معماری یونان در دوره ی آرکائیک
دوره های بررسی تاريخ هنر و معماری يونان: هنر و معماری يونان دارای فراز و نشيبهای فراوانی در طول تاريخ بوده است. و بر همين اساس می توان هنر يونان را در چهار دوره معماری را در سه دوره از آن مورد بررسی قرار داد.
الف) هنر دوره هندسی: به آثار هنری پيش از دوره آرکائيک اطلاق می گردد. که در آن بر روی سطوح ظروف سفالی از طرحهای منظم هندسی استفاده شده است.
ب) هنر و معماری دوره آرکائيک (کهن) 630 تا480 ق . م
ج) هنر و معماری دوره کلاسيک 480 تا 330 ق . م
د)هنر و معماری دوره هلنی 330 تا 27 ق . م
اينک به بررسی معماری يونان در هر يک از دوره های فوق الذکر بويژه سه دوره کهن, کلاسيک و هلنی می پردازيم.
1- معماری دوره کهن (آرکائيک در اين زمان, دوره هندسی جای خود را به مرحله يا «شيوه خاور مآبی»دوره کهن داد. اين مرحله, مرحله گذرايی بود و پس از آن عناصر تازه ای از هنر, با هنر اصيل يونانی پيوند خورد و شيوه ای جديد پديد آورد که سبب بنيان و پيشرفت هنر يونان گرديد. اين دوره را به نام «دوره کهن» نام گذاری کرده اند که از اواخر قرن هفتم پيش از ميلاد آغاز شده و تا شروع جنگهای ايران و يونان در زمان خشايار شاه هخامنشی (480 ق م) ادامه داشته است.
پيامد روابط جديد با شرق, ظهور پياپي جانوران و هيولاهای مرکب متعلق به خاور زمين در سطح ظروف يونانی بود, با اين مضامين در هنر بين النهرين و مصر آشنا شديم. شير, ابولهول, شيربالدار, آدم تنه اسبی(مينوتور).
پيکر تراشی: گرايشهای تکامل پيکر تراشی در يونان درست همانند گرايشهايی است که در نقاشی سفالينه هاست. يعنی مرئی و قابل توصيف اند. پيکره های مفرغی پسر و دختر يونانی که در سال680 ق م ساخته شده اند,
سرآغاز دوره کهن است. جامه های بلند و مجلل اين پيکره ها را می توان دليلی بر ساخته شدن آنها در ايوانی دانست. زيرا در اينجا بود که دولتهای ثروتمند يونانی, سليقه و علاقه خاورمآبانه خود را به تزئينات گرانبها و پيکر شکوه در زندگی و هنر گسترش دادند.
پيکره سازی يونان فقط مختص پيکر تراشی جدای از معماری نيست, بلکه بخش عظيمی از پيکر تراشی اين دوره جزو تزيين ساختمان معابد است، که به صورت نقش برجسته استفاده شده است.
بی شک آغاز جنگ های ايران و يونان تاثيری در توسعه هنر دوره کهن داشته است، گرچه از برخی جهات محدوديتهايی داشته، اما با تحولی که به ويژه در شناخت مواد اوليه و استفاده از آن حاصل گرديد، موجب تحولات و پيشرفت هنری اين زمان شد هنرمند اين دوره دقت خود را بيشتر صرف شناخت ماده ای نمود که با آن اثر هنری را پديد آورده است. و براساس سنت حاکم بر جامعه خود را در قيد و بند ساختن نمونه ها و انواع محدود هنری گرفتار کرده، و در حقيقت بيشتر به الگو سازی پرداخته است.
