يك هزار حديث در يك صد موضوع مؤلف :هادى موحدى

[غریب آشنا]

يك هزار حديث در يك صد موضوع

مؤلف :هادى موحدى

مقدمه 1 - خداشناسى 2 - ياد خدا 3 - رابطه با خدا 4 - قرآن 5 - پيامبر 6 - ائمه 7 - نماز 8 - روزه 9 - امر به معروف 10 - جهاد 11 - توكل 12 - دعا 13 - شكر 14 - تقوا 15 - نيت 16 - دانش 17 - نادانى 18 - عقل 19 - مكارم الاخلاق 20 - اخلاق 21 - وفاى به عهد 22 - گذشت 23 - راستگويى 24 - دروغگويى 25 - گشاده رويى 26 - حيا 27 - مدارا 28 - انصاف 29 - دوستى 30 - مشورت 31 - شجاعت 32 - بردبارى 33 - خشم 34 - مردانگى 35 - سخاوت 36 - اسراف 37 - قناعت 38 - حرص 39 - رحم 40 - غبطه 41 - حسد 42 - امانتدارى 43 - اصلاح بين مردم 44 - تشكر از مردم 45 - نصيحت 46 - تواضع 47 - تكبر 48 - صبر 49 - محبت 50 - كينه 51 - عزت 52 - ذلت 53 - غيرت 54 - همت 55 - روانشناسى 56 - زبان 57 - غيبت 58 - سلام 59 - شوخى 60 - حلال 61 - حرام 62 - روزى 63 - افزايش روزى 64 - قرض 65 - ربا 66 - صدقه 67 - ورزش 68 - مسافرت 69 - پدر و مادر 70 - ازدواج 71 - مرد 72 - زن 73 - فرزند 74 - جوان 75 - تربيت 76 - خانواده 77 - يتيم 78 - ميهمان 79 - همسايه 80 - صله رحم 81 - شيطان 82 - گناه 83 - انواع گناه 84 - آثار گناه 85 - پاك كننده گناه 86 - توبه 87 - حكومت 88 - جامعه شناسى 89 - حق 90 - عدالت 91 - ظلم 92 - آزادى 93 - طب 94 - عيادت 95 - پاكيزگى 96 - مسواك 97 - عطر 98 - خواص خوراكيها 99 - بهشت 100 - جهنم

[غریب آشنا]

نام كتاب : يك هزار حديث در يك صد موضوع
گردآورنده : هادى موحدى
بسم الله الرحمن الرحيم
مقدمه
بعد از قرآن مجيد كه آخرين كتاب آسمانى است ، راهنماى ما سنت رسول اكرم (صلى الله عليه و اله ) و ائمه معصوم (عليهم السلام ) است و اين همان دو گوهر ارزشمند است كه بعد از رحلت پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) به يادگار مانده ، و با چنگ زدن به اين دو هرگز گمراه نخواهيم شد. در اين باره از طرف پيامبر گرامى اسلام و ائمه هدى صلوات الله عليهم جهت حفظ و نگهدارى و تعليم و تعلم و عمل به احاديث تاكيد بسيار شده و بدان تشويق نموده اند چنان كه رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) در وصاياى خود به اميرالمؤ منين على (عليه السلام) مى فرمايند:
يا على ، من حفظ من امتى اربعين حديثا يطلب بذلك وجه الله عزوجل والدار الاخرة حشره الله يوم القيامة مع النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا؛
بحار الانوار 2/157/7
اى على : هر كس از امتم چهل حديث را حفظ كند كه به آن وسيله ، رضاى خدا و آخرت را طلب نمايد خداوند در قيامت او را با پيامبران ، صديقين ، شهدا و صالحين مهشور مى نمايد و اينان چه خوب رفقايى هستند.
همچنين از آن حضرت روايت شده كه فرمود:
من حفظ على امتى اربعين حديثا من السنة كنت له شفيعا يوم القيامة ؛
وسائل الشيعه 18/67/58
هر كس براى امتم چهل حديث از سنت حفظ كند من در قيامت از او شفاعت خواهم كرد.
و در فرمايش امام صادق (عليه السلام) آمده است :
من حفظ من شيعتنا اربعين حديثا بعثه الله عزوجل يوم القيامة عالما فقيها و لم يعذبه ؛
بحار الانوار 2/153/1
هر كس از شيعيان ما چهل حديث حفظ نمايد خداى عزوجل او را در روز قيامت ، عالم و فقيه مبعوث مى كند و عذابش نخواهد كرد.
