شاهنامه فردوسی بزرگ

[غریب آشنا]

فریدون نهاده دو دیده به راه

فریدون نهاده دو دیده به راه		سپاه و کلاه آرزومند شاه
چو هنگام برگشتن شاه بود		پدر زان سخن خود کی آگاه بود
همی شاه را تخت پیروزه ساخت		همی تاج را گوهر اندر شاخت
پذیره شدن را بیاراستند		می و رود و رامشگران خواستند
تبیره ببردند و پیل از درش		ببستند آذین به هر کشورش
به زین اندرون بود شاه و سپاه		یکی گرد تیره برآمد ز راه
هیونی برون آمد از تیره گرد		نشسته برو سوگواری به درد
خروشی برآورد دل سوگوار		یکی زر تابوتش اندر کنار
به تابوت زر اندرون پرنیان		نهاده سر ایرج اندر میان
ابا ناله و آه و با روی زرد		به پیش فریدون شد آن شوخ مرد
ز تابوت زر تخته برداشتند		که گفتار او خوار پنداشتند
ز تابوت چون پرنیان برکشید		سر ایرج آمد بریده پدید
بیافتاد ز اسپ آفریدون به خاک		سپه سر به سر جامه کردند چاک
سیه شد رخ و دیدگان شد سپید		که دیدن دگرگونه بودش امید
چو خسرو بران‌گونه آمد ز راه		چنین بازگشت از پذیره سپاه
دریده درفش و نگونسار کوس		رخ نامداران به رنگ آبنوس
تبیره سیه کرده و روی پیل		پراکنده بر تازی اسپانش نیل
پیاده سپهبد پیاده سپاه		پر از خاک سر برگرفتند راه
خروشیدن پهلوانان به درد		کنان گوشت تن را بران رادمرد
برین گونه گردد به ما بر سپهر		بخواهد ربودن چو بنمود چهر

مبر خود به مهر زمانه گمان		نه نیکو بود راستی در کمان
چو دشمنش گیری نمایدت مهر		و گر دوست خوانی نبینیش چهر
یکی پند گویم ترا من درست		دل از مهر گیتی ببایدت شست
سپه داغ دل شاه با های و هوی		سوی باغ ایرج نهادند روی
به روزی کجا جشن شاهان بدی		وزان پیشتر بزمگاهان بدی
فریدون سر شاه پور جوان		بیامد ببر برگرفته نوان
بر آن تخت شاهنشهی بنگرید		سر شاه را نزدر تاج دید
همان حوض شاهان و سرو سهی		درخت گلفشان و بید و بهی
تهی دید از آزادگان جشنگاه		به کیوان برآورده گرد سیاه
همی سوخت باغ و همی خست روی		همی ریخت اشک و همی کند موی
میان را بزناز خونین ببست		فکند آتش اندر سرای نشست
گلستانش برکند و سروان بسوخت		به یکبارگی چشم شادی بدوخت
نهاده سر ایرج اندر کنار		سر خویشتن کرد زی کردگار
همی گفت کای داور دادگر		بدین بی‌گنه کشته اندر نگر
به خنجر سرش کنده در پیش من		تنش خورده شیران آن انجمن
دل هر دو بیداد از آن سان بسوز		که هرگز نبینند جز تیره روز
به داغی جگرشان کنی آژده		که بخشایش آرد بریشان دده
همی خواهم از روشن کردگار		که چندان زمان یابم از روزگار
که از تخم ایرج یکی نامور		بیاید برین کین ببندد کمر
چو دیدم چنین زان سپس شایدم		اگر خاک بالا بپیمایدم

برین‌گونه بگریست چندان بزار		همی تاگیا رستش اندر کنار
زمین بستر و خاک بالین او		شده تیره روشن جهان‌بین او
در بار بسته گشاده زبان		همی گفت کای داور راستان
کس از تاجداران بدین‌سان نمرد		که مردست این نامبردار گرد
سرش را بریده به زار اهرمن		تنش را شده کام شیران کفن
خروشی به زاری و چشمی پرآب		ز هر دام و دد برده آرام و خواب
سراسر همه کشورش مرد و زن		به هر جای کرده یکی انجمن
همه دیده پرآب و دل پر ز خون		نشسته به تیمار و گرم اندرون
همه جامه کرده کبود و سیاه		نشسته به اندوه در سوگ شاه
چه مایه چنین روز بگذاشتند		همه زندگی مرگ پنداشتند

[غریب آشنا]

