه خصلت در او باشد خداوند خير دنيا و آخرت را براى او فراهم مى كند: خشنودى به مقدرات ، صبر در بلا و دعا در سختى و راحتى .
(6)
امام كاظم (عليه السلام):
اسبر على طاعة الله ، واصبر عن معاصى الله ، فانما الدنيا ساعة ، فما مضى منها فليس تجدله سرورا و لا حزنا، وما لم يات منها فليس تعرفه ، فاصبر على تلك اساعة التى اءنت فيها فكانك قد اغتبطت ؛(475)
بر طاعت خدا صبر كن و بر ترك معاصى او شكيبا باش ؛ زيرا دنيا لحظه اى بيش نيست . آنچه گذشته جاى شادى و غم ندارد و از آنچه نيامده نيز خبر ندارى ، پس لحظه اى را كه در آن به سر مى برى ، صبور باش چنان كه گويى خوشبخت و خوشحالى .
(7)
امام على (عليه السلام):
فصبرا على دنيا تمر بلاوائها كليلة باءحلامها تنسلخ ؛(476)
در برابر دنيايى كه گرفتارى آن ، مانند خواب هاى پريشان شب مى گذرد شكيبا باش .
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان المعونة تاءتى من الله على قدر الموونة وان الصبر ياءتى من الله على قدر المصيبة ؛(477)
براستى كه كمك از جانب خداوند به اندازه هزينه مى رسد و صبر از جانب خداوند به اندازه گرفتارى مى آيد.
(9)
امام على (عليه السلام):
انك ان صبرت جرت عليك المقادير واءنت ماءجور، وان جزعت جرت عليك المقادير واءنت ماءزور؛(478)
اگر صبر كنى مقدرات الهى بر تو جارى خواهد شد و اجر خواهى برد و اگر بيتابى كنى باز هم مقدرات خداوند بر تو جارى مى شود و گناهكار خواهى بود.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اللهم ارزقنى ... الصبر على ما اءبليتنى ؛(479)
خدايا روزى كن مرا... صبر بر آنچه مرا بدان مى آزمايى .
49 - محبت
(1)
امام جواد (عليه السلام):
ثلاث خصال تجتلب بهن المحبة : الانصاف فى المعاشرة والمواساة فى الشدة والانطواع والرجوع الى قلب سليم ؛(480)
با سه خصلت ، محبت (ديگران ) به دست مى آيد: انصاف در معاشرت ، همدردى (با ديگران ) در سختى ها، و بازگشت به قلبى پاك .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير المومنين من كان ماءلفة للمومنين ولاخير فيمن لايالف ولايولف ؛(481)
بهترين مومنان كسى است كه با مومنان انس بگيرد و كسى كه انس نگيرد و انس نپذيرد، خير در او نيست .
(3)
امام على (عليه السلام):
النصح يثمر المحبة ؛(482)
خير خواهى محبت آور است .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله عزوجل ليرحم الرجل لشدة حبه لولده ؛(483)
خداوند عزوجل انسان را براى محبت بسيار به فرزندانش مورد رحمت خود قرار مى دهد.
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
القول الحسن يثرى المال وينمى الرزق وينسى فى الاجل و يحبب الى الاهل ويدخل الجبة ؛(484)
گفتار نيك ، ثروت را زياد و روزى را فراوان مى كند، مرگ را به تاخير مى اندازد، (انسان را) محبوب خانواده مى كند و به بهشت وارد مى نمايد.
(6)
امام على (عليه السلام):
من حسن ظنه بالناس حاز منهم المحبة ؛(485)
هر كس به مردم خوش گمان باشد، محبت آنان را به دست مى آورد.
(7)
امام على (عليه السلام):
عليكم بالسخاء و حسن الخلق فانهما يزيدان الرزق و يوجبان المحبة ؛(486)
سخاوتمند و خوش اخلاق باشيد زيرا اين دو روزى را زياد مى كنند و محبت آورند.
(8)
امام باقر (عليه السلام):
اعلم اءن الالف من الله والفرك من الشيطان ؛(487)
بدان كه ، انس و الفت گرفتن (با ديگران ) از خداوند و دشمنى از شيطان است .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تهادوا تزدادوا حبا؛(488)
به يكديگر هديه بدهيد تا محبت را در ميان خود بيفزاييد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
اللهم انى اساءلك الزين والزينة واءعوذ بك من الشين والشنان والمقت ؛(489)
خدايا از تو خوبى ، آراستگى و محبت را خواستارم و از بدى و دشمنى و كينه ، به تو پناه مى برم .
50 - كينه
(1)
امام على (عليه السلام):
الدنيا اءصغر واءحقر واءنزر من اءن تطاع فيها الاحقاد؛(490)
دنيا كوچكتر و حقيرتر و ناچيزتر از آن است كه در آن از كينه ها پيروى شود.
(2)
امام على (عليه السلام):
الغل يحبط الحسنات ؛(491)
كينه ، خوبى ها را نابود مى كند.
(3)
امام على (عليه السلام):
من اطرح الحقد استراح قلبه ولبه ؛(492)
هر كس كينه را از خود دور كند، قلب و عقلش آسوده گردند.
(4)
امام على (عليه السلام):
سبب الفتن الحقد؛(493)
علت فتنه ها و آشوب ها كينه توزى است .
(5)
امام حسين (عليه السلام):
ان شيعتنا من سلمت قلوبهم من كل غش وغل ودغل ؛(494)
بى گمان شيعيان ما دلهايشان از هر خيانت ، كينه ، و فريبكارى پاك است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تهادوا فانها تذهب بالضغائن ؛(495)
به يكديگر هديه بدهيد زيرا كينه ها را از بين مى برد.
(7)
امام على (عليه السلام):
احصد الشر من صدر غيرك بقلعه من صدرك ؛(496)
براى درو كردن بدى از سينه ديگران ، آن را از سينه خودت ريشه كن كن .