اين همه انگيزه اى شد تا اين حقير به جمع آورى و دسته بندى يك هزار حديث در صد موضوع كه هر موضوع شامل ده حديث باشد اقدام نمايم . اميد آن است بعد از اين مجموعه ، توفيق خدمتى ديگر نصيب گردد.
از خداوند متعال حكيم داناى مهربان ، توفيق درك آيات و احاديث و عمل به آنها را براى خود و ديگران خواستارم .
اميدوارم خوانندگان گرامى حقير را از انتقادها و پيشنهادهاى خويش ‍ بهره مند سازند.
هادى موحدى
1 - خداشناسى
(1)
امام على (عليه السلام):
ما يسرنى لومت طفلا و ادخلت الجنة ولم اءكبر فاءعرف ربى عزوجل ؛(1)
دوست ندارم كه در كودكى از دنيا مى رفتم و وارد بهشت مى شدم و بزرگ نمى شدم تا پروردگارم ، عزوجل ، را بشناسم .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفضل الاعمال العلم بالله ان العلم ينفعك معه قليل العمل و كثيره و ان الجهل لاينفعك معه قليل العمل و لا كثيره ؛(2)
بهترين اعمال ، خداشناسى است ، زيرا با وجود علم و معرفت ، علم ، كم يا زياد تو را سود مى بخشد اما با وجود نادانى (نسبت به خدا) عمل ، نه اندكش تو را سود مى بخشد و نه بسيارش .
(3)
امام على (عليه السلام):
ولو ضربت فى مذاهب فكرك لتبلغ غاياته ما دلتك الدلالة الا على اءن فاطر النملة هو فاطر النخلة لدقيق تفصيل كل شى ء و غامض اختلاف كل حى و ما الجليل و اللطيف و الثقيل و الخفيف و القوى و الضعيف فى خلقه الا سواء؛(3)
اگر راههاى انديشه ات را در نوردى تا به پايانه هاى آن رسى ، هيچ دليلى تو را جز به اين رهنمون نشود كه آفريننده مورچه همان آفريننده درخت خرما است و اين به سبب دقت و ظرافتى است كه جداسازى هر چيزى از چيز ديگر و پيچيدگى و تنوعى است كه در هر موجود زنده اى به كار رفته است موجودات بزرگ و كوچك ، سنگين و سبك و نيرومند و ناتوان ، همگى در آفرينش براى خداوند يكسانند.
(4)
امام رضا (عليه السلام):
انما قلت اللطيف ، للخلق اللطيف و لعلمه بالشى ء اللطيف اءلاترى الى اءثر صنعه فى النبات اللطيف و غير اللطيف و فى الخلق اللطيف من اءجسام الحيوان من الجرجس والبعوض و ما هو اءصغر منهما مما لايكاد تستبينه العيون بل لايكاد يستبان لصغره الذكر من الانثى والمولود من القديم فلما راءينا صغر ذلك فى لطفه ... علمنا اءن خالق هذا الخلق لطيف ؛(4)
گفتم لطيف است ، چون هم موجودات لطيف آفريده و هم به چيزهاى ظريف و ريز آگاهى دارد. آيا نشانه آفرينش او را در گياهان ظريف و غير ظريف و در پيكرهاى ظريف و ريز جاندارانى چون كك و پشه و كوچكتر از اينها را نمى بينى كه تقريبا به چشم ديده نمى شوند و از بس ريزند و نر و ماده آنها و نوزاد و كهن زادشان از يكديگر تشخيص داده نمى شوند. پس چون ريزى و ظرافت اين چيزها را ديديم ... پى برديم كه آفريننده اين موجودات نيز لطيف است .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله خلق يوم خلق السماوات و الارض مائة رحمة كل رحمة طباق ما بين السماء والارض فجعل منها فى الارض رحمة فبها تعطف الوالدة على ولدها و الوحش و الطير بعضها على بعض و اءخر تسعا و تسعين فاذا كان يوم القيامة اءكملها بهذه الرحمة ؛(5)
خداوند روزى كه آسمان و زمين را آفريد، صد رحمت بيافريد كه هر يك از آنها ميان زمين و آسمان را پر مى كند و يكى را در زمين قرار داد تا به وسيله آن مادر به فرزند محبت مى كند و حيونات وحشى و پرندگان به يكديگر ماءنوسند و نودونه رحمت را نگه داشته و همين كه روز قيامت شود اين يك رحمت را نيز بر آنها مى افزايد.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
و قد ساءله ابن اءبى العوجاء: ولم احتجب عنهم و اءرسل اليهم الرسل ؟ ويلك و كيف احتجب عنك من اءراك قدرته فى نفسك ؟ نشاءك ولم تكن و كبرك بعد صغرك و قواك بعد صعفك ... وما زال يعد على قدرته التى هى فى نفسى التى لا ادفعها حتى ظننت اءنه سيظهر فيما بينى و بينه ؛(6)
در پاسخ ابن ابى العوجاء كه پرسيد: چرا خداوند خود را از مردم در پرده داشت و آن گاه پيامبران را سويشان فرستاد؟ فرمود: واى بر تو كسى كه قدرتش را در وجود تو نشان داده چگونه خود را از تو پوشيده داشته است ؟ تو را كه نبودى پديد آورد، كوچك بودى بزرگت كرد، ناتوان بودى توانايت گردانيد... حضرت پيوسته مظاهر قدرت خدا را كه در وجود من است و نمى توانم منكرشان شوم برايم برشمرد تا جايى كه خيال كردم خداوند بزودى ميان من و او ظاهر خواهد شد.
