نابغه‌اي از شهرري


زندگينامه شيخ صدوق



  • دوران کودکي

شيخ صدوق دوران کودکي و آغاز جواني را در دامان علم و فضيلت و تقواي پدر بزرگوارش علي بن بابويه سپري کرد. صدوق در محضر پدر، علوم و معارف را همراه با تربيت‌هاي عملي و اخلاقي فرا گرفت. پدري که در اوج علم و فقاهت و شهرت، زندگي خود و فرزندانش را در نهايت زهد و قناعت مي‌گذرانيد. شيخ صدوق بيش از بيست سال از دوران پربرکت حيات پدر را درک کرد و در سن 22 يا 23 سالگي بود که دست روزگار دامان پر مهر محبت پدر را از او گرفت!

  • نبوغ ذاتي

خانواده اصيل و اهل علم شيخ صدوق و پرورش يافتن در دامان پدري فقيه و وارسته از يک سو، و تيزهوشي، ذکاوت، حافظه فوق العاده قوي و استعداد ذاتي او از سوي ديگر موجب گرديد در مدتي کوتاه به قله‌هاي بلندي از کمالات انساني دست يابد و در کمتر از بيست سالگي هزاران حديث و روايت با راويان آن‌ها را به حافظه بسپارد. استاد صدوق محمد بن علي الاسود درباره حافظه و اشتياق وافر شيخ صدوق به آموختن مي‌فرمود: «اين ميل و اشتياق به علم و دانش که در صدوق وجود دارد مايه شگفتي نيست زيرا او به دعاي امام زمان متولد شده است» خود شيخ صدوق بارها مي‌فرمود: «من به دعاي صاحب الامر متولد شده‌ام».
صدوق سالها از محضر کليني استفاده نموده اما بر خلاف شخصيت علمي کليني که بيشتر از جهت جمع آوري، بررسي و نقل حديث مشهور است، شيخ صدوق در سه زمينه روايت، مباحث کلام و فقه برحسته و ممتاز بوده است.
  • استادان شيخ صدوق

شايد بتوان گفت يکي از عوامل مؤثر در موفقيت صدوق استادان بسيار زيادي است که ديده و از خرمن علوم آن‌ها خوشه‌ها برگرفته است. او ابتدا از محضر پدر خود علي بن بابويه درس آموخت و افزون بر آن در مجالس و محافل درسي بزرگان علم و ادب حاضر مي‌شد، به گونه‌اي که بعضي از علما گفته‌اند: تعداد استادان صدوق از دويست نفر متجاوز است. از جمله بزرگاني که صدوق از محضر آنها بهره برده مي‌توان به ابوجعفر محمد بن يعقوب کُليني نويسنده كتاب گرانمايه اصول کافي اشاره کرد.
استادان شيخ صدوق را نمي‌تـوان شمرد، ولي دانشمند محقق مرحوم شيخ عبـدالرحيـم ربانـي شيرازي 252 تـن از آنها را نام برده است که گـروهـي از آنها در زمـره مشـاهيـر بـوده و عبـارتند از:
1 ـ پدرش علي بن بابويه قمي
2 ـ محمد بن حسن وليد قمي
3 ـ احمد بن علي بن ابراهيم قمي
4 ـ علي بن محمد قزويني
5 ـ جعفر بن محمد بن شاذان
6 ـ جعفر بن محمد بن قولويه قمي
7 ـ علي بن احمد بن مهريار
8 ـ ابو الحسن خيوطي
9 ـ ابـو جعفـر محمـد بـن علـي بن اسـود
10ـ ابـو جعفـر محمـد بـن يعقـوب کلينـي
11 ـ احمـد بـن زيـاد بـن جعفـر همـداني
12 ـ علـي بن احمد بن عبدالله قرقي
13 ـ محمد بن ابراهيم ليثي
14 ـ ابراهيم بن اسحاق طالقاني
15 ـ محمد بن قاسم جرجاني
16 ـ حسين بن ابراهيم مکتبي

  • کليني و صدوق

پس از مرحوم کليني نويسنده کتاب ارزشمند اصول کافي، صدوق از بزرگترين محدثان عصر خود به شمار مي‌آيد که علاوه بر ضبط و نقل حديث، در علوم ديگر نيز تبحر داشته و تأليفات بسياري از خود به جاي گذاشته است. صدوق سالها از محضر کليني استفاده نموده و به شنيدن و جمع آوري احاديث ائمه عليهم‌السلام مشغول بوده است؛ اما بر خلاف شخصيت علمي کليني که بيشتر از جهت جمع آوري، بررسي و نقل حديث مشهور است، شيخ صدوق در سه زمينه روايت، مباحث کلام و فقه برحسته و ممتاز بوده است.

  • شاگردان شيخ صدوق

صدوق، به خوبي دريافته بود که بهترين شيوه براي حفظ و حراست از سخنان پيشوايان دين که در هر زمان ممکن است مورد تعرض و دستبرد قرار گيرد، انتقال به سينه دلسوختگان مکتب اهل بيت مي‌باشد؛ از همين رو با پرورش شاگردان و طالبان دانش، به نگهداري و صيانت از اين ميراث گران بها پرداخت. از ميان مهم‌ترين شاگردان وي مي‌تواند به دانشمند بلند آوازه، محمد بن نُعمان معروف به شيخ مفيد نام برد که خدمات بسياري به جهان اسلام ارائه کرد و آثار به جاي مانده از وي حکايت از وسعت معلومات او دارد.
1 ـ شيخ مفيد
2 ـ محمد بن محمد بن نعمان
3 ـ حسين بن عبدالله
4 ـ هارون بن موسي تلعکبري
5 ـ بـرادرش حسيـن بـن علـي بـن بـابـويه قمـي
6 ـ بـرادر زاده‌اش حسـن بـن حسيـن بـن بـابـويه قمـي
7 ـ حسـن بـن محمـد قمـي (مـؤلف تـاريخ قـم)
8 ـ علـي بـن احمـد بـن عبـاس نجـاشـي (پـدر نجـاشـي)
9 ـ علم الهدي (سيد مرتضي)
10 ـ سيـد ابـو البـرکـات علـي بـن حسيـن جـوزي
11 ـ ابوالقاسم علي خزاز
12 ـ محمد بن سليمان حمراني

منبع:

علي دواني، كتاب مفاخر الاسلام، جلد 3
__________________