(8)
امام على (عليه السلام):
احتمل اءخاك على ما فيه ولاتكثر العتاب ، فانه يورث الضغينة ؛(497)
برادرت را با همان وضعى كه دارد تحمل كن و زياد سرزنش نكن ، زيرا اين كار كينه مى آورد.
(9)
امام على (عليه السلام):
عند الشدائد تذهب الاحقاد؛(498)
در هنگام سختى ها و گرفتارى ها كينه ها از بين مى رود.
(10)
امام هادى (عليه السلام):
العتاب مفتاح الثقال والعتاب خير من الحقد؛(499)
گلايه كردن كليد سرسنگينى و بهتر از كينه است .
51 - عزت
(1)
امام حسن عسكرى (عليه السلام):
ما ترك الحق عزيز الا ذل و لا اءخذبه ذليل الا عز؛(500)
هيچ عزيزى حق را ترك نكرد، مگر اين كه ذليل شد و هيچ ذليلى به حق عمل نكرد مگر اين كه عزيز شد.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله فوض الى المومن اموره كلها ولم يفوض اليه اءن يكون ذليلا اءما تسمع الله تعالى يقول : (ولله العزة ولرسوله وللمومنين )؟ فالمومن يكون عزيرا و لا يكون ذليلا قال : ان المومن اءعز من الجبل لان الجبل يستقل منه بالمعاول والمومن لا يستقل من دينه بشى ء؛(501)
خداوند اختيار همه كارها را به مومن داده اما اين اختيار را به او نداده است كه ذليل باشد. مگر نشنيده اى كه خداى تعالى مى فرمايد: ((عزت از آن خدا و رسولش و مومن است ))؟ پس ، مومن عزيز است و ذليل نيست . (در ادامه ) فرمودند: مومن از كوه محكم تر است ، زيرا از كوه با ضربات تيشه كم مى شود اما با هيچ وسيله اى از دين مومن نمى توان كاست .
(3)
امام على (عليه السلام):
اءلا انه من ينصف الناس من نفسه لم يزده الله الا عزا؛(502)
بدانيد كه هر كس با مردم منصفانه رفتار كند، خداوند جز برعزت او نيفزايد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ما من عبد كظم عيظا الا زاده الله عزوجل عزا فى الدنيا والاخرة ؛(503)
هيچ بنده اى خشم خود را فرو نخورد، مگر اين كه خداوند عزوجل بر عزت او در دنيا و آخرت افزود.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله تعالى يقول كل يوم : اءنا ربكم العزيز، فمن اءراد عز الدارين فليطع العزيز؛(504)
خداى تعالى هر روز مى فرمايد: من پروردگار عزيز شما هستم ، پس هر كس خواهان عزت دو جهان است بايد كه از خداى عزيز اطاعت كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
ثم اءنرل عليه الكتاب ... وعزا لاتهزم اءنصاره ...؛(505)
قرآنى كه بر پيامبر نازل شد... عزتى است كه هوادارانش شكست نمى خورند...
(7)
امام صادق (عليه السلام):
ثلاثه اقسم بالله اءنها الحق ما نقص مال من صدقه ولازكاة و لا ظلم اءحد بظلامة فقدر اءن يكافى بها فكظمها الا اءبد له الله مكانها عزا و لا فتح عبد على نفسه باب مساءلة الا فتح عليه باب فقر؛(506)
به خدا قسم سه چيز حق است : هيچ ثروتى بر اثر پرداخت صدقه و زكات كم نشده ، در حق هيچ كس ستمى نشد كه بتواند تلافى كند، اما خويشتندارى نمود مگر اينكه خداوند بجاى آن به او عزت بخشيد و هيچ بنده اى در خواهشى را به روى خود نگشود مگر اين كه درى از فقر به رويش باز شد.
(8)
امام سجاد (عليه السلام):
اللهم ... ذللنى بين يديك واءعزنى عند خلقك وضعنى اذا خلوت بك وارفعنى بين عبادك واءوغننى عمن هو غنى عنى وزدنى اليك فاقة وفقرا؛(507 )
خداوندا... مرا در پيشگاه خودت خوار و نزد خلقت عزيز فرما، مرا در خلوت با خودت پست و در ميان بندگانت سربلند گردان و از كسى كه از من بى نياز است ، بى نياز گران و بر نيازمندى و فقر من به خودت بيفزاى .
(9)
امام على (عليه السلام):
فرض الله ... الجهاد عزا للاسلام ؛(508)
خداوند... جهاد را براى عزت و سربلندى اسلام واجب فرمود.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
لايزال العز قليقا حتى ياءتى دارا قد استشعر اءهلها الياس مما فى اءيدى الناس فيوطنها؛(509)
عزت پيوسته بى قرارى مى كند تا آن كه به خانه اى در آيد كه اهل آن چشم طمع به دست مردم نداشته باشند و در آن جا مستقر مى شود.

[غریب آشنا]

52 - ذلت
(1)
امام على (عليه السلام):
من اعتز بغير الله اءهلكه العز؛(510)
هر كس به جز از خدا عزت بجويد آن عزت او را هلاك مى كند.
(2)ا
مام على (عليه السلام):
كل عزيز داخل تحت القدرة فذليل ؛(511)
هر عزيزى كه تحت قدرت و سلطه اى باشد ذليل است .
(3)
امام صادق (عليه السلام):
ترك الحقوق مذلة وان الرجل يحتاج الى اءن يتعرض فيها الكذب ؛(512)
ندادن حقوق (ديگران ) ذلت مى آورد و انسان در اين باره مجبور به دروغ گفتن مى شود.
(4)
امام حسين (عليه السلام):
ما اءهون الموت على سبيل نيل العز واحياء الحق ليس الموت فى سبيل العز الاحياة خالدة وليست الحياة مع الذل الا الموت الذى لاحياة معه ؛(513)
چه آسان است مرگى كه در راه رسيدن به عزت و احياى حق باشد، مرگ عزتمندانه جز زندگى جاويد و زندگى ذليلانه جز مرگ هميشگى نيست .
