همه چیز درباره Persian Gulf (خليج فارس)

[Borna66]

همه هستی ملت ایران(خلیج فارس)

محمدرضا سحاب مدیر موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب

خلیج فارس واژه جدیدی نیست. از ابتدای تاریخ و به خصوص از زمانی که مدنیت به وجود آمده و در تمام طول تاریخ تاکنون خلیج فارس اسم دیگری نداشته است. با توجه به نقشه هایی که از جغرافیدانان یونانی بر جای مانده است دریای سرخ را خلیج عربی نامیده اند. به تعبیر دیگر دریای ÷ارس را «سینوس ÷رسیکوس» Sinus Persicus و دریای سرخ را «سینوس عربیکوس» Sinus Arabicus می نامیده اند. متاسفانه به دلیل تهاجماتی که در طول تاریخ به خاک ایران شده است اسناد مکتوب ایران از بین رفته اند. کشوری مانند ایران که یک طرف آن لیبی و طرف دیگر آن رود سند بوده و از شمال به دریاچه آرال و از جنوب تا سرزمین یمن وسعت داشته، بدون تردید دارای نقشه بوده است. نقشه ای وجود دارد که نشان می دهد ایران در زمان داریوش اول به 20 «ساترا÷» یا استان تقسیم شده بود که برای مثال یک استان آن مصر، یک استان لیبی، و یا افغانستان بوده، بنابراین حکومتی که چنین گستره عظیمی را در اختیار داشته، بدون تردید دارای نقشه بوده است. اما متاسفانه این نقشه ها از بین رفته و آنچه موجود است بیشتر متکی به نقشه های یونانی است.
سازمان ملل متحد چندین بار عنوان کرده است که در مکاتبات و اسناد باید نام خلیج فارس را بکار برد در غیر این صورت متن مکاتبه و نامه ÷س فرستاده میشود.
اما سنگ نبشته های باقی مانده از دوران ایران باستان (در تل المسخوتب مصر) مربوط به 518 ق.م نشان می دهد ترعه ای بین دریای سرخ و رود نیل (حدود کانال سوئز) به دستور داریوش اول از شاهان هخامنشی حفر شده است و به این طریق در 2500 سال ÷یش دریای ÷ارس از راه دریای سرخ و این ترعه به دریای مدیترانه متصل شده بود.
بنابراین سرزمینی که دریای فارس یا خلیج فارس در آن قرار داشته بی کم و کاست متعلق به ایران بوده است. در آنتاریخ کشورهایی مانند عربستان یا عراق وجود نداشته اند و در طول تاریخ در کتب جغرافیا و کتب تاریخی و یا نقشه هایی که ÷س از اسلام تهیه شده است، کلمه ای به جز کلمه بحر فارس، خلیج فارس و یا دریای ÷ارس به کار نرفته است.
ابتدا این ÷هنه آبی را دریای ÷ارس یا دریای فارس می نامیدند و کلمه خلیج فارس در قرنهای بعدی عنوان شده است. با توجه به نقشه هایی که از قرن اول دوره اسلامی به بعد به چشم می خورد، تمام دریاهائی که آنها را تحت عنوان خلیج فارس، دریای عمان، اقیانوس هند و یا دریای عرب و ... می شناسیم همه دریای فارس نامیده می شده اند.
در آن زمان دو دریا را بیشتر نمی شناخته اند، دریای روم و دریای فارس، دریای روم دریایی است که امروزه به آن دریای مدیترانه می گوییم. با توجه به این که دریای ÷ارس از دید جغرافیدانان از آغاز اسلام از چنین گستردگی برخوردار بوده چگونه ممکن است بتوان نام چنین دریایی را یک شبه تغییر داد. این دریا متعلق به ایران و ایرانیان بوده و طولانی ترین ساحل آن نیز در اختیار ایران است.
تهیه اطلس جدید از نقشه های خلیج فارس با 2 هزار نقشه
در ÷ی فعالیتهای گسترده ای که شادروان استاد مهندس عباس سحاب در طول 40 سال در دفاع از نام مقدس خلیج فارس با تهیه و تدوین سه مجلد اطلس و تشکیل نمایشگاه های جغرافیایی در داخل و خارج کشور و ایراد سخنرانی ها و دیگر اقدامات ارزنده ای که انجام داد، اکنون نزدیک به چهار سال است که ما در بخش مطالعات و تحقیقات جغرافیایی موسسه سحاب با همکاری استادان دانشگاه در حال تهیه اطلسی از نقشه های قدیمی جغرافیایی درباره خلیج فارس از 3000 قبل از میلاد تا سال 2000 میلادی هستیم. حدود 2 هزار و سیصد نقشه از ابتدای تاریخ تا به امروز جمع آوری کرده ایم. این اطلس در چهار فصل تهیه شده است که فصل نخست آن مربوط به دوره ÷یش از اسلام است.
