وقتی آشتی با تهران اجتناب ناپذیر است

[javad jan]

ایران به هیچ وجه به فکر دست شستن از برنامه هسته‌ای‌اش نیست برای این که خوب می‌داند به کمک این پرونده می‌تواند بسیاری از نگرانی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی‌اش را رفع کند و به کمک آن نظام اسلامی خود را از هر گونه تحرکات امریکایی مصون نگه دارد.

کسی باور نمی کرد که دور اخیر مذاکرات بین المللی با ایران در آلماتی پیشرفتی حقیقی داشته باشد. اما با این حال باز هم بعید نیست که مذاکرات به نتیجه خاصی نرسد با وجود این که 1+5 (چین، فرانسه، روسیه، بریتانیا، ایالات متحده امریکا به علاوه آلمان) به میزبانی قزاقستان پذیرفته اند که امتیازهایی به سود ایران بدهند.

تا کنون روشن شده است که سلسله تحریم های سختی که امریکا با هدف توقف برنامه هسته ای ایران متوجه این کشور کرده، حداقل تا الآن غیر واقعی بوده اند. و علی رغم این که امریکا تلاش کرد ایران را منزوی کند و جامعه جهانی را علیه آن بسیج کند، تهران تا کنون توانسته است دستاوردهای استراتژیک بسیاری از قبل کمک کشورهایی نظیر چین، روسیه، هند، سوریه و ونزوئلا به دست آورد، مساله ای که به ایران کمک کرد تا بتواند در برابر فشارهای غرب مقاومت کند. و موضوعی که بیش از همه اهمیت دارد این است که هر چه امریکا تلاش کرد فشارهای بیشتری را متوجه ایران کند حتی اگر این تحریم های نقص هایی هم داشته اند، ایران توانست بیش از پیش در برابر طرح های امریکا مقاومت کند و صلابت بیشتری از خود نشان دهد.

می توان گفت که هم پیمانی های بین المللی ایران در حال حاضر در معرض مشکلات بسیاری قرار دارد. وضعیت سوریه به عنوان مهمترین هم پیمان منطقه ای ایران در سایه فشارهای میدانی ای که به بشار اسد می آید و فشارهای بین المللی ای که به سوریه وارد آمده است، در وضعیت چندان قابل اطمینانی نیست و هم پیمانی اش با ونزوئلا یکی از بزرگ ترین هم پیمانان ایران نیز به دلیل درگذشت چاوز معلوم نیست به کجا خواهد انجامید. اما به رغم وجود این مشکلات روسیه و چین بیشترین اصرار را برای تساهل در تعامل با ایران دارند که دقیقا به همین دلیل در برابر مواضع اروپا و ایالات متحده امریکا، از زمان انتشار گزارش آژانس در نوامبر 2011 تا کنون ایستاده اند. در عین حال در حالی که غرب و در راس آنها ایالات متحده امریکا همه تلاش خود را می کنند تا با هدف توقف برنامه هسته ای ایران شدیدترین تحریم ها را متوجه این کشور کنند، روسیه و چین بر این باور هستند که از این پرونده می توانند به مثابه فرصتی برای رقابت بیشتر با ایالات متحده امریکا استفاده کنند.

[javad jan]

واقعیت این است که مشترکات مصالح ایران و چین بیشتر اقتصادی است. بازرگانی دو جانبه میان دو کشور بالغ بر چهل میلیارد دلار در سال است، چین نه تنها بیشترین وارد کننده نفت ایران محسوب می شود بلکه یک سرمایه گذار کلان در ایران – با سرمایه گذاری ای بین 40 تا یک صد میلیارد دلار – در بخش های انرژی و حمل و نقل است. این صحیح است که چین نمی تواند بیش از حد در برابر فشارهای ایالات متحده مقاومت کند و به مخالفت شدید به نفع برنامه هسته ای ایران بپردازد، چرا که در این میان رابطه اش با عربستان، بزرگ ترین صادر کننده نفت به این کشور نیز در معرض تهدید قرار خواهد گرفت اما به رغم آن چین نیز خود را ملزم می داند که در چارچوب الزاماتی که شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران در نظر گرفته است، رفتار کند اگر چه رفتارهای یک جانبه غرب علیه ایران را نیز رد کرده است.