به سلم و به تور آمد این آگهی

به سلم و به تور آمد این آگهی		که شد روشن آن تخت شاهنشهی
دل هر دو بیدادگر پر نهیب		که اختر همی رفت سوی نشیب
نشستند هر دو به اندیشگان		شده تیره روز جفاپیشگان
یکایک بران رایشان شد درست		کزان روی شان چاره بایست جست
که سوی فریدون فرستند کس		به پوزش کجا چاره این بود بس
بجستند از آن انجمن هردوان		یکی پاک دل مرد چیره‌زبان
بدان مرد باهوش و با رای و شرم		بگفتند با لابه بسیار گرم
در گنج خاور گشادند باز		بدیدند هول نشیب از فراز
ز گنج گهر تاج زر خواستند		همی پشت پیلان بیاراستند
به گردونه‌ها بر چه مشک و عبیر		چه دیبا و دینار و خز و حریر
ابا پیل گردونکش و رنگ و بوی		ز خاور به ایران نهادند روی
هر آنکس که بد بر در شهریار		یکایک فرستادشان یادگار
چو پردخته‌شان شد دل از خواسته		فرستاده آمد برآراسته
بدادند نزد فریدون پیام		نخست از جهاندار بردند نام
که جاوید باد آفریدون گرد		همه فرهی ایزد او را سپرد
سرش سبز باد و تنش ارجمند		منش برگذشته ز چرخ بلند
بدان کان دو بدخواه بیدادگر		پر از آب دیده ز شرم پدر
پشیمان شده داغ دل بر گناه		همی سوی پوزش نمایند راه
چه گفتند دانندگان خرد		که هر کس که بد کرد کیفر برد
بماند به تیمار و دل پر ز درد		چو ما مانده‌ایم ای شه رادمرد

نوشته چنین بودمان از بوش		به رسم بوش اندر آمد روش
هژبر جهانسوز و نر اژدها		ز دام قضا هم نیابد رها
و دیگر که فرمان ناپاک دیو		ببرد دل از ترس کیهان خدیو
به ما بر چنین خیره شد رای بد		که مغز دو فرزند شد جای بد
همی چشم داریم از آن تاجور		که بخشایش آرد به ما بر مگر
اگر چه بزرگست ما را گناه		به بی‌دانشی برنهد پیشگاه
و دیگر بهانه سپهر بلند		که گاهی پناهست و گاهی گزند
سوم دیو کاندر میان چون نوند		میان بسته دارد ز بهر گزند
اگر پادشا را سر از کین ما		شود پاک و روشن شود دین ما
منوچهر را با سپاه گران		فرستد به نزدیک خواهشگران
بدان تا چو بنده به پیشش به پای		بباشیم جاوید و اینست رای
مگر کان درختی کزین کین برست		به آب دو دیده توانیم شست
بپوییم تا آب و رنجش دهیم		چو تازه شود تاج و گنجش دهیم
فرستاده آمد دلی پر سخن		سخن را نه سر بود پیدا نه بن
اباپیل و با گنج و با خواسته		به درگاه شاه آمد آراسته
به شاه آفریدون رسید آگهی		بفرمود تا تخت شاهنشهی
به دیبای چینی بیاراستند		کلاه کیانی بپیراستند
نشست از بر تخت پیروزه شاه		چو سرو سهی بر سرش گرد ماه
ابا تاج و با طوق و باگوشوار		چنان چون بود در خور شهریار
خجسته منوچهر بر دست شاه		نشسته نهاده به سر بر کلاه

به زرین عمود و به زرین کمر		زمین کرده خورشیدگون سر به سر
دو رویه بزرگان کشیده رده		سراپای یکسر به زر آژده
به یک دست بربسته شیر و پلنگ		به دست دگر ژنده پیلان جنگ
برون شد ز درگاه شاپور گرد		فرستاده‌ی سلم را پیش برد
فرستاده چون دید درگاه شاه		پیاده دوان اندر آمد ز راه
چو نزدیک شاه آفریدون رسید		سر و تخت و تاج بلندش بدید
ز بالا فرو برد سر پیش اوی		همی بر زمین بر بمالید روی
گرانمایه شاه جهان کدخدای		به کرسی زرین ورا کرد جای
فرستاده بر شاه کرد آفرین		که ای نازش تاج و تخت و نگین
زمین گلشن از پایه‌ی تخت تست		زمان روشن از مایه‌ی بخت تست
همه بنده‌ی خاک پای توایم		همه پاک زنده به رای توایم
پیام دو خونی به گفتن گرفت		همه راستیها نهفتن گرفت
گشاده زبان مرد بسیار هوش		بدو داده شاه جهاندار گوش
ز کردار بد پوزش آراستن		منوچهر را نزد خود خواستن
میان بستن او را بسان رهی		سپردن بدو تاج و تخت مهی
خریدن ازو باز خون پدر		بدینار و دیبا و تاج و کمر
فرستاده گفت و سپهبد شنید		مر آن بند را پاسخ آمد کلید
چو بشنید شاه جهان کدخدای		پیام دو فرزند ناپاک رای
یکایک بمرد گرانمایه گفت		که خورشید را چون توانی نهفت
نهان دل آن دو مرد پلید		ز خورشید روشن‌تر آمد پدید