(7)
امام على (عليه السلام):
و لا يعزب عنه عدد قطر الماء و لا نجوم السماء و لا سوا فى الريح فى الهواء و لا دبيب النمل على الصفا و لا مقيل الذر فى الليلة الظلماء يعلم مساقط الاءوراق و خفى طرف الاءحداق ؛(7)
شما قطره هاى آبها و ستارگان آسمان و ذرات گردوغبار پراكنده در هوا و حركت مورچه برسنگ و خوابگاه مورچگان در شب تاريك بر او پوشيده نيست و محل ريزش برگها و بر هم خوردن پلكها را مى داند.
(8)
امام على (عليه السلام):
... عالم السر من ضمائر المضمرين و نجوى المتخافتين و خواطر رجم الظنون و عقد عزيمات اليقين ...؛(8)
خدا داناست به هر رازى كه مردم به دل داشته اند، و به نجواى آهسته رازگويان و به هر گمان كه در خاطرى نهفته است و به هر تصميمى كه از روى يقين گرفته شود.
(9)
امام على (عليه السلام):
اءعلم الناس بالله اءكثرهم له مساءلة ؛(9)
خداشناس ترين مردم پر درخواست ترين آنها از خداست .
(10)
امام على (عليه السلام):
ينبغى لمن عرف الله سبحانه اءن لا يخلو قلبه من رجائه و خوفه ؛(10)
كسى كه خداى سبحان را مى شناسد، شايسته است دلش از بيم و اميد به او خالى نباشد.
2 - ياد خدا
(1)
امام على (عليه السلام):
الذكر يونس اللب و ينير القلب و يستنزل الرحمة :(11)
ياد خدا عقل را آرامش مى دهد، دل را روشن مى كند و رحمت او را فرود مى آورد.
(2)
امام على (عليه السلام):
اذكروا الله ذكرا خالصا تحيوا به اءفضل الحياة و تسلكوا به طرق النجاة ؛(12)
خدا را خالصانه ياد كنيد تا بهترين زندگى را داشته باشيد و با آن راه نجات و رستگارى را بپيماييد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءطاع الله عزوجل فقد ذكر الله وان قلت صلاته و صيامه و تلاوته للقرآن ؛(13)
هر كس خداى عزوجل را اطاعت كند خدا را ياد كرده است ، هر چند نماز خواندن و روزه گرفتن و قرآن خواندنش اندك باشد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
فى قوله تعالى : (لذكر الله اءكبر) -: ذكر الله عند ما اءحل و حرم ؛(14)
درباره آيه ((ياد خدا بزرگتر است )) -: به ياد خدا بودن در هنگام روبه رو شدن با حلال و حرام .
(5)
امام باقر (عليه السلام):
كاءن المومنين هم الفقهاء اءهل فكرة و عبرة ، لم يصمهم عن ذكر الله ما سمعوا بآذانهم ولم يعمهم عن ذكر الله ما راءو امن الزينة ؛(15)
گويا مومنان همان فقيهان (فرزانگان دين فهم ) و اهل انديشيدن و پندگرفتن هستند. شنيده هاى دنيوى ، گوش آنها را از (شنيدن ) ياد خدا كر نمى كند و زرق و برق دنيا چشم آنان را از ياد خدا كور نمى گرداند.
(6)
امام صادق (عليه السلام):
قال : اءوحى الله عزوجل الى موسى (عليه السلام) يا موسى ، لاتنسنى على كل حال و لا تفرح بكثرة المال ، فان نسيانى يقسى القلوب ، ومع كثرة المال كثرة الذنوب ؛(16)
خداى عزوجل به موسى وحى كرد: اى موسى در هيچ حالى مرا فراموش ‍ نكن و به ثروت زياد شاد نشو، زيرا از ياد بردن من دلها را سخت مى كند و همراه ثروت زياد، گناهان زياد است .