(5)
امام على (عليه السلام):
الناس من خوف الذل متعجلوا الذل ؛(514)
مردم از ترس ذلت به سوى ذلت مى شتابند.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
لا ينبغى للمومن اءن يذل نفسه (قال مفضل بن عمر:) قلت : بما يذل نفسه ؟ قال : يدخل فيما يعتذر منه ؛(515)
سزاوار نيست كه مومن خود را خوار سازد - مفضل بن عمر مى گويد: - پرسيدم چگونه خود را خوار مى كند؟ فرمودند: دست به كارى زند كه موجب عذر خواهى شود.
(7)
امام على (عليه السلام):
المنية و لا الدنية والتقلل و لا التوسل ؛(516)
مرگ آرى اما پستى و خوارى هرگز، به اندك ساختن آرى اما دست سوى اين و آن دراز كردن هرگز.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءقر بالذل طائعا فليس منا اءهل البيت ؛(517)
هر كس آزادانه ذلت را بپذيرد از ما خاندان نيست .
(9)
امام على (عليه السلام):
رضى (ب ) الذل من كشف (عن ) ضره ؛(518)
كسى كه از گرفتارى خود پرده بردارد، به خوارى تن داده است .
(10)
امام على (عليه السلام):
الصدق عز والجهل ذل ؛(519)
راستى عزت است و نادانى ذلت .
53 - غيرت
(1)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله غيور و يحب كل غيور و لغيرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها؛(520)
خداوند با غيرت است و مردان غيور را دوست دارد و از همين رو، زشتى ها را چه آشكار و چه پنهان حرام كرده است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الغيرة من الايمان والميذاء من النفاق ؛(521)
غيرت از ايمان است و بى بندوبارى از نفاق .
(3)
امام على (عليه السلام):
... اياك والتغاير فى غير موضع غيرة فان ذلك يدعو الصحيحة الى السقم والبريئة الى الريب ...؛(522)
از غيرت نابجا بپرهيزيد زيرا اين كار، زن درستكار را به انحراف و زن پاكدامن را به ترديد مى كشاند.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله تعالى ليبغض الرجل يدخل عليه فى بيته فلايقاتل ؛(523)
خداى متعال ، بى گمان نفرت دارد از مردى كه به زور وارد خانه اش شوند و او نجنگد.
(5)
امام على (عليه السلام):
عفته (الرجل ) على قدر غيرته ؛(524)
پاكدامنى مرد به اندازه غيرت اوست .
(6)
امام على (عليه السلام):
غيرة المومن بالله سبحانه ؛(525)
غيرت مومن به خاطر خداوند سبحان است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كان ابراهيم اءبى غيورا واءنا اءغير منه واءرغم الله اءنف من لايغار من المومنين ؛(526)
پدرم ابراهيم با غيرت بود و من با غيرت تر از اويم . خدابينى مومنى را كه غيرت ندارد، به خاك مى مالد.
(8)
امام على (عليه السلام):
على قدر الحمية تكون الغيرة ؛(527)
غيرت به اندازه تعصب و ننگ داشتن بستگى دارد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا وان الله حرم الحرام وحد الحدود و ما اءحد اءغير من الله ومن غيرته حرم الفواحش ؛(528)
بدانيد كه خدا حرام را ممنوع فرموده و حدود آن را مشخص كرده است و احدى غيرتمندتر از خدا نيست و از غيرت اوست كه زشتى ها را حرام فرموده است .
(10)
امام على (عليه السلام):
اءلم يبلغنى عن نسائكم اءنهن يزاحمن العلوج الاسواق اءلا تغارون ؟ من لم يغر فلا خير فيه ؛(529)
به من خبر رسيده كه زنانتان در بازار تنه شان به تنه مردان بى ايمان و لاابالى مى خورد آيا غيرت نداريد؟! كسى كه غيرت ندارد خيرى در او نيست .
54 - همت
(1)
امام على (عليه السلام):
الشرف بالهمم العالية لا بالرمم البالية ؛(530)
شرافت به همت هاى بلند است نه به استخوان هاى پوسيده .
(2)
امام على (عليه السلام):
الفعل الجميل ينبى عن علو الهمة ؛(531)
كردار زيبا از بلندى همت خبر مى دهد.
(3)
امام على (عليه السلام):
الطاعة همة الاكياس ، المعصية همة الارجاس ؛(532)
فرمانبرى از خداوند همت زيركانه است . نافرمانى از خدا همت پليدانه است .
(4)
امام على (عليه السلام):
اءشرف الهمم رعاية الذمام ؛(533)
شريف ترين همت ها نگهدارى حق و حرمت ها و رعايت عهد و پيمان هاست .
(5)
امام على (عليه السلام):
الكف عما فى اءيدى الناس عفة و كبر همة ؛(534)
طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است ، (نشان ) عزت نفس و بلند همتى است .
(6)
امام على (عليه السلام):
من شرف الهمة لزوم القناعة ؛(535)
پايبندى به قناعت ، از والايى همت است .
(7)
امام على (عليه السلام):
اقصر همتك على ما يلزمك و لا تخض فيما لا يعنيك ؛(536)
همت خود را صرف چيزهايى كن كه به آن نياز دارى و آنچه را به كار تو نمى آيد پى گيرى مكن .
(8)
امام على (عليه السلام):
نعوذ بالله من المطامع الدنية والهمم الغير المرضية ؛(537)
به خدا پناه مى برم از مطامع پست و همت ها و خواسته هاى ناپسند.
(9)
امام على (عليه السلام):
ان سمت همتك لاصلاح الناس فابداء بنفسك ، فان تعاطيك صلاح غيرك و اءنت فاسد اءكبر العيب ؛(538)
اگر همت والاى اصلاح مردم را در سردارى ، از خودت آغاز كن ، زيرا پرداختن تو به اصلاح ديگران ، در حالى كه خود فاسد باشى بزرگترين عيب است .