شنیدم همه هر چه گفتی سخن		نگه کن که پاسخ چه یابی ز بن
بگو آن دو بی‌شرم ناپاک را		دو بیداد و بد مهر و ناباک را
که گفتار خیره نیرزد به چیز		ازین در سخن خود نرانیم نیز
اگر بر منوچهرتان مهر خاست		تن ایرج نامورتان کجاست
که کام دد و دام بودش نهفت		سرش را یکی تنگ تابوت جفت
کنون چون ز ایرج بپرداختید		به کین منوچهر بر ساختید
نبینید رویش مگر با سپاه		ز پولاد بر سر نهاده کلاه
ابا گرز و با کاویانی درفش		زمین کرده از سم اسپان بنفش
سپهدار چون قارون رزم زن		چو شاپور و نستوه شمشیر زن
به یک دست شیدوش جنگی به پای		چو شیروی شیراوژن رهنمای
چو سام نریمان و سرو یمن		به پیش سپاه اندرون رای زن
درختی که از کین ایرج برست		به خون برگ و بارش بخواهیم شست
از آن تاکنون کین اوکس نخواست		که پشت زمانه ندیدیم راست
نه خوب آمدی با دو فرزند خویش		کجا جنگ را کردمی دست پیش
کنون زان درختی که دشمن بکند		برومند شاخی برآمد بلند
بیاید کنون چون هژبر ژیان		به کین پدر تنگ بسته میان
فرستاده آن هول گفتار دید		نشست منوچهر سالار دید
بپژمرد و برخاست لرزان ز جای		هم آنگه به زین اندر آورد پای
همه بودنیها به روشن روان		بدید آن گرانمایه مرد جوان
که با سلم و با تور گردان سپهر		نه بس دیر چین اندر آرد بچهر

بیامد به کردار باد دمان		سری پر ز پاسخ دلی پرگمان
ز دیدار چون خاور آمد پدید		به هامون کشیده سراپرده دید
بیامد به درگاه پرده سرای		به پرده درون بود خاور خدای
یکی خیمه‌ی پرنیان ساخته		ستاره زده جای پرداخته
دو شاه دو کشور نشسته به راز		بگفتند کامد فرستاده باز
بیامد هم آنگاه سالار بار		فرستاده را برد زی شهریار
نشستنگهی نو بیاراستند		ز شاه نو آیین خبر خواستند
بجستند هر گونه‌ای آگهی		ز دیهیم و ز تخت شاهنشهی
ز شاه آفریدون و از لشکرش		ز گردان جنگی و از کشورش
و دیگر ز کردار گردان سپهر		که دارد همی بر منوچهر مهر
بزرگان کدامند و دستور کیست		چه مایستشان گنج و گنجور کیست
فرستاده گفت آنکه روشن بهار		بدید و ببیند در شهریار
بهایست خرم در اردیبهشت		همه خاک عنبر همه زر خشت
سپهر برین کاخ و میدان اوست		بهشت برین روی خندان اوست
به بالای ایوان او راغ نیست		به پهنای میدان او باغ نیست
چو رفتم به نزدیک ایوان فراز		سرش با ستاره همی گفت راز
به یک دست پیل و به یک دست شیر		جهان را به تخت اندر آورده زیر
ابر پشت پیلانش بر تخت زر		ز گوهر همه طوق شیران نر
تبیره زنان پیش پیلان به پای		ز هر سو خروشیدن کره نای
تو گفتی که میدان بجوشد همی		زمین به آسمان بر خورشد همی

خرامان شدم پیش آن ارجمند		یکی تخت پیروزه دیدم بلند
نشسته برو شهریاری چو ماه		ز یاقوت رخشان به سر بر کلاه
چو کافور موی و چو گلبرگ روی		دل آزرم جوی و زبان چرب‌گوی
جهان را ازو دل به بیم و امید		تو گفتی مگر زنده شد جمشید
منوچهر چون زاد سرو بلند		به کردار طهمورث دیوبند
نشسته بر شاه بر دست راست		تو گویی زبان و دل پادشاست
به پیش اندرون قارن رزم زن		به دست چپش سرو شاه یمن
چو شاه یمن سرو دستورشان		چو پیروز گرشاسپ گنجورشان
شمار در گنجها ناپدید		کس اندر جهان آن بزرگی ندید
همه گرد ایوان دو رویه سپاه		به زرین عمود و به زرین کلاه
سپهدار چون قارن کاوگان		به پیش سپاه اندرون آوگان
مبارز چو شیروی درنده شیر		چو شاپور یل ژنده پیل دلیر
چنو بست بر کوهه‌ی پیل کوس		هوا گردد از گرد چون آبنوس
گر آیند زی ما به جنگ آن گروه		شود کوه هامون و هامون کوه
همه دل پر از کین و پرچین بروی		به جز جنگشان نیست چیز آرزوی
بریشان همه برشمرد آنچه دید		سخن نیز کز آفریدون شنید
دو مرد جفا پیشه را دل ز درد		بپیچید و شد رویشان لاژورد
نشستند و جستند هرگونه رای		سخن را نه سر بود پیدا نه پای
به سلم بزرگ آنگهی تور گفت		که آرام و شادی بباید نهفت
نباید که آن بچه‌ی نره‌شیر		شود تیزدندان و گردد دلیر

