چاپلوسی، ناپسند اما پرطرفدار

یکی از بلایایی که روابط اجتماعی شهروندان در عرصه اجتماع را مورد تهدید قرار می دهد تملق و چاپلوسی است که متاسفانه باب میل بسیاری از افرادی قرار می گیرد که تشنه شنیدن آن هستند. در واقع این پدیده که در جوامعی که سطح شعور اجتماعی بالایی ندارند با استقبال افراد زیادی مواجه می شود و حتی کسانی که از آنها تملق می شود لب به اعتراض نمی گشایند و شادمان از شنیدن آنچه در خور لیاقت خود نمی بینند،بر دامنه تکبر خود می افزایند.
چاپلوسى که ما از آن سخن می گوییم،اغلب نسبت به کسانى صورت مى‏پذیرد که از توان‏مندىِ اقتصادى، سیاسى،اجتماعی یا ادارى بهره‏مندند.

البته این وضع محدود به تاریخ معاصر ایران نیست و گفتارهایى از تاریخ کهن وجود دارد که بر اساس آن مى‏توان دریافت که چاپلوسى در مناسبات ایرانیان از دیرباز وجود داشته است و جان نثاران دروغین زیادی در همه عرصه ها باعث می شدند تا حاصل زحمات و خدمات ارزنده بسیاری از افراد متین جامعه نادیده گرفته شود.این گونه مطالب در نوشته های ادبی ایران نیز به چشم می خورد و همواره شعرایی هم که کرامت نفس و متانت طبع بلندی برخوردار بوده اند در نکوهش آن سخن بر زبان رانده اند.

عبید زاکانى در یکى از طنزهاى گزنده خود این موضوع را به خوبى نشان داده و معلوم مى‏کند که متاع تملق و چاپلوسى دستِ کم در دربار ایران و قدرت‏مندان مستبد وجود داشته است. سلطان محمود را در حالت گرسنگى، بادمجان بورانى پیش آوردند. خوشش آمد و زیاد خورد و گفت: بادمجان طعامى است خوش. ندیمى در مدح بادمجان فصلى پرداخت. سلطان چون سیر شد، گفت: بادمجان سخت مضر چیزى است، ندیم در مضرت بادمجان مبالغتى تمام کرد. سلطان گفت: اى مردک نه آن زمان مدحش مى‏گفتى؟! ندیم گفت: قربان! من، ندیم توام نه ندیم بادمجان. و به این ترتیب مى‏توان دریافت که حکومت‏هاى استبدادى خاستگاه عمده‏ى چاپلوسى بوده است. باید اشاره کرد که چاپلوسان به خاطر منافع شخصى خودشان به تملق و مبالغه درباره‏ى خصوصیات و توانایى‏هاى توان‏مندان متوسل مى‏شوند و آنها را ستایش مى‏کنند.

این واقعیت را نیز باید در نظر گرفت که بسیاری از پدیده‏های اجتماعی با گذشت زمان در رفتار جامعه نهادینه مى‏شوند و رسوب می کنند، و اکثر مردم با آن خو مى‏گیرند؛ بنابراین حتى در صورتى که عوامل شکل دهنده‏ پدیده‏ها از بین بروند، باز هم آن پدیده‏ها به تداوم خود در عرصه جامعه ادامه می دهند. تملق هم یک پدیده‏ کهن است و نمى‏توان انتظار داشت که از جامعه محو شود. چون سایه‏ استبداد براى مدتى طولانى در تاریخ و فرهنگ بومى ایران وجود داشته و باعث شده تا رفتارهاى تملق آمیز اشاعه و گسترش داده شود.