زمين لرزه چيست؟
زلزله عبارت از لرزشهايي ست كه د راثر شكستن و حركت سريع قطعات شكسته شده در سنگهاي پوسته زمين رخ مي‌دهد.
ـ زلزله عبارت است از خارج شدن انرژي كه باعث ايجاد گسل جديد و يا فعال شدن گسلهاي قديمي ميشود.
ـ لرزش زمين بر اثر رها شدن سريع انرژي ايجاد مي شود اين انرژي مشابه ارتعاش هواي اطراف يك ناقوس است كه از«كانون» در تمام جهات منتشر ميشود.
ـ فروريختگي يا تكان منطقه‌اي در قشر جامد زمين، ارتعاشهايي در سطح زمين بوجود ميآورد حركت اين ارتعاش ها موجب پيدايش زمين لرزه است.
مكانيزم زلزله:
مكانيزم واقعي زلزله تا زماني كه«ريد» مطالعاتي را در پي زمين لرزه( 1906 م) سان فرانسيسكو آغاز نمود بر زمين شناسان نامعلوم بود.
«ريد» دربازديدهاي پي در پي و چندين ساله، پي برد كه طي 50 سال پيش از زمين لرزه زمين‌‌هاي اطراف دو طرف گسل سن آندرياس اندكي بيش از 3 متر جابجايي را نشان مي‌دهد، طبق نتيجه گيري«ريد» مكانيزم شكل‌گيري زلزله چنين است.
نيروهاي زمين ساختي به آرامي سنگهاي پوسته دو طرف گسل تغيير شكل مي‌دهند. تحت اين شرايط درست مثل يك عصاي چوبي، سنگها خمش حاصل نموده و تا زماني كه شكسته شوند. انرژي كشسان زيادي را در خود ذخيره ميكنند و سرانجام، مقاومت نگهدارنده سنگها به پايان مي‌‌رسد و لغزش در ضعيف‌ترين نقطه(كانون) اتفاق مي‌افتد و جابجايي تنش را در امتداد گسل به نقاط ديگر وارد كرده و سبب جابجايي بيشتر ميشود تا اينكه قسمت اعظم انرژي ذخيره شده آزاد شود. اين گسيختگي سبب ميشود تا سنگها فوراً به جاي اول خود باز گردند.
هعر بار كه فشار در امتداد هر بخش از گسل فعال، به حد كافي برسد. لغزش ديگري كه با يك زمين لرزه همراه است بوجود مي‌‌آيد. اين فرايند تكراري را«حركت لغزشي پايدار» مي‌گويند كه در آن انرژي ارتجاعي در دوره‌اي از زمان ذخيره شده و سپس در پي لغزش آزاد ميشود.
انواع زلزله:
زلزله‌هاي تكتونيكي
زلزله‌هاي آتشفشاني
زلزله‌هاي القايي
ـ 90درصد از زلزلهها منشاً تكتونيكي دارند. طبق نظريه تكتونيك صفحه‌اي، قطعات بزرگي از خشكي‌‌‌‌ها بطور مداوم در حركت‌‌اند، اين صفحات متحرك با صفحات مجاور خود برخورد كرده و سنگهاي موجود در لبه آنها در معرض تنش و دگر شكلي قرار مي‌گيرند و در نهايت با افزايش فشارها دچار شكستگي شده و انرژيهاي ذخيره شده آزاد مي‌گردد.
در واقع تمام جابجايي‌هاي بطئي پوسته مثل: چین‌ها، گسل‌ها، روراندگي‌ها، حركات قائم زمين براي برقراري تعادل ايزوستازي و همچنين كليه عواملي كه در پيدايش كوهها و حركات قارهاي و صفحات پوسته موثرند موجب بروز زلزله‌هاي تكتونيكي مي باشند.
ـ 7 درصد از زلزلهها منشأ آتشفشاني دارند، افت ناگهاني فشار گازها در مجراي آتشفشان در اثر خروج مواد مذاب از دهانه و همچنين حفره‌اي كه در اثر خروج مواد مذاب ايجاد شده است باعث فروريختگي ميشود كه مي‌تواند زلزلههايي را ايجاد نمايد. اين زلزلهها عموماً در محدوده آتشفشانها رخ داده وسعت كوچكي را تحت تاثير قرار مي‌دهند و اغلب داراي كانون هاي كم عمق مي‌باشند. بروز زلزله‌هاي آتشفشاني در جزاير (مانند سوماترا، جاوه، مالزي،…) گاه موجب ايجاد امواج بزرگ دريايي شده و خسارات زيادي به بار ميآورد.
