در رسيدگي­های قضايي، گاهي دادرس با عواملي برخورد مي‌كند كه تخفيف مجازات مجرم را مي‌طلبد. اين عوامل تخفيف كه توسط قانون­گذار پيش‌بيني شده است، «معاذير قانوني» ناميده مي‌شود. علاوه بر اين كيفيات مخففه قانوني، كيفياتي وجود دارد كه در اختيار دادگاه­هاست و به نام «كيفيات مخففۀ قضايي» معروفند.
 اين كيفيات زماني اعمال مي‌شود كه دادگاه‌ها بنا به دلايلي اجراي مجازات قانوني را براي فرد سنگين دانسته و تخفيف در مجازات را ضروري بدانند. البته قانون حدود اِعمال اين كيفيات را مشخص ساخته است. هر چند اعمال اين كيفيات بستگي به تشخيص دادرس دادگاه دارد.

معاذير قانوني
 1) معاف كنندۀ‌ مجازات: كه باعث معافيت مجرم از مجازات مي‌شود اما براي آنها سياست كيفري خاصي تعريف نشده است.
2) تخفيف دهندۀ مجازات: گاهي شرايط ارتكاب جرم و يا خصوصيات اجتماعي و رواني مرتكب جرم به نحوي است كه باعث كاسته شدن از مسؤليت مجرم مي‌شود.

انواع كيفيات مخففۀ مجازات:
1) گذشت شاكي يا مدعي خصوصي.
2) اظهارات و راهنمايي‌هاي مؤثر متهم در شناخت شركاء و معاونان جرم.
3) اوضاع و احوال خاص ارتكاب جرم انجام شده مانند: رفتار و گفتار تحريك‌آميز مجني عليه يا وجود انگيزۀ شرافت‌مندانه در ارتكاب جرم.
4) اعلام متهم قبل از تعقيب و يا اقرار او در مرحلۀ تحقيق كه در كشف جرم مؤثر باشد.
5) وضع خاص(موقعیت اجتماعی) متهم يا حسن سابقۀ او.
6) اقدامات جبراني متهم.

جهات تشديد مجازات
ممكن است فردي، با وجود آن­كه مجازات جرم ارتكابي اوليه را تحمّل نموده است. باز هم متنبّه نشده و مجدداً اقدام به تكرار همان جرم بنمايد و يا اين­كه به دفعات مرتكب جرمي شود. در اين مورد قانون­گذار براي مرتكب جرم مسؤليت كيفري بيشتري را قائل است و مجازات‌هاي سنگين­تري را پيش‌بيني كرده است.تشديد مجازت فقط در صورتي ممكن است كه اين مجازات از طرف خود قانون­گذار پيش‌بيني شده باشد و دادرس دادگاه نمي‌تواند به ميل و اختيار خود مجازات جرمي را تشديد نمايد، هر چند كه جرم ارتكابي خطرناك باشد.

اقسام علل تشديد كنندۀ جرم
1) علل عمومي: به عواملي گفته مي‌شود كه به جرائم معين اختصاص ندارد، بلكه در هر جرمي كه مصداق پيدا كند باعث تشديد مجازات خواهد شد. جهات عمومي تشديد در حقوق جزاي ايران تنها در دو عامل تعدد و تكرار جرم مصداق پيدا مي‌كند.
2) علل اختصاصي: عواملي هستند كه مربوط به يك جرم خاص يا جرائم معيني مي‌شوند مثلاً سرقت در شب با اسلحه از عوامل مشددۀ مجازات آن محسوب مي‌شوند.
3) علل عيني: كيفياتي هستند كه در برخي جرائم وجود داشته باعث مي‌گردند تا ارتكاب جرم خطر بيشتري را براي افراد جامعه ايجاد كند. از اين نظر قانون­گذار مجازات سنگين‌تري را براي خودِ عمل مجرمانه تعيين كرده است مانند سرقت از يك محل مسكوني يا سرقت مسلحانه در شب موجب تغيير ماهيت سرقت شده و مجازاتش تشديد مي‌شود.
4) علل شخصي: كيفياتي هستند در شخص مرتكب جرم كه باعث تشديد مجازات او مي‌شوند مانند حالت مستي در اغلب جرايم.

سيدجعفر رحيمي