اعلام خطر در مورد آفت كشهاي خطرناك



به نظر یکی از کارشناسان فائو، اتفاقی که در سنگال افتاد یکی از موارد خوب تاثیرگذاری عهدنامه روتردام در محافظت از مردم و محیط زیست است. معمولا شیوه کار چنین است که دبیرخانه، تمام کشورهای مشارکت کننده را از طریق ارایه اطلاعات دقیق در مورد خطرات مواد شیمیایی آگاه می کند و سپس تصمیمگیری در مورد واردات این مواد را در آینده به خود آنان واگذار می کند. اگر کشوری گزینه محدودسازی واردات مواد موجود در فهرست عهدنامه روتردام را انتخاب کند، به کشورهای صادرکننده توصیه می شود تا صادرکنندگان، صنایع و واحدهای گمرک خود را آگاه کنند. عهدنامه روتردام نوعی سیستم اعلام خطر در مورد تجارت مواد شیمیایی خطرناک است. در اینجا گفتگویی که با بیل مورای از کارشناسان شاغل در هیات اجرایی این عهدنامه انجام شده می خوانید:

تجارت این مواد شیمیایی تا چه اندازه کلان است؟
پاسخ به این سئوال در حال حاضر دشوار است. طبق یک برآورد، یک تا دو میلیون فرآورده شیمیایی مختلف در سراسر جهان به فروش می رسند. پس از بخش خودرو، صنایع شیمیایی با فروشی معادل 6/1 تریلیون دلار در سال بالاترین رده را به خود اختصاص می دهند. تجارت بین المللی بالغ بر 480 هزار میلیون دلار ازنظر فروش است. اما به دلیل ضعف نظارت و گزارشدهی، به دشواری می توان گفت که چه میزان از تجارت بین المللی مواد شیمیایی مربوط به مواد خطرناک به حال انسان و محیط زیست است.

تعریف شما از "خطرناک" چیست؟
از دیدگاه موجود در عهدنامه، یک فرمولاسیون آفت¬کش به شدت خطرناک آن است که اثرات آن بر محیط زیست و سلامت به شکلی حاد در کوتاه زمانی پس از یک یا چند بار قرار گرفتن در معرض آن (پس از استفاده) به طور عینی مشاهده شود. این اثرات شامل مرگ، معلولیت و اثرات سو بر زایمان جنین و فرمولاسیون حاوی مواد شیمیایی مانند DDT، PCB¬ها و ترکیبات جیوه می شود. نگرانی از قاچاق این مواد در جهان، پذیرش عهدنامه روتردام را سرعت بخشیده است.

آیا عهدنامه روتردام به این معضل توجه دارد؟
عهدنامه روتردام دربرگیرنده صادرات و واردات مواد شیمیایی خطرناک و به طور ضمنی استفاده و نظارت بر مصرف آنها است. در آغاز، معضل حاد بین کشورهای شمال و جنوب سبب پایه ریزی این عهدنامه شد. چون کشورهای ثروتمند که فروش مواد شیمیایی تهدیدکننده زندگی را در داخل قدغن کرده بودند، فروش آن به خارج را ادامه دادند. لیکن در سالهای اخیر، تجارت بین کشورهای جنوب به ویژه کشورهای نوپدید در عرصه اقتصاد که مواد شیمیایی تولید می کنند و کشورهای فقیرتر در حال افزایش است. در هر دو حالت، کشورهای واردکننده فاقد ابزاری برای مدیریت مواد شیمیایی خطرناک در چرخه مقررشان از واردات گرفته تا مصرف و تجزیه و دور ریختن مطمئن آنها هستند.

این کشورها از چه جنبه هایی در برابر مواد شیمیایی بالقوه خطرناک آماده نیستند؟
اول ازنظر مقررات و زیرساختهای سنجش و ارزیابی. مثلا اکثر کشورهای آفریقایی، مراکز کنترل سم ندارند. آنها از مواد شیمیایی، بدون آگاهی، تجهیزات و توانایی استفاده از این محصولات به طور ایمن که نمونه اش در سنگال اتفاق افتاد، استفاده می کنند. همچنین بسیاری کشورها با معضل انباشت مقدار زیادی مواد شیمیایی بلااستفاده مواجه هستند که یا به طور غیرقانونی یا غیرعمدی در مناطق نامطمئن تخلیه می شوند و به احتمال زیاد، خاک، آب و هوا را آلوده می سازند. روش تخلیه و تجزیه این مواد شیمیایی به شیوه موثر به ندرت یافت می شود.

در مورد شیوه کار در این عهدنامه توضیح دهید؟
شیوه ای که داریم ابزاری است برای کسب اطلاع از دیدگاه رسمی و سپس انتشار آن در کشورهای واردکننده مبنی بر این که آیا مایل هستند محموله های یک ماده شیمیایی معین را در آینده دریافت کنند یا خیر. هم¬چنین تضمین این نکته که صادرکنندگان از این تصمیم پیروی می کنند. بنابراین هدف ما ایجاد یک مسئولیت مشترک بین کشورهای صادرکننده و واردکننده است. عهدنامه به کشورهای فقیرتر امکان می دهد تا با کسب اطلاع در مورد تجارب دیگر کشورها و تصمیمهای موجود در مورد قدغن کردن یا اعمال محدودیت شدید واردات مواد شیمیایی سمی، تصمیم خود را بگیرند. عهدنامه روتردام، کشورها را تشویق می کند تا به یکدیگر در جهت ظرفیت سازی برای مدیریت مواد شیمیایی در چرخه عمرشان کمک کنند.