ـ3درصد از زلزلهها منشأ القائي دارد، انسان با ايجاد سد بر روي رودخانه، وضعيت طبيعي محيط را كه طي ساليان دراز حاصل شده است بر هم مي‌‌زند. بر اثر نيروهاي قابل توجهي كه توسط جمع شدن، آب، بر كوههاي اطراف رودخانه وارد ميشود لايه‌هاي زيرين شكسته شده و انرژيهاي ذخيره شده بصورت امواج لرزه‌اي آزاد ميشوند. معروف‌ترين اين زلزلهها در سال(1967م) هنگامي كه سطح آب پشت سد كوينا در هندوستان در بالاترين حد خود قرار داشت با بزرگي 4/6 ريشتر بوقوع پيوست.
ـ در سال (1962م) هنگامي كه در «كلرادو» مايعات اتلافي را با فشار زياد به درون چاه عميقي (3600) متري تزريق مي‌‌كردند زلزلههايي در «دنور» اتفاق افتاد. در واقع تزريق آب تحت فشار، سبب لغزندگي گسل شد كه چندين سال نيروها را در خود انباشته كرده بود.
ـ«شايد روزي فرا رسد كه با حفر چاههاي كنترل زلزله در امتداد گسلهاي مهم و تزريق مايعات در آنها بتوان گسل را بطور پيوسته و دائمي در حالت خزش قرار داده و آنرا به شكل زلزله‌اي كنترل شده بطور مكرر لرزاند تا از ذخيره انرژي و آزاد شدن ناگهاني آن جلوگيري نمود»
ـ انفجارات هسته‌‌اي:
عده‌اي زلزله 5/7 ريشتري(1967م) در گواتمالا را كه 50 هزار كشته بجاي گذاشت به ازمايشات اتمي امريكا نسبت مي‌دهند.
ـ انفجارات معادن و باربرداري از آنها بصورت برداشتن حجم زيادي از سنگها.
ـ فعاليت‌‌هاي اجتماعي بشر نظير ترافيك، صنعت، عمليات ساختماني…..
مقياس هاي زلزله:
مركالي ايتاليايي در سال (1902م) مقياسي بنا نهاد كه در سال(1931م) تعديل گشت اين مقياس بر اساس تعيين خرابي‌‌‌هاي ناشي از زلزله بود داراي 12 درجه شدت كه عبارتند از:
1.غير محسوس ولي ثبت توسط دستگاهها
2.بعضي‌ها احساس ميكنند
3.خيلي‌ها احاساس ميكنند
4.همه احساس ميكنند
5.بدون خسارت زياد ولي قابل احساس
6.خسارت كم به ساختمان‌ها
7.خسارت قابل ملاحظه به ساختمان
8.انحناي ريل‌ها
9.خسارت جدي
10.خسارت زياد
12-11. خسارت بسيار زياد
از آنجا كه خسارت جاني و مالي زلزله به وضع ساختمان‌ها و ساعت وقوع زلزله بستگي دارد و چندان نمي‌تواند با شدت زلزله متناسب باشد در سال (1935م) مقياس ديگري توسط ريشتر بنا نهاده شد. در اين مقياس براي تعيين و اندازه گيري مجموع انرژي آزاد شده در طي لرزه از مقياسي بنام «بزرگي» استفاده ميشود و بزرگي زمين لرزه با اندازه گيري دامنه بزرگترين موج ثبت شده در لرزه نگار معين مي‌گردد.
در اين مقياس به ازاء ده برابر شدن دامنه موج يك درجه به بزرگي زمين لرزه افزوده ميشود بنابراين دامنه بزرگترين موج سطحي در زلزله 5 ريشتري ده برابر بيشتر از دامنه بزرگترين موج زلزله 4 ريشتري خواهد بود.
به علاوه هر واحد كه به بزرگي زلزله در مقياس ريشتر اضافه شود«انرژي آزاد شده» 30 برابر مي‌گردد بنابراين زلزله 5/6 ريشتري 30برابر بيشتر از 5/5 ريشتري و 900 برابر بيشتر از زلزله 5/4 ريشتري انرژي آزاد ميكند.
ـ«اين مساله تصور اين نكته را كه زمين لرزه متوسط احتمال وقوع زمين لرزه بزرگي را در همان ناحيه كاهش مي‌دهد را باطل مي‌سازد زيرا براي آزاد سازي انرژي يك زمين لرزه عظيم بايد هزاران لرزش متوسط انجام شود»
انواع حركات صفحات:
همانگونه كه ذكر شد پوسته‌از صفحاتي تشكيل شده است که بر روي جبه نرم و داغ در حركتند.