(10)
امام على (عليه السلام):
ما اءبعد الخير ممن همته بطنه وفرجه ؛(539)
چه دور است خير و خوبى از كسى كه هم و غمش شمك و شرمگاه اوست .
55 - روانشناسى
(1)
امام على (عليه السلام):
الناس كالشجر شرابه واحد وثمره مختلف ؛(540)
مردم همانند درختانند كه آبشان يكى است و ميوه هايشان گوناگون .
(2)
امام على (عليه السلام):
الناس الى اءشكالهم اءميل ؛(541)
مردم به همانند خود، بيشتر تمايل دارند.
(3)
امام صادق (عليه السلام):
النوم راحة للجسد والنطق راحة للروح و السكوت راحة للعقل ؛(542)
خواب ، آرام بخش جسم است ، سخن گفتن آسايش روح است و سكوت ، سبب راحتى عقل است .
(4)
امام على (عليه السلام):
ان للقلوب شهوة و كراهة واقبالا وادبار فاتوها من اقبالها وشهوتا، فان القلب اذا اكره عمى ؛(543)
دلها را حالت خواستن و ناخواستن و روى آوردن و پشت كردن است . از راه خواسته ها و تمايلات سراغ قلبها برويد، چرا كه اگر دل را به كار مجبور نكنيد كور مى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
من لم يحسن ظنه استوحش من كل اءحد؛(544)
آن كس كه گمان خود را نيكو نسازد (و بدبين باشد) از هر كسى وحشت مى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
الناس اءعداء ماجهلوا؛(545)
مردم ، با آنچه نمى دانند دشمن اند.
(7)
امام على (عليه السلام):
خوافى الاخلاق تكشفها المعاشرة ؛(546)
خصلت ها و اخلاق پنهان را، معاشرت آشكار مى سازد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
رجلا يساءل ابا عبد الله (عليه السلام) فقال : الرجل يقول اءودك ، فكيف اءعلم اءنه يودنى ؟ فقال : امتحن قلبك ، فان كنت توده فانه يودك ؛(547)
شخصى از امام صادق (عليه السلام) پرسيد: گاهى به من گفته مى شود: دوستت دارم . از كجا بدانم كه (راست مى گويد و) دوستم دارد؟ حضرت فرمودند: قلب خودت را بيازماى ، پس اگر تو او را دوست دارى ، بدان كه او نيز تو را دوست دارد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
بموت النفس تكون حياة القلب و بحياة القلب البلوغ الى الاستقامة ؛(548)
زير پا گذاشتن هوا و هوس ، دل را زنده مى كند و زنده دلى ، سبب استقامت است .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من ساء خلقه عذب نفسه ؛(549)
هر كس بد اخلاق باشد، خودش را شكنجه و آزار مى دهد.
56 - زبان
(1)
امام على (عليه السلام):
ان فى الانسان عشر خصال يظهرها لسانه : شاهد يخبر عن الضمير و حاكم يفصل بين الخطاب وناطق يردبه الجواب وشافع يدرك به الحاجة وواصف يعرف به الاشياء و اءمير ياءمر بالحسن وواعظ ينهى عن القبيح ومعز تسكن به الاحزان و حاضر تجلى به الضغائن ومونق تلتذ به الاسماع ؛(550)
در انسان ده خصلت وجود دارد كه زبان او آنها را آشكار مى سازد، زبان گواهى است كه از درون خبر مى دهد. گويايى است كه بوسيله آن به پرسش ها پاسخ داده مى شود. واسطه اى است كه با آن مشكل برطرف مى شود. وصف كننده اى است كه با آن اشياء شناخته مى شود. فرماندهى است كه به نيكى فرمان مى دهد. اندرزگويى است كه از زشتى باز مى دارد. تسليت دهنده اى است كه غمها به آن تسكين مى يابد. حاضرى است كه به وسيله آن كينه ها برطرف مى شود و دلربايى است كه گوشها بوسيله آن لذت مى برند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من كان يومن بالله واليوم الاخر فليقل خيرا اءو ليسكت ؛(551)
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، بايد سخن خير بگويد يا سكوت نمايد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
جمال الرجل فصاحة لسانه ؛(552)
زيبايى مرد به شيوايى زبان اوست .
(4)
امام باقر (عليه السلام):
ان هذا اللسان مفتاح كل خير وشر فينبغى للمومن اءن يختم على لسانه كما يختم على ذهبه وفضته ؛(553)
براستى كه اين زبان كليد همه خوبيها و بديهاست پس سزاوار است كه مومن بر زبان خود مهر زند، همان گونه كه بر (كيسه ) طلا و نقره خود مهر مى زند.
(5)
امام على (عليه السلام):
ما اءضمر اءحد شيئا الا ظهر فى فلتات لسانه وصفحات وجهه ؛(554)
هيچ كس چيزى را در دل پنهان نداشت ، جز اين كه در لغزش هاى زبان و خطوط چهره او آشكار شد.
(6)
امام سجاد (عليه السلام):
حق اللسان اكرامه عن الخنى وتعويده الخير وترك الفضول التى لا فائدة لها والبر بالناس و حسن القول فيهم ؛(555)
حق زبان ، دور داشتن آن از زشت گويى ، عادت دادنش به خير و خوبى ، ترك گفتار بى فايده و نيكى به مردم و خوشگويى درباره آنان است .
(7)
امام على (عليه السلام):
اللسان سبع ان خلى عنه عقر؛(556)
زبان ، درنده اى است كه اگر رها شود، گاز مى گيرد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
اذا اءراد الله بعبد خزيا اءجرى فضيحته على لسانه ؛(557)
هر گاه خداوند بخواهد بنده اى را رسوا كند، از طريق زبانش او را رسوا مى كند.
