-
«پاياننامه» يا «رساله» چيست!
پایان نامه چیست؟
پيش از هر چيز بايد دانست منظور از «پاياننامه» يا «رساله» چيست؟ آرتوركول (Arthur Cole) ميگويد:
«پاياننامه گزارشي است كامل، از فرآيند يافتن پاسخ يك پرسش يا يافتن راه حل يك مساله كه محققي آن را به عهده گرفته و به پايان رسانيده است، مشروط بر اين است كه همه مراحل تحقيق را از زماني كه به شكل پرسش يا مسئله بوده تا وقتي كه به شكل نتايج مدون و مرتب كه با تجزيه و تحليل اعداد و مدارك مستدل شده است را در برگيرد.»
-
صولاً هر دانشجويي به ويژه در مقاطع كارشناسي ارشد و دكتري، براي خاتمه تحصيلات خود لازم است اثري تحقيقي را تهيه و ارايه نمايد. اين اثر در واقع عصاره و چكيده فعاليتهاي آموزشي و پژوهشي او محسوب ميشود. پاياننامه به معناي تأييدي براي تلاشهاي يك دانشجو است و نشانگر فعاليتهاي منسجم او به حساب ميآيد كه با راهنمايي استادان راهنما و مشاور آنرا به پايان ميرساند. نبايد پاياننامه همانند همه درسهاي ديگر تلقي شود و ارزش و نمره آن مورد توجه باشد، بلكه ارزش آن در قدرت خلق انديشه و راه حل دانشجو بايد مورد توجه قرار گيرد. تعدادي از صاحبنظران دو واژهي پاياننامه و رساله (Theses & Dissertation) را به كار ميبرند.
پاياننامه مظهر توان علمي و اخلاق حرفهاي يك دانشجو است.
-
جايگاه و اهميت پاياننامه
پاياننامه اولين نمود قدرت تحقيقاتي و استنباطي دانشجو در فرآيند تحصيلات است. به عبارتي ديگر دانشجو با گذشتن از مرحله جمعآوري اطلاعات (Data Gathering) و ورود در مرحلهي اطلاعاتيابي (Data Finding) توان آن را يافته است تا دانستههاي فراهم آمده در طول ايام تحصيل را در يك فضاي واقعي، به بوته آزمون بگذارد. اين نكته در رابطه با علم مديريت از اهميت خاصي برخوردار است. زيرا آخرين دستاورد نظري اين علم، يعني نظريهي اقتضايي (Contingency) از ادعاي نظريهپردازان اوليه اين علم كه مدعي ارايه اصول (Principles) و قوانين جهان شمول (Universal Law) بودند دور شده است و درستي عملكرد مديران به درك شرايط مشروط شده است. چنين مقولهاي ريشه در نظريههاي فلسفي مانند كثرتگرايي (Pluralism)، نسبيت (Relativism)، علم تفسير (Hermeneutic)، عدم قطعيت (Uncertainty)، ابطالپذيري (Falsifiable)... دارد. لذا دانشجويان در چنين فضايي از عدم يقين و قطعيت، مجبورند همه نظريهها را تنها به عنوان يك فرضيه (Hypothesis) تلقي كنند. پس توجه به اصول در قلمرو علم مديريت مشروط به اين است كه همهي نظريهها و تكنيكها و فنون را در بوته عمل، آزمون كنند و به تعبير مشهور «جهاني بيانديشيد و محلي عمل كنيد» جامه عمل بپوشند. تحقق چنين هدفي در گرو آزمون نظريههاي جهاني در شرايط بومي است.
-
اهداف نگارش پاياننامه
براي تشريح هدف از نگارش پاياننامه و رساله نويسي نظريههاي مختلفي ابراز شده است. بعضي انجام پاياننامه را صرفاً يك كار پژوهشي و تحقيقي (Scholarly Work) ميدانند و عدهاي آن را شايستگي پژوهشي (Research Competence) مينامند و پارهاي آن را مشاركت در دانش (Contribution to Knowledge) بشري به حساب ميآورند. شايد در افقي وسيع و همه جانبه اين مفاهيم مورد نظر باشد و بر حسب رشتهها و اهميت دانشگاهها با هم فرق كنند. پاياننامه و رساله بايد ذهن دانشجو را در مسير تبيين و حل مسائل به حركت درآورده و او را براي آيندهاي بهتر آماده سازد. (البته منظور اين نيست كه پاياننامهها صرفاً بايد مسائل كاربردي را مد نظر داشته باشند و مسائل نظري را مورد توجه قرار ندهند.)
در فرآيند پاياننامه نويسي آماده كردن طرح تحقيق(پروپوزال)، گام مهمي در طرح پيشنهادي تحقيق است. طرح تحقيق مانند نقشه اوليهاي است كه مهندسان پيش از آغاز كار ساختمانسازي، تهيه ميكنند. لذا دانشجو در طرح تحقيق بايد تصويري كلي از آن چه را كه دنبال ميكند نشان دهد. در يك برخورد كلي هنگامي كه دانشجو طرح تحقيق خود را آماده ميكند بايد به سؤالات زير پاسخ گويد:
آيا اين موضوع و مسئله ارزش بررسي تحقيقي را دارد؟
آيا من توانايي انجام تحقيق درباره اين مسئله را دارم؟
آيا ميل و علاقهاي به تحقيق در اين رابطه دارم؟
............
