مقدمه:
از آن جا که احداث بام سبز در برنامه ریزی شهری بیشتر شهرهای پیشرفته جهان به صورت یک دستورالعمل اجرایی در ساختمان سازیدرآمده است، لزوم استفاده از انرژی های پاک وتوجه به محیط زیست و ساکنان آن در گستره زمانی نامحدو د ضروری به نظر می رسد. امروزدر آلمان بطور تخمینی 10 % از خانه ها دارای بام سبزند. درشهر توکیو برنامه توکیو 2000 در آوریل 2001 وارد عمل شد ، در این برنامه فضای قابل استفاده ساختمان های جدید با متراژ بیش از 1000 متر مربع باید دارای 20 % فضای سبز باشند. بام سبز در برنامه ریزی شهری شمال آمریکا در جاهایی مثل شیکاگو، پرتلند ، اورگن و تورنتو کانادا موثر بوده و در نظر گرفته می شود. در شیکاگوجایی که 20000 فوت مربع بام سبزدر بالای شهرداری آن قرارگرفته قانون ذخیره سازی انرژی شیکاگو در سال 2002 تصویب شد و مقرر گردید ساختمان سازی جدید باید دارای بام سبز یا بام انعکاسی باشد. درونکوور افزایش جمعیت افزایش ناپایداری در دو زمینه مصرف انرژی و فاضلاب است و متخصصین تشخیص داده اند که تکنولوژی بام سبز به حل این دو موضوع کمک خواهد نمود.
باتوجه به اثرات زیست محیطی وتنوع گونه های جاندار بام سبز موجب تاثیرات مثبت نسبت به محیط می شود. کاهش آلودگی ناشی از فاضلاب واقزایش میزان اکسیژن لازم برای انسان از دیگر اثرات مثبت بام سبز محسوب می شود. ازآن جا که پیشینیان در طول زمان از ویژگیهای این نوع بام بهره جسته اند، استفاده از آن در محیط شهری ضمن جذب سر وصدا وخنک سازی باکاهش مصرف انرژی همراه است. ساکنین بام سبز با تولید مواد غذایی گیاهی با نثبیت خاک یک سیستم پایدار را ایجادمی کند. جستجو وسرمایه گذاری در تکنولوژی بام سبزمهمترین روشی است که به شهر های ما اجازه رشد و توسعه با اطمینان از حفاظت و ادامه حیات بشر و محیط می دهد. به نظر می رسد که زمان آن رسیده است که ایران نیز در مقیاس کلان شهرهایی چون تهران بایستی در این راستا گامی بردارد.
پیشینه بام باغ:
بام سبز هزاران سال پیش در باغ های معلق بابل گزارش شده و پس از آن صدها سال پیش بویژه در اروپا ی غربی بکار می رفته ، اما هنوزنحوه تشکیل آن دراقلیم های محلی به خوبی شناخته شده نیست.
تعریف بام باغ:
بام باغ که بام سبز، بام گیاهی وبام زیستی نیزنامیده می شود، یک سیستم سبک وزن مهندسی سازاست که رشد گیاه را در بام میسر ساخته ودرعین حال ازبام محفاظت می کند.
درحالیکه بام باغ تکیه بر گلدان های سنگین و باغبان دارد، سیستم های باغ سبز مجموعه وسیعی از زندگی گیاهی می باشند. بام سبز نه تنها سطحی است که با رنگ سبز پوشیده شده بلکه یک سطح زنده ازگیاهان رویشی در لایه خاک در بالای بام است. یک لایه خاک کم عمق یا ضخیم همراه باپوشش لایة زیرتر خاک که در بخش مواد به آن اشاره خواهد شد درپوستة بام پخش شده اند .گاه این پوشش همراه با محافظ ریشه ای واغلب با یک لایه زهکشی درزیرآن همراه است و گونه های گیاهان مقاوم در برابر خشکی درآن رشد می یابند.
معمولا سدوم ( گل ناز ) در پوشش گیاهی بام های گسترده انتخاب می گردد. این مسئله موجب شکل دهی حصیر پوشش جالبی از گلها می شود که چشم انداز آن با فصل ها تغییر می یابد . پوشش گیاهی سقف به هیچ وجه پوسته ضد آب آنرا نابود نمی سازد. در واقع این پوشش از صدمات اشعة ماورای بنفش که دائما روی آن می تابد محافظت می کند.
وقتی که دربارة بام سبز صحبت می شود تمایزی بین بام های سبز گسترده و متمرکز وجود دارد یک بام گسترده یک لایة نازک خاک و گیاهان مقاوم خشکی را دارد و اغلب نیاز به کمی نگهداری است و حتی هیچ نوع نگهداری لازم ندارد . تنها محدودیت آن،انتخاب گیاهان است یک بام سبز متمرکز لایة خاک ضخیم تری دارد و شبیه باغ معمولی است با درختان و بوته ها و البته نیاز به نگهداری نظیر یک باغ دارد و فقط باید روی سقف هایی بنا شوند که بتواند بار سنگین را تحمل کنند .
