یكی از تغییراتی كه با نزدیك شدن نوروز دیده می شود و چهره شهر را عوض می‌كند، <خانه تكانی> است. در روزهای آخر اسفند از بالای پشت بام یا‌ ‌ایوان خانه‌های شهر، فرش های شسته شده آویزان است.‌خیلی‌از پنجره‌ها‌ ‌بی‌پرده می‌شوند و كافی است یك ساعت در شهر بچرخی تا صدها نفر را ببینی كه بالای‌ ‌نردبان رفته‌اند و شیشه‌ها و دیوارها را تمیز می كنند. این سنت زیبا گاه در اثر عدم رعایت نكات ایمنی و سلامتی تبدیل به عاملی می شود كه دردسرزا بوده و سلامت اعضا خانواده به ویژه خانم‌ها را در معرض خطر قرار می دهد. كتف درد، گردن درد، كمردرد، سوزش و خارش پوست دست و غیره از جمله رایج ترین عواقب و پیامدهای خانه تكانی غیر اصولی و نادرست است.
● خانه تكانی می زند به كمرت!
بدون شك كمر درد بزرگ‌ترین مشكلی است كه زنان خانه‌دار هنگام خانه تكانی با آن مواجه می‌شوند. معمولا كمر درد روزهای آغاز سال نو خانم خانه را آزار می‌دهد. جابه جا كردن و یا بلند كردن اجسام سنگین بدون رعایت اصول صحیح، مهم‌ترین عامل ابتلا به كمر درد است كه گاه تا آخر عمر فرد‌مبتلا‌‌را‌رنج می‌دهد. در این ایام خانم‌ها فشار مضاعفی به جسم خود‌وارد می‌آورند، در صورتی كه با یك برنامه ریزی صحیح می‌توان قدم به قدم تمام امور مربوط به نظافت و تمیز كردن منزل را بدون به خطر انداختن سلامت و تندرستی جسم انجام داد. برای آنكه دچار كمر درد نشوید بهتر است هنگام برداشتن اجسام از روی زمین و یا جابه‌جا كردن آنها، پشت خود را صاف نگه دارید و قوز نكنید بلكه زانوها را خم كرده و برای تحمل وزن جسم به عضلات پای خود تكیه كنید. این كار موجب می شود فشار ناشی از وسایل سنگین به‌جای كمر به مفصل ران منتقل شده و از گرفتگی‌های عضلانی و دردهای ناگهانی عضلات به ویژه كمر جلوگیری‌ ‌شود.همچنین اگر جسم سنگینی را از زمین بلند كرده‌اید، برای چرخش به جهت خاصی، هرگز بالاتنه خود را از محل كمر به آن سمت نچرخانید، بلكه تمام بدن را از محل پاها به آن سمت برگردانید.
متخصصان توصیه می‌كنند اشیاء سنگین را به سرعت و با یك حركت سریع و ناگهانی از روی زمین بلند نكنید. هرگز در حالی كه جسم دیگری را توسط یكی از دست‌هایتان بلند كرده‌اید، سعی نكنید با دست دیگر جسم سنگین دیگری را بلند كنید.اگر اصرار دارید هر دو بار را همزمان حمل كنید، ابتدا باری را كه در دست دارید زمین بگذارید و سپس هر دو جسم را به طور همزمان و با هم بلند كنید.
توصیه می‌شود همیشه به هنگام بلند كردن اجسام سنگین، اول پاها را به اندازه عرض شانه ها باز كنید و بعد جسم مورد نظرتان را بلند كنید. این عمل باعث حفظ تعادل بدن می شود.
● خودكشی نكنید
نام بیمارستان لقمان مترادف است با مسمومیت و خودكشی . اما شب عید، زنان خانه‌دار هم از مشتریان پر و پا قرص این بیمارستان می‌شوند. علت آن خودكشی نیست بلكه مسمومیت‌های شدید مواد شوینده است.
اغلب‌ ‌مسمومیت‌ها در آستانه نوروز مربوط به مواد شوینده و بهداشتی است. همان موادی كه‌ ‌اغلب زنان خانه‌دار برای انجام عملیات خانه تكانی از آن استفاده می‌كنند. ظاهرا‌ ‌زنان به عنوان مدیر امور داخلی منزل بیشترین مسئولیت را در نظافت خانه دارند، شاید‌ ‌به همین دلیل نیز بیشترین موارد مسمومیت مربوط به زنان است. هر چند بیشتر بیماران سرپایی بوده‌اند اما سال گذشته حدود ۹۳ مورد بستری ناشی‌ ‌از مسمومیت مواد شوینده در بیمارستان لقمان ثبت شد كه به نسبت سال قبل افزایش پیدا كرده بود. بخار متصاعد شده از تركیب جوهرنمك و وایتكس بسیار برای چشم، پوست و ریه خطرناك است‌ وخانم‌ها باید از تركیب این دو ماده جلوگیری كنند .كاربرد فراوان مواد شوینده و پاك كننده از جمله جرم گیرها و مواد سفیدكننده در منازل موجب انتشار برخی از ذرات شیمیایی خطرناك در حمام، آشپزخانه و سرویس‌های بهداشتی می شود كه استفاده و تداوم این مواد به همراه آب گرم اثر منفی آن را دوچندان می كند.