-
معيارهايي براي انتخاب موضوع پاياننامه
موضوعات كاربردي و نظري فراواناند. ارزش هر موضوعي ميتواند بر مبناي هدفي كه دنبال ميشود مورد قضاوت قرار گيرد. اما اينكه آيا اين موضوع خوب است يا نه به كاربرد دستاوردهاي تحقيق در جامعه يا سهم آن در حل پارهاي از مشكلات موجود بستگي دارد. بهتر است موضوعات پاياننامه در ارتباط با مسائل و مشكلات موجودي باشد كه در حوزههاي تخصصي وجود دارد.
آنچه به هنگام انتخاب مسئلهي تحقيق بايد مورد توجه باشد عبارتند از:
نياز جامعه را در نظر داشته باشد.
دانشجو توانايي خود را در نظر داشته باشد.
دانشجو با موضوع آشنايي داشته و در رابطه با آن تجاربي داشته باشد.
مورد علاقه دانشجو باشد. (گاه دانشجو مجبور ميشود موضوعي را انتخاب كند كه تمايل چنداني به تحقيق دربارهي آن ندارد و اين امر، كيفيت كار او را متأثر ميسازد.) گاه دانشجو به موضوع علاقمند بوده اما به خاطر عدم تبيين دقيق آن و عدم پيشبينيهاي لازم در تهيه اسناد و مدارك، در آغاز يا در حين فرآيند تحقيق متوجه ميشود كه توان آن را ندارد.
دانشجو بايد براي تهيه اطلاعات از همكاري دستگاههاي ذيربط مطمئن باشد و قبل از شروع، تضمينهاي كافي دريافت كرده و بررسي كند كه اطلاعات مورد نياز او قابل دستيابي يا محرمانه و طبقهبندي شده است يا...
دانشجو بتواند استاد راهنمايي شايسته را در رابطه با موضوع پيدا كند.
دانشجو بايد توجه داشته باشد كه انتخاب استاد راهنماي موردنظر و متقاعد كردن او براي پذيرش سرپرستي پاياننامه، وظيفه اوست. در اينكه آيا اول بايد استاد راهنما انتخاب شود و سپس موضوع رساله به تصويب كميته يا گروه آموزشي برسد، يا بر عكس، يا به طور همزمان، بستگي به خط مشي گروه آموزشي دارد، گاه اتفاق ميافتاد كه موضوعي توسط دانشجو انتخاب شده ولي استاد راهنمايي براي آن پيدا نشده و به ناچار دانشجو پس از انقضاي مدت، بايد دوباره موضوعي ديگر را انتخاب كند.
موضوع انتخابي بايد با رشته تحصيلي دانشجو مرتبط باشد. استاد راهنما و كميته تحصيلات تكميلي موظفند با بررسيهاي قبلي افق روشني را براي انتخاب موضوع فرا راه دانشجويان قرار دهند. ارتباط اعضاي گروه آموزشي با پيشرفتهاي علمي در سطح كشور و جهان و سازمانهاي علمي، پژوهشي و كاربردي ميتواند در اين زمينه مؤثر باشد. بسياري از سازمانهاي علمي و پژوهشي علاقمندند فهرستي از زمينههاي مورد علاقه خود را در اختيار دانشگاهها و گروههاي آموزشي قرار دهند تا به هنگام انتخاب موضوع پاياننامه توسط دانشجويان مورد توجه قرار گيرد.
-
آفتزدگي فرآيند پاياننامه نويسي در ايران
شواهد بيانگر آن است كه فرآيند پاياننامه نويسي در اكثر گروههاي آموزشي دانشگاههاي ايران دچار بحرانهاي كيفي شده و ضروري است هر كسي به ميزان نقشي كه در اين باره دارد به سهم خود در كاهش آن گامي بردارد. اين بحرانها عبارتند از:
پذيرش بيش از حد مسئوليت راهنمايي يا مشاوره پاياننامه توسط استادان. (به دلايلي چون بالا بودن تعداد دانشجويان، وضع معيشتي نامناسب استادان، پذيرش رساله بيشتر به عنوان نشانه برتري و مقبوليت استاد نسبت به همكاران، حرص، وضعيت خاص تخصصي استاد، كمبود استادان آشنا با امر تحقيق، اخلاقيات ويژه استاد،....)
عدم اختصاص زمان لازم براي راهنمايي و ارائه مشاوره از طرف استادان به دانشجويان (به دلايلي چون ميزان ساعات زياد تدريس، جدي نگرفتن امر پاياننامه نويسي، عدم آشنايي استادان با مباني تحقيق و در نتيجه عدم حساسيت آنها به بسياري از قواعد تحقيق، نبود مكان مناسب براي گفتگو و بحث با دانشجويان.)
ناآشنايي اكثر اعضاي شوراها و كميتههاي تحصيلات تكميلي با مباني و تكنيكهاي روش تحقيق.