مهمترين اين صفحات عبارتند از:
1.صفحه افريقا (قارهاي)
2.صفحه اروپا ـ آسيا (اساساً قارهاي است اما قسمتي از اقيانوس اطلس شمالي را نيز در بر ميگيرد)
3.صفحه امريكاي شمالي (قسمت ديگر اطلس شمالي را در بر ميگيرد)
4.صفحه امريكايي جنوبي(نيمي قارهاي و نيمي اقيانوسي اقيانوس اطلس جنوبي)
5.صفحه هند و استرليا ( شامل بخش شمال شرقي اقيانوس هند و قاره استرليا)
6.صفحه اقيانوس منجمد جنوبي( قسمتي قارهاي قسمتي اقيانوس، جنوب اقيانوس هند)
7.صفحه اقيانوس آرام( تماما اقيانوسي )
مرزهاي واگرا: در امتداد اين مرزها صفحات از يكديگر جدا ميشوند. اين مرزها در محل «بلندي هاي ميان اقيانوس» قرار دارند. وقتي صفحات در اين مرزها از يكديگر جدا ميشوند فاصله‌اي ميان آنها ايجاد مي‌گردد كه اين فاصله با سنگهاي مذابي كه از جبه داغ بالا مي‌آيند پر ميشود.
ميزان گسترش كف اقيانوس‌ها بطور ميانگين 6 سانت در سال برآورده شده است.
درياي سرخ نيز يكي از محل هاي مرزهاي واگرا است كه در اين محل شبه جزيره عربستان از آفريقا جدا ميشود گاهي هم مركز گسترش در داخل يك قاره قرار دارد در اين حالت ابتدا سنگهاي داغ از پائين به بالا آمده و پوسته بالاي اين منطقه فعال ، گنبدي شده و كشيدگي پوسته تركهايي در آن بوجود ميآورد اگر سنگهاي داغ از ناحيه‌اي كه بالا مي‌آيند بطور جانبي گسترش پيدا كنند سنگ كره شكسته شده و به دو طرف رانده ميشود بتدريج قطعات شكسته به داخل فضاي خالي ناشي از دور شدن صفحات فرو ريخته و به اين ترتيب دره‌هاي گسلي ايجاد ميشود مانند«دره ريفتي شرق آفريقا»
مرزهاي همگرا:
منطقه همگرايي صفحات مكان تخريب سنگ كره است وقتي دو صفحه با يكديگر برخورد ميكنند لبه پيش رونده يكي از آنها به پايين خم شده به زير صفحه مقابل فرو ميرود صفحه زير رونده بر اثر وارد شدن به سست كره داغ شروع به ذوب شدن ميكند و توسط گوشه يالايي هضم مي‌گردد برخورد ممكن است بين دو صفحه اقيانوسي، يا يك صفحه اقيانوسي ـ قارهاي و يا دو صفحه قارهاي اتفاق بيافتد.
- در همگرايي اقيانوسي ـ قارهاي؛پوسته قاره اي سبكتر بصورت شناور باقي مانده و پوسته اقيانوسي سنگينتر به داخل سست كره فرو ميرود اين منطقه «فرورانش» نام دارد كه د رمجاورت آن دراز گودال هاي ژرف اقيانوسي ايجاد ميشود فوران هاي آتشفشاني متعدد و زلزله‌هاي مكرر از ديگر نتايج اين همگرايي است.
در سال (1964م) زلزله‌اي در آلاسكا رخ داد كه باعث بالا آمدگي و فرونشيني در سطحي بيش از 000/200 كيلومتر مربع شد حداكثر بالاآمدگي 13 متر و و بيشترين فرونشيني 2 متر بود تمام اين وقايع در ظرف چند دقيقه‌اي صورت گرفت كه صفحه آرام فقط چند متر به دورن گوشته زير آلاسكاي جنوبي لغزيد كوههاي آتشفشاني آند نيز از طريق ذوب صفحه نازاكا در زير قاره آمريكاي جنوبي حاصل شده‌اند.
- در همگرايي اقيانوسي ـ اقيانوسي، نير يكي از آنها به پائين رانده شده و فعاليت آتشفشاني مشابه به همگرايي اقيانوسي ـ قارهاي آغاز ميشود. با اين تفاوت كه آتشفشانها بجاي خشكي در كف اقيانوس فوران ميكند و در اثر ادامه فوران ها زنجيره‌اي از جزاير آتشفشاني را بوجود مي‌آورند كه جزاير كماني ناميده ميشوند. شبه جزيره آلاسكا جزاير فيليپين و ژاپن از اين نمونه‌اند.
- وقتي دو صفحه از نوع قارهاي با يكديگر برخورد كنند برخورد قارهاي رخ مي‌دهد تصور ميرود يكبار چنين برخوردي بين آسيا و هند رخ داده كه كوههاي هيماليا را بوجود آورده است علاوه بر آن كوههاي آلپ آپالاش و اورال نيز به همين نحو بوجود آمده اند.
زمین لرزه چیست ؟
پاسخ با نقل قول
