ترجمه حرفه‌ای فیلم؛ موضوعی چالش برانگیز



ترجمه حرفه‌ای فیلم، در کشور موضوعی است که با وجود گسترش فیلم های زیر زمینی به موضوعی چالش بر انگیز تبدیل شده است.

ترجمه فیلم های خارجی، به زبان فارسی در سال های اخیر حساسیت های زیادی بر انگیخته است. شاید مهم ترین دلیل این موضوع، رواج تکنولوژی های تکثیر فیلم در کشور است. انتشار زیرزمینی فیلم، معمولا با سرعت و بدون تعهد خاصی در کشور انجام می گیرد. به طوری که فیلم هایی با زیر نویس غیر حرفه ای و بسیار بد، این روزها دیگر برای همه ما طبیعی شده است.

اما در سوی دیگر ماجرا، اخیرا ترجمه فیلم هایی که در نهادهای رسمی ترجمه می شوند نیز این روزها کیفیت سابق را ندارند. برخی از کارشناسان، معتقدند ویراستاری ترجمه فیلم به خصوص در صدا و سیما در سال های اخیر هم به خوبی و روانی پیش نیست.

برای بررسی ترجمه فیلم، به سراغ مترجمان سازمان صدا و سیما و همچنین کارشناسان زبان انگلیسی رفتیم. چکیده نظر کارشناسان در پی خواهد آمد.

چرا ترجمه فیلم تخصص ویژه می خواهد؟

امیرهوشنگ زند، مترجم و دوبلور، دوبله فیلم را تخصصی مستقل از ترجمه متون کتبی دانست. وی گفت: صرف داشتن مدرک زبان خارجی برای ترجمه کافی نیست. مترجم فیلم باید به سینما علاقه مند و آگاه باشد. در واقع این کار نیاز به علاقه شخصی و پیگیری و ممارست مترجمان دارد.

این هنرمند، مترجم های جذب شده در شبکه های ویدیئویی را حرفه ای توصیف کرد و گفت: خوشبختانه اتفاق های خوبی این روزها در شبکه نمایش خانگی می افتد. البته پیش از این نیز مترجمان خوبی داشتیم. اما در یکی دو سال اخیر مترجمان جوانی هم وارد شده اند که کار های قابل قبولی ارائه می دهند.

زند، در ادامه سخنش با ابراز تاسف از بی توجهی برخی از این شرکت ها به اهمیت ترجمه گفت: بسیار متاسفم که در برخی از شبکه های ویدئویی، مترجمانی جذب شده اند که برای این کار هیچ تخصصی ندارند و تنها به واسطه اعتماد به نفس کاذبشان این کار سخت را به عهده گرفته اند. به تازگی با یکی از موارد از نزدیک برخورد داشته ام.

حسین شایگان مترجم با سابقه سازمان صدا و سیما نیز در این باره گفت: وسعت هر زبان به اندازه جغرافیای آن است. زبان فارسی علاوه بر ایران در چند کشور همسایه گویشور بومی دارد. زبانی با چنین وسعتی را نمی توان صرف شش ماه حضور در ایران و یا آموزش آکادمیک آن آموخت و در ترجمه فیلم به کار برد. همین طور در مورد فیلم های خارجی هم نیاز هست که مترجم سال ها در کشور مبدا ترجمه زندگی کرده و با فرهنگ اصطلاحات آن آشنا باشد.

این مترجم همچنین، به تفاوت های ریز ترجمه برای دوبله و زیر نویس اشاره کرد و گفت: ترجمه برای دوبله و زیر نویس را دو تخصص کاملا متفاوت است. ترجمه دوبله باید با حرکت لب هماهنگ شود و این نیازمند تجربه مترجم است. اما در ترجمه برای زیر نویس، باید اصل خلاصه نویسی را رعایت کرد.

حامد اعتمادی، کارشناس زبان انگلیسی نیز در این باره توضیح داد: برای ترجمه صحیح یک فیلم، همکاری و تعامل میان کارشناسان زبان فارسی و انگلیسی با کارشناس سینما لازم است. گرد هم آیی هایی مانند جشنواره فیلم فجر، فرصت بسیار خوبی برای برپایی نشست و همکاری صمیمانه مترجمان کشور با اهالی سینما است. خیلی خوب است اگر برگزار کنندگان جشنواره فیلم فجر، این فرصت را مغتنم بشمارند و زمینه را برای همکاری حرفه ای تر و شناخت استعدادهای تازه در حوزه تخصصی ترجمه فیلم را شناسایی کنند.

