تاریخچه و اهمیت traceability(توانایی ردیابی)
Trace fishمخفف عنوان traceability of fish product میباشد.
Traceability یعنی چه؟ این واژه از دو کلمه trace به معنای رد یابی و ability به معنای توانایی تشکیل شده است.
طبق تعریف عمومی سازمان استاندارد جهانی (ISO) از واژه traceability توانایی برای پیگیری تاریخچه و موقعیت هر محصول تولید شده بوسیله ثبت اطلاعات آن محصول را گویند
این اطلاعات از اولین مراحل تولید و تهیه مواد اولیه تا زمان رسیدن محصول به دست مصرف کننده را در بر می گیرد که به تناسب توانایی شرکتها ثبت می گردد.
تاریخچه ایجاد توانایی ردیابی
بحران بیماری جنون گاوی(mad cow disease) تب برفکی (food & mouth disease) و آلودگی محصولات کشاورزی با سموم فسفره و سنتتیک مانند دی اکسین(dioxin) که در اروپا بعنوان یک رسوایی غذایی از آن یاد می شود وسپس فراخوان بسیاری از شرکتهای تولید کننده مواد پروتئینی گیاهی و حیوانی جهت بازپس گیری این محصولات و بررسی مجدد جهت حفظ وجه اعتبار بین المللی خود; سازمانهای غذایی اروپا را بر آن داشت که در این زمینه چاره ای بیاندیشند.
بدین سبب با پیشنهاد انستیتو شیلاتی نروژ و حمایتهای کمیسیون اروپا در سالهای 2000 تا 2002 میلادی کنفرانسهای زیادی در ارتباط با بحرانهای آلودگی محصولات غذایی برگزار شد.
پیتر السن(petter olsen) برگزار کننده این اجلاس به همراه همتایان اروپایی خود با ارائه راه حلهای مختلف جهت مدیریت امنیت غذایی در نهایت فرایند ردیابی را برای اولین بار در فراورده های گوشتی به اجرا در آوردند و از ژانویه 2005 این استندارد برای تمامی محصولات در اروپا بصورت اجرایی در آمد.(تصویر 1)
اهمیت توانایی ردیابی در صنعت فراوری آبزیان
با افزایش اعتبار سازوکار توانایی ردیابی و حتی ایجاد کد ایزو 8402 جهت پیگیری محصولات غذایی این فرایند در محصولات دریایی با توجه به فسادپذیری بالا سریعا به اجرا در آمد.
توانایی رد یابی را می توان به روشهای نیمه اتوماتیک نیز به اجرا در آورد اما امروزه با پیشرفتهای ابزار رایانه ای عمدتا این کار بصورت اتوماتیک انجام می گیرد بر ان اساس سه نوع متفاوت از توانایی رد یابی را می توان تعریف کرد. (تصویر2)

1-ردیابی داخلی internal traceability
در محدوده یک حلقه زنجیره مثلا کارگاه یا کارخانه یا مزرعه اطلاعات ثبت می گردد برای مثال در محدوده یک مزرعه از آماده سازی استخر; بررسی منبع آب ;میزان رشد ; برداشت و سایز بندی ثبت اطلاعات می شود.
یا در محدوده یک کارخانه فراوری از مرحله ورود مواد خام ; عملیات فراوری و بسته بندی اطلاعات ثبت می گردد.
2-زنجیره ردیابی chain traceability
توجه روی تمامی حلقه های زنجیره تولید و نقل و انتقال اطلاعات یک حلقه از زنجیره تولید وتحویل به حلقه های دیگر زنجیره را شامل می شود.
3-ساز و کار کنترل ردیابی traceability syste
ابزارها و روشهایی برای تایید مواردی که روی برچسبها ثبت میشود به کمک PCR و...و نحوه استاندارد کردن برچسبها بصورت بین المللی را در بر می گیرد. (تصویر 3)
با توجه به اینکه در جلسات استاندارد سازی برچسبها به این مسئله پرداخته شد که نمی توان کلیه اطلاعات را روی برچسب محصول ثبت کرد شمایی از یک برچسب استاندارد شده در ذیل ارائه شده است.
کد تولید:
بر اساس کارخانه یا مزرعه ;تاریخ دریافت محصول و تاریخ تولید محصول ثبت می گردد البته یک محصول ممکن است شامل چندین کد تولید باشد.

کد محموله تولیدی: Batch number ;Pallet number ;Unit number) ) بوسیله دستگاه برچسب زن نصب می گردد و اجازه پیگیری محصول و کارخانه تولید کننده را می دهد.

بارکد: نیز این امکان را که با ورود رمز بتوان به اطلاعات ثبت شده محصول دسترسی داشت را فراهم می کند.

محل صید : مشخصات اینکه محصول از دریا صید شده یا از آب شیرین صید شده یا از محصولات پرورشی است و نام کشوری که محصول از آبها یش صید یا در آبهایش پرورش داده داده شده است ثبت می گردد. (تصویر 4)

تهیه وتنظیم : دکتر علی باقرپور
کارشناس دفتر بهبود کیفیت و فرآوری آبزیان

منابع:
1- INFO Fish Regional workshop 2006
2- Investigation on traceability of fish product in ICELAND
DALIAN Fisheries university 2002
3- www.tracefish.org