(7)
امام سجاد (عليه السلام):
ان قسوة البطنة و فترة الميلة و سكر الشبع و عزة الملك مما يثبط و يبطى ء عن العمل و ينسى الذكر؛(17)
پرخورى و سستى اراده و مستى سيرى و غفلت حاصل از قدرت ، از عوامل بازدارنده و كنترل كننده در عمل است و ذكر (خدا) را از ياد مى برد.
(8)
امام سجاد (عليه السلام):
يا من ذكره شرف للذاكرين و يا من شكره فوز للشاكرين و يا من طاعته للمطيعين ، صل على محمد و آله واشغل قلوبنا بذكرك عن كل ذكر؛(18)
اى آن كه يادش مايه شرافت و بزرگى ياد كنندگان است و اى آن كه سپاسگزاريش موجب دست يافتن سپاسگزاران (بر نعمتها) است و اى آن كه فرمانبرداريش سبب نجات فرمانبرداران است ، بر محمد و آل او درود فرست و با ياد خود دلهاى ما را از هر ياد ديگرى بازدار.

[غریب آشنا]

6 - ائمه
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انى تارك فيكم الثقلين كتاب الله وعترتى اءهل بيتى ما ان تمسكتم بهما لن تضلوا:(51)
من دو چيز ارزشمند در ميان شما مى گذارم ؛ كتاب خدا، و عترت و اهل بيتم ، اگر به آنها چنگ بزنيد هرگز گمراه نمى شويد.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انما مثل اءهل بيتى فيكم كمثل سفينة نوح (عليه السلام) من دخلها نجا ومن تخلف عنها غرق ؛(52)
مثل اهل بيت من مانند كشتى نوح است كه هر كس داخل آن شد، نجات يافت و هر كس رهايش كرد، غرق گرديد.
(3)
امام رضا (عليه السلام):
الناس لو علموا محاسن كلامنا لاتبعونا؛(53)
مردم اگر از زيبايى هاى سخنان ما آگاه مى شدند، از ما پيروى مى كردند.
(4)
امام باقر (عليه السلام):
من اءصبح يجد برد حبنا على قلبه فليحمد الله على بادى النعم قيل وما بادى النعم ؟ قال : طيب المولد؛(54)
هر كس صبح كند و خنكاى محبت ما را در قلب خود بيابد، بايد خدا را براى نخستين نعمت سپاس گويد، گفته شد نخستين نعمت چيست ؟ فرمودند: حلال زادگى .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
انا ناءمر صبياننا بتسبيح فاطمة عليها السلام كما ناءمرهم بالصلاة فالزمه فانه لم يلزمه عبد فشقى ؛(55)
ما همان گونه كه فرزندان خود را به نماز وامى داريم به تسبيح فاطمه عليها السلام وادار مى سازيم پس به آن پايبند باش كه هر كس به آن پايبند شود، بدبخت نخواهد شد.
(6)
امام حسين (عليه السلام):
من زارنى بعد موتى زرته يوم القيامة ولولم يكن الا فى النار لاخرجته ؛(56)
هر كس مرا پس از مرگ زيارت كند، در قيامت به ديدارش مى روم و حتى اگر در دوزخ باشد او را بيرون مى آورم .
(7)
امام صادق (عليه السلام):
ليس منا و لا كرامة من كان فى مصر فيه مائة اءلف اءو يزيدون و كان فى ذلك المصر اءحد اورع منه ؛(57)
از ما نيست و كرامتى ندارد كسى كه در شهر صد هزار نفرى يا بيشتر باشد و در آن شهر كسى پرهيزكارتر از او وجود داشته باشد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
المهدى من ولدى تكون له غيبة اذا ظهر يملا الارض قسطا وعدلا كما ملئت جورا وظلما؛(58)
مهدى فرزند من است او غيبت خواهد داشت و زمانى كه ظهور مى كند زمين را پس از يك دوران ظلم و ستم ، سراسر عدل و داد خواهد نمود.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله خلقنى و خلق عليا وفاطمة والحسن والحسين والائمة من نور واحد؛(59)
خداوند، من و على و فاطمه و حسن و حسين و امامان را از يك نور آفريده است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ستدفن بضعة منى بخراسان ما زارها مكروب الا نفس الله عزوجل كربه و لا مذنب الا غفر الله له ذنوبه ؛(60)
ديرى نخواهد گذشت كه پاره اى از تن من در سرزمين خراسان به خاك سپرده خواهد شد هر آدم گرفتار و يا گناهكارى كه او را زيارت كند خداوند متعال گرفتارى او را برطرف و گناهان او را خواهد بخشيد.