چنان نامور بی‌هنر چون بود		کش آموزگار آفریدون بود
نبیره چو شد رای زن بانیا		ازان جایگه بردمد کیمیا
بباید بسیچید ما را بجنگ		شتاب آوریدن به جای درنگ
ز لشکر سواران برون تاختند		ز چین و ز خاور سپه ساختند
فتاد اندران بوم و بر گفت‌گوی		جهانی بدیشان نهادند روی
سپاهی که آن را کرانه نبود		بدان بد که اختر جوانه نبود
ز خاور دو لشکر به ایران کشید		بخفتان و خود اندرون ناپدید
ابا ژنده پیلان و با خواسته		دو خونی به کینه دل آراسته

[غریب آشنا]

سپه چون به نزدیک ایران کشید

سپه چون به نزدیک ایران کشید		همانگه خبر با فریدون رسید
بفرمود پس تا منوچهر شاه		ز پهلو به هامون گذارد سپاه
یکی داستان زد جهاندیده کی		که مرد جوان چون بود نیک‌پی
بدام آیدش ناسگالیده میش		پلنگ از پس پشت و صیاد پیش
شکیبایی و هوش و رای و خرد		هژبر از بیابان به دام آورد
و دیگر ز بد مردم بد کنش		به فرجام روزی بپیچد تنش
ببادافره آنگه شتابیدمی		که تفسیده آهن بتابیدمی
چو لشکر منوچهر بر ساده دشت		برون برد آنجا ببد روز هشت
فریدونش هنگام رفتن بدید		سخنها به دانش بدو گسترید
منوچهر گفت ای سرافراز شاه		کی آید کسی پیش تو کینه خواه
مگر بد سگالد بدو روزگار		به جان و تن خود خورد زینهار
من اینک میان را به رومی زره		ببندم که نگشایم از تن گره
به کین جستن از دشت آوردگاه		برآرم به خورشید گرد سپاه
ازان انجمن کس ندارم به مرد		کجا جست یارند با من نبرد
بفرمود تا قارن رزم جوی		ز پهلو به دشت اندر آورد روی
سراپرده‌ی شاه بیرون کشید		درفش همایون به هامون کشید
همی رفت لشکر گروها گروه		چو دریا بجوشید هامون و کوه
چنان تیره شد روز روشن ز گرد		تو گفتی که خورشید شد لاجورد
ز کشور برآمد سراسر خروش		همی کرشدی مردم تیزگوش
خروشیدن تازی اسپان ز دشت		ز بانگ تبیره همی برگذشت

ز لشگر گه پهلوان تا دو میل		کشیده دو رویه رده ژنده‌پیل
ازان شصت بر پشتشان تخت زر		به زر اندرون چند گونه گهر
چو سیصد بنه برنهادند بار		چو سیصد همان از در کارزار
همه زیر برگستوان اندرون		نبدشان جز از چشم ز آهن برون
سراپرده‌ی شاه بیرون زدند		ز تمیشه لشکر بهامون زدند
سپهدار چون قارن کینه‌دار		سواران جنگی چو سیصدهزار
همه نامداران جوشن‌وران		برفتند با گرزهای گران
دلیران یکایک چو شیر ژیان		همه بسته بر کین ایرج میان
به پیش اندرون کاویانی درفش		به چنگ اندرون تیغهای بنفش
منوچهر با قارن پیلتن		برون آمد از بیشه‌ی نارون
بیامد به پیش سپه برگذشت		بیاراست لشکر بران پهن‌دشت
چپ لشکرش را بگرشاسپ داد		ابر میمنه سام یل با قباد
رده بر کشیده ز هر سو سپاه		منوچهر با سرو در قلب‌گاه
همی تافت چون مه میان گروه		نبود ایچ پیدا ز افراز کوه
سپه کش چو قارن مبارز چو سام		سپه برکشیده حسام از نیام
طلایه به پیش اندرون چون قباد		کمین ور چو گرد تلیمان نژاد
یکی لشکر آراسته چون عروس		به شیران جنگی و آوای کوس
به تور و به سلم آگهی تاختند		که ایرانیان جنگ را ساختند
ز بیشه بهامون کشیدند صف		ز خون جگر بر لب آورده کف
دو خونی همان با سپاهی گران		برفتند آگنده از کین سران