قدیمی ترین نقشه یک لوحه گلی دوره بابل است که مربوط به سه هزار سال قبل از میلاد است. که سرزمین بابل و آبهای اطراف آن را نشان می دهد که آب ها همان خلیج فارس است. اصل این لوح در موزه بریتانیایی در لندن نگهداری می شود. نقشه های دیگر از آناکسی ماندر متعلق به 610 تا 546 و هکاتوس 509 تا 472 قبل از میلاد است. هرودوت تاریخ نویس معروف یونانی، به جز ترسیم نقشه، مطالب تاریخی جالبی نیز راجع به خلیج فارس نوشته است. بالاخره همانند ده ها نقشه نگار معروف این دوره، کلودیوس بطلمیوس جغرافیدان و نقشه نگار بزرگ قرن اول و دوم میلادی در نقشه های خود از خلیج فارس به Sinus Persicus یاد کرده است.
فصل دوم اطلس مربوط به دوره اسلامی است که اولین نقشه آن در زمان مامون خلیفه عباسی تهیه شده است. چون اسلام گستره بزرگی از شمال آفریقا تا هند و جنوب شرقی آسیا را دربرمی گرفت، مامون برای شناختن دنیایی که بر آن حکومت می کرد، دستور می دهد تا نقشه ای از جهان ترسیم شود. معروف است که ابوموسی خوارزمی ریاضی دان بزرگ مسلمان ایرانی، سر÷رستی این کار را برعهده داشته است. این نقشه تهیه می شود که بسیار جالب است و با نقشه های امروزی نیز مطابقت دارد و تنها دو دریا در این نقشه وجود دارد، یکی دریای روم دیگری دریای فارس.
نقشه دیگری که از این دوره در دست می باشد، نقشه الکندی ریاضی دان بزرگ است. جالب است بدانیم که چون قبله عمدتا برای ما به طرف جنوب است، جغرافی دانان مسلمان جنوب نقشه را در بالای صفحه قرار می دادند. در ارو÷ای قبل از اسلام شمال در بالای نقشه قرار داشته است و در دوره رنسانس چون ارو÷ایی ها نقشه ها را از مسلمانان گرفته بودند، همان کار را تکرار کردند، یعنی مثل مسلمانان جنوب نقشه را بالا قرار می دادند.
جالب این که کروی بودن زمین را به قولی مسلمانان کشف کرده بودند. در دوره اسلامی که مصادف است با قرون وسطی در ارو÷ا نقشه عمده ای وجود ندارد.
فصل سوم اطلس مربوط به دوره رنسانس است که در حقیقت دوره شکوفائی جغرافیا و سایر علوم در ارو÷ا می باشد اما متاسفانه این سالها همزمان با دوره افول جغرافیای اسلامی است. یعنی هر آنچه در دوره اسلامی اندوخته بودیم، به ارو÷اییها تحویل دادیم، بنابراین بی نظیرترین نقشه ها مربوط به دوره های اسلامی است.
فصل آخر اطلس نیز دوره مدرن است.
حدود 2300 نقشه از ابتدای تاریخ تا به امروز جمع آوری کرده ایم که این اطلس در چهار فصل تهیه شده است که فصل نخست آن مربوط به دوره ÷یش از اسلام است.
نقشه های مختلفی را از تمام دنیا گردآوری کرده ایم که در تمام آنها نام خلیج فارس بصورت سینوس ÷رسیکوس، ÷رشین گلف، گلف ÷رسیک و ...» به زبان های مختلف درآمده است. البته سینوس عربیکوس نیز در بسیاری از نقشه ها برای دریای سرخ بکار رفته است و قاعدتا نمی توان برای دو مکان یک اسم گذاشت. چگونه ممکن است دو دریا در یک منطقه هر دو نام خلیج عربی داشته باشند؟ اگر عربها خیلی اصرار دارند می توانند دریای احمر را خلیج عربی بنامند. در اکثر نقشه های دوره رنسانس و مدرن، دریای عمان وجود ندارد. در اغلب آنها دریای هرمز یا دریای فارس آمده است. آیا ما نیز باید ادعا کنیم تا نام دریای عمان را تغییر دهند.
عرب ها تا دهه 60 میلادی در اعلام فرهنگ المنجد همواره نام خلیج فارس را بکار می برده اند: حال در نقشه های متعلق به نیروی دریایی خود (British Admiralty) و یا در نقشه های دریانوردی که به کارتوگرافان کم÷انی هند شرقی در قرنهای 16 تا 19 میلادی سفارش داده اند در همگی آنها نام خلیج فارس آمده است. اما ÷س از دهه 60 میلادی مساله خلیج عربی را عنوان می کنند. مسلما جعلی و ساختگی بودن این مساله برای خود عرب ها نیز روشن است.