7 - نماز
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا تزال امتى بخير ما تحابوا واقاموا الصلاة و آتوا الزكاة وقروا الضيف ...؛(61)
امتم همواره در خير و خوبى اند تا وقتى كه يكديگر را دوست بدارند، نماز را برپا دارند، زكات بدهند و ميهمان را گرامى بدارند...
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الصلاة مفتاح كل خير؛(62)
نماز كليد همه خوبى هاست .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اول الوقت رضوان الله ووسط الوقت رحمة الله و آخر الوقت عفو الله ؛(63)
نماز در اول وقت خشنودى خداوند، ميان وقت رحمت خداوند و پايان وقت عفو خداوند است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ايها الناس ان المصلى اذا صلى فانه يناجى ربه تبارك وتعالى فليعلم بما يناجيه ؛(64)
اى مردم همانا نمازگزار هنگام نماز با پروردگار بزرگ و بلند مرتبه اش ‍ مناجات مى كند، پس بايد بداند چه مى گويد.
(5)
امام على (عليه السلام):
لو يعلم المصلى ما يغشاه من الرحمة لما رفع راءسه من السجود؛(65)
اگر نمازگزار بداند تا چه حد مشمول رحمت الهى است هرگز سر خود را از سجده بر نخواهد داشت .
(6)
امام على (عليه السلام):
انظر فيما تصلى وعلى ما تصلى ان لم يكن من وجهه وحله فلا قبول ؛(66)
بنگر در چه (لباسى ) و بر چه (چيزى ) نماز مى گزارى ، اگر از راه صحيح و حلالش نباشد، قبول نخواهد بود.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
من قبل الله منه صلاة واحدة لم يعذبه و من قبل حسنه لم يعذبه ؛(67)
خداوند از هر كس يك نماز و يا يك كار نيك را قبول كند؛ عذابش ‍ نمى نمايد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
تسبيح فاطمة عليها السلام فى كل يوم فى دبر كل صلاة احب الى من صلاة الف ركعة فى كل يوم ؛(68)
تسبيحات فاطمه زهرا عليها السلام در هر روز پس از هر نماز نزد من محبوب تر از هزار ركعت نماز در روز است .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
سجدة الشكر واجبة على كل مسلم تتم بها صلاتك وترضى بها ربك وتعجب الملائكة منك ...؛(69)
سجده شكر بر هر مسلمانى واجب است ، با آن نمازت را كامل و پروردگارت را خشنود مى سازى و فرشتگان را به شگفتى مى آورى .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
يعرف من يصف الحق بثلاث خصال : ينظر الى اصحابه من هم ؟ والى صلاته كيف هى ؟ وفى اى وقت يصليها؟؛(70)
كسى كه از حق دم مى زند با سه ويژگى شناخته مى شود: ببينيد دوستانش ‍ چه كسانى هستند؟ نمازش چگونه است ؟ و در چه وقت آن را مى خواند؟
8 - روزه
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان للجنة بابا يدعى الريان لايدخل منه الا الصائمون ؛(71)
بهشت را درى است كه ريان ناميده مى شود از آن در، جز روزه داران وارد نشوند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
صوموا تصحوا؛(72)
روزه بگيريد تا تندرست باشيد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اشبع صائما سقاه الله من حوضى شربة لايظماء بعدها؛(73)
هر كس روزه دارى را سير نمايد، خداوند از حوض (كوثر) من شربتى نصيب او خواهد كرد كه پس از آن هرگز تشنه نشود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اللهم لك صمنا وعلى رزقك افطرنا فتقبله منا ذهب الظماء وابتلت العروق وبقى الاجر؛(74)
بار خدايا براى تو روزه گرفتيم و با روزى تو افطار مى كنيم پس آن را از ما بپذير، تشنگى رفت و رگها شاداب شد و پاداش ماند.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من منعه الصوم من طعام يشتهيه كان حقا على الله ان يطعمه من طعام الجنة و يسقيه من شرابها؛(75)
هر كس روزه ، او را از خوردن غذايى كه اشتهاى او را دارد، باز دارد، بر خداست كه او را از غذاى بهشت سيرش كند و از نوشيدنى بهشت به او بنوشاند.
(6)
امام على (عليه السلام):
ليس الصوم الامساك عن الماءكل والمشرب ، الصوم الامساك عن كل مايكرهه الله سبحانه ؛(76)
روزه امساك از خوردن و آشاميدن نيست بلكه روزه ، خوددارى از تمامى چيزهايى است كه خداوند سبحان آنها را بد مى داند.