معماری: در دوره کهن دو مسير هنری در شهرهای تحت نفوذ يونانيها برقرار بود، يکی از هنر دور يک که مشخص با رسميت و صلابت و بی پيرايه در سرزمين يونان قرار داشت و ديگری شيوه هنری يونيک که دارای ظرافت بيشتر و خاص خود بود و در ناحيه آتيکا بود و پايتختش آتن واقع در کناره جنوب شرقی سرزمين مرکزی يونان و جزاير اطراف آن در دريای اژه و همچنين بخش غربی آسيای صغير، آن زمان مجزا بود. آثار معماری اين دوره با استفاده از قطعات سنگهای تراشيده شده و بدون ملات ساخته شده اند که در مرحله اوليه در ساخت معابر از چوب برای ستون ها و پوشش سقف ها و آجر برای ديوار و سنگ صرفا برای پی ساختمان استفاده شده است. معابد کوچک و ساده بودند و کم کم فرم اصلی خود را يافتند. از قديمی ترين معابد اين دوره می توان از «معبد هرا» در «آليمپ» ياد کرد که به شيوه دوريک و در سال 600 ق م ساخته شده است. ابعاد آن 5/18* 50 متر و بلندی ستونهای آن 40/5 متر است. سقف شيروانی آن سفالی است. در داخل مقصوره دو رديف ستون قرار دارد، و از خشت و سنگ و بويژه در پی از سنگهای نتراشيده استفاده کرده اند.
معبد «آپولو» در شهر «کورينت» يکی از بناهای قديمی يونانی است که هنوز بعضی از ستونهای آن به جا مانده است . معبد به شيوه دوريک کهن و در قرن ششم ق م ساخته شده است. در اين بنا ارتفاع ستونهای دوريک کوتاه و هنوز در مرحله آغازين بوده است بالشتگ سر ستون نيز از اين وضعيت تبعيت کرده است.
با سيليکای پستئوم: در جنوب ناپل واقع است و در حدود 550 ق. م شده است. اين بنا نمونه ای از سبک دوريک کهن به شمار می رود. پژوهندگان اوليه به دليل تشابهی که بين اين ساختمان و با سيليکای رومی وجود داشته، آن را «باسيليکا» ناميدند. لذا بنای پستئوم معبدی است، دور ستونی با ستونهای سنگی و خوش ترکيب و مودب و فواصل فشرده، سر ستونهای بزرگ و جسيم و بالش گونه در زير اسپری عظيم که ستونها را به طرز متناسبی کوتاه نمايان کرده است. ضخامت ستونها و فاصله کم کم احتمالاً دليلی ساختمانی دارد. معماران در اين دوره نمی توانسته اند به مقاومت مصالح مورد استفاده اطمينان داشته باشند. لذا به طور منطقی بر استحکام کارشان افزوده اند، مثلاً در گوشه های بنا سر ستونهای بالشتکی شکل بزرگتر شده و سطح اتکا به نفس فواصلی که توسط سنگهای حمال پل بندی شده، افزايش يافته است.
گنج خانه سيفونسيها: يکی از بناهای دوره کهن است که به شيوه «ايونيک» و در سال 530 ق.م ساخته شده است. (ش 4)
بنا در شهر «دلفی» قرار دارد، با آنکه اين بنا هيچ گونه ستون ايونيک ندارد و حمل و نگهداری سقف توسط ستون پيکرها (کارياتيدها) است ولی جزو سبک ايونيک محسوب می گردد، از ويژگی های متمايز و مشخص کننده ديگر بنا در شيوه ايونيک کتيبه پيوسته ای است که به عنوان بخشی از يک اسپر سنگين دوره کهن است. چون ستون پيکره ها با آن جامه های زيبا و نيمرخهای بسيار مضرشان هيچ گاه نمی توانستند در متن معماری دوريک با آن خطوط خشک و جسيم کم توجه به تزئين بگنجند.
معبد ارتميس : در شهر «افسوس» آسيای صغير واقع است در سال 560 تا 550 ق . م ساخته شده است. معبد دارای ابعادی 55*115 متر است و به شيوه ی ايونيک ساخته شده است. چهار گوشيهای تزئينی آن به نقش برجسته هايی از جنگجويان نيزه بدست مزين است. در بخش سنتوری معبد جنگجويان الهه ی «آرتميس» با سپری در دست نقش شده است.
از ديگر معابد اين دوره می توان به معبد آپولون شهر دلفی و معبد آفائيا در شهر آيگينا در قرن ششم ق . م اشاره کرد.