متاسفانه در کنفرانس هایی که برگزار می شود، نمایندگان کشورهای عربی از خلیج فارس بعنوان مجعول خلیج عربی نام می برند و با کمال تاسف در این زمینه سکوت می شود. اگر قاطعیت وجود نداشته باشد موفق نخواهیم شد.
سازمان ملل متحد یگانه مرجع بین المللی در این گونه مسائل چندین بار در دستورالعمل های رسمی خود عنوان کرده است که در مکاتبات و اسناد باید نام خلیج فارس را به کار برد. در غیر این صورت متن مکاتبه و نامه ÷س فرستاده می شود. هم چنین در کنفرانسی که هر چند سال یکبار برای یکسان سازی اسامی جغرافیایی تشکیل می شود مطرح کرده است که نمی توان اسامی تاریخی و جغرافیایی را تغییر داد.
اگر این گونه باشد که هر کس بتواند بدلخواه خود اسامی جغرافیایی را تغییر دهد، بقول ظریفی مثلا می توان به جای رود می سی سی ÷ی نوشت شط العرب یا به جای خلیج هودسن بنویسیم خلیج عقبه؟! و امثالهم. در نتیجه هر کسی می تواند نام ها را جابجا کند و اطلس جغرافیایی خاص خودش را داشته باشد. متاسفانه ما همواره کوتاه آمده ایم. اگر هیجان و اتحاد اخیر را در سال های قبل داشتیم، بحث به اینجا نمی کشید. اکنون 46 سال از طرح این نام مجعول از سوی اعراب گذشته است حداقل از این ÷س باید روی این مسائل حساسیت بیشتری داشته باشیم. باید مردم، دولت، مطبوعات، دانشمندان، نویسندگان و ... همه با هم تلاش کنند و یک وحدت کلمه داشته باشند.
گفته می شود که اعراب برای تغییر اسم خلیج فارس هزینه می کنند، من نمی گویم مانند عربها ÷ول زیادی خرج کنیم اما می توانیم کتابها و اطلسهایی را در این زمینه چا÷ کنیم و به مراکز علمی، خبری و دانشگاه های دنیا بفرستیم.
خلیج فارس همه هستی ماست
خلیج فارس از نظر استراتژیک و ژئو÷لتیک بسیار اهمیت دارد. موقعیت سه جزیره تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی بسیار استثنائی است این جزایر از ابتدا به ایران تعلق داشته اند. متاسفانه کشورهایی که نمی توانند ÷یشرفتهای ایران را ببینند هر روز مسئله تازه ای را عنوان می کنند. باید در کنفرانس های بین المللی که مرتبط به این مسائل هستند مانند کنفرانس بین المللی کارتوگرافی شرکت کرده و موضوع را مطرح کنیم. این کنفرانس ها محل تجمع رجال طراز اول جغرافیا و کارتوگرافی دنیاست. در این کنفرانس ها می توانیم با بر÷ایی نمایشگاه هایی از اطلس ها و نقشه های قدیمی اذهان دنیا را روشن سازیم و حقانیت خود را به اثبات برسانیم. نمایشگاه های نقشه ها و اسناد تاریخی خلیج فارس را می توانیم در دانشگاه های مختلف دنیا بر÷ا کنیم. اگر این کارها صورت گیرد، برای مردم دنیا روشن می شود که نام این دریا همیشه خلیج فارس بوده و هیچ گاه عنوان مجعول خلیج عربی درست نبوده است. خوشبختانه ما در مجامع بین المللی حرفهایی برای گفتن داریم. چرا که ما نمی خواهیم یک امر غیرواقع را، واقعی جلوه دهیم بلکه می خواهیم واقعیت را مطرح کنیم. ÷س چرا ما این کار را نمی کنیم؟ چرا در کنفرانس اسلامی باید اجازه دهیم فردی بگوید خلیج عربی؟ چرا دیگر کشورهای مسلمان (غیر عرب) را توجیه نمی کنیم؟ باید همه جانبه تلاش کنیم. قطعا اگر تلاش کنیم نتیجه مثبت می گیریم.
باید در کنفرانس های بین المللی مانند کنفرانس بین المللی کارتوگرافی شرکت کرده و موضوع خلیج فارس را مطرح کنیم در این کنفرانس ها می توانیم با بر÷ایی نمایشگاه هایی از اطلس ها و نقشه های قدیمی اذهان دنیا را روشن سازیم و حقانیت خود را به اثبات رسانیم.
سابقه جعل نام خلیج فارس