(7)
امام على (عليه السلام):
نوم الصائم عبادة وصمته تسبيح ودعاؤ ه مستجاب وعمله مضاعف . ان للصائم عند افطار عند افطاره دعوة لاترد؛(77)
خواب روزه دار عبادت ، سكوت او تسبيح ، دعايش پذيرفته و عملش دو چندان است . دعاى روزه دار به هنگام افطار از درگاه خدا رد نمى شود.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
اما العلة فى الصيام ليستوى به الغنى والفقير وذلك لان الغنى لم يكن ليجد مس الجوع فيرحم الفقير لان الغنى كلما اراد شيئا قدر عليه ...؛(78)
علت روزه گرفتن آن است كه به سبب آن ثروتمند و فقير برابر شوند زيرا ثروتمند گرسنگى را احساس نكرده تا به فقير رحم كند چرا كه ثروتمند هر گاه چيزى بخواهد مى تواند فراهم كند...
(9)
امام صادق (عليه السلام):
الصوم جنة من آفات الدنيا وحجاب من عذاب الاخرة ؛(79)
روزه سپرى است از آفت هاى دنيا و پرده اى است از عذاب آخرت .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
الصوم فوه لايتكلم الا بالخير؛(80)
روزه دارى (در حكم ) دهانى است كه جز به خير سخن نگويد.
9 - امر به معروف
(1)
امام على (عليه السلام):
و ما اءعمال البر كلها والجهاد فى سبيل الله عند الامر بالمعروف والنهى عن المنكر الا كنفثة فى بحر لجى ؛(81)
همه كارهاى خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر چون قطره اى است در درياى عميق .
(2)
امام على (عليه السلام):
ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر لا يقربان من اءجل و لا ينقصان من رزق ، لكن يضاعفان الثواب ويعظمان الاجر واءفضل منهما كلمة عدل عند امام جائر؛(82)
امر به معروف و نهى از منكر نه اجلى را نزديك مى كنند و نه روزى را كم مى نمايند، بلكه ثواب را دو چندان و پاداش را بزرگ مى سازند و برتر از امر به معروف و نهى از منكر سخن عادلانه است نزد حاكمى ستمگر.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا لم ياءمروا بمعروف ولم ينهوا عن منكر ولم يتبعوا الاخيار من اءهل بيتى ، سلط الله عليهم شرارهم ، فيدعوا عند ذلك خيارهم فلا تستجاب لهم ؛(83)
هر گاه (مردم ) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نيكان خاندان من پيروى ننمايند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلط گرداند و نيكانشان دعا كنند اما دعايشان مستجاب نشود.

[غریب آشنا]

(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا ياءمر بالمعروف و لا ينهى عن المنكر الا من كان فيه ثلاث خصال : رفيق بما ياءمر به رفيق فيما ينهى عنه ، عدل فيما ياءمر به عدل فيما ينهى عنه ، عالم بما ياءمر به عالم بما ينهى عنه ؛(84)
امر به معروف و نهى از منكر نكند مگر كسى كه سه خصلت در او باشد: در امر و نهى خود مداراكند، در امر و نهى خود ميانه روى نمايد و به آنچه امر و نهى مى كند، دانا باشد.
(5)
امام على (عليه السلام):
من اءمر بالمعروف شد ظهر المؤ من ومن نهى عن المنكر اءرغم اءنف المنافق واءمن كيده ؛(85)
هر كس امر به معروف كند به مومن نيرو مى بخشد و هر كس نهى از منكر نمايد بينى منافق را به خاك ماليده و از مكر او در امان مى ماند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا يزال الناس بخير ما اءمروا بالمعروف و نهوا عن المنكر و تعاونوا على البر والتقواى فاذا لم يفعلوا ذلك نزعت منهم البر كات ، وسلط بعضهم على بعض ، ولم يكن لهم ناصر فى الارض و لا فى السماء؛(86)
تا زمانى كه مردم امر به معروف و نهى از منكر نمايند و در كارهاى نيك و تقوا به يارى يكديگر بشتابند در خير و سعادت خواهند بود، اما اگر چنين نكنند، بركت ها از آنان گرفته شود و گروهى بر گروه ديگر سلطه پيدا كنند و نه در زمين ياورى دارند و نه در آسمان .