اين عدم آشنايي به دو شكل زير جلوهگر ميشود:
الف: وارد كردن ايرادهاي غيرعلمي و روش شناختي بر طرحهاي تحقيق كه از سوي دانشجويان براي تصويب ارايه ميشود.
ب: تصويب بيجا برخي از طرحهاي تحقيق كه ابتداييترين اصول روش تحقيق در آن رعايت نشده است.
فقدان مكانيزمي كه نحوه هماهنگي تدريجي در طي مراحل تحقيق را بين استادان مشاور و راهنما فراهم آورد.
(گاه مشاهده ميشود كه نبود ذهنيت مشترك و تفاهم اخلاقي بين استادان راهنما و مشاورين، مدتها دانشجويان را سرگردان ساخته يا در مراحل پاياني تحقيق يكي از استادان مذكور با آنچه كه دانشجو از ابتدا انجام داده مخالفت ميكند.)
نبود يك ديدگاه مشخص در بين دانشجويان در ميزان و چگونگي انتظار آنان از نقش استاد راهنما و مشاورين در فرآيند تحقيق و بالعكس.
كليشهاي شدن قالبهاي ذهني بعضي از استادان در امر تحقيق (برخي از استادان به علت آشنايي با يك روش يا يك آزمون آماري خاص همه موضوعات و همه فرضيهها را در آن قالب خاص ميگنجانند. لذا مشاهده ميشود تمامي دانشجوياني كه به راهنمايي استاد مذكور رساله گذرانيدهاند گويي كپيسازي كردهاند.)
بحران حجمگرايي و بالا بودن تعداد صفحات بدون حساسيت به كيفيت (جلوههايي از اين بحران خود را در بيربط بودن بخشهايي از ادبيات تحقيق پاياننامه با موضوع و مسئله اصلي تحقيق، يك رويه تكثير كردن به تقليد غربيان در عينگراني و وارداتي بودن كاغذ در كشور، استفاده از حروف درشت براي تايپ... نشان ميدهد.)
غيراستاندارد بودن معيارهاي ارزيابي پاياننامهها (شيوههاي متنوع و سليقهاي نمره دادن در جلسات دفاع خود گواه روشني بر اين امر است.)
تكراري شدن موضوع اكثر رسالهها و محدود شدن آنها به بررسي «نقشها» و «رابطهها»...
(اگر تدبيري شود كه هر دانشجو موظف باشد قبل از انتخاب موضوع با مراجعه به يك سايت يا يك بانك اطلاعاتي مانند مركز مدارك و اطلاعات علمي ايران، تأييديهاي را دال بر نو بودن موضوع خود اخذ كند و يا روشن شود كه چند نفر ديگر همزمان مشغول تحقيق بر موضوعهاي مشابه هستند. خيلي از موضوعهاي تكراري كاسته ميشود. اين بانك ميتواند با همكاري مشترك كتابخانه دانشكدههاي مختلف به طور ماهانه ليست آخرين طرحهاي تحقيق مصوب در دانشكدهها را در اختيار داشته باشد.)
عدم همكاري سازمانها با دانشگاهها و دانشجويان براي انجام تحقيق.
(اين امر به دلايلي چون هراس، بياعتمادي، پرهيز از دردسرهاي دانشجويي در محيط كار، تلقي سياسي از اطلاعات موجود در سازمان.... صورت ميپذيرد.)
داير شدن مراكز و مؤسساتي كه پاياننامه نويسي ميكنند.
استفاده بيرويه از «نظرسنجي» و كاربردهاي بيمورد پرسشنامه براي جمعآوري دادهها (اطلاعات) در تحقيقات.
سخني با دوستان دانشجو
هر دانشجوي ايراني به عنوان يك انسان روشنبين كه در برابر سرنوشت اجتماعي خود و ديگران احساس مسئوليت ميكند، احتمالاً شما هم بارها از خود پرسيدهايد: چرا برخي از كشورها اين همه توسعه يافتهاند، اما ما اينگونه ماندهايم و چگونه شد كه ما اينگونه شديم؟
-
بايد دانست كه پاياننامه با اهميتي كه براي آن مطرح شد يكي از فعاليتهايي است كه ميتواند سهمي در كاهش بحرانهاي اجتماعي داشته باشد. لذا بايسته و شايسته است كه به پاياننامه به عنوان تكليفي صرفاً دانشگاهي نگاه نشود و آن را مانند تجويز داروي پزشكي بدانيم كه براي درمان و بهبود بخشي از بيماريهاي اجتماعي و سازماني مطرح كرده است. از اين منظر است كه ميتوان گفت:
پاياننامه مظهر توان علمي و اخلاق حرفهاي يك دانشجو است.
(از كتاب روش تحقيق با رويكرد پاياننامه نويسي اثر دكتر خاكي)
برچسب برای این موضوع
مجوز های ارسال و ویرایش
- شما نمی توانید موضوع جدید ارسال کنید
- شما نمی توانید به پست ها پاسخ دهید
- شما نمی توانید فایل پیوست ضمیمه کنید
- شما نمی توانید پست های خود را ویرایش کنید
-
قوانین انجمن
پاسخ با نقل قول