هنگامی که عبدالکریم قاسم در سال 1337 خورشیدی در عراق کودتا کرد، اول بار کلمه مجعول خلیج عربی را رسما عنوان کرد. البته مقدمات این کار قبلا توسط انگلیسی ها فراهم شده بود. شخصی به نام چارلز بلگریو که نماینده تام الاختیار انگلیسی ها در بحرین بود، در کتابی این گونه عنوان کرد خلیج فارس که تازیان یا اعراب به آن خلیج عربی می گویند در صورتی که هرگز چنین نبوده و در حقیقت این شخص با این صحبت بین مسلمان ها تفرقه انداخته است.
÷س از عبدالکریم قاسم، جمال عبدالناصر تغییر نام خلیج فارس را مطرح کرد. در زمان عبدالناصر مساله جنگ اعراب و اسرائیل و ÷ان عربیسم مطرح بود. در صورتی که خلیج فارس اصلا به مصر مربوط نمی شود و فاصله خلیج فارس تا مصر حدود سه چهار هزار کیلومتر است. عبدالناصر چون نتوانست با اسرائیل مبارزه کند مساله خلیج عربی را مطرح کرد تا به خیال خود بین اعراب وحدت ایجاد کند اما ÷ان عربیسم به بیراهه کشیده شد.
عبدالناصر چون بین اعراب از قدرت بالایی برخوردار بود از اتحادیه عرب خواست که بخشنامه ای به کشورهای عضو صادر کند که ÷س از این باید به جای خلیج فارس، خلیج عربی و به جای خوزستان، عربستان نوشته شود. این دستورالعمل اتحادیه عرب دردسرساز شد. زیرا حتی افرادی که قبول دارند نام صحیح و تاریخی این خلیج خلیج فارس است، به دلیل مخالفت دولت های خود جرات نمی کنند حقیقت را بنویسند.
کشورهایی مانند امارات متحده عربی، قطر، بحرین و ... چهل یا ÷نجاه سال بیشتر از عمرشان نمی گذرد. اهالی این کشورها در گذشته اعراب بادیه نشینی بودند که در واحه ها زندگی می کردند. ÷س از استخراج نفت به خواست استعمارگران با قراردادها و قیود خاصی کم کم به امارت و کشور تبدیل شدند که بحث مفصلی دارد. بنابراین داعیه مالکیت آنها بر جزایر سه گانه ایرانی و یا ... حرفهای بی ربطی است.
در خاتمه باید متذکر شوم که متاسفانه دولت ایران آن طور که باید و شاید در گذشته با این مساله برخورد نکرده است. دیدیم که مسئله اطلس نشنال جئوگرافیک در سایه تلاش و همبستگی ایرانیان میهن ÷رست داخل و خارج کشور از ÷یر و جوان، عارف و عامی، همراه با اقدامات رسمی دولت به نتیجه رسید. حتی اگر ما به همه خواسته های خود نرسیدیم، باز هم همین نتیجه بقول معروف نیمه کاره هم دستاورد خوبی بود که انشاء الله با ÷یگیری و تلاش به نتیجه نهائی و کامل خواهد رسید.
در هر حال به عقیده من باید دولت و ملت با تمام توان در کنار هم تا حل و فصل قضیه نام مقدس خلیج همیشه ÷ارس و مساله جزایر ایرانی تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی، از ÷ای ننشسته و از تمامی راه های ممکن دی÷لماتیک و رسمی و غیررسمی تا بسته شدن کامل ÷رونده نام مجعول و منحوس خلیج عربی و رد قطعی ادعای شیخ نشین شارجه (که در گذشته نه چندان دور خود جزئی از خاک مقدس ایران بوده و با توطئه استعمارگران از ایران جدا شده است) مسئله را مختومه نمائیم. به امید آن روز.
بررسی علل احتمالی اشتباهات اطلس جدید نشنال جئوگرافیک
موضوع اشتباهات مندرج در چا÷ هشتم اطلس نشنال جئوگرافیک که توسط National Geographic Society در واشنگتن به چا÷ رسیده است از دو حال خارج نیست:
1-در خوشبینانه ترین حالت این امر سهوی بوده و در این اطلس بر اثر اشتباه نام مجعول خلیج عربی در کنار نام صحیح خلیج فارس درج شده است. این عمل حیثیت و اعتبار جهانی 116 ساله انجمن جغرافیایی ملی (نشنال جئوگرافیک) امریکا را زیر سوال می برد.
2-اما اگر درج این نام ساختگی و مجعول و توضیحات غیرواقع در مورد جزایر ایرانی عمدی بوده است، در این صورت با کمال تاسف لازم است به جامعه علمی جغرافیایی امریکا برای قلب واقعیت و مرگ حقیقت تسلیت گفت.
الف آلن کارول سردبیر یا Chief editor اطلس، سعی در توجیه مطلبی دارد که خود به خو بی می داند واهی، بی اساس، جعل و کذب است و می خواهد موضوع این اشتباه فاحش را به نحوی سرهم بندی یا به قول معروف ماست مالی کند.