(7)
امام باقر (عليه السلام):
اءوحى الله تعالى الى شعيب النبى انى معذب من قومك مائة اءلف : اءربعين اءلفا من شرارهم وستين اءلفا من خيارهم فقال : يارب هولاء الاشرار فما بال الاخيار؟! فاوحى الله عزوجل اليه : داهنوا اءهل المعاصى فلم يغضبوا لغضبى ؛(87)
خداى تعالى به شعيب پيامبر وحى فرمود كه : من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب خواهم كرد: چهل هزار نفر بدكار را، و شصت هزار نفر از نيكانشان را. شعيب عرض كرد: پروردگارا! بدكاران سزاوارند اما نيكان چرا؟ خداى عزوجل به او وحى فرمود كه : آنان با گنهكاران راه آمدند و به خاطر خشم من به خشم نيامدند.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من راءى منكم منكرا فليغيره بيده ، فان لم يستطع فبلسانه ، فان لم يستطع فبقلبه وذلك اءضعف الايمان ؛(88)
هر كس از شما منكرى ببيند بايد با دست و اگر نتوانست با زبانش و اگر نتوانست با قلبش آن را تغيير دهد، كه پائين ترين درجه ايمان همين (تغيير قلبى ) است .
(9)
امام باقر (عليه السلام):
ان الامر بالمعروف والنهى عن المنكر سبيل الانبياء، ومنهاج الصلحاء، فريضة عظيمة بها تقام الفرائض ، و تاءمن المذاهب ، و تحل المكاسب ، وترد المظالم ، و تعمر الارض ، وينصف من الاعداء، ويستقيم الامر؛(89)
امر به معروف و نهى از منكر راه و روش پيامبران و شيوه صالحان است و فريضه بزرگى است كه ديگر فرايض به واسطه آن بر پا مى شود، راه ها امن مى گردد و درآمدها حلال مى شود و حقوق پايمال شده به صاحبانش بر مى گردد، زمين آباد مى شود و (بدون ظلم ) حق از دشمنان گرفته مى شود و كارها سامان مى پذيرد.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءمر بالمعروف ونهى عن المنكر فهو خليفة الله فى الارض وخليفة رسوله ؛(90)
هر كس امر به معروف و نهى از منكر نمايد، جانشين خدا در زمين و جانشين رسول اوست .
10 - جهاد
(1)
امام على (عليه السلام):
ان الجهاد باب من اءبواب الجنته فتحه الله لخاصة اءوليائه وهو لباس ‍ التقوى ودرع الله الحصينة وجنته الوثيقة ؛(91)
براستى كه جهاد يكى از درهاى بهشت است كه خداوند آن را براى اولياى خاص خود گشوده است . جهاد جامعه تقوا و زره استوار خداوند و سپر محكم است .
(2)
امام على (عليه السلام):
ان الله فرض الجهاد وعظمه وجعله نصره وناصره . والله ما صلحت دنيا ولادين الا به ؛(92)
در حقيقت خداوند جهاد را واجب گردانيد و آن را بزرگداشت و مايه پيروزى و ياور قرارش داد. به خدا سوگند كه كار دنيا و دين جز با جهاد درست نمى شود.
(3)
امام على (عليه السلام):
ان الله كتب القتل على قوم والموت على آخرين وكل آتيه منيته كما كتب الله له فطوبى للمجاهدين فى سبيله والمقتولين فى طاعته ؛(93)
براستى كه خداوند براى گروهى كشته شدن را مقرر فرمود و براى ديگران مردن را. هر گروهى با همان سرنوشتى كه خداوند مقرر كرده است مى رسد. پس ، خوشا به سعادت مجاهدان در راه خدا و كشته شدگان در راه اطاعت او.
(4)
امام على (عليه السلام):
جاهدوا فى سبيل الله باءيديكم فان لم تقدروا فجاهدوا باءلسنتكم فان لم تقدروا فجاهدوا بقلوبكم ؛(94)
در راه خدا با دستهاى خود جهاد كنيد، اگر نتوانستيد با زبانهاى خود و اگر باز هم نتوانستيد با قلب خود جهاد كنيد.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حرس ليلة فى سبيل الله عزوجل اءفضل من اءلف ليلة يقام ليلها و يصام نهارها؛(95)
يك شب نگهبانى در راه خدا برتر است از هزار شبانه روز كه شبهايش به عبادت و روزهايش به روزه دارى سپرى شود.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءفضل الجهاد من اءصبح لايهم بظلم اءحد؛(96)
برترين جهاد آن است كه انسان روز خود را آغاز كند در حالى كه در انديشه ستم كردن به احدى نباشد.
(7)
امام على (عليه السلام):
جهاد المراءة حسن التبعل ؛(97)
جهاد زن خوب شوهردارى كردن است .