مواد شیمیایی فوق الذكر دارای تركیبات آلی فراری هستند كه به سرعت در فضا منتشر شده و دارای اثرات سوءمتعدد از جمله سوزش چشم و آلرژی‌های مختلف تا سرطان هستند.روابط عمومی شركت كنترل كیفیت هوا در خصوص كاهش اثرات منفی آلودگی هوا در ساختمان ها توصیه كرده است: <پاك كردن مرتب و به موقع قسمت های مختلف منزل از گرد و غبار و همچنین استفاده از ماسك و یا پارچه مرطوب در هنگام غبارروبی و نظافت با مواد شیمیایی شوینده و ضدعفونی كننده و تهویه مناسب منزل در طول روز می تواند به میزان قابل ملاحظه ای از خطرات مسمومیت به واسطه این ذرات مضر بكاهد.> بهترین اقدام برای مسمومان ریوی، خروج سریع فرد از محل سربسته و استفاده از هوای آزاد و تماس با اورژانس جهت تجویز اكسیژن و مصرف داروهای ضدالتهابی‌ ‌است.
زنان خانه‌دار از مصرف مواد شوینده در فضاهای بسته خودداری ‌و‌ماسك‌های تنفسی و دستكش حتما مورد استفاده قرار بگیرد. ضمنا از یاد نبرید یكی دیگر از راه‌های خودكشی برق است. شست‌وشو لوازم برقی مانند لوستر، چراغ‌ ‌روشنایی كلید پریز و غیره موجب موارد زیاد برق گرفتگی در روزهای پایانی سال است. لازم است اول برق وسیله برقی را قطع كنید و بعد آن را تمیز كنید.
● دست های خانه تكان
نشانگان كانال مچ دست، شایع‌ترین بیماری در زنان خانه دار است كه مهم‌ترین علت آن استفاده زیاد از دست‌ها برای شستشو در طول شبانه روز است. این نشانگان معمولا در زمان پیش از عید كه زنان خانه دار می‌خواهند تمامی‌ ‌كارهای منزل را برای انجام خانه تكانی عید، در كمترین زمان به پایان برسانند، شایع‌ ‌می شود.این بیماری با علایم گزگز كردن در نیمه های شب آغاز شده و با بی‌حس شدن انگشتان دست، موجب بی خوابی افراد مبتلا به این بیماری می‌ ‌شود‌.
افرادی كه دچار نشانگان مچ دست می‌‌شوند، باید به پزشك مراجعه كرده و با تجویز پزشك از درمان‌های دارویی یا فیزیوتراپی‌ ‌استفاده كنند‌. برای پیشگیری از بروز این نشانگان باید سعی كرد ضمن‌ ‌كاهش فعالیت‌هایی كه از طریق دست صورت می‌گیرد، كارهای روزانه به گونه ای برنامه ریزی شود كه زمانی را هم به استراحت و نرمش دادن دست ها اختصاص دهند.
● آسم در خانه تكانی
حملات بیماری آسم از جمله مواردی است كه در شب عید در اورژانس‌ها زیاد دیده می‌شود. امروزه اغلب زنان برای شستشوی سرویس‌های بهداشتی خود از مایع‌های شیمیایی‌ ‌نظیر انواع سفید كننده‌ها‌ ‌و جوهر نمك استفاده می‌كنند و از آنجا كه سرویس‌های‌ ‌بهداشتی در فضای بسته و كوچك قرار دارند قرار گرفتن زیاد در این فضاهای‌ ‌بسته می‌تواند آسیب زیادی را به ریه افراد وارد كند‌.‌ همچنین استفاده از این شوینده‌ها باعث تشدید بیماری در افراد مبتلا به بیماری آسم می شود.
دكتر مسعود موحدی دبیر انجمن آسم و آلرژی ایران معتقد است به هنگام استفاده‌ ‌از شوینده‌های شیمیایی، استفاده از ماسك بسیاری ضروری است اما وجود هواكش و بازكردن‌ ‌پنجره ها در این زمینه، می‌تواند تا حد زیادی از بروز آلرژی‌ها جلوگیری‌ ‌كند‌.