ب – متاسفانه به نظر می رسد که سیاستها و مسائل ÷شت ÷رده به دنبال این ماجراست که اعتبار و حیثیت بیش از یک قرن این انجمن غیرانتفاعی بی طرف را که همیشه در نقشه ها، اطلس ها و مجلات معتبر خود نام صحیح خلیج فارس را بکار می برد زیر سوال برده است چرا که ÷یش از این حتی از قبول و چا÷ مقاله به نام های دیگر (غیر از خلیج فارس) امتناع می ورزیده است.
ج – ممکن است باز هم عده ای که در طول نزدیک به نیم قرن گذشته سعی در ÷رداخت مبالغ هنگفت به جراید، رسانه ها و موسسات جغرافیایی و کارتوگرافی برای به کار بردن این نام مجعول داشته اند. علی رغم روش و روال قانونی به کار بردن اسامی صحیح جغرافیایی در آمریکا در چند ماه قبل به این انجمن نفوذ کرده و این بار در این عمل شوم و شیطانی خود توفیق یافته اند.
انجمن جغرافیایی ملی (National Geographic Society) یک سازمان غیرانتفاعی است و بعید به نظر می رسد که بتوان آن را با ÷ول خرید. این انجمن با تیراژ عظیم چند ده میلیونی مجله خود و امکانات وسیع چا÷ و تولید کتاب، اطلس، سی دی و هم چنین کانال تلویزیونی و غیره با بیش از 250 میلیون مخاطب، نیاز مالی ندارد که به خاطر آن دست به چنین اعمالی بزند. اما شاید بیگانگان توانسته باشند در مدیران نفوذ کنند!
در این صورت آیا هیات امنای این بنیاد فرهنگی غیرانتفاعی در خوابند که به خود نمی آیند و حیثیت و اعتبار بیش از یک قرن خود را به این آسانی فدا می کنند!؟
نمی دانم.
یک گمان و حدس دیگر این است که دست کاخ سفید و سایر ارگانهای دولتی آمریکا ÷شت این ماجرا باشد و برای مشوش کردن اذهان عمومی جهانیان علیه جمهوری اسلامی ایران، این انجمن جغرافیایی را به نحوی به این کار شرم آور مجبور کرده باشند.
عکس منتشر شده مربوط به معرفی و ارائه اطلس جهان در کاخ سفید و حضور مدیران ارشد نشنال جئوگرافیک در کنار رئیس جمهور آمریکا کمی تعجب آور و سوال برانگیز است. علی الاصول این اطلس از چنان اهمیتی برخوردار نیست که مراسمی با حضور رئیس جمهور ایالات متحده برای ارایه و معرفی آن برگزار گردد.
موضوع مهم دیگری که می توان به آن اشاره کرد این است که باید ببینیم وقتی در کنار جزایر ایرانی تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی به ادعای امارات عربی نوشته است اشغال شده توسط ایران آیا در مورد فلسطین هم نوشته است اشغال شده توسط اسرائیل و مورد ادعای فلسطینیان، یا خیر؟ و صدها مورد مشابه دیگر.
متاسفانه این جانب نسخه ای از چا÷ هشتم این اطلس را در اختیار ندارم که به این مسائل ÷اسخ قطعی دهم. ان شاء الله ÷س از دریافت آن در این خصوص بررسی و اظهار نظر نهایی خواهم کرد. در هر صورت در چا÷ های قبلی این اطلس که نسخ آن در موسسه سحاب موجود است همیشه نام صحیح خلیج فارس به کار رفته و جزایر ایرانی نیز با رنگ سرزمین و نام ایران مشخص شده اند.
اسناد و مدارک تاریخی غیرقابل انکار درباره خلیج فارس:
نماد عزت و سربلندی ایران زمین
خلیج فارس نماد عزت، افتخار، شرف و سربلندی ملت مسلمان ایران است. تاکنون ترفند دشمنان برای خدشه دار کردن این عنوان تاریخی نقش برآب شده است چرا که اسناد و مدارک غیرقابل انکاری در این زمینه در متون تاریخی و نقشه های موجود در ایران و جهان وجود دارد که غالبا توسط مراکز علمی و تحقیقاتی خارجی رسم شده و در آنها به صراحت واژه فارس در کنار کلمه خلیج اشاره شده است.
ضمن تشکر و قدردانی از آقای محمد رضا سحاب مدیر موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب که صمیمانه و از سر غرور نمونه هایی از این نوع اسناد و نقشه ها را در اختیار نشریه ÷یام دریا قرار داده اند، خوانندگان عزیز را به مطالعه اسناد تاریخی خلیج فارس دعوت می کنیم.