(9)
امام سجاد (عليه السلام):
ان لسان ابن آدم يشرف كل يوم على جوارحه فيقول : كيف اءصبحتم ؟ فيقولون : بخير ان تركتنا! ويقولون : الله الله فينا! ويناشدونه ويقولون : انما نثاب بك ونعاقب بك ؛(558)
زبان آدميزاد، هر روز به اعضاى او نزديك مى شود و مى گويد: چگونه ايد؟ آنها مى گويند: اگر تو ما را به خودمان واگذارى ، خوب هستيم و مى گويند: از خدا بترس و كارى به ما نداشته باش : و او را سوگند مى دهند و مى گويند: ما فقط به واسطه تو پاداش مى يابيم و به واسطه تو، مجازات مى شويم .
(10)
امام على (عليه السلام):
احبس لسانك قبل اءن يطيل حبسك ويردى نفسك فلا شى ء اءولى بطول سجن من لسان يعدل عن الصواب و يتسرع الى الجواب ؛(559)
پيش از آنكه زبانت تو را به زندان طولانى و هلاكت در افكند، او را زندانى كن ، زيرا هيچ چيز به اندازه زبانى كه از جاده ثواب منحرف مى شود و به جواب دادن مى شتابد، سزاوار زندانى شدن دراز مدت نيست .

[غریب آشنا]

57 - غيبت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءتدرون ما الغيبة ؟ قالوا: الله و رسوله اءعلم ، قال : ذكرك اءخاك بما يكره قيل : اءراءيت ان كان فى اءخى ما اءقول ؟ قال : ان كان فيه ما تقول فقد اغتبته وان لم يكن فيه ما تقول فقد بهته ؛(560)
آيا مى دانيد غيبت چيست ؟ عرض كردند: خدا و پيامبر او بهتر مى داند فرمودند: اين كه از برادرت چيزى بگويى كه دوست ندارد. عرض شد: اگر آنچه مى گويم در برادرم بود چه ؟ فرمودند: اگر آنچه مى گويى در او باشد، غيبتش كرده اى و اگر آنچه مى گويى در او نباشد، به او تهمت زنده اى .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اغتاب مسلما اءو مسلمة لم يقبل الله صلاته ولاصيامه اءربعين يوما وليلة الا اءن يغفر له صاحبه ؛(561)
هر كس از مرد يا زن مسلمانى غيبت كند، خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نپذيرد مگر اين كه غيبت شونده او را ببخشد.
(3)
امام صادق (عليه السلام):
الغيبة اءن تقول فى اءخيك ما ستره الله عليه واءما الامر الظاهر فيه مثل الحدة والعجلة فلا؛(562)
غيبت آن است كه درباره برادرت چيزى بگويى كه خداوند آن را پوشيده نگه داشته است ، اما (گفتن ) خصلتهاى آشكارى چون تندخويى و شتابزدگى غيبت نيست .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
اذا جاهر الفاسق بفسقه فلا حرمة له و لا غيبة ؛(563)
هر گاه شخص فاسق و گنهكار آشكارا گناه كند، نه حرمتى دارد و نه غيبتى .
(5)
امام على (عليه السلام):
السامع للغيبة كالمغتاب ؛(564)
شنونده غيبت ، مانند غيبت كننده است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كفارة الاغتياب اءن تستغفر لمن اغتبته ؛(565)
كفاره غيبت اين است كه براى شخصى كه از او غيبت كرده اى آمرزش ‍ بطلبى .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا وقع فى الرجل و اءنت فى ملا، فكن للرجل ناصرا وللقوم زاجرا وقم عنهم ؛(566)
اگر در ميان جمعى بودى و از كسى غيبت شد، او را يارى كن و آن جمع را از غيبت كردن بازدار و از ميانشان برخيز و برو.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الغيبة اسرع فى دين الرجل المسلم من الاكلة فى جوفه ؛(567)
غيبت كردن در (نابودى ) دين مسلمان موثرتر از خوره در درون اوست .
(9)
امام باقر (عليه السلام):
من اغتيب عنده اءخوه المومن فنصره واءعانه نصره الله فى الدنيا والاخرة و من اغتيب عنده اءخوه المومن فلم ينصر (و لم يعنه ) ولم يدفع عنه وهو يقدر على نصرته وعونه الاخفضه الله فى الدنيا و الاخرة ؛(568)
كسى كه در حضور او از برادر مومنش غيبت شود و او به ياريش برخيزد، خداوند در دنيا و آخرت او را يارى دهد و كسى كه در حضور او از برادر مومنش غيبت شود و او - با آن كه مى تواند ياريش كند - به يارى او برنخيزد و از وى دفاع نكند، خداوند او را در دنيا و آخرت پست گرداند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يوتى باءحد يوم القيامة يوقف بين يدى الله ويدفع اليه كتابه فلايرى حسناته فيقول : الهى ، ليس هذا كتابى فانى لااءرى فيها طاعتى ؟! فيقال له : ان ربك لايضل ولاينسى ذهب عملك باغتياب الناس ثم يوتى بآخر ويدفع اليه كتابه فيرى فيه طاعات كثيرة فيقول : الهى ما هذا كتابى فانى ما عملت هذه الطاعات فيقال : لان فلانا اغتابك فدفعت حسناته اليك ؛(569)
روز قيامت فردى را مى آوردند و در پيشگاه خداوند نگه مى دارند و كارنامه اش را به او مى دهند، اما حسنات خود را در آن نمى بيند، عرض ‍ مى كند: الهى ! اين كارنامه من نيست ! زيرا من در آن طاعات خود را نمى بينم به او گفته مى شود: پروردگار تو نه خطا مى كند و نه فراموش . عمل تو به سبب غيبت كردن از مردم بر باد رفت . سپس مرد ديگرى را مى آورند و كارنامه اش را به او مى دهند. در آن طاعت بسيارى را مشاهده مى كند. عرض مى كند: الهى ! اين كارنامه من نيست ! زيرا من اين طاعات را به جا نياورده ام ! گفته مى شود: فلانى از تو غيبت كرد و من حسنات او را به تو دادم .
58 - سلام
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان اءولى الناس بالله و برسوله من بدا بالسلام ؛(570)
نزديكترين مردم به خدا و رسول او كسى است كه آغازگر سلام باشد.