کشیدند لشکر به دشت نبرد		الانان دژ را پس پشت کرد
یکایک طلایه بیامد قباد		چو تور آگهی یافت آمد چو باد
بدو گفت نزد منوچهر شو		بگویش که ای بی‌پدر شاه نو
اگر دختر آمد ز ایرج نژاد		ترا تیغ و کوپال و جوشن که داد
بدو گفت آری گزارم پیام		بدین سان که گفتی و بردی تو نام
ولیکن گر اندیشه گردد دراز		خرد با دل تو نشیند براز
بدانی که کاریت هولست پیش		بترسی ازین خام گفتار خویش
اگر بر شما دام و دد روز و شب		همی گریدی نیستی بس عجب
که از بیشه‌ی نارون تا بچین		سواران جنگند و مردان کین
درفشیدن تیغهای بنفش		چو بینید باکاویانی درفش
بدرد دل و مغزتان از نهیب		بلندی ندانید باز از نشیب
قباد آمد آنگه به نزدیک شاه		بگفت آنچه بشنید ازان رزم خواه
منوچهر خندید و گفت آنگهی		که چونین نگوید مگر ابلهی
سپاس از جهاندار هر دو جهان		شناسنده‌ی آشکار و نهان
که داند که ایرج نیای منست		فریدون فرخ گوای منست
کنون گر بجنگ اندر آریم سر		شود آشکارا نژاد و گهر
به زرور خداوند خورشید و ماه		که چندان نمانم ورا دستگاه
که بر هم زند چشم زیر و زبر		بریده به لشکر نمایمش سر
بفرمود تا خوان بیاراستند		نشستنگه رود و می‌خواستند

[غریب آشنا]

بدان گه که روشن جهان تیره گشت

بدان گه که روشن جهان تیره گشت		طلایه پراگنده بر گرد دشت
به پیش سپه قارن رزم زن		ابا رای زن سرو شاه یمن
خروشی برآمد ز پیش سپاه		که ای نامداران و مردان شاه
بکوشید کاین جنگ آهرمنست		همان درد و کین است و خون خستنست
میان بسته دارید و بیدار بید		همه در پناه جهاندار بید
کسی کو شود کشته زین رزمگاه		بهشتی بود شسته پاک از گناه
هر آن کس که از لشکر چین و روم		بریزند خون و بگیرند بوم
همه نیکنامند تا جاودان		بمانند با فره‌ی موبدان
هم از شاه یابند دیهیم و تخت		ز سالار زر و ز دادار بخت
چو پیدا شود پاک روز سپید		دو بهره بپیماید از چرخ شید
ببندید یکسر میان یلی		ابا گرز و با خنجر کابلی
بدارید یکسر همه جای خویش		یکی از دگر پای منهید پیش
سران سپه مهتران دلیر		کشیدند صف پیش سالار شیر
به سالار گفتند ما بنده‌ایم		خود اندر جهان شاه را زنده‌ایم
چو فرمان دهد ما همیدون کنیم		زمین را ز خون رود جیحون کنیم
سوی خیمه‌ی خویش باز آمدند		همه با سری کینه ساز آمدند

[غریب آشنا]

سپیده چو از تیره شب بردمید

سپیده چو از تیره شب بردمید		میان شب تیره اندر خمید
منوچهر برخاست از قلبگاه		ابا جوشن و تیغ و رومی کلاه
سپه یکسره نعره برداشتند		سنانها به ابر اندر افراشتند
پر از خشم سر ابروان پر ز چین		همی بر نوشتند روی زمین
چپ و راست و قلب و جناح سپاه		بیاراست لشکر چو بایست شاه
زمین شد به کردار کشتی برآب		تو گفتی سوی غرق دارد شتاب
بزد مهره بر کوهه‌ی ژنده پیل		زمین جنب جنبان چو دریای نیل
همان پیش پیلان تبیره زنان		خروشان و جوشان و پیلان دمان
یکی بزمگاهست گفتی به جای		ز شیپور و نالیدن کره نای
برفتند از جای یکسر چو کوه		دهاده برآمد ز هر دو گروه
بیابان چو دریای خون شد درست		تو گفتی که روی زمین لاله رست
پی ژنده پیلان بخون اندرون		چنان چون ز بیجاده باشد ستون
همه چیزگی با منوچهر بود		کزو مغز گیتی پر از مهر بود
چنین تا شب تیره سر بر کشید		درخشنده خورشید شد ناپدید
زمانه بیک سان ندارد درنگ		گهی شهد و نوش است و گاهی شرنگ
دل تور و سلم اندر آمد بجوش		به راه شبیخون نهادند گوش
چو شب روز شد کس نیامد به جنگ		دو جنگی گرفتند ساز درنگ

[غریب آشنا]