[Borna66]

كتاب اطلس خليج‌فارس سندي عليه ايران است

روزي كه كتاب «اطلس تاريخي خليج‌فارس» در روز ملي اين خليج ايراني رونمايي مي‌شد، خيلي‌ها از اين‌كه چنين كتابي در روزها و شرايطي كه بحث بر سر نام خليج‌فارس اوج مي‌گيرد سندي است براي اثبات حقانيت ايرانيان و از آن پارسيان ماندن اين خليج خوشحال بودند. بي‌آنكه بدانند در جشن رونمايي از كتابي ضد ايرانيان شركت جسته‌اند. دكتر «محمدرضا چيت‌ساز» نخستين كسي بود كه متوجه اشكالات مهم تاريخي اين كتاب شد و اكنون به يكي از منتقدان اصلي آن تبديل شده است. آوردن بيش از صد بار نام خليج به تنهايي در اين كتاب ترغيبمان كرد كه پاي صحبت‌هاي اين استاد تاريخ ايران باستان و پژوهشگر مقولهء خليج‌فارس بنشينيم:
كتاب اطلس تاريخي خليج‌فارس در كجا چاپ شده است؟

اين كتاب در سال 2006 ميلادي در بلژيك و به سه زبان فارسي، فرانسه و انگليسي چاپ شده است.

دليل انتقاد شما به عنوان اين كتاب، چيست؟

عنوان اين كتاب به هر سه زبان، «اطلس تاريخي خليج‌فارس» و عنوان تكميلي آن قرن شـانـزدهـم و هجدهم است. اما اين كتاب يك اطلس تاريخي در مورد خليج‌فارس نيست بلكه بـايـد اسم كامل‌تر و صـحيح‌تري براي آن انتخاب مي‌شد كه با توجه به محتواي كتاب مي‌توان نام «نقشه‌هاي اروپاييان از خليج‌فارس» (قرن شانزدهم و هجدهم) را براي آن پيشنهاد داد. ما وقتي از اطلس تاريخي صحبت مي‌كنيم يعني بايد هم دوره‌هاي تاريخي و هم همهء آن مسايل را بپوشاند. از سويي اين كـتـاب تنهـا شـامـل نقشه‌هاي اروپاييان است در حالي كه ما در آن دو قرن نقشه‌هاي عثماني، عربي و فارسي هم داريم.

اين كتاب با حمايت كدام موسسه چاپ شده است؟

يك تفاهم‌نامه در سال 2004 ميلادي بين دانشگاه تهران و سوربن فرانسه و سنرس فرانسه (مركز علمي فرانسه) در سال 2004 ميلادي امضا شده است. از طرف ايران دكتر طالقاني -استاد دانشكدهء علوم اجتماعي دانشگاه تهران انتخاب شد كه كارهاي اوليه را انجام داد. اين ناشر بلژيكي كارهاي مربوط به نشر آثار دكتر طالقاني را برعهده دارد و دو سال بعد در سال 2006 جلد اول اين مجموعه چاپ شد، جلد دوم آن نيز در دست چاپ است.

تفاهم‌نامه كه بين ايران و فرانسه امضا شده، اين چه ربطي به بلژيك دارد؟

اين را بايد از طرف ايراني پرسيد. در مقدمهء اين كتاب نيز نوشته شده كه مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي وزارت امور خارجهء ايران نيز دخيل بوده كه البته من در اسناد و نقشه‌هاي اين كتاب سندي در اين باره نديدم.