(2)
امام على (عليه السلام):
السلام سبعون حسنة تسعة وستون للمبتدى وواحدة للراد؛(571)
سلام هفتاد ثواب دارد كه شصت و نه تاى آن براى سلام كننده است و يكى براى جواب دهنده .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يسلم الصغير على الكبير، ويسلم الواحد على الاثنين ، ويسلم القليل على الكثير، ويسلم الراكب على الماشى ، ويسلم المار على القائم ، ويسلم القائم على القاعد؛(572)
كوچك به بزرگ سلام كند و يك نفر به دو نفر و عده كمتر به عده بيشتر و سواره به پياده و رهگذر به ايستاده و ايستاده به نشسته .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
اسلام قبل الكلام ؛(573)
نخست سلام ، سپس كلام .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
البادى بالسلام برى ء من الكبر؛(574)
سلام كننده ، از تكبر به دور است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خمس لا ادعهن حتى الممات ... والتسليم على الصبيان لتكون سنة من بعدى ؛(575)
پنچ چيز است كه تا زنده ام رهايش نمى كنم ... و سلام كردن به كودكان تا بعد از من سنت شود.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفش السلام يكثر خير بيتك ؛(576)
سلام را رواج ده تا خير و بركت خانه ات زياد شود.
(8)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله يحب اطعام الطعام وافشاء السلام ؛(577)
خداوند غذا دادن و به همه سلام كردن را دوست دارد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان من موجبات المغفرة بذل السلام وحسن الكلام ؛(578)
يكى از موجبات مغفرت ، سلام كردن و سخن نيكو گفتن است .
(10)
امام باقر (عليه السلام):
فى قول الله عزوجل : (فاذا دخلتم بيوتا فسلموا على اءنفسكم ) هو تسليم الرجل على اهل البيت حين يدخل ، ثم يردون عليه ، فهو سلامكم على اءنفسكم ؛(579)
درباره آيه ((هر گاه وارد خانه هايى شديد به خودتان سلام كنيد)) فرمود: منظور سلام كردن مرد به اهل خانه است در هنگام وارد شدن به آن و جواب دادن اهل خانه به او. پس ، اين سلام شماست به خود شما.
59 - شوخى
(1)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله عزوجل يحب المداعب فى الجماعة بلا رفث ؛(580)
خداوند عزوجل دوست دارد كسى را كه در ميان جمع شوخى كند به شرط آن كه ناسزا نگويد.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انى اءمزح و لا اءقول الا حقا؛(581)
من شوخى مى كنم ، اما جز حق نمى گويم .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
المومن دعب لعب والمنافق قطب غضب ؛(582)
مومن شوخ و شنگ است و منافق اخمو و عصبانى .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءتت امراءة عجوز الى النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) فقال لاتدخل الجنة عجوز، فبكت ، فقال : انك لست يومئذ بعجوز، قال الله تعالى : (انا اءنشاءناهن انشاء فجعلناهن اءبكارا)؛(583)
پير زنى نزد پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) آمد. حضرت به او فرمودند: پير به بهشت نمى رود. پيرزن گريست . حضرت فرمودند: تو در آن روز پير نخواهى بود. خداى متعال مى فرمايد: ((ما آنان را آفرينش ‍ نوينى بخشيديم و همه را دوشيزه قرار داديم )).
(5)
امام كاظم (عليه السلام):
ان رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) كان ياءتيه الاعرابى فيهدى له الهدية ، ثم يقول مكانه : اءعطينا ثمن هديتنا فيضحك رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) و كان اذا اغتم يقول : ما فعل الاعرابى ؟! ليته اءتانا؛(584)
باديه نشينى بود كه نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مى آمد و براى آن حضرت هديه مى آورد و همان جا مى گفت : پول هديه ما را بده و رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) مى خنديدند. آن حضرت هر گاه اندوهگين مى شدند، مى فرمودند، آن باديه نشين چه شد؟ كاش نزد ما مى آمد.
(6)
امام على (عليه السلام):
كثر المزاح تذهب البهاء وتوجب الشحناء؛(585)
شوخى زياد، ارج و احترام را مى برد و موجب دشمنى مى شود.
(7)
امام على (عليه السلام):
من كثر مزاحه استجهل ؛(586)
هر كس زياد شوخى كند، نادان شمرده مى شود.
(8)
امام على (عليه السلام):
رب هزل عاد جدا؛(587)
چه بسا شوخى اى كه جدى مى شود.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا يبلغ العبد صريح الايمان حتى يدع المزاح والكذب ويدع المراء وان كان محقا؛(588)
بنده به ايمان ناب نرسد، مگر آن كه شوخى و دروغ را ترك گويد و مجادله (بگومگو) را رها كند، هر چند حق با او باشد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
اذا اءحببت رجلا فلا تمازحه ولاتماره ؛(589)
هر گاه كسى را دوست داشتى ، با او نه شوخى كن نه مجادله .
60 - حلال
(1)
فى الحديث القدسى :
يا اءحمد ان العبادة عشرة اءجراء: تسعة منها طلب الحلال فاذا طيبت مطعمك ومشربك فاءنت فى حفظى و كنفى ؛(590)
در حديث قدسى آمده است كه خداوند مى فرمايد: اى احمد همانا عبادت ده جزء است كه نه جزء آن طلب روزى حلال است ، پس چون خوراكى و نوشيدنى خود را پاك كردى در پناه و حمايت من هستى .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
طلب الحلال واجب على كل مسلم ؛(591)
كسب در آمد حلال ، بر هر مسلمانى واجب است .
