در بررسي اسنادي كه در خصوص حمايت از حقوق بشر و آزاديهاي اساسي به تصويب رسيده‌اند، در موارد متعددي با اصطلاح «رفتارهاي غيرانساني» (Inhuman Treatment) مواجه مي‌شويم. در تمامي موارد اعمال رفتارهاي غيرانساني به عنوان اقدامي مغاير با كرامت انساني و اصول و قواعد حقوق بشر ممنوع شده است.

از جمله مواردي كه در آنها به ممنوعيت رفتارهاي غيرانساني تصريح شده مي‌توان به اسناد زير اشاره نمود: 1- ماده 5 اعلاميه جهاني حقوق بشر (1948)[1] 2- ماده 2و 3 اعلاميه حمايت از همه افراد در مقابل شكنجه و ديگر رفتارها يا مجازاتهاي بي رحمانه، غير انساني يا تحقير آميز (1975)[2] 3- قواعد 31و 32 و 33 و 34 از قواعد حداقل استاندارد رفتار با زندانيان (1977)[3] 4- ماده 7 ميثاق بين المللي حقوق مدني و سياسي (1966)[4]

5- ماده 16 كنوانسيون منع شكنجه وديگر رفتارها يا مجازاتهاي بي رحمانه، غيرانساني يا تحقيرآميز (موهن) (1984)[5]
6- مواد 37 و 39 كنوانسيون حقوق كودك (1989)[6] مواردي كه برشمرده شده در زمره اسناد بين المللي هستند كه برخي از آنها از جهت ماهيت سندي الزام آور و برخي غير الزام آورند. علاوه بر اسناد بين المللي، ممنوعيت رفتارهاي غيرانساني در اسناد منطقه‌اي متعددي كه در جهت حمايت از حقوق بشر و آزاديهاي اساسي به تصويب رسيده‌اند نيز تصريح گرديده است كه از اين دست مي‌توان به ماده 3 كنوانسيون اروپايي حمايت از حقوق بشر و آزاديهاي اساسي (1950)[7] ماده 5 كنوانسيون آمريكايي حقوق بشر (1969)[8] ، ماده 1و 2 كنوانسيون آمريكايي منع و مجازات شكنجه (1985)[9] ،‌ماده 5 منشور آفريقايي حقوق بشر و ملتها (1981)[10] و ماده 13 منشور عرب راجع به حقوق بشر (1994) اشاره نمود.

با وجود تصريح به ممنوعيت رفتارهاي غيرانساني در اسناد متعدد و در سطوح مختلف اين اصطلاح تاكنون در هيچ يك از اسناد مربوطه تعريف نشده است. تنها دادگاه اروپایي حقوق بشر در رسيدگي به يكي از دعاوي مطرح در آن، رفتار غيرانساني را به عنوان رفتارهايي كه منجر به عذاب جسماني يا رواني شديد مي‌شوند، تعريف كرده است.[11] گر چه دستيابي به يك تعريف دقيق از اصطلاح مذكور امري دشوار است اما دستيابي به مفهومي از آن با توجه به مراجعه به آراء ومصاديقي كه در نظام بين المللي حقوق بشر تحت اصطلاح مذكور طبقه بندي شده‌اند، امري ممكن است. از اين روي نهادهايي چون كميته حقوق بشر، كميته ضد شكنجه، دادگاه و كميسيون آمريكايي حقوق بشر و...هيچ تعريفي از اصطلاح مذكور ارايه نكرده‌اند و تنها در مواجهه با برخي از مصاديق از برخي رفتارها و اقداماتي كه توسط مأموران دولتي درباره شهروندان اعمال شده بود با عنوان رفتارهاي غيرانساني ياد كرده و آن اقدامات را محكوم نموده‌اند. مصاديقي كه تحت اين اصطلاح محكوم شده‌اند از حيث تعداد بسيار زيادند، اما عمدتاً مربوط به مواردي مي‌شود كه به افراد تحت بازداشت يا افرادي كه تحت بازجويي قرار دارند يا شيوه‌هاي غيرانساني نظير كتك زدن، ممانعت از غذا و آشاميدن، اجبار به ايستادن در كنار ديوار، قرار دادن در معرض صداي شديد رفتار مي‌شود.[12]
آنچنان كه ديوان كيفري بين المللي يوگوسلاوي سابق در خصوص رفتارهاي غيرانساني در پرونده تاديك (Tadic) بيان كرده؛ رفتار غيرانساني فعل يا ترك فعلي عامدانه است كه موجب رنج يا صدمه شديد روحي يا جسمي مي‌شود و چنين عملي اگر بطور عيني و ملموس مورد بررسي قرار گيرد اتفاقي نيست يا اين كه رفتار غيرانساني كه تعرضي جدي به تماميت جسمي يا روحي يا سلامت شخص است كه مغاير با اصل بنيادين رفتار انساني و به ويژه نقض كرامت ذاتي بشر است.[13]
علاوه بر اين رفتار غيرانساني، قرار دان ديگران در شرايط غيرانساني نيز مي‌باشد و آنچه رفتار غيرانساني محسوب مي‌شود بايد در پرتو اوضاع و احوال و شرايط خاص هر مورد به طور جداگانه مورد بررسي قرار گيرد. در واقع به نوعي مفهومي از نسبيت، در درون اين اصطلاح جهت ارزيابي آن نهفته است. از همين جهت در خصوص برخي از مصاديق و تلقي آنها به عنوان رفتارهاي غيرانساني اختلاف نظر وجود دارد.



[1] . universal Declaration on Human Rights (1948),Art 5, UN Doc. A/810.10 Dec. 1948.


[2] . un Doc. A/3452 (xxx),9Dec. 1975.

[3] . standard minimum Rules for the treatment of prisoners 1977.Rules 31, 32, 33 and 34, un Doc. E/ 5988 (1977)

[4] . International Covent on civil and political Rights (1966) , un Doc. A/ 6316 (1966).

[5] . convention Against Torture and other cruel,Inhuman or Degrading Treatment or punishment 1984.un Doc A/39/52.

[6] . Convention on the Rights of the child 1989.un Doc. A/44.49 (1989)

[7] . convention for protection of Human Rights and fundamenty freedoms (1950) , Art. 3,213 unts 222 (1950)

[8] . American convention on Human Rights (1969) Art. 5 ,Oea/ser.l./v/it.23 Doc. REV.2.

[9] . Inter – American convention to prevent and punish Torture (1985), Art.1 and 2.

[10] . African clarter on Human and peoples Rights (1981), Art. 5, Oau Doc. CBA / LEG/ 67/3 Rev. 5.

[11] . Irland v. uk,series A,NO.25,18.1.78 (1979-80)2 EHRR 25 , Para,167.

[12] . براي نمونه ر.ك Ireland v. uk,ECHR,series A: Judgment and Decisions,vol.25,1978,pp.45-66

[13] . H. conde,A Handbook of International Human Rights Terminology, second Edition, p . 126