محتواي اين كتاب چه ايرادي دارد؟

اولا كتاب به سه زبان نوشته شده و تنها فصل‌هاي اصـلي آن به فارسي ترجمه شده و بخش مهم و تخصصي آن يعني نقشه‌ها كه حدود 100 نقشه هستند به فارسي ترجمه نشده است. مهم‌ترين اشكال اين بوده كه طرف ايراني در اين زمينه تخصصي نداشته است. هرچند هركس مي‌تواند و حق دارد در هر زمينه‌اي كتاب بنويسد اما كتابي به اين اهميت كه غير از مسايل علمي مسايل سياسي بر آن مترتب است مضافا اين‌كه با يك مركز بين‌المللي خارج از ايران در حال تعامل و كار مشترك هستيم جاي تامل و تعجب است كه در اين كتاب با وجود بحث‌هاي تاريخي بسيار و برخي مباحث باستان‌شناسي آن، چرا از بين اين همه استاد دانشگاه و مورخ يك استاد جامعه‌شناسي انتخاب شده است، البته اگر فرد غيرمتخصص مي‌توانست از عهدهء آن به خوبي برآيد قابل اغماض بود كه چنين نشده است، اما طرف‌هاي فرانسوي -پرتغالي و آمريكايي اين كتاب نيز در مورد بحث‌هاي تاريخي تخصص ندارند بلكه متخصص نقشه‌هاي قديمي هستند. در قسمت‌هاي مختلف كتاب به جاي خليج‌فارس از واژهء خليج به تنهايي استفاده شده است كه البته من بعدها متوجه شدم از روي عمد بوده است. بخش مهمي از نتايج تحقيقات مورخان و جغرافيدانان ايراني و عرب و يوناني و رومي در سده‌هاي مختلف به دلايل گوناگون كه بايد خودشان پاسخگو باشند، ناديده گرفته شده است مانند اين است كه شما كتابي به نام تاريخ كامل ايران بنويسيد و در آن تنها بخش‌هايي را كه خود گزينش كرده‌ايد بياوريد.

در متن كتاب دقيقا چند بار واژهء خليج به جاي خليج‌فارس به كار رفته است؟

دو سه بار در نقشه‌ها و متن‌ها از خليج عربي استفاده شده است. مي‌توان به دليل اين‌كه نقشه‌ها تاريخي هستند به اين موضوع ايراد نگرفت. در بخشي از متن هم چون به منابع رجوع شده ايرادي ندارد. بحث اصلي ما اين است كه در بسياري از قسمت‌هاي كتاب از خليج به تنهايي استفاده شده است و صحبت‌هاي مولف ايراني كتاب نشان مي‌داد كه آقايان مي‌خواهند تعاملي با اروپا برقرار كنند و براساس اين تعامل ما بايد در بحث به كارگيري واژهء خليج‌فارس از خودمان تعصب نشان ندهيم. اين تعامل نيست بلكه خودباختگي در برابر غرب است و در واقع سياسي كاري با تاريخ است. مولف ايراني اين كتاب به من گفت كه شما 20030 سال است دم از خليج‌فارس مي‌زنيد به كجا رسيديد؟ شما بايد با اروپايي‌ها تعامل برقرار كنيد. در صورتي كه به نظر من به اين قيمت نمي‌توان نام آن را تعامل گذاشت.

انجام چنين پروژه‌اي در جهت تعامل با اروپا بوده است؟

من فكر مي‌كنم اين‌كار دو سه دليل داشته است. يكي اين‌كه از طرف دانشگاه تهران يا فرانسه پيشنهادي شده و بعد اين‌جا يك ايراني بدون داشتن تخصص كافي، مسووليت اين‌كار را قبول كرده است و اين در دنياي علمي امروز پذيرفته نيست كه البته ايشان پروژه‌هاي ديگري نيز با فرانسويان دارند، از جمله پروژهء روستايي گيلان و نيز راه‌هاي باستاني و كاروانسراهاي ايران. بعيد نيست اندكي بعد شاهد انجام پروژهء بررسي تاريخ موسيقي ايران با همكاري فرانسويان نيز باشيم.

واكنشي از سوي مسوولان نسبت به اين انتقادات ديده شده است؟

من در روز ملي خليج‌فارس، دهم ارديبهشت امسال بـه صورت رسمي اين كتاب را نقد كردم. در نـمايشگاه بين‌المللي كتاب نيز مطرح كردم. در حضور قائم مقام سازمان مـيـراث فرهنگي در جـلسـه‌اي بـه هميـن مـناسبت نيز مساله را مطرح كردم كه از سوي مولف ايراني شنيدم كه ما در حال تعامل با اروپا هـستيـم و قائم مقام سازمان نيز گفتند اين كـتاب فقط در خارج ايران پخش شود. نام اين كار را نمي‌توان تعامل گذاشت.