اعتمادی بهترین مترجمان فیلم را افرادی دانست که تجربه زندگی در کشور های انگلیسی زبان را داشته اند و در این باره گفت: ایده آل ترین حالت برای ترجمه این است که مترجم به هر دو زبان مادری و زبان دوم مسلط باشد و با فرهنگ آن زبان ها مدت طولانی در ارتباط مستقیم بوده باشد.

فرزاد مازندرانی؛ کارشناس زبان انگلیسی نیز گفت: مترجم برای ترجمه فیلم، پیش از هرچیز نیاز به این دارد که فیلم و درونمایه آن را به خوبی درک کند. برای این کار او باید هم سینما را بشناسد و هم با فرهنگ کشوری که فیلم از آن ترجمه شده آشنا باشد. اما در ترجمه متون ادبی بیشتر اوقات همراه داشتن یک دیکشنری کافی است.

وی افزود: در متن های ادبی، مخاطب فرصت این را دارد که یک قسمت از داستان را بارها بخواند اما وقتی دیالوگ های فیلم نا مفهوم زیر نویس شود، بار ها عقب و جلو کردن، تماشای آن را برای مخاطب خالی از لطف می کند. به همین خاطر روند فیلم باید با میزان و مفهوم دیالوگ ها هماهنگ شود. به همین خاطر مترجم فیلم باید به زبان به روزتری مسلط باشد.

فرید درویش، مترجم مجموعه «هشدار برای کبری 11» نیز در این باره گفت: اگر یک مترجم ادبی نیاز به صد در صد اشراف بر زبان مبدا و مقصد داشته باشد، یک مترجم فیلم باید صد و بیست در صد اشراف به هر دو زبان داشته باشد. گاهی مترجمان فیلم در کشور، زبان خارجی را به خوبی می شناسند ولی زبان فارسی را به خوبی بلد نیستند. سال ها قبل سازمان برای رفع این کاستی جزوه های زبان فارسی را به مترجمان می داد که این از نظر بنده اقدام بسیار خوب و مؤثری بود.

کتایون واثقی، مترجم سازمان صدا و سیما نیز، خلاقیت را در کار ترجمه فیلم محدود دانست و توضیح داد: حس امانت داری به مترجم اجازه نمی دهد برخورد خلاقانه با متن فیلم داشته باشد. البته درباره اصطلاحات خاص و ضرب المثل ها، همچنین کلمات دو معنایی، معمولا مترجم برای شفاف شدن موضوع، چیزی را از خودش اضافه و یا کم می کند.

ناهید قهرمانی اما در این رابطه گفت: ترجمه فیلم از روی صدا و بدون در دست داشتن فیلمنامه و حتی زیر نویس نیاز به مهارت زیادی دارد. گوش مترجم بر اثر تکرار در شنیدن، مسلح می شود و می تواند دیالوگ و حتی لحن را دریافت کند.

او یکی از مهم ترین ویژگی های ترجمه فیلم را، انتقال حس دانست و گفت: علاوه بر مفهوم دیالوگ، باید با انتخاب واژه های مناسب حس را نیز به مخاطب منتقل کرد وگرنه ترجمه واژه به واژه کار دشواری نیست. به همین خاطر است که بسیاری از وقت ها، دقیقا همان جمله گفته شده در ترجمه انگلیسی را به فارسی بر نمی گردانیم.

پرتو مهتدی، مترجم جشنواره فیلم فجر نیز در رابطه با ویژگی های منحصر به فرد ترجمه فیلم نیز گفت: واژه هایی که بدون خواندن آن ها هم می شود فیلم را دنبال کرد را باید از متن زیرنویس حذف کرد. برای ترجمه فیلم های جشنواره همیشه شتابزدگی و فشردگی زمان وجود دارد. معمولا برای ترجمه هر فیلم برای پخش در بخش بین الملل بیش از سه روز فرصت نیست و این باعث می شود مترجمان جشنواره تمام توانشان را برای رعایت ایجاز به کار گیرند تا کار به جشنواره برسد.