واقعیت این است که مصالح اقتصادی روسیه با ایران چندان گسترده نیست، چرا که تجارت دو جانبه میان دو کشور بیش از 5 میلیارد دلار در سال نیست. اما از توانایی های ایران در ایجاد مشکلات و سختی ها داخلی علیه خود به خوبی آگاه است، به ویژه که می داند که ایران می تواند میان شهروندان مسلمان در روسیه تاثیر بگذارد و آنها را علیه مسکو تحریک کند. در همین راستا امریکا هزینه های سرسام آوری که کرملین انتظار برآورده کردنش را از واشنگتن داشت، رد کرده است، اگر چه قوانینی درباره حقوق بشر روسیه در کنگره امریکا به تصویب رسیده و پذیرفته است که به قوانین دست و پاگیر به جا مانده از دوران جنگ سرد در روابط تجاری میان روسیه و امریکا پایان دهد و از خیر استقرار سپر دفاع موشکی در خاک اروپا بگذرد، در مقابل روسیه همچنان از ایران حمایت می کند و در پرونده پر تنشی مثل سوریه در کنار بشار اسد ایتساده است.

در این میان امریکا برای حمله به ایران نیز مشکلات متعددی دارد، در این میان عده ای از تصمیم گیران همچنان معتقدند که باید با ایران به عنوان عامل مهم ثبات منطقه ای و جهانی تعامل کرد. مثلا هندی ها که اگر چه از پیشروی ایران در برنامه هسته ای اش نگران هستند به خصوص که معتقدند به این ترتیب وزنه اسلام گرایان در منطقه سنگین خواهد شد و این به ضرر مصالحشان تمام می شود اما معتقدند که نباید با ایران از راه های خصمانه برخورد کرد بلکه باید آن را به منافع پرسود کشاند تا بتوان ایران را به همکاری در پرونده های مختلف منطقه ای و جهانی ترغیب کرد. علاوه بر آن همکاری های اقتصادی ایران و هند به هندی ها اجازه نمی دهد که به سادگی از خیر معاملات بازرگانی شان با ایران بگذرند. تجارت دو جانبه دو طرف بالغ بر 14 میلیارد دلار است، بیشتر پالایشگاه نفتی هند فقط با نفت ایران کار می کنند و این مساله نقشی استراتژیک برای این کشور دارد.

[javad jan]

علاوه بر آن هند به ایران به عنوان یک جایگزین بازرگانی و تامین کننده انرژی در منطقه در برابر پاکستان، رقیبه دیرینه خود نیاز دارد. به خصوص که دقیقا نمی داند در صورت عقب نشینی امریکا از افغانستان در سال 2014 چه اتفاقاتی خواهد افتاد. در نتیجه می توان گفت که سیاست های هند نیز به نوعی منعکس کننده سیاست های چین است که تحریم های الزام آور را پذیرفته ولی از اعمال محدودیت های مالی غربی علیه ایران سر باز زده است. در عین حال هند تلاش دارد تا میان واردات نفت خود از ایران با میزان واردات نفتش از هند موازنه ایجاد کند.

این صحیح است که تحریم های شدید علیه ایران طرفداران بسیاری پیدا کرد اما نباید فراموش کرد که در این صورت ایران به انزوا کشیده شده اصرار بیشتری برای تکمیل برنامه هسته ای اش خواهد داشت. اگر امریکا توانست به عراق به سادگی حمله کند برای این بود که بغداد به سرعت از برنامه هسته ای اش دست کشید و هیچ گونه سلاح کشتار جمعی در اختیار نداشت. دقیقا همان سیاستی که معمر قذافی پیش گرفت و از برنامه هسته ای اش دست کشید و این مساله باعث شد تا پیمان آتلانتیک شمالی به قصد سرنگونی او به لیبی حمله کند.

در حالی که در سیاست کاملا متضاد این دو کشور عربی، کره شمالی استراتژی پیشبرد برنامه هسته ای اش را دنبال کرده و تا کنون نیز موفق بوده است. ایران به هیچ وجه به فکر دست شستن از برنامه هسته ای اش نیست برای این که خوب می داند به کمک این پرونده می تواند بسیاری از نگرانی های منطقه ای و بین المللی اش را رفع کند و به کمک آن نظام اسلامی خود را از هر گونه تحرکات امریکایی مصون نگه دارد. این حقیقتی است که امریکایی ها به خوبی از آن آگاه هستند و در راستای حل مشکلات منطقه ای شان که این روزها بیش از پیش گریبانشان را گرفته، نباید چندان غیرمحتمل بدانیم که سرانجام واشنگتن قدرت هسته ای ایران را به رسمیت بشناسد و از معادله سیاسی کهنه خود در برابر تهران دست بشوید.