کدام مواد شیمیایی در حال حاضر در این عهدنامه مورد توجه هستند؟
در سایت عهدنامه می توانید نام آنها را بیابید. البته بیشتر آنها آفتکش هستند. علاوه بر گرانوکس و اسپینوکس، کمیته توصیه کرده تا مونوکروتوفوس (حشره کشی که بسیاری از کشورهای در حال توسعه به ویژه آسیایی برای مقابله با حشرات و تارتنچه از آن استفاده می کنند)، یک آفتکش، علفکش و قارچ کش به نام DNOC که فوق العاده برای انسان خطرناک است و پنبه نسوز (آزبست) در تمام شکلهای آن، به فهرست عهدنامه اضافه شود. پیش بینی می کنیم که مواد شیمیایی زیادتری با آگاهی و آموزش دولتها در مورد استفاده از این عهدنامه به فهرست آن اضافه خواهد شد.

جایگاه عهدنامه از لحاظ قانونی چیست؟
متن عهدنامه در سپتامبر 1998 مورد توافق دولتهای حاضر قرار گرفت. پیش از به اجرا درآمدن و الزامی شدن، نیازمند تصویب 50 کشور است که در حال حاضر 20 دولت این کار را انجام داده اند. در این میان، پیش از الزامی شدن عهدنامه، اجرای آن داوطلبانه است و به شیوه موقتی آن به اجرا درمی آید. با وجود داوطلبانه بودن، پیروی از عهدنامه بسیار گسترش یافته و حدود 160 دولت تاکنون با مسئولیت دادن به وزارتخانه های خود برای اجرای این شیوه موقتی، التزام خود را نشان داده اند.

آفتکشهای خطرناک
از سال 1998، چهار آفتکش در این آییننامه جای گرفته اند:
1- بیناپاکریل (Binapacryl): سمی برای کبد، کلیه و دستگاه عصبی بخصوص بین کارگرانی که در هوای داغ کار می کند. ایجاد تشنج و روان پریشی می کند.
2- اتیلن دی کلراید (Ethylene dichloride): تاثیرات آن زیاد است. از صدمه زدن به کبد و کلیه گرفته تا مرگ. سبب بروز سرطان معده، ریه و دیگر انواع آن در حیوانات شده است.
3- اتیلن اکساید (Ethylene oxide): قرار گرفتن در معرض آن سبب آزار دستگاه تنفسی، بی خوابی، ضعف ماهیچه ها، اسهال، تهوع و اختلالات عصبی می شود.
4- توگزافن (Toxaphene): مسمومیت شدید ناشی از آن سبب کما و حملات تشنج ¬آور می شود. در برخی مواقع به تب شدید، تند شدن ضربان قلب و مرگ می انجامد.

شیوه موقتی اجرای عهدنامه
مرحله اول: حداقل دو کشور در دو منطقه جداگانه جهان به دبیرخانه عهدنامه روتردام اطلاع می دهند که اقدام به نظارت ملی برای ممنوعیت یا محدودیت شدید کاربرد یک ماده شیمیایی کرده اند. در صورتی که ماده شیمیایی دارای فرمولاسیون آفتکش به شدت خطرناک باشد، تنها گزارش یک کشور از بروز مسمومیت کفایت می کند.
مرحله دوم: دبیرخانه درخواست ارایه اسناد متقن به آن کشورها می دهد و پس از دریافت، آنها را در اختیار کمیته بازنگری در زمینه مواد شیمیایی خود قرار می دهد.
مرحله سوم: کمیته اطلاعات موجود را مرور می¬کند و تصمیم می¬گیرد که آیا ماده شیمیایی مذکور را در فهرست موارد ممنوعه بگنجاند یا خیر.
مرحله چهارم: چنانچه تصمیم بگیرند که یک ماده شیمیایی را در فهرست قرار دهند، دبیرخانه با انتشار سندی ارشادی به تمام مقامات ملی، خطرات زیست محیطی و سمی آن و نیز فعالیتهای قانونی کشورها برای ممنوعیت یا محدودیت شدید آن ماده شیمیایی را اعلام می کند.
مرحله پنجم: بر مبنای سند انتشاریافته، هر کشور تصمیم می گیرد که آن را بپذیرد یا واردات را نپذیرد یا با شرایطی معین، اجازه واردات دهد. به هر حال تصمیم خود را به اطلاع دبیرخانه می رساند.
مرحله ششم: دبیرخانه هر شش ماه، فهرست کاملی از پاسخهای رسیده را انتشار می دهد و تمام اطلاعات مربوط به هر ماده شیمیایی را در پایگاه اطلاع رسانی خود به صورت پیوسته (Online) قرار می دهد./

منبع: سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)
نویسنده / مولف: سید محسن سنجری
تحصیلات / سمت: کارشناس ارشد سازمان چای شمال