معرفی علمی گیاه آفتاب گردان


گروه: کشاورزی

نویسنده / مولف: محسن گردش خواه

تحصیلات / سمت: کارشناس ارشد زیست شناسی

آفتابگردان گیاه بومی آمریکای مرکزی، گرماپسند، دارای برگهای قلبی شکل، ساقه خشن و پوشیده از کرکهای نسبتا زبر است.

گیاهان نور خورشید را خوردنی می کنند. بحث درباره زندگی انسان بدون توجه به گیاهان و نقش آنها کامل نخواهد بود. کشاورزی شناخته ‌شده ترین ارتباط انسان با گیاهان است. شواهد نشان می دهد که انسان از دوازده هزار سال پیش اهلی کردن گیاهان را آغاز کرد. گیاهان نه تنها در ابعاد مادی زندگی انسان بلکه در ابعاد معنوی آن هم نقش دارند.
در اغلب فرهنگها گیاهان را مقدس می دانند، در آیین زردتشت گیاه هَوم(1) گیاه مقدسی است. ایرانیان اسپند را در مناسبتهای مختلف دود می کنند تا چشم بد از آنها دور شود. برخی باور دارند که درخت خرما حرفهای آدمیان را می شنود. بعضی نیز معتقدند که پر سیاوشان از خون به ناحق ریخته سیاوش روییده است. این آدم بود که با وسوسه خوردن یک گیاه از فرمان خداوند سرپیچی کرد. او با خوردن میوه گیاه ممنوعه از بهشت رانده شد و زندگی بشر روی کره زمین را بنیان نهاد.

طبقه بندی علمی
فرمانرو‌: گیاهان
رده: دولپه ای ها
راسته: گل مینا
خانواده: گل ستاره ای ها
سرده: آفتابگردانها
گونه: H.annuus
نام علمی: Helianthus annuus

گیاه مردم شناسی(2)
امروزه رشته جدیدی متولد شده است که رابطه مردم با گیاهان و تاثیرشان بر زندگی آدمی را در طول تاریخ بررسی می کند. از این دیدگاه، می توان تاثیر کاشت گیاهان مختلف را در مناطق خاص بررسی کرد.

معرفی گیاه آفتابگردان
بین زنبور عسل و گیاه آفتابگردان رابطه تنگاتنگی وجود دارد که از نظر گیاه مردم شناسی قابل بررسی دقیق علمی است.
نامهای فارسی و عربی گیاه: گل آفتابگردان، آفتابگردان، آفتاب گردک، عین الشمس، عاشق الشمس، روزگردک، تنوم، دوّار‌الشمس و ... .
آفتابگردان گیاه بومی آمریکای مرکزی، گرماپسند، دارای برگهای قلبی شکل، ساقه خشن و پوشیده از کرکهای نسبتا زبر است. ارتفاع گونه های مختلف بین یک تا شش متر متفاوت است. این گیاه در بسیاری از خاکها می روید ولی رشد مطلوب آن در خاکهایی است که دارای اسیدیته (PH) خنثی هستند. به علت داشتن ریشه های طویل نسبت به گیاهان زراعی دیگر، در مقابل خشکی و کم آبی مقاوم است. گل آذین آن به صورت کپه ای است (کلاپرک، کاپیتول، طبق)‌. هر گل آذین در گل آفتابگردان دارای صدها گل می باشد و به این دلیل گل هزارگل است (800- 1500 گل در یک گل آذین). گل آفتابگردان دوجنسی و دارای پرچم (اندام نر: تولید‌کننده سلول جنسی نر) و مادگی (اندام ماده: تولیدکننده گامت ماده) است. چون این اندامها در زمانهای متفاوت بالغ می شوند، گیاه خودلقاح نیست و گرده افشانی آن توسط پرندگان، حشرات و بویژه زنبورها انجام می گیرد.

