معرفي جامع آتشفشان تفتان

[Borna66]

آتشفشان تفتان- قسمت 1
تَفتان یک کوه آتشفشانی در استان سیستان و بلوچستان ایران است.
تفتان در ۵۰ کیلومتری شمال خاش و ۹۹ کیلومتری جنوب - جنوب شرقی زاهدان قرار دارد. ارتفاع این کوه از سطح دریا ۳۹۴۰ متر و نسبت به زمین‌های اطراف ۲۰۰۰ متر است. ساختار اصلی کوه شامل د قله مجزا است که بخش زین مانند و باریک به هم وصل می‌شوند. قله جنوب شرقی تا اندازه‌ای شکل مخروطی خود را حفظ کرده و به‌وسیله جریان گدازه آندزیتی ضخیم و جوانتر پوشیده شده‌است. لایه‌های خاکستری در این آتشفشان کم است و حد گسترش لاپیلی‌ها و آلگومرا هم زیاد نیست. کوه تفتان است. آتشفشان تفتان در پهنه ساختاری نهبندان - خاش (کوههای خاور ایران) قرار دارد و نوعی مخروط آتشفشانی چندلایه (استراتوولکان) است.
دهانه آتشفشان تفتان

دهانه‌ای با شیب تند در دامنه جنوبی قله این آتشفشان وجود دارد که قسمتی از آن به‌وسیله انفجار شدید و فرسایش بعدی خراب شده‌است. از دیوارهایی که شیب تند دارند دودخان‌های زرد و سفید رنگ سوت‌زنان بالا می‌آیند که همراه با دودخان‌های (فومرول‌های) متعددی که از بلندترین قله کوه بیرون می‌آیند ابر سفید و مشخصی را تشکیل می‌دهند که از فاصله ۱۰۰ کیلومتری قابل رویت است و منظره یک آتشفشان فعال را بخوبی نشان می‌دهند. گدازه‌های تفتان مساحتی معادل ۱۳۰۰ کیلومتر مربع را زیر پوشش دارند.
فعالیت آتشفشان تفتان
نخستین تکاپوی آتشفشانی، در بیست کیلومتری شمال غربی قله فعلی بوده و سپس مراکز دیگری در خاور این نقطه فعال شده‌اند. فعالیت این مراکز به صورت فورانهای انفجاری بوده و حاصل آن برشهای داسیتی و جوشی (آگلومرایی) است. آخرین تکاپوی انفجاری تفتان دو فاز انفجاری است که حاصل آن ایگنمبریت دامنه جنوبی (شمال ترشاب) و توف‌های گسترده در دشتهای اطراف آتشفشان است.
اولین فعالیتی که شکل امروزی مخروط شمال غربی آن را درست کرده‌است، باید سنی قبل از پلسیتوسن داشته باشد. فعالیتهای گدازه‌ای تفتان، در کواترنری صورت گرفته که شامل گدازه‌های آندزیتی است که بر روی توفهای قبلی ریخته‌اند.

[Borna66]