استفاده از پوشش گیاهی روی بام یک اختراع جدید نیست. بام های چمنی یک تکنیک ساختمان سازی متعارف و سنتی در بسیاری از نقاط ا ست. هر چند در دهة اخیر روش های جدیدی به دلیل نیازمندی هایی که امروزه در شهرها داریم توسعه یافته است . تفاوت بین یک بام سبز جدید و یک بام سبز چمنی سنتی قابل توجه است و این مربوط به تفاوت اهداف و مواد بکار رفته و در دسترس می شود . هدف اصلی در گذشته استفاده از چمن به منظور عایق بندی و حذف لایه آب بندی بود که اغلب با پوست درختان غان صورت می گرفت . امروزه اساسا هدف محیطی – اقتصادی و دررابطه با بهبود مدیریت اصلاح فاضلاب سطحی ؛ سلامتی و زیبایی شناسی است .
بام سبز دارای فواید اختصاصی وعمومی بسیار است از آن جمله:
فواید اختصاصی شامل :
1 – فواید اقتصادی: کاهش هزینه های گرمایش و سرمایش و افزایش ارزش دارایی در کانادا یک خانه یک طبقه ای با بام علفی و پوشش خاک 9/3 اینچ مورد مطالعه قرار گرفت و نشان داده شد که بام سبز موجب کاهش 25 % انرژی سرمایش در تابستان شده است .
- حفاظت از پوسته بام: بام سبز می تواند طول عمر پوسته بام رااز طریق حفاظت در مقابل اشعه فوق بنفش ودر پی آن انبساط وانقباض ناشی از نوسانات حرارتی افزایش دهد. بیشتربام ها هر 15 تا 20 سال باید جایگزین شوند بعضی بام های سبز درآلمان تا 40 سال بدون نیاز به هیچ تعویضی عمر کرده اند.
- عایق صوتی : بام پوشیده با خاک وگیاهان می تواند عایق صوتی باشد.
- فضاهای مطبوع و تفریحی: بام سبز فضاهای طبیعی و زیبایی برای تفریح فراهم می سلزد.
- تولید غذا: یک بام سبز با طراحی خوب می تواند دارای گیاهان وسبزیجات رایج درباغ سنتی باشد . یک هتل درونکوور کانادا سبزیجات خود را روی بام سبزپرورش داده وبا این روش درهزینه غذای آشپز خانه خود 30000 دلار در سال صرفه جویی کرده است .
فواید عمومی شامل :
1 – کاهش اثرات جزایر گرمایی شهرها: اصطلاح اثر جزیره گرمایی به اختلاف حرارت بین شهر و حومه آن اتلاق می شود. این اختلاف حتی می تواند تا 10 درجه بین شهر و حومه آن باشد. بام سبز با اثر جزیره گرمایی با افزایش پوشش گیاهی که به چشم انداز شهر اضافه شده مقابله می کند. گیاهان محیط اطراف خود رااز طریق چرخه طبیعی تبخیر - تعرق خنک می سازند.
مراکز شهری
2- حفاظت از فاضلاب: فاضلاب مسئله جدی آلودگی آب است . بام سبز75 % از بارش یک اینچی باران را دریافت می کند . بام سبز بار بیش از حد سیستم های مجاری فاضلاب راآرام می سازد . یک کانال از از پشت بام به مجاری فاضلاب موجب جاری شدن فاضلاب روی پیاده رو می شودکه در بالای خود ذرات خطرناک را حمل می کند . در طی بارش شدید بیشتر شهرها مجازی فاضلاب خود را با مجاری فاضلاب خانگی وصل می کنند و به این ترتیب بار فاضلاب بیشتر می شودکه این عمل موجب افزایش فشار برتاسیسات گندزدایی خواهد بود می شود. عدم ترمیم مجاری فاضلاب آبراه های شهررا بی اثر خواهد کرد .
3 – اصلاح کیفیت آب بام سبز با جذب دی اکسید کربن و تولید اکسیژن موجب تصفیه هوا می شود . فقط 1/5 متر مربع علف سبز نبریده ( زنده ) اکسیژن کافی سالانه یک شخص را فراهم می سازد. یک متر مربع ( 10.76 فوت مربع) از بام سبز علفی می تواند 2/0 کیلوگرم از ذرات معلق هوا را در سال حذف نماید.
4 - ذخیره انرژی: نقش ابزاری دیگر بام سبز توانایی کاهش حرارت اطراف شهرها است دمای کم در ماه های تابستان موجب کاهش تقاضای الکتریسیته می شود. در طی ماه های زمستان بام سبز می تواندعایق مهمی باشد وکاهش تقاضای انرژی گرمایی را فراهم نماید .