- چه وقت به پزشک مراجعه کنیم؟
- زخم ملتهب، تغییر نگ داده، یا چرکی است.
- اندازه و شدت زخم زیاد می‌شود.
- بریدگی یا زخم ظرف چهار هفته خوب نمی‌شود.
- قوزک متورم است و زخمی در پا وجود دارد که به آهستگی التیام می‌پذیرد.

- اشکال در التیام زخم نشانهٔ چیست؟
چند روز پیش هنگام تراشیدن ریش صورتتان را برده‌اید و جای آن متورم و حساس است. برادرتان ماه قبل از دوچرخه افتاد و هنوز رانوانش زخم است. پدربزرگ هم روی پایش زخم‌هائی دارد که خیال التیام ندارند.
بدن توان التیام و ترمیم خود را دارد و هر زخمی را به‌زودی درمان می‌کند. اما اگر این درمان بسیار کند صورت می‌گیرد، باید در جستجوی وجود گرفتارئی در بدن باشد.
در حالت طبیعی، التیام زخم سه مرحله دارد. در مرحلهٔ اول، گویچه‌های سفید خون و پلاکت‌ها به ناحیهٔ زخمی حمله کرده و با عفونت می‌جنگند. در مرحلهٔ دوم، پروتئین‌هائی به نام فاکتورهای رشد از این پلاکت‌ها آزاد می‌شوند که تولید بافت جدیدی را تحریک می‌کنند. و در مرحلهٔ آخر، بافت جدید توسط بدن پذیرفته می‌شود. اما در هر یک از این مراحل ممکن است چندین خطا روی دهد.
شش عامل اساسی در التیام زخم دخالت دارد. التیام به جریان کافی خون متکی است. تغذیهٔ مناسب بسیار اهمیت دارد. اثرات داروها یا بیماری‌هائی که ترمیم بافت را مانع می‌شوند باید کنترل شده یا به حداقل برسد. زخم‌ باید تمیز و بدون جسم خارجی، به دور از عفونت، و از ضربه و عوامل تحریکی در امان باشد. اشکال در هر یک از این موارد فرایند التیام را کند می‌کند.
در میان این عوامل، شاید جریان کافی خون از همه مهم‌تر باشد. چون خون اکسیژن را به زخم می‌‌رساند. اکسیژن گویچه‌های سفید را قادر به کشتن باکتری‌ها عفونت‌زا در زخم می‌کند. همچنین نقشی حیاتی در نشست کلاژن بازی می‌کند که پروتئین مهمی برای ساختن بافت تازه است.
عوامل دیگری هم در این میان نقش دارند. یکی از آنها عامل سن است. پوست افراد مسن به‌خوبی پوست اشخاص جوان جوش نمی‌خورد. پوست متورم هم دیر التیام می‌پذیرد و پوستی هم که در معرض پرتوتابی بوده است دیر خوب می‌شود. دلمهٔ روی زخم، گرچه آن را در برابر محیط محافظت می‌کند، ولی رشد بافت جدید را به تعویق می‌اندازد. بالاخره زخم‌های مرطوب سریع‌تر از زخم‌های خشک خوب می‌شوند.
زخم‌های دیر التیام علامت مشخصهٔ بسیاری از بیماری‌ها هستند. مثلاً بیماری قند و بیماری‌های گردش خون در سرخرگ‌ها و سیاهرگ‌ها باعث ایجاد زخم‌‌های شدید در پا می‌شوند و با کاهش جریان خون التیام آنها را کند می‌کنند. برخی بیماری‌ها و نیز داروهای درمان آنها باعث سرکوب ایمنی در فرد می‌شود؛ یعنی مانع انجام فرایند التیام توسط دستگاه ایمنی بدن می‌شوند. بیماری داسی شکل، کم‌خونی، هموفیلی، و هر بیماری دیگری که فرآیند لخته شدن خون را مختل کند یا تشکیل گویچه‌های خونی و پلاکت‌ها را مانع شود التیام زخم را کند می‌کنند. بیماری‌های سل و سرطان و ایدز هم همین عارضه را به‌وجود می‌آورند.

- درمان اشکال در التیام زخم
برخلاف تصور، گذشت زمان همه زخم‌ها را خوب نمی‌کند. دستگاه ایمنی مسئول التیام زخم‌هاست. بریدگی، سوختگی، یا هر زخمی فقط در محیط مناسب خوب می‌شوند. در اینجا روش‌هائی برای تسریع التیام گفته می‌شود.