آتشفشان تفتان- قسمت 2
تفتان یک آتشفشان چینه‌ای است که از پائین به بالا شامل سنگهای آذرآواری و گدازه‌های داسیتی در زیر، توف و ایگنمبریت در وسط و گدازه‌های آندزیتی در بالاست که در بین آنها آذرآواریها و گدازه‌های داسیتی از همه بیشتر است. در قاعده آتشفشان تفتان چین‌هایی با شیب تند وجود دارد که بیشتر از رسوبات فلینشن گسل خورده ائوسن و بالا آمدگیهای محلی کرتاسه فوقانی (به صورت مجموعه افیولیتی تظاهر می‌کند و تحت عنوان کالرد میلانژ خوانده می‌شود) تشکیل شده‌است. به نظر می‌رسد که آتشفشان تفتان پیچیدگی تاریخی بیشتری نسبت به دماوند دارد.
سنگ‌شناسی تفتان
جریانهای جدید و قدیم گدازه آتشفشان تفتان تقریباً یکنواخت و بیشتر شامل آندزیت است ولی این آندزیتها بیشتر از نوع آندزیت هورنبلنددار، آندزیت هیپرستن‌دار، داسیت و به مقدار کمتر دولریت هورنبلنددار بوده‌است.
ویژگیهای ژئوشیمیایی سنگهای آتشفشان تفتان مطالعه شیمیایی سنگ و سنگ‌زایی سنگهای آتشفشان تفتان نشان می‌دهد که تفتان، آتشفشانی کلسیمی-قلیایی یعنی از نوع کالکوآلکالن است که ماگمای آن در نتیجه نیروهای فشاری و فاز کوهزایی نوزا حاصل شده‌است.
آتشفشانهای بازالتی پیرامون تفتان آتشفشان بازالتی تخت رستم در ۲۰ کیلومتری جنوب تفتان و آتشفشان کوه چاه شاهی در شمال ایرانشهر، از جمله بازالت‌های جوان کواترنری ایران هستند. بازالت‌های چاه شاهی بسیار جوان است به گونه‌ای که روانه‌های آن، در مسیل‌ها، هنوز به طور کامل تخریب نشده‌اند. در هر حال، سن پرتوسنجشی این بازالت‌ها به روش پتاسیم - آرگون، کمتر از نیم میلیون سال است که این سن نیاز به بازنگری دارد و سن‌های حدود چندده هزار سال پذیرفتنی است.
گفتنی است که تفتان یکی از مراکز آتشفشانی کمان ماگمایی حاصل از فرورانش پوسته اقیانوسی عمان به زیر منشور بر افزاینده قاره‌ای مکران است. دو مرکز آتشفشانی دیگر این کمان ماگمایی عبارت‌اند از: قله بزمان در شمال جازموریان و کوه سلطان در پاکستان.

[Borna66]

آتشفشان تفتان- قسمت 3
آتشفشان تفتان هتل‌دار مي‌شود
كوهپايه آتشفشان نيمه فعال تفتان به هتل 3 ستاره و امكانات گردشگري مجهز مي‌شود.
كوهپايه آتشفشان نيمه فعال تفتان به هتل 3 ستاره و امكانات گردشگري مجهز مي‌شود.
هم اكنون سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري سيستان و بلوچستان طرحي را در دست مطالعه دارد تا بتواند در كوهپايه و مسير صعود به قله 4 هزار و پنجاه متري تفتان امكاناتي را براي گردشگران و كوهنوردان ايجاد كند.
اين طرح در فاز دوم مطالعاتي است و قابليت‌سنجي و جانمايي امكانات درآن انجام شده اما ارائه الگوهاي ساخت‌و‌ساز در منطقه هنوز باقي مانده است.
تاكنون دو گروه مجوزهاي لازم را براي ايجاد امكانات گردشگري در منطقه دريافت كرده‌اند.
گروه اول، شركت هتل‌سازي عربي «المثار» است كه با همكاري شركت توسعه گردشگري ايران مي‌خواهد در منطقه يك هتل 3 ستاره بسازد و سرمايه‌گذار ديگر از بخش خصوصي استان است كه تصميم دارد در منطقه پايين كوه كمپ ايجاد كند.
تفتان، آتشفشان جوان و نيمه فعال ايران در نود و نه کيلومتري جنوب شرقي زاهدان و در فاصله 45 كيلومتري خاش قرار دارد و در حال حاضر از دهانه اين کوه گازهاي سولفور خارج مي‌شود.
جاده‌اي آسفالته هم اكنون زاهدان و خاش را به روستاي «دره‌گل» در ارتفاع 2 هزار و 700 متري از سطح دريا وصل مي‌كند. در انتهاي اين جاده سازمان آموزش و پرورش سيستان و بلوچستان اردوگاه تفريحي_تربيتي «دره‌گل» را ساخته و در ارتفاع 3 هزار و 600 متري نيز سازمان تربيت بدني استان از سال 1376 پناهگاهي براي استراحت كوهنوردان ايجاد كرده است.
«سرگزي» مي‌گويد: «هم اكنون سالانه در حدود 4 هزار نفر به عنوان گردشگر از استان سيستان و بلوچستان بازديد مي‌كنند كه بين 800 تا يك هزار نفر از آنها را جهانگردان خارجي تشكيل مي‌دهند.»
او تفتان را يكي از قله‌هاي مهم ايران مي‌داند كه مي‌تواند كوهنوردان زيادي را به سوي خود جلب كند و معتقد است كه با سرمايه‌گذاري در اين منطقه، مي‌توان تعداد گردشگران استان را افزايش داد.