رابطه آفتابگردان با زنبور عسل
سازگاری تکاملی متقابل بین گیاهان و جانوران گرده افشان نوعی "تکامل همراه"(3) است. گیاهان با جانوران در طول میلیونها سال ارتباطی بسیار نزدیک و متقابل داشته اند و ویژگیهای ساختاری و رفتاری آنها با یکدیگر هماهنگ شده است که به اصطلاح تکامل همراه نامیده می شود. گیاه آفتابگردان نیز با حشرات و جانوران گرده افشان دیگر تکامل همراه داشته است.
اندازه بزرگ گل آفتابگردان به عنوان فرودگاهی مناسب برای زنبورها و حشرات دیگر محسوب می شود. وجود گلبرگهای چشمگیر با رنگ زرد درخشان (جاذبه بینایی)، رایحه خوش (جاذبه بویایی) از ویژگیهای دیگر این گیاه برای جلب زنبورها به شمار می آید. پاداش اصلی گیاه برای زنبورها، داشتن نوش (شهد) است که در نوشگاه آن ذخیره می شود. زنبورها از این نوش به عنوان غذای پرانرژی برای تولید عسل استفاده می کنند و دانه های گرده نیز به عنوان یک غذای غنی از پروتئین برای آنهاست. همچنان که این حشرات به دنبال غذا از یک گل به گل دیگر حرکت می کنند، دانه های گرده را روی قسمتهای مختلف بدنشان حمل و به این ترتیب به تولیدمثل جنسی گیاهان کمک می کنند.
زیست‌شناسان برآورد می کنند که حدود 70 درصدگونه های گیاهان گلدار به وسیله حشرات گرده افشانی می شوند. در این میان زنبورها اهمیت زیادی دارند. گیاهانی که توسط حشرات گرده افشانی می شوند، دارای گلهایی با گلبرگهای زرد یا آبی هستند. حشرات نور مرئی را در محدوده زرد، آبی و بنفش به خوبی می بینند اما رنگ قرمز را به صورت یک رنگ واضح و مشخص نمی بینند. به این دلیل گلهایی که به وسیله حشرات گرده افشانی می شوند، معمولا قرمز نیستند.

گیاهان دیگر هم خانواده آفتابگردان (گل ستاره ای ها(4))
گل مینا، بابونه، گل گندم، کوکب، گل قاصد، شِنگ، شکرتیغال، داوودی، کاهو، ترخون، گلرنگ، کنگر فرنگی، کاسنی، باباآدم، بومادران و ... .

میوه آفتابگردان
از نظر علمی میوه بخشی از گیاه است که بدون توجه به خوراکی بودن یا نبودن آن، محتوی دانه باشد. میوه ها تخمدانهای رسیده و بالغ هستند. میوه آفتابگردان که در اصطلاح عامیانه دانه نامیده می شود، فندقه(5) نام دارد. میوه ساده از یک تخمدان ایجاد شده که ممکن است موقع بلوغ خشک یا آبدار باشد.
فندقه ها از این جهت که میوه ‌ای ساده و خشک هستند در مرحله بلوغ شکافته نمی شوند و حاوی یک دانه اند. فندقه شبیه گندمه (میوه گندم) است اما پوشش دانه در میوه فندقه به دیواره متصل و چسبیده نیست، بلکه دانه فقط در یک نقطه به دیواره متصل و چسبیده است. این ویژگی باعث می شود که میوه فندقه به راحتی از دانه اش جدا شود. به این دلیل است که دانه های خوراکی آفتابگردان را به راحتی می توان از میوه آن جدا کرد.
از دانه آفتابگردان برای روغن کشی و خوراکی (به صورت آجیل) استفاده می شود. دانه آن بسیار مقوی و به طور متوسط دارای 47 درصد روغن، 24 درصد پروتئین، 2 درصد کربوهیدرات، 8 درصد فسفر و پتاسیم و مقدار قابل توجهی ویتامینهای A، B و E است. روغن آن دارای اسیدهای چرب غیراشباع از جمله لینولئیک اسید و مقداری فسفولیپید است، به همین دلیل چربی و کلسترول خون را کاهش می دهد. علاوه بر این آفتابگردان از گذشته های دور جزو گیاهان دارویی بوده است و گلبرگها، ساقه و مغز ساقه آن استفاده های دارویی دارد.
تحقیقات نشان داده است که گیاه آفتابگردان در جذب عناصر سنگین و مضر موجود در خاک مثل جیوه و عناصر رادیواکتیو موثر است. بعد از حادثه ویرانگر اخیر در فوکوشیمای ژاپن، دانشمندان ژاپنی در پی کاشت آفتابگردان در مناطق اطراف فوکوشیما هستند تا عناصر رادیواکتیو سزیم 134 و 137 موجود در محیط را کاهش دهند



منبع سایت ایانا