نویسنده : احمدرضا سليمان‌زاده

بانگاهي اجمالي به تايخ جوامع بشري در مي‌يابيم كه پيدايش سلاح و گسترش آن، نتيجه‌اي جز افزايش و توسعه روابط خصومت آميز ميان دولت‌ها نداشته است. جنگ نمونه بارز رابطه خصومت آميز ميان دولت‌هاست كه در آن، طرفين مخاصمه براي رسيدن به مقاصد خود به انواع سلاح‌ها متوسل مي‌شوند. ماهيت سلاح‌هایي كه به هنگام جنگ مورد استفاده قرار مي‌گيرد متغيّر است. در جنگ‌هاي كلاسيك از سلاح‌هاي معمولي و ابتدايي براي غلبه بر دشمن استفاده مي‌شد، اما همزمان با پيشرفت علم در عرصه‌هاي مختلف و ظهور تكنولوژي‌هاي نوين، سلاح سازي نيز پيشرفت نموده و موجب تغيير ماهيت جنگ گرديد. قدرت تخريب نابودي و ويرانگري سلاح امروزي قابل وصف نيست بطوري كه بكارگيري اين نوع سلاح‌ها حتي مي‌تواند كرۀ زمين را از بين ببرد. سلاح‌هاي كشتار جمعي نمونه بارز اين گونه سلاح‌هاست.[1]سلاح‌هاي كه در حال حاضر بيشترين تهديد را عليه بشريت به همراه دارند. اگر چه در ابتداي امر به نظر مي‌رسيد كه حقوق نمي‌تواند وارد عرصه چگونگي بكارگيري جنگ افزارها شود، اما بتدريج و با تلاش جامعه بين المللي حقوق بين الملل توانست در اين عرصه نيز وارد شده و محدوديت‌ها و يا ممنوعيت‌هاي را ايجاد و اعمال نمايد. بنابراين حقوقي كه در روابط مابين دولت‌ها و يا ممنوعيت‌هاي را در استفاده از اين سلاح لازم الاجرا كند حقوق بين الملل سلاح‌هاي كشتار جمعي نام دارد.[2]
ماهيت سلاح كشتار جمعي:
سلاح‌هاي كشتار جمعي، بيشترين خطر را براي انسان به دنبال دارند. خطري كه نه تنها نسل‌هاي امروزي بلكه نسل‌هاي آينده را نيز تهديد مي‌كند؛ زيرا كه اين نوع سلاح‌ها تا مدت‌ها اثرات مخرب و مرگبار خودشان را حفظ مي‌كنند. خطرات و پيامدهاي ناگوار و ناخوشايند اين گونه سلاح‌ها به هيچ وجه در بيان نمي‌گنجد. تا به امروز كشورهاي زيادي خسارات ناشي از اين نوع سلاح‌ها را متحمل شده‌اند. كشور ما ايران خود از آسيب ديدگان اين نوع سلاح‌هاست، در طول هشت سال جنگ تحميلي بسياري از رزمندگان و حتي غير رزمندگان ايراني با حملات شيميايي عراق مصدوم شده و يا به شهادت رسيدند. بنابراين صدمات جبران ناپذير آنها امروز، بر هيچ دوستي پوشيده نيست. پس بايستي هر چه زودتر به توليد سلاح‌هاي كشتار جمعي خاتمه داده و آنها را نابود كنند.[3]
سلاح‌هاي كشتار جمعي در بردارنده سلاح‌هایي مانند سلاح اتمي، سلاح بيولوژيك و سلاح شيميايي مي‌باشند.[4] اينها نمونه‌هاي بارز سلاح‌هاي كشتار جمعي هستند كه بكارگيري آنها بدون شك مرگ را در پي دارد. در تعريف سلاح اتمي و يا سلاح هسته‌اي گفته شده است كه سلاحي كه در ساخت آن از مواد منفجرۀ هسته‌اي و يا از ايزوتپ‌هاي راديواكتيو استفاده شده و در اثر انفجار و يا ديگر تغييرات هسته‌اي، قادر به انهدام يا مسموميت در سطح بسيار گسترده شود، سلاح اتمي يا هسته‌اي مي‌نامند». در تعريف سلاحهاي بيولوژيك نيز آمده است: در هر مادۀ بيولوژيك كه تاثير آن وابسته به تكثير در داخل ارگانيزم هدف بوده و براي آنكه باعث بيماري يا مرگ در انسان، حيوان و گياه شود، در جنگ مورد استفاده قرار مي‌گيرد.[5]
در ميان سلاح‌هاي كشتار جمعي، سلاح‌هاي هسته‌اي بيشترين توجه جامعه جهاني را به خود معطوف نموده است؛ زيرا كه ارتباط تنگاتنگي با صلح و امنيت بين المللي دارد. مجمع عمومي سازمان ملل متحد در قطعنامه‌هاي زيادي بكارگيري اين نوع سلاح‌ها را محكوم نموده است؛ شوراي امنيت سازمان ملل متحد نيز آن را تهديدي عليه صلح و امنيت بين المللي مي‌داند. اما ممهم‌ترين نظر را ديوان بين الملل دادگستري در راي مشورتي خويش در سال 1996 اعلام داشته است. رأیي كه مبهم و دو پهلو بوده و بحث‌هاي زيادي را به همراه داشته است؛ چون ديوان در آن راي نتوانست مشروعيت و يا عدم مشروعيت بكارگيري سلاح‌هاي هسته‌اي را كاملاً مشخص نمايد.[6] اين مسئله سبب گرديد كه دولت‌هاي مانند امريكا، فرانسه و انگليس قائل به محفوظ بودن حق در استفاده از سلاح هسته‌اي باشند.[7]