چو از روز رخشنده نیمی برفت

چو از روز رخشنده نیمی برفت		دل هر دو جنگی ز کینه بتفت
به تدبیر یک با دگر ساختند		همه رای بیهوده انداختند
که چون شب شود ما شبیخون کنیم		همه دشت و هامون پر از خون کنیم
چو کارآگهان آگهی یافتند		دوان زی منوچهر بشتافتند
رسیدند پیش منوچهر شاه		بگفتند تا برنشاند سپاه
منوچهر بشنید و بگشاد گوش		سوی چاره شد مرد بسیار هوش
سپه را سراسر به قارن سپرد		کمین‌گاه بگزید سالار گرد
ببرد از سران نامور سی‌هزار		دلیران و گردان خنجرگزار
کمین‌گاه را جای شایسته دید		سواران جنگی و بایسته دید
چو شب تیره شد تور با صدهزار		بیامد کمربسته‌ی کارزار
شبیخون سگالیده و ساخته		بپیوسته تیر و کمان آخته
چو آمد سپه دید بر جای خویش		درفش فروزنده بر پای پیش
جز از جنگ و پیکار چاره ندید		خروش از میان سپه بر کشید
ز گرد سواران هوا بست میغ		چو برق درخشنده پولاد تیغ
هوا را تو گفتی همی برفروخت		چو الماس روی زمین را بسوخت
به مغز اندرون بانگ پولاد خاست		به ابر اندرون آتش و باد خاست
برآورد شاه از کمین گاه سر		نبد تور را از دو رویه گذر
عنان را بپیچید و برگاشت روی		برآمد ز لشکر یکی های هوی
دمان از پس ایدر منوچهر شاه		رسید اندر آن نامور کینه خواه
یکی نیزه انداخت بر پشت او		نگونسار شد خنجر از مشت او

ز زین برگرفتش بکردار باد		بزد بر زمین داد مردی بداد
سرش را هم آنگه ز تن دور کرد		دد و دام را از تنش سور کرد
بیامد به لشکرگه خویش باز		به دیدار آن لشکر سرفراز

[غریب آشنا]

به شاه آفریدون یکی نامه کرد

به شاه آفریدون یکی نامه کرد		ز مشک و ز عنبر سر خامه کرد
نخست از جهان آفرین کرد یاد		خداوند خوبی و پاکی و داد
سپاس از جهاندار فریادرس		نگیرد به سختی جز او دست کس
دگر آفرین بر فریدون برز		خداوند تاج و خداوند گرز
همش داد و هم دین و هم فرهی		همش تاج و هم تخت شاهنشهی
همه راستی راست از بخت اوست		همه فر و زیبایی از تخت اوست
رسیدم به خوبی بتوران زمین		سپه برکشیدیم و جستیم کین
سه جنگ گران کرده شد در سه روز		چه در شب چه در هور گیتی فروز
از ایشان شبیخون و از ماکمین		کشیدیم و جستیم هر گونه کین
شنیدم که ساز شبیخون گرفت		ز بیچارگی بند افسون گرفت
کمین ساختم از پس پشت اوی		نماندم بجز باد در مشت اوی
یکایک چو از جنگ برگاشت روی		پی اندر گرفتم رسیدم بدوی
بخفتانش بر نیزه بگذاشتم		به نیرو ازان زینش برداشتم
بینداختم چون یکی اژدها		بریدم سرش از تن بی‌بها
فرستادم اینک به نزد نیا		بسازم کنون سلم را کیمیا
چنان چون سر ایرج شهریار		به تابوت زر اندر افگند خوار
به نامه درون این سخن کرد یاد		هیونی برافگند برسان باد
فرستاده آمد رخی پر ز شرم		دو چشم از فریدون پر از آب گرم
که چون برد خواهد سر شاه چین		بریده بر شاه ایران زمین
که فرزند گر سر بپیچید ز دین		پدر را بدو مهر افزون ز کین

گنه بس گران بود و پوزش نبرد		و دیگر که کین خواه او بود گرد
بیامد فرستاده‌ی شوخ روی		سر تور بنهاد در پیش اوی
فریدون همی بر منوچهر بر		یکی آفرین خواست از دادگر

[غریب آشنا]

به سلم آگهی رفت ازین رزمگاه

به سلم آگهی رفت ازین رزمگاه		وزان تیرگی کاندر آمد به ماه
پس پشتش اندر یکی حصن بود		برآورده سر تا به چرخ کبود
چنان ساخت کاید بدان حصن باز		که دارد زمانه نشیب و فراز
هم این یک سخن قارن اندیشه کرد		که برگاشتش سلم روی از نبرد
کالانی دژش باشد آرامگاه		سزد گر برو بربگیریم راه
که گر حصن دریا شود جای اوی		کسی نگسلاند ز بن پای اوی
یکی جای دارد سر اندر سحاب		به چاره برآورده از قعر آب
نهاده ز هر چیز گنجی به جای		فگنده برو سایه پر همای
مرا رفت باید بدین چاره زود		رکاب و عنان را بباید بسود
اگر شاه بیند ز جنگ‌آوران		به کهتر سپارد سپاهی گران
همان با درفش همایون شاه		هم انگشتر تور با من به راه
بباید کنون چاره‌ای ساختن		سپه را بحصن اندر انداختن
من و گردگر شاسپ و این تیره شب		برین راز بر باد مگشای لب
چو روی هوا گشت چون آبنوس		نهادند بر کوهه‌ی پیل کوس
همه نامداران پرخاشجوی		ز خشکی به دریا نهادند روی
سپه را به شیروی بسپرد و گفت		که من خویشتن را بخواهم نهفت
شوم سوی دژبان به پیغمبری		نمایم بدو مهر انگشتری
چو در دژ شوم برفرازم درفش		درفشان کنم تیغهای بنفش
شما روی یکسر سوی دژ نهید		چنانک اندر آیید دمید و دهید
سپه را به نزدیک دریا بماند		به شیروی شیراوژن و خود براند

