ماقبل تاریخ شواهد اولين رفتارهاي فرهنگي انسان در ايران با ساخت ابزار سنگي هاي گوناگون در دوران پارينه سنگي آغاز شد، عصر پارينه سنگي شامل سه دوره قديم ، مياني و جديد مي شود، آثار بدست آمده از اين دوران در ايران اغلب متعلق به دوره پارينه سنگي جديد است كه از محوطه هايي چون كشف رود خراسان ، لديز سيستان، هوميان كوهدشت و دره هليلان در لرستان و... بدست آمده اند. در اين دوران بشر علاوه بر گردآوري غذا و شكار بخشي از غذاي خود را ذخيره مي كند، با گذر از دوران پارينه سنگي و فرا پارينه سنگي از حدود دوازده هزار سال پيش ساكنان خاور نزديك از جمله ايران دوره فرهنگي و تمدني نوسنگي، را آغاز مي كنند. دوران نوسنگي با اهلي كردن گياهان و حيوانات و شكل گيري نهايي روستا ها همراه بود و تا هزاره پنجم قبل از ميلاد ادامه يافت در دوران نوسنگی بشر با ساخت سفال ، ايجاد فضاهاي معماري و ارتقاء سطح صنعت خود گامي ديگر در ترقي خود برداشت آثار دوره نوسنگي در ايران از محوطه هايي چون تپه سیلک در كاشان، چشمه علي تهران، تپه حصار دامغان، تپه گیان نهاوند، تپه باكون فارس، سراب، گودين و گوران و گنج دره در كرمانشاه و شوش در خوزستان و... بدست آمده است باگذر از عصر نوسنگي ايران همچون سرزمينهاي اطراف خود در آسياي غربي وارد دوراني شد كه توليد انبوه فلز، گذر از روستا نشيني به شهر نشيني ، استفاده از خط و نگارش و به كار بردن علائم ، توسعه تجارت، معماري، بهره مندي از تاريخ ، ادبيات و هنر از شاخصه هاي آن دوران است. بدست آمدن شهرك تخصصي ذوب و استحصال فلز در اريسمان ، ساخت سفالينه هاي منقوش و اشياء مذهبي و..گوياي نقش ايران در گردونه رشد و توسعه علمي ، صنعتي و معنوي بشر است . روندي كه بعدها با شروع عصر آهن و ورود اقوام آريايي به فلات ايران ادامه پيدا كرد. در عصرآهن اوجي ديگر از قدرت و خلاقيت و سازماندهي تمدن ايراني نقش مي بندد و آثار باشكوهي همچون زیگورات چغازنبيل، (1250 قبل از ميلاد) معبد باباجان و.. شكل مي گيرند در اوايل هزاره اول دولت هاي همچون مادها، ايلامي ها (ايلام جديد) و... در نقاط مختلف ايران تشكيل مي شوند و به مقابله با حكومت متجاوز آشوري در بين النهرين مي پردازند و بتدريج براي مقابله بهتر در برابر حكومت آشوري و تجاورات آنها به ايران با يكديگر در قالب حكومت ماد يكي مي شوند. نقشه ای از سرزمین ایلام باستان (قرمز) و نواحی همسایه آن. خلیج فارس در عصر برنز گسترش بیشتری رو به شمال غربی داشت. ایلامیان ظهور دولت ايلام (640 –3200) قبل از ميلاد به عنوان اولين قدرت متمركز در عرصه فلات ايران (جنوب غربي سرزمين كنوني ايران) آغازي بود براي تأثير فكر، هنر و تمدن مردم فلات ايران بر ساير تمدن هاي اطراف همچون تمدن بين النهرين و مصر، ارتباطي كه هميشه با كش و قوس هاي فراواني همراه بود و گاهي باعث تسلط تمدني بر تمدن ديگر مي شد. بطوريكه امروزه مي توان آثار تبادل فرهنگي دولت ايلام و ساير اقوام ساكن در كوهستان هاي فلات ايران همچون کاسی‌ها ، لولوبیان، و اورارتو و... را در ميان نقوش برجسته سومري ها، اکدي ها،آشوري ها، بابلي ها و... در بين النهرين و يا در ميان آثار مكشوفه از شهرهاي كهن شوش ، انشان، دورانتياش، نينوا، بابل و ... مشاهده كرد هرچند در اين دوران تمدنهاي قدرتمند ديگري همچون تمدن جیرفت و يا تمدن سرزمين هاي جنوب شرقي ايران در شهر سوخته وجود داشته اند و به طور حتم بسيار قدرتمند بوده اند اما به دليل نبود شناخت كافي از ارتباط آنها با ساير تمدن هاي همجوار صحبت هنوز زود است. ایلامیان یا عیلامی‌ها اقوامی بودند که از هزاره چهارم پ. م. تا هزاره نخست پ. م. ، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب و غرب ایران فرمانروایی داشتند. بر حسب تقسیمات جغرافیای سیاسی امروز، ایلام باستان سرزمین‌های خوزستان، فارس، ایلام و بخش‌هایی از استان‌های بوشهر، کرمان، لرستان و کردستان را شامل می‌شد. آثار كشف ‌شده تمدن ایلامیان، در شوش نمایانگر تمدن شهری قابل توجهی است. تمدن ایلامیان از راه دریایی و شهر سوخته در سیستان، با تمدن پیرامون رود سند هند و از راه شوش با تمدن سومر مربوط می‌شده است. ایلامیان نخستین مخترعان خط در ایران هستند. به قدرت رسیدن حكومت ایلامیان و قدرت یافتن سلسله عیلامی پادشاهی اوان در شمال دشت خوزستان مهم ‌ترین رویداد سیاسی ایران در هزاره سوم پ. م. است. پادشاهی اَوان یکی از دودمان‌های ایلامی باستان در جنوب غربی ایران بود. پادشاهی آوان پس از شکوه و قدرت کوتیک ـ این شوشینک همچون امپراتوری اکد، ناگهان فرو پاشید؛ این فروپاشی و هرج و مرج در منطقه در پی تاخت و تاز گوتیان زاگرس نشین رخ داد. تا پیش از ورود مادها و پارسها حدود یك هزار سال تاریخ سرزمین ایران منحصر به تاریخ عیلام است. سرزمین اصلی عیلام در شمال دشت خوزستان بوده. فرهنگ و تمدن عیلامی از شرق رودخانه دجله تا شهر سوخته زابل و از ارتفاعات زاگرس مركزی تا بوشهر اثر گذار بوده است. عیلامیان نه سامی نژادند و نه آریایی آنان ساكنان اوليه دشت خوزستان هستند. مهاجرت آریائیان به ایران آریائیان، مردمانی از نژاد هند و اروپایی بودند که در شمال فلات ایران می‌‌زیستند. دلیل اصلی مهاجرت آنها مشخص نیست اما به نظر می‌‌رسد دشوار شدن شرایط آب و هوایی و کمبود چراگاه ها، از دلایل آن باشد. مهاجرت آریائیان به فلات ایران یک مهاجرت تدریجی بوده است که در پایان دوران نوسنگی (7000 سال پیش از میلاد) آغاز شد و تا 4000 پیش از میلاد ادامه داشته است.