مفهوم سلاح‌هاي كشتار جمعي:
اين نوع سلاح‌ها داراي قدرت تخريب فراوان بوده، به منظور انهدام وسيع بكار رفته و داراي آثار مخربي است كه نمي‌تواند به اهداف معين محدود شود. اين سلاح‌ها كه گاه با علامت اختصاري A.B.C از آنها ياد مي‌شود. در مقابل سلاح‌هاي قرار دارند كه به سلاح‌هاي متعارف موسوم هستند. معادل سلاح‌هاي كشتار جمعي در زبان فارسي ش. م .هـ (شيميايي، ميكروبي، و هسته‌اي) مي‌باشند.[8]







[1] . نام‌هاي ديگر آن، سلاح‌هاي انهدام جمعي و يا سلاح‌هاي امحاي جمعي است. اما از آنجا كه اين گونه سلاح شيرين صدمات را براي انسان به همراه دارند استفاده از واژه شلاح كشتار جمعي مناسبتر و رايج‌تر است.

[2] - عسكري، يدالله؛ سلاح‌ هسته‌اي (اتمي) از منظر حقوق بين الملل، تيرماه 1385، منبع الكترونيكي اينترنتي، (WWW.yasgari, blogfa. Com)

[3] . دولت جمهوري اسلامي ايران در عرصه مبارزه با اين سلاح‌ها همواره فعال بود و به معاهدات بين المللي مربوط ملحق گرديده است،

[4] . سلاح‌هاي كه از حيث تخريب داراي آثاري مانند آثار سلاح‌هاي اتمي، بيولوژيك و شيميايي مي‌باشند در دسته سلاح‌هاي كشتار جمعي قرار مي‌گيرند.

[5] . حقوق بين الملل سلاح‌هاي كشتار جمعي، دكتر جمشيد ممتاز، ترجمه و تحقيق امير حسين رنجبريان، نشر دادگستر، تهران، زمستان 1377، ص 13- 16

[6] -البرزي وركي، مسعود؛ نقد و بررسي نظر مشورتي ديوان بين المللي دادگستري راجع به تهديد يا توسل به سلاح‌هاي هسته‌اي. مجله حقوقي، شماره 131 م، پاييز 1383، ص 5 – 87.

[7] . دول هسته‌اي عبارتند از: امريكا،‌ روسيه انگلستان، فرانسه و چين، يعني دولت‌هاي كه داراي سلاح هسته‌اي مي‌باشند. علاوه بر دول مذكور دولت‌هاي اسرائيل، هند و پاكستان نيز به سلاح‌هاي هسته‌اي دست يافته‌اند.

[8] . پيشين، جمشيد ممتاز، ص 10-14.