بیامد چو نزدیکی دژ رسید		سخن گفت و دژدار مهرش بدید
چنین گفت کز نزد تور آمدم		بفرمود تا یک زمان دم زدم
مرا گفت شو پیش دژبان بگوی		که روز و شب آرام و خوردن مجوی
کز ایدر درفش منوچهر شاه		سوی دژ فرستد همی با سپاه
تو با او به نیک و به بد یار باش		نگهبان دژ باش و بیدار باش
چو دژبان چنین گفتها را شنید		همان مهر انگشتری را بدید
همان گه در دژ گشادند باز		بدید آشکارا ندانست راز
نگر تا سخنگوی دهقان چه گفت		که راز دل آن دید کو دل نهفت
مرا و ترا بندگی پیشه باد		ابا پیشه‌مان نیز اندیشه باد
به نیک و به بد هر چه شاید بدن		بباید همی داستهانها زدن
چو دژدار و چون قارن رزمجوی		یکایک بروی اندر آورده روی
یکی بدسگال و یکی ساده دل		سپهبد بهر چاره آماده دل
همی جست آن روز تا شب زمان		نه آگاه دژدار از آن بدگمان
به بیگانه بر مهر خویشی نهاد		بداد از گزافه سر و دژ بباد
چو شب روز شد قارن رزمخواه		درفشی برافراخت چون گرد ماه
خروشید و بنمود یک یک نشان		به شیروی و گردان گردنکشان
چو شیروی دید آن درفش یلی		به کین روی بنهاد با پردلی
در حصن بگرفت و اندر نهاد		سران را ز خون بر سر افسر نهاد
به یک دست قارن به یک دست شیر		به سر گرز و تیغ آتش و آب زیر
چو خورشید بر تیغ گنبد رسید		نه آیین دژ بد نه دژبان پدید

نه دژ بود گفتی نه کشتی بر آب		یکی دود دیدی سراندر سحاب
درخشیدن آتش و باد خاست		خروش سواران و فریاد خاست
چو خورشید تابان ز بالا بگشت		چه آن دژ نمود و چه آن پهن دشت
بکشتند ازیشان فزون از شمار		همی دود از آتش برآمد چوقار
همه روی دریا شده قیرگون		همه روی صحرا شده جوی خون

[غریب آشنا]

تهی شد ز کینه سر کینه دار

تهی شد ز کینه سر کینه دار		گریزان همی رفت سوی حصار
پس اندر سپاه منوچهر شاه		دمان و دنان برگرفتند راه
چو شد سلم تا پیش دریا کنار		ندید آنچه کشتی برآن رهگذار
چنان شد ز بس کشته و خسته دشت		که پوینده را راه دشوار گشت
پر از خشم و پر کینه سالار نو		نشست از بر چرمه‌ی تیزرو
بیفگند بر گستوان و بتاخت		به گرد سپه چرمه اندر نشاخت
رسید آنگهی تنگ در شاه روم		خروشید کای مرد بیداد شوم
بکشتی برادر ز بهر کلاه		کله یافتی چند پویی براه
کنون تاجت آوردم ای شاه و تخت		به بار آمد آن خسروانی درخت
زتاج بزرگی گریزان مشو		فریدونت گاهی بیاراست نو
درختی که پروردی آمد به بار		بیابی هم اکنون برش در کنار
اگر بار خارست خود کشته‌ای		و گر پرنیانست خود رشته‌ای
همی تاخت اسپ اندرین گفت‌گوی		یکایک به تنگی رسید اندر اوی
یکی تیغ زد زود بر گردنش		بدو نیمه شد خسروانی تنش
بفرمود تا سرش برداشتند		به نیزه به ابر اندر افراشتند
بماندند لشکر شگفت اندر اوی		ازان زور و آن بازوی جنگجوی
همه لشکر سلم همچون رمه		که بپراگند روزگار دمه
برفتند یکسر گروها گروه		پراگنده در دشت و دریا و کوه
یکی پرخرد مرد پاکیزه مغز		که بودش زبان پر ز گفتار نغز
بگفتند تازی منوچهر شاه		شوم گرم و باشد زبان سپاه