(3)
امام على (عليه السلام):
ان العبد ليحرم نفسه الرزق الحلال بترك الصبر، و لا يزاد على ما قدر له ؛(592)
بنده به سبب بى صبرى ، خودش را از روزى حلال محروم مى كند و بيشتر از روزى مقدر هم نصيبش نمى شود.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
الفضل بن اءبى قرة : دخلنا على اءبى عبدالله (عليه السلام) وهو يعمل فى حائط له فقلنا: جعلنا الله فداك : دعنا نعمل لك اءو تعمله الغلمان ، قال : لادعونى فانى اءشتهى اءن يرانى الله عزوجل اءعمل بيدى واءطلب الحلال فى اءذى نفسى ؛(593)

[غریب آشنا]

فضل بن ابى قره : خدمت امام صادق (عليه السلام) كه در باغش مشغول كار بود رسيدم و عرض كردم : خدا ما را فداى شما كند، اجازه بدهيد ما برايتان كار كنيم يا غلامان اين كار را انجام دهند. حضرت فرمودند: نه ، مرا به حال خود بگذاريد، زيرا دوست دارم خداوند عزوجل مرا در حال كار كردن و زحمت كشيدن براى كسب روزى حلال ببيند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حق الولد على والده ... اءن لايرزقه الا طيبا؛(594)
حق فرزند بر پدرش اين است كه ... جز از راه حلال ، روزى او را تامين نكند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على من اءكل صفادينه ، ورق قلبه ، ودمعت عيناه من خشية الله تعالى ولم يكن لدعوته حجاب ؛(595)
اى على هر كس حلال بخورد، دينش صفا مى يابد، رقت قلب پيدا مى كند، چشمانش از ترس خداوند متعال پر اشك مى شود و براى (استجابت ) دعايش مانعى نمى باشد.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
الغلام ... يتعلم الحلال و الحرام سبع سنين ؛(596)
فرزند... را در هفت سال سوم (از چهارده سالگى به بعد) حلال و حرام ياد دهيد.
(8)
امام باقر (عليه السلام):
والله لحديث تصيبه من صادق فى حلال و حرام خير لك مما طلعت عليه الشمس حتى تغرب ؛(597)
به خدا قسم اگر از شخصى راستگو حديثى درباره حلال و حرام بشنوى ؛ از آنچه كه آفتاب براى آن طلوع و غروب مى كند براى تو بهتر است .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لا خير فى من لا يحب جمع المال من حلال فيكف به وجهه ويقضى به دينه ؛(598)
خيرى در آن كس نيست كه دوست ندارد از راه حلال مالى بدست آورد كه آبرويش را حفظ و قرضش را با آن ادا نمايد.
(10)
امام على (عليه السلام):
من يكتسب مالا من غير حله يصرفه فى غير حقه ؛(599)
هر كس مالى را از راه غير حلال بدست آورد، آن را در راه غير حق مصرف خواهد نمود.
61 - حرام
(1)
امام على (عليه السلام):
ما نهى الله سبحانه عن شى ء الا واءغنى عنه ؛(600)
خداى سبحان انسان را از هيچ چيزى نهى نفرموده جز آن كه او را از آن بى نياز كرده است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءعرض عن محرم اءبد الله به عبادة تسره ؛(601)
هر كس از حرام دورى كند، خداوند به جاى آن عبادتى كه او را شاد كند نصيبش مى گرداند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
العبادة مع اءكل الحرام كالبناء على الرمل - وقيل : على الماء؛(602)
عبادت با خوردن حرام همانند ساختن بنايى است بر روى شن ((و به قولى : بر روى آب )).
(4)
امام صادق (عليه السلام):
كسب الحرام يبين فى الذرية ؛(603)
در آمد حرام (اثرش ) در فرزندان آشكار مى شود.
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
و اءما حق يدك فاءن لا تبسطها الى ما لايحل لك فتنال بما تبسطها اليه من الله العقوبة فى الاجل ومن الناس بلسان الائمة فى العاجل ...؛(604)
حق دست اين است كه آن را به حرام نگشايى كه آن مايه كيفر خدا در قيامت و سرزنش مردم در دنياست ...
(6)
ابوالحسن (عليه السلام) (امام كاظم (عليه السلام)):
يا داود ان الحرام لاينمى وان نمى لايبارك له فيه وما اءنفقه لم يوجر عليه وما خلفه كان زاده الى الناز؛(605)
اى داود! مال حرام رشد نمى كند و اگر هم رشد كند براى صاحبش بركت ندارد و اگر از آن چيزى انفاق كند پاداشى نخواهد ديد و آنچه پس از خود بر جاى گزارد، ره توشه او به سوى دوزخ است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءصاب مالا من مهاوش اذهبه الله فى نهابر؛(606)
هر كس مالى از حرام بدست آورد، خداوند در حوادث سخت آن را از بين مى برد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من كسب مالا من غير حله اءفقره الله ؛(607)
هر كس از حرام مالى به دست آورد، خداوند به فقر مبتلايش خواهد نمود.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءكل الحلال اءربعين يوما نور الله قلبه . وقال ان لله ملكا ينادى على بيت المقدس كل ليلة من اءكل حراما لم يقبل الله منه صرفا و لا عدلا والصرف النافلة والعدل الفريضة ؛(608)
هر كس چهل روز حلال بخورد، خداوند قلبش را نورانى فرمايد. و فرمودند: خداى را فرشته اى است در بيت المقدس كه هر شب ندا مى دهد هر كس حرام خورد خداوند كار مستحب و واجبى را از او قبول نمى كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لايقدر رجل على حرام ثم يدعه ليس به الا مخافة الله الا اءبد له الله فى عاجل الدنيا قبل الاخرة ما هو خير له من ذلك ؛(609)
هر كس بتواند كار حرامى انجام دهد و آن را فقط از ترس خدا فرو گزارد، خداوند در همين دنيا، پيش از آخرت بهتر از آن را به او عوض ‍ مى دهد.
62 - روزى
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير الرزق مايكفى ؛(610)
بهترين روزى آن است كه انسان را كفايت كند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءكل من كد يده حلالا فتح له اءبواب الجنة يدخل من اءيها شاء؛(611)
هر كس از دسترنج حلال خود روزى خورد، درهاى بهشت به روى او گشوده مى شود تا از هر كدام كه بخواهد وارد شود.
