نویسنده : احمدرضا سليمان‌زاده

اهداف و اصول مربوطه در هر نظام حقوقي، معرِّف ساختار آن نظام است. بنابراين براي آشنايي بيشتر با حقوق بين الملل بشر دوستانه، اهداف و اصول آن را بررسي مي‌نماييم.

الف) اهداف حقوق بين الملل بشر دوستانه
اين حقوق دو هدف مهم و اساسي را خط مشي خود قرار داده است كه عبارتند از:
1- حمايت از كرامت انساني و انسانيت در اثناء مخاصمات مسلحانه بين المللي و غير بين المللي.
2- كاهش تلفات و خسارات و تسكين آلام بشري در زمان مخاصمات مسلحانه بين المللي و غيربين المللي.

ب) اصول حقوق بين الملل بشر دوستانه:
اين حقوق مشتمل بر اصولي است كه ريشه در اصل كرامت انساني دارند اصلي كه جهان شمول و حمايت از آن هدف اصلي حقوق بين الملل بشر دوستانه است مهم‌ترين اين اصول عبارتند از:
1- اصل رفتار انساني و عدم تبعيض: يعني همه افراد انساني صرف نظر از جنسيّت، مليّت، نژاد، مذهب و يا عقايد سياسي خودشان شايسته و سزاوار بهره‌مند شدن از رفتار انساني مي‌باشند.
2- اصل ضرورت نظامي: طبق اين اصل هم فعاليّت‌ها و عمليات نظامي بايد بر اساس دلايل نظامي قابل توجيه باشد.
3- اصل محدوديت: بر اساس اين اصل، بكارگيري شيوه‌ها و روش‌هاي جنگي و استفاده از سلاح‌هاي كه تلفات بيش از حد لزوم درد و رنج زائد الوصفي را ايجاد نمايد ممنوع است.
4- اصل تفكيك: طبق اين اصل بايد بين اهداف نظامي و غيرنظامي تفكيك و تمايز قائل شد.
5- اصل تناسب: يعني خسارات و صدمات اتفاقي ناشي شده از حمله به اهداف نظامي در مقايسه با مزيت‌ها و فوايد نظامي مستقيم و قطعي كه از آن حمله بدست مي‌آيد نبايد از حد لزوم باشد.
6- اصل حس نيّت: يعني در مخاصمات مسلحانه، مذاكرات بين طرفين متخاصم بايد با جس نيّت باشد.

معاهدات اصلي و مهمّ حقوق بين الملل بشر دوستانه:
حقوق بين الملل بشر دوستانه معاصر نتيجه ادغام حقوق لامه[1] و حقوق ژنو[2] مي‌باشد كه به ترتيب شامل كنوانسيون‌هاي لامه و كنوانسيون‌هاي چهارگانه ژنو و دو پروتكل الحاقي به كنوانسيون‌هاي اخير است. بنابراين معاهدات اصلي اين حقوق عبارتند از:
الف) كنوانسيون‌هاي لاهه: اين كنوانسيون‌ها در سال‌هاي 1899 و 1917 به تصويب دولت‌ها رسيد و شامل قواعد و مقرراتي در مورد تعيين حقوق و تكاليف طرفين مخاصمه و محدود نمودن بكارگيري روش‌ها و ابزارهاي جنگي است.
ب) كنوانسيون چهارگانه ژنو و پروتكل‌ها الحاقي به آنها:[3] مجموعه اينها بدنه اصلي حقوق بين المللي بشر دوستانه مدرن را تشكيل مي‌دهند و از افرادي كه در مخاصمات مسلحانه شركت نمي‌كنند (غيرنظاميان) و يا اينكه به مشاركت خودشان در مخاصمه چاپان داده‌اند (مجروحين، بيماران، اسيران و...) حمايت مي‌كند.

ارزيابي نهايي:
حقوق بين الملل بشر دوستانه ريشه در تاريخ جوامع بشري دارد. از زماني كه انسان بوده است از وقتي كه حسّ انسان دوستي و مروّت وجود داشته است، از موقعي كه جنگ وارد عرصۀ حيات بشري شده است رفتار انسان دوستانه نيز به نوعي وجود داشته است. ريشۀ حقوق بين الملل بشر دوستانه ضرورتي نشأت گرفته از پديده‌اي تلخ و شوم بنام مخاصمات مسلحانه بين المللي و غير بين المللي است، در حال حاضر، وقوع چنين مخاصماتي اجتناب ناپذير است و حيات بشري و كرامت او را بشدت تهديد مي‌نمايد، در اين راستا توجه بيشتر به قواعد مقررات حقوق بين الملل بشر دوستانه و رعايت دقيق آنها در مخاصمات مسلحانه امري ضروري و حياتي است چرا كه حقوق بين الملل بشر دوستانه از لحاظ تاريخي شامل حقوق لاهه و حقوق ژنو مي‌باشد اما امروزه، اين حقوق به صورت مجموعه واحد در نظر گرفته مي‌شود يعني به طور همزمان هم شامل حقوق لاهه است و هم شامل حقوق ژنو. تصويب پروتكل‌هاي الحاقي 1977 بيانگر اين مطلب است.


منابع:
1- كنعاني، محمدطاهر؛ سياه رستمي، هاجر، حسين نژاد؛ كتايون، حقوق بين الملل بشر دوستانه ناظر بر حمايت از افراد در درگيري مسلحانه (مجموعه اسناد ژنو)، كميته ملي حقوق بشردوستانه جمهوري اسلامي ايران، چاپ دوم، تهران، 1383.
2- رعايت حقوق بشر دوستانه بين المللي، ترجمه دبيرخانه كميته ملي حقوق بشر دوستانه، نشر سِر سیم، تهران، 1383.
3- مجموعه مقالات همايش اسلام و حقوق بين الملل بشر دوستانه، گروه نويسندگان، چاپ اول، زمستان 1386.
4- سيد علي، پيدايش حقوق بشر دوستانه جنگ و جلوه‌هايي از حفظ حيثيت انساني در رفتار رزمندگان با يكديگر، مجله تحقيقات حقوقي دانشگاه شهيد بهشتي، دانشكدۀ حقوق، شماره 39، سال 1383، ص 76 – 116.


[1] . Droit de laHaye

[2] . Droit de Geneve

[3] . كنوانسيون‌هاي چهارگانه ژنو در سال 1949 و دو پروتكل الحاقي به آن در سال 1977 به تصويب رسيدند. كه به ترتيب در مورد حمايت از افراد (نظامي و غيرنظامي) مخاصمات مسلحانه بين المللي مخاصمات مسلحانه و غير بين المللي است.