ترجمه در موسسات خصوصی

امیر هوشنگ زند، مترجم های جذب شده در شبکه های ویدیئویی را حرفه ای توصیف کرد و گفت: خوشبختانه اتفاق های خوبی این روزها در شبکه نمایش خانگی می افتد. البته پیش از این نیز مترجمان خوبی داشتیم. اما در یکی دو سال اخیر مترجمان جوانی هم وارد شده اند که کار های قابل قبولی ارائه می دهند.

زند، در ادامه سخن خود با ابراز تاسف از بی توجهی برخی از این شرکت ها به اهمیت ترجمه گفت: بسیار متاسفم که در برخی از شبکه های ویدئویی، مترجمانی جذب شده اند که برای این کار هیچ تخصصی ندارند و تنها به واسطه اعتماد به نفس کاذبشان این کار سخت را به عهده گرفته اند. به تازگی با یکی از موارد از نزدیک برخورد داشته ام.

فریدون جیرانی نیز با بیان این که در برخی شبکه های ویدئویی دقت در ترجمه بیشتر از سازمان صدا و سیماست گفت: باید توجه کرد که آثار شاخص، نیاز به مترجمان حرفه ای تری دارند. این روزها نیز دیده می شود شبکه های خصوصی به دلیل این که با حجم زیاد دوبله و نیز شتابزدگی مواجه نیستند از میان آثار سینمایی و مترجمان، انتخاب های خوبی دارند. البته این مربوط شرکت های معتبری است که خودشان به سینما علاقه دارند و برخورد حرفه ای با آن دارند. البته این نکته را نیز نباید از نظر دوست داشت که ممیزی در رسانه های خصوصی و ویدئویی سهل گیرانه تر از رسانه ملی است و این دست مترجم را بازتر می گذارد.

جیرانی، در بخش دیگری از سخنش، تفاوت مترجمان جوان با مترجمان گذشته سینمای ایران را سطح سواد ادبی آن ها دانست و توضیح داد: مترجمان، در گذشته خود صاحب تالیفات ادبی بودند. به عنوان مثال ما نجف دریابندری را داریم که در سال های دهه پنجاه فیلم ها را از زبان انگلیسی ترجمه می کرد. این مترجم، خود مترجم آثار ادبی، متفکر و حتی نویسنده بود. تمام مترجمان قدیمی تلویزیون از دسته افراد آگاه و باسواد کشور بودند.

کارگردان فیلم سینمایی «من مادر هستم» در ادامه توضیح داد: امروز مترجمانی داریم که تنها از طریق دانستن زبان انگلیسی جذب این حرفه شده اند و نه به واسطه ترجمه کتاب و سابقه های ادبی دیگر. این افراد دارای تفکر ویژه ای نیستند.

شایگان اما با این نظرها موافق نبود. وی خاطر نشان کرد: بنابراین اظهار نظر بی رحمانه برخی مترجمان کشور، به نظرم چندان صحت ندارد و سازمان در سال های اخیر روند رو به رشدی را در این زمینه طی می کند. کار ترجمه در صدا و سیما ایده آل نیست ولی نمره قابل قبولی دارد. زیرا تمام شبکه ها کارهای نیازمند ترجمه خود را به شورا می فرستند و شورا نیز از میان بیش از هفتاد مترجم مختلف، فردی را که تخصصش نزدیک به موضوع فیلم باشد را انتخاب و معرفی می کند.

او انتقاد های وارد شده به شبکه نمایش خانگی را وارد دانست و گفت: این بخش هنوز افتتاح رسمی نشده و آثار مورد نظر آن از زیر نظر کارشناسان سازمان نمی گذرد. بنابراین باید برای بررسی عملکرد آن منتظر بود.

حامد اعتمادی نیز به ترجمه برای شبکه های بین المللی ایران اشاره کرد و گفت: گاهی ترجمه های زیر نویس در فیلم های ایرانی را می بینم. این زیر نویس های انگلیسی حرفه ای نیستند زیرا مترجم آن ها را با سیاست های ادبیات و فرهنگ فارسی ترجمه می کنند و نه فرهنگ انگلیسی. از طرفی باید زمان کافی برای ترجمه در اختیار مترجم قرار گیرد.