زخم‌ را تمیز نگاه دارید. روزی یک ‌بار زخم را با آب ‌گرم و صابون کاملاً بشوئید و اجسام خارجی و چیزهای کثیف را از آن دور کنید. اگر خود نمی‌‌توانید، از پزشک کمک بگیرید.
آن را باندپیچی کنید. باندپیچی زخم آن را مرطوب و به‌ دور از باکتری‌ها نگاه می‌‌دارد. چسب زخم و گاز استریل هم برای این کار مناسب است. فقط مطمئن باشید که زخم‌ و باندپیچی تمیز است و آن را مرتباً عوض کنید.
مراقب زخم باشید. اگر زخم را در معرض مالش، سوختگی، مواد شیمیائی، مواد ساینده، یا ضربه قرار دهید، التیام نمی‌پذیرد. با زخم به ملایمت رفتار کنید.
زخم را گرم کنید. گرم‌کردن مستقیم زخم از طریق بالشتک گرم، بطری آب گرم، کیسهٔ آب گرم، یا استحمام با آب گرم جریان خون را در ناحیهٔ زخم تحریک می‌کند. روزی چند بار و هر بار به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه زخم را با دمای کمی بالاتر از دمای بدن گرم کنید.
مواد مغذی بخورید. برخی ویتامین‌ها، کانی‌ها، و مواد دیگر برای التیام زخم اساسی هستند. از میان اینها ویتامین‌های c,a و e روی، منیزیم، منگنز و پروتئین اهمیت دارند. غذای متناسب و قرص‌های مولتی ویتامین معمولاً خوب شدن زخم را تسریع می‌کنند. اگر بیشتر از اینها لازم باشد، پزشک داروهای ویتامینی لازم را تجویز می‌کند.
آنتی‌بیوتیک بخورید. اگر زخم شما چرکی است، احتمالاً عفونی شده و نیاز به خوردن آنتی‌بیوتیک تجویز شده توسط پزشک دارد. پمادهای آنتی بیوتیک موضعی هم مؤثر هستند. این پمادها بیشتر به مرطوب ماندن زخم و جلوگیری از اضافه شدن باکتری‌های دیگر کمک می‌کنند تا به درمان عفونت.
داروهایتان را کنترل کنید. بعضی داروها کار دستگاه ایمنی را کند می‌کنند. پزشک ممکن است داروی مصرفی شما را تا مدتی قطع یا آن را با داروی دیگری عوض کند.
ورزش کنید. ورزش جریان خون در بدن را بهتر می‌کند. اما زیاد از ناحیهٔ زخمی کار نکشید. به‌همین دلیل به کسانی که پاهایشان زخم است توصیه می‌شود کار دستی بیشتر انجام دهند.
سیگار نکشید. سیگار کشیدن مقدار اکسیژن لازم برای التیام را کم می‌کند. نیکوتین سیگار ماده‌ای سمی است که بر توانائی سلول‌های ترمیم کنندهٔ بافت تأثیر می‌گذارد.
در استخر شنا نکنید. کلر موجود در آب استخر بافت تازه تشکیل شده را تخریب می‌کند بهتر است در آب شیرین شنا کنید.
زخم را تحریک نکنید. هرچه کمتر زخم را تحریک کنید بهتر است. استفادهٔ مکرر از ضدعفونی‌کننده‌هائی مثل آب اکسیژنه و ید همزمان با کشتن باکتری‌ها بافت تازه را هم تخریب می‌کند. فقط وقت تمیز کردن اول زخم اینها را مصرف کنید. اگر زخم می‌سوزد یا درد دارد، بی‌حس کنندهٔ مصرف نکنید، چون زخم را بیشتر تحریک می‌کند. به‌جای آن، آسپیرین یا مسکن دیگری بخورید.
دلمه‌ها را بردارید. دلمهٔ روی زخم را باید برداشت، مخصوصاً اگر زیر آن چرک باشد. اما آنها را نکنید. دلمه را چندین بار با آب گرم بشوئید و باندپیچی کنید تا خود نرم شده و بیفتد. برداشتن دلمه‌های بزرگ را به پزشک بسپارید.
در مورد فاکتورهای رشد برای زخم‌های مزمن از پزشک کمک بخواهید. او می‌تواند با محلول‌های فاکتور رشد به التیام زخم‌های خوب‌نشدنی ناشی از بیماری قند یا اختلال گردش خون کمک کند. این محلول‌ها از خون خود بیمار تهیه شده و برای ایجاد بافت جدید مستقیماً به زخم وارد می‌شوند.