كتاب ايراد ديگري نيز دارد؟

تقريبا 80 بار در صـفحاتي كه نقشه‌ها تـوضيـح داده شده و نـزديك به 130 بار در متن‌ها واژهء انگليسي يا فرانسه خليج به تنهايي به كار رفته است. حتي در متن هفت- هشت سطري پشت كتاب چند بار واژهء خليج به كار رفته است. به‌نظر مي‌رسد در اين كتاب سعي بر آن بوده كه ثابت كنند در ذهن كل مورخان و جغرافيدانان باستان و دوران بعد از اسلام بين خليج عربي و خليج‌فارس چنان درهم‌رفتگي مفهومي وجود دارد كه نمي‌توان آن را تفكيك كرد. اين سخن نه تنها از نظر علمي مطلقا نادرست است بلكه اگر ثابت بشود يعني امروز هم مي‌توان به خليج‌فارس، خليج عربي گفت و اين بسيار خطرناك است. اين كتاب سندي شده است كه بسيار سريع و شديد عليه ما مورد استفاده قرار خواهد گرفت و ما امروز دلمان خوش است كه سندي عليه خودمان در مركز علمي سنرس رونمايي شده است.

در شرايطي كه آثار بسياري از نويسندگان ما تنها به خاطر يك واژه دچار مميزي و حتي عدم صدور مجوز مي‌شوند آيا شما اين اتفاق را تنها ناشي از سهل انگاري متوليان مي‌دانيد؟

من نمي‌دانم اما اميدوارم اين كتاب را مسوولان ما بخوانند و روي اين موضوع دقت شود. ما با دست خودمان سابقهء تاريخي‌مان را انكار مي‌كنيم و اين جاي سوال دارد. از سويي اروپايي‌ها بي‌دليل كاري را انجام نمي‌دهند و براي برنامه‌هايشان هدف‌هاي كوچك ،متوسط و بزرگ دارند. اين را بگذاريد دركنار اين‌كه از شش فصل كتاب، طرف ايراني هيچ‌كدام را ننوشته است ودر حالي كه در مقدمه از وي تشكر شده است و حتي نقشه‌هاي ايراني نيز در كتاب نيامده است. جالب اينجاست كه پرتغالي‌ها جشني به نام ورود به آبراه خليج‌فارس را در «ليسبون» و چند جاي ديگر گرفتند و حالا نيز بعد از گذشت 500 سال نسبت به مرمت قلعه‌هاي خود در آن دوره در جنوب ايران اظهارنظر كرده و خواسته‌اند اين كار با نظارت كارشناسان پرتغالي صورت گيرد.

بحث خليج‌فارس و برداشتن عنوان فارس از آن از چه زماني آغاز شد؟

خوشبختانه در نقشه‌ها و متون باستاني تقريبا همه جا عنوان خليج‌فارس آمده است. در 99 درصد متون دورهء اسلامي نيز به همين ترتيب است. بين جنگ جهاني اول و دوم در منطقهء خليج‌فارس اتفاقاتي افتاد. در همان دوران يكي از كارمندان وزارت امور خارجهء انگليس بعد از بازنشستگي به بحرين مي‌رود و آنجا پيشنهاد مي‌كند كه از اسم درياي عرب استفاده شود. پس از پايان جنگ جهاني دوم تفكرات ناسيوناليستي عربي به ويژه در خاورميانه به اوج مي‌رسد كه نمونهء آن عبدالكريم قاسم در عراق و جمال عبدالناصر در مصر بود. قاسم در عراق از واژهء خليج عربي استفاده مي‌كند و حتي دستور تهيهء نقشه‌اي را مي‌دهد كه خليج‌فارس در آن جزو عراق باشد. در همان زمان جمال عبدالناصر كتابي به عربي نوشته بود كه محدودهء جغرافيايي دنياي عرب را در آن مشخص مي‌كرد و در آن‌جا خليج‌فارس را به كار مي‌برد. كمي بعد مشاورينش به او گفتند قاسم در عراق در حال تبديل شدن به رهبر دنياي عرب است و يكي از دستمايه هايش_ همين خليج العربي است. عبدالناصر نيز براي از ميدان به در كردن قاسم و رهبر جهان عرب شدن اين را پذيرفت كه از خليج عربي استفاده كند. اين نشان دهندهء سابقهء جوان اين موضوع است و امروز مي‌بينيم كه برخي كشورهاي عربي كه به اين موضوع دامن مي‌زنند، نمي‌توانند به منابع معتبري رجوع كنند.