(3)
امام على (عليه السلام):
اعلموا اءن وان ضعفت حيلته ، و وهنت مكيدته اءنه لن ينقص مما قدر الله له ، و ان قوى فى شدة الحيلة و قوة المكيدة اءنه لن يزاد على ما قدر الله له ؛(612)
بدانيد كه آنچه خداوند براى بنده مقدر كرده است ، بى كم و كاست به او مى رسد هر چند در چاره انديشى و پيدا كردن راه هاى كسب روزى ناتوان باشد و نيز بيش از آنچه خداوند برايش مقدر كرده به او نرسد، هر چند بسيار زرنگ و چاره انديش باشد.
(4)
امام باقر (عليه السلام):
ليس من نفس الا وقد فرض الله لها رزقها حلالا ياءتيها فى عافية ، وعرض لها بالحرام من وجه آخر، فان هى تناولت من الحرام شيئا قاصها به من الحلال الذى فرض الله لها، وعند الله سواهما فضل كبير؛(613)
خداوند براى هر كس روزى حلالى مقرر داشته كه به سلامت به او خواهد رسيد. از سوى ديگر روزى حرام نيز روزى او قرار داده است كه اگر انسان روزى خود را از آن حرام به دست آورد خداوند در عوض روزى حلالى را كه براى او مقدر كرده است از او باز خواهد داشت و غير از اين دو روزى (حلال و حرام ) روزى هاى فراوان ديگرى نيز نزد خداوند هست .
(5)
امام باقر (عليه السلام):
اللهم ارزقنى رزقا حلالا يكفينى ولاترزقنى رزقا يطغينى و لا تبتلينى بفقر اءشقى به مضيقاء على ...؛(614)
خدايا روزى كن مرا رزق حلالى كه كفايتم كند و روزى مكن آن رزقى كه به سركشى ام كشاند و مرا به فقرى گرفتار نساز كه در تنگنايم قرار دهد وبدبخت شوم .
(6)
امام حسن (عليه السلام):
فان الرزق مقسوم واستعمال الحرص استعمال الماثم ؛(615)
روزى قسمت شده است و حرص زدن سبب مبتلا شدن به گناهان مى شود.
(7)
امام على (عليه السلام):
اذا اءلطاءت الارزاق عليك فاستغفر الله يوسع عليك فيها؛(616)
هر گاه در روزى تو تاءخير و تنگى پديد آمد، آمرزش بخواه تا روزى را بر تو فراخ گرداند.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
فى قوله تعالى (ويرزقه من حيث لا يحتسب ) اءى يبارك فيما آتاه ؛(617)
درباره آيه ((و او را از جايى كه گمانش را نمى برد روزى مى دهد)) فرمود: يعنى به آنچه كه عطايش فرموده است بركت و فزونى مى بخشد.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من رضى بما رزقه الله قرت عينه ؛(618)
هر كس به آنچه خداوند روزى اش كرده راضى باشد، خوش و خرم بماند.
(10)
امام باقر (عليه السلام):
ان العبد ليذنب الذنب فيزوى عنه الرزق ؛(619)
بنده گناه مى كند و به سبب آن روزى از او گرفته مى شود.
63 - افزايش روزى
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءحب اءن يمد له فى عمره واءن يزاد فى رزقه فليبر والديه وليصل رحمة ؛(620)
هر كس دوست دارد كه عمرش طولانى و روزيش زياد شود به پدر و مادر خود نيكى كند و صله رحم نمايد.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
من حسن بره فى اءهل بيته زيد فى رزقه ؛(621)
هر كس به شايستگى در حق خانواده اش نيكى كند، روزيش زياد مى شود.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اربع تزيد الرزق : حسن الخلق وحسن الجوار و كف الاذى وقلة الضجر؛(622)
چهار چيز روزى را زياد مى كند: خوش اخلاقى ، خوشرفتارى با همسايه ، اذيت نكردن و كم بى تابى كردن .
(4)
امام صادق (عليه السلام):
من حسنت نيته زيد فى رزقه ؛(623)
نيت خوب داشتن روزى را زياد مى كند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
استنزلوا الرزق بالصدقة والبكور مبارك يزيد فى جميع النعم خصوصا فى الرزق ... وطيب الكلام يزيد فى الرزق ؛(624)
با صدقه دادن روزى را فرود آوريد، سحر خيزى بركت آور است و همه نعمت ها، مخصوصا روزى را زياد مى كند و خوش زبانى (هم ) روزى را زياد مى كند.
(6)
امام على (عليه السلام):
مواساة الاخ فى الله عزوجل يزيد فى الرزق والبكور فى طلب الرزق يزيد فى الرزق والاستغفار يزيد فى الرزق واستعمال الامانة يزيد فى الرزق وقول الحق يزيد فى الرزق ؛(625)
همدردى و يارى نمودن برادر (دينى ) روزى را زياد مى كند، سحر خيزى در طلب روزى ، استغفار، امانت دارى ، و حق گويى روزى را زياد مى كند.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
البر يزيد فى الرزق ؛(626)
نيكوكارى روزى را زياد مى كند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لما قيل له : احب اءن يوسع على فى الرزق ؟ -: دم على الطهارة يوسع عليك فى الرزق ؛(627)
به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) عرض شد: دوست دارم روزيم زياد شود، فرمودند پيوسته با وضو باش .
(9)
امام على (عليه السلام):
العسر يفسد الاخلاق ، التسهل يدر الارزاق ؛(628)
سختگيرى ، اخلاق را تباه مى كند، آسان گيرى روزى ها را سرازير مى كند.
(10)
امام على (عليه السلام):
ترك الحرص يزيد فى الرزق وشكر المنعم يزيد فى الرزق واحتناب اليمين الكاذبة يزيد فى الرزق ؛(629)
حرص نورزيدن روزى را زياد مى كند، شكر نعمت و دورى نمودن از قسم دروغ روزى را زياد مى كند.