● ناجی افسانه‌ای
هیچ خانمی دوست ندارد در ایام عید پوست ترك خورده یا حساسیت پوستی داشته باشد. دستكش در این موارد نقش ناجی افسانه ای را دارد. سعی كنید تا آنجا كه ممكن است از تماس مستقیم دست‌ها با انواع مواد شوینده و پاك كننده خودداری كنید. اكثر مواد شوینده ازPH استاندارد برخوردار نیستند و به همین دلیل می‌توانند سبب تحریك پوست دست شوند.اگر پوست حساسی دارید بهتر است ابتدا یك دستكش نخی و سپس روی آن یك دستكش لاستیكی دست كنید. زیرا گاهی اوقات پوست به لاستیك دستكش حساسیت نشان می دهد.
عدم رعایت این نكته كوچك می‌تواند موجب بروز حساسیت پوستی كه درمان آن زمان بر و هزینه بر‌است‌، شود. اگر حساسیت هم نگیرید، تازه آنگاه پوست خشك و زبری پیدا خواهید كرد.
● سقوط آزاد
گاهی در صفحه حوادث خبر ناخوشایند سقوط مرد خانواده را به همراه فرش از پشت بام می‌خوانیم. بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان حوادث و‌ ‌سقوط‌ ‌از ارتفاع در این ایام‌ ‌افزایش می‌یابد‌. ‌دست شكسته و پای شكسته از صحنه‌های تكراری روزهای خانه تكانی است.
البته تنها پشت بام خطر ندارد، نردبان نامطمئن هم به همان اندازه می‌تواند خطرناك باشد. در صورت استفاده از نردبان یا چهار‌ ‌پایه باید از سطح اتكایی آن با زمین كاملا مطمئن شد و از نوع استاندارد و نردبان دو‌ ‌طرفه استفاده كرد. كارشناسان ایمنی توصیه می‌كنند كه در زمان پاك‌ ‌كردن شیشه و پنجره‌های منزل احتیاط لازم ضروری است و از رفتن روی نرده‌ها یا‌ ‌قرنیزهای آن باید جدا خودداری كرد‌.
● ۱۳ فرمان برای خانه تكانی
۱) بهتر است زنان قبل از شروع كار به مدت ۰۱ تا ۵۱ دقیقه‌ ‌ با حركات ورزشی - نرمشی و كششی اندام‌های فوقانی و تحتانی، بدن خود را برای‌ ‌كار آماده كنند.
۲) با‌ ‌برنامه‌ریزی و تقسیم كار از انجام حجم زیاد كار در یك مدت زمان محدود خودداری كنند تا از فشار و استرس زیاد به اندام جلوگیری شود‌. ‌ضمن اینكه اضطراب ناشی از انبوه كارها باعث فشار عصبی زیادی می شود .
۳) استفاده از لباس‌های راحت نخی برای تبادل‌ ‌حرارت و استفاده از سیستم تهویه‌ای مناسب،می‌توان از بروز استرس گرمایی ناشی از حرارت كاست‌.
۴) با‌ ‌استفاده از مایعات به میزان زیاد ،آب و املاح از دست رفته بدن خود بر اثر تعریق را جبران كرده تا از بروز مشكلات و عواقب بعدی جلوگیری شود .
۵) استفاده از ماسك و پیش‌بند در صورت تماس با مایعات و مواد شیمیایی و سربند برای پیشگیری از آلودگی مو بسیار مفید است.
۶) در حین گردگیری از وارد كردن بیش از اندازه فشار به كمر خودداری كنید‌.
۷) برای جابجایی بار بیش از ۰۲ كیلوگرم از وجود یك یا دو كمك استفاده كنید و از رها كردن بار خودداری كنید.
۸) برای شست و شوی‌ ‌بخش‌های فوقانی در و پنجره و دیوار به ازای هر ۲ تا ۳ دقیقه كار، مدت كوتاهی سر را‌ ‌پایین انداخته و به حالت استراحت قرار دهید‌.
۹) افراد مبتلا به مشكلات اسكلتی - عضلانی برای شستن در حمام از چكمه استفاده كنند و در غیر این صورت با رعایت نكات‌ ‌ایمنی بر روی سطوح لیز و لغزنده از دمپایی استفاده شود.
۱۰) حین استفاده از مواد شوینده‌ای همچون وایتكس برای جلوگیری از آسیب ریه از دستمال ضخیم بر روی دهان، بینی و دستكش پلاستیكی برای جلوگیری از آسیب پوست‌ ‌استفاده شود‌.
۱۱) بهتراست كه خانه تكانی در‌ ‌زمان غیبت كودكان در منزل صورت گیرد تا ضریب حوادث كاهش یابد
۱۲) نباید لوازم برقی با آب تماس داشته باشند و باید از ریختن آب بر روی كلید، پریز و‌ ‌سیم برق پرهیز شود‌.
۱۳) استفاده از وسایل غیر ایمن برای دسترسی به ارتفاع بالاتر و زیر پایی‌ همچون جعبه و نردبان‌های غیر ایمن، خطر‌ ‌سقوط را افزایش می‌دهند.‌‌ دكتر علی اخوان بهبهانی