بگوید که گفتند ما کهتریم		زمین جز به فرمان او نسپریم
گروهی خداوند بر چارپای		گروهی خداوند کشت و سرای
سپاهی بدین رزمگاه آمدیم		نه بر آرزو کینه خواه آمدیم
کنون سر به سر شاه را بنده‌ایم		دل و جان به مهر وی آگنده‌ایم
گرش رای جنگ است و خون ریختن		نداریم نیروی آویختن
سران یکسره پیش شاه آوریم		بر او سر بیگناه آوریم
براند هر آن کام کو را هواست		برین بیگنه جان ما پادشاست
بگفت این سخن مرد بسیار هوش		سپهدار خیره بدو دادگوش
چنین داد پاسخ که من کام خویش		به خاک افگنم برکشم نام خویش
هر آن چیز کان نز ره ایزدیست		از آهرمنی گر ز دست بدیست
سراسر ز دیدار من دور باد		بدی را تن دیو رنجور باد
شما گر همه کینه‌دار منید		وگر دوستدارید و یار منید
چو پیروزگر دادمان دستگاه		گنه کار پیدا شد از بی‌گناه
کنون روز دادست بیداد شد		سران را سر از کشتن آزاد شد
همه مهر جویید و افسون کنید		ز تن آلت جنگ بیرون کنید
خروشی بر آمد ز پرده سرای		که ای پهلوانان فرخنده رای
ازین پس به خیره مریزید خون		که بخت جفاپیشگان شد نگون
همه آلت لشکر و ساز جنگ		ببردند نزدیک پور پشنگ
سپهبد منوچهر بنواختشان		براندازه بر پایگه ساختشان
سوی دژ فرستاد شیروی را		جهاندیده مرد جهانجوی را

بفرمود کان خواسته برگرای		نگه کن همه هر چه یابی به جای
به پیلان گردونکش آن خواسته		به درگاه شاه‌آور آراسته
بفرمود تا کوس رویین و نای		زدند و فرو هشت پرده سرای
سپه را ز دریا به هامون کشید		ز هامون سوی آفریدون کشید
چو آمد به نزدیک تمیشه باز		نیا را بدیدار او بد نیاز
برآمد ز در ناله‌ی کر نای		سراسر بجنبید لشکر ز جای
همه پشت پیلان ز پیروزه تخت		بیاراست سالار پیروز بخت
چه با مهد زرین به دیبای چین		بگوهر بیاراسته همچنین
چه با گونه گونه درفشان درفش		جهانی شده سرخ و زرد و بنفش
ز دریای گیلان چو ابر سیاه		دمادم بساری رسید آن سپاه
چو آمد بنزدیک شاه آن سپاه		فریدون پذیره بیامد براه
همه گیل مردان چو شیر یله		ابا طوق زرین و مشکین کله
پس پشت شاه اندر ایرانیان		دلیران و هر یک چو شیر ژیان
به پیش سپاه اندرون پیل و شیر		پس ژنده پیلان یلان دلیر
درفش درفشان چو آمد پدید		سپاه منوچهر صف بر کشید
پیاده شد از باره سالار نو		درخت نوآیین پر از بار نو
زمین را ببوسید و کرد آفرین		بران تاج و تخت و کلاه و نگین
فریدونش فرمود تا برنشست		ببوسید و بسترد رویش به دست
پس آنگه سوی آسمان کرد روی		که ای دادگر داور راست‌گوی
تو گفتی که من دادگر داورم		به سختی ستم دیده را یاورم

همم داد دادی و هم داوری		همم تاج دادی هم انگشتری
بفرمود پس تا منوچهر شاه		نشست از بر تخت زر با کلاه
سپهدار شیروی با خواسته		به درگاه شاه آمد آراسته
بفرمود پس تا منوچهر شاه		ببخشید یکسر همه با سپاه
چو این کرده شد روز برگشت بخت		بپژمرد برگ کیانی درخت
کرانه گزید از بر تاج و گاه		نهاده بر خود سر هر سه شاه
پر از خون دل و پر ز گریه دو روی		چنین تا زمانه سرآمد بروی
فریدون شد و نام ازو ماند باز		برآمد برین روزگار دراز
همان نیکنامی به و راستی		که کرد ای پسر سود برکاستی
منوچهر بنهاد تاج کیان		بزنار خونین ببستش میان
برآیین شاهان یکی دخمه کرد		چه از زر سرخ و چه از لاژورد
نهادند زیر اندرش تخت عاج		بیاویختند از بر عاج تاج
بپدرود کردنش رفتند پیش		چنان چون بود رسم آیین و کیش
در دخمه بستند بر شهریار		شد آن ارجمند از جهان زار و خوار
جهانا سراسر فسوسی و باد		بتو نیست مرد خردمند شاد