(8)
امام على (عليه السلام):
جاهد شهوتك وغالب غضبك وخالف سوء عادتك ، تزك نفسك ، ويكمل عقلك و تستكمل ثواب ربك ؛(98)
با هوا و هوس خود جهاد كن ، برخشمت مسلط شو و باعادتهاى بد خود مخالفت كن تا نفست پاكيزه شود، عقلت به كمال برسد و از پاداش ‍ پروردگارت بهره كامل ببرى .
(9)
امام على (عليه السلام):
عليكم بالجد والاجتهاد و التاءهب والاستعداد والتزود فى منزل الزاد ولاتغرنكم الحياة الدنيا كما غزت من كان قبلكم من الامم الماضية والقرون الخالية ؛(99)
بر شما باد تلاش و سختكوشى و مهيا شدن و آماده گشتن و توشه برداشتن از سراى توشه (دنيا). مبادا زندگى دنيا شما را بفريبد چنان كه ملتهاى گذشته و اقوام پيشين را فريفت .
(10)
امام باقر (عليه السلام):
لما قال له رجل ضعيف العمل قليل الصلاة قليل الصوم ولكن اءرجو اءن لا آكل الا حلالا و لا اءنكح الا حلالا: واءى جهاد اءفضل من عفة بطن وفرج ؟!؛(100)
در پاسخ كسى كه عرض كرد: من در عمل ناتوانم و نماز و روزه كم به جاى مى آورم اما سعى مى كنم جز حلال نخورم و جز با حلال نزديكى نكنم فرمودند: چه جهادى برتر از پاك نگهداشتن داشتن شكم و شرمگاه ؟!.
11 - توكل
(1)
امام على (عليه السلام):
التوكل على الله نجاة من كل سوء وحرز من كل عدو؛(101)
توكل بر خداوند، مايه نجات از هر بدى و محفوظ بودن از هر دشمنى است .
(2)
امام على (عليه السلام):
من توكل على الله ذلت له الصعاب وتسهلت عليه الاسباب ؛(102)
هر كس به خدا توكل كند، دشوارى ها براى او آسان مى شود و اسباب برايش فراهم مى گردد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من توكل على الله كفاه مؤ نته ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(103)
هر كس به خدا توكل كند، خداوند هزينه او را كفايت مى كند و از جايى كه گمان نمى برد به او روزى مى دهد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
ان الغنى والعز يجولان فاذا ظفرا بموضع التوكل اءو طنا؛(104)
بى نيازى و عزت به هر طرف مى گردند و چون به جايگاه توكل دست يافتند در آنجا قرار مى گيرند.
(5)
امام باقر (عليه السلام):
من توكل على الله لايغلب ومن اعتصم بالله لايهزم ؛(105)
هر كس به خدا توكل كند، مغلوب نشود و هر كس به خدا توسل جويد، شكست نخورد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
التوكل بعد الكيس مؤ عظة ؛(106)
توكل كردن (به خدا) بعد از به كار بردن عقل ، خود موعظه است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الطيرة شرك ومامنا الا ولكن الله يذهبه بالتوكل ؛(107)
فال بد زدن شرك است و هيچ كس از ما نيست مگر اين كه به نحوى دستخوش فال بد زدن مى شود، اما خداوند با توكل به او آن را از بين مى برد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
راءى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) قوما لا يزرعون قال : ما اءنتم ؟ قالوا: نحن المتوكلون ، قال : لا، بل اءنتم المتكلون ؛(108)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم) گروهى را كه كشت و كار نمى كردند، ديدند و فرمودند: شما چه كاره ايد؟ عرض كردند ما توكل كننده گانيم . فرمودند: نه ، شما سرباريد.
(9)
امام كاظم (عليه السلام):
لما سئل عن قوله تعالى : (ومن يتوكل على الله فهو حسبه ) -: التوكل على الله درجات ، منها اءن تتوكل على الله فى امورك كلها فما فعل بك كنت عنه راضيا تعلم اءنه لاياءلوك خيرا وفضلا وتعلم اءن الحكم فى ذلك له فتوكل على الله بتفويض ذلك اليه وثق به فيها وفى غيرها؛(109)
در پاسخ به سوال از آيه ((و هر كس به خدا توكل كند او براى وى بس ‍ است )) توكل كردن بر خدا درجاتى دارد: يكى از آنها اين است كه در تمام كارهايت به خدا توكل كنى و هر چه با تو كرد از او خشنود باشى و بدانى كه او نسبت به تو از هيچ خير و تفضلى كوتاهى نمى كند و بدانى كه در اين باره حكم ، حكم اوست ، پس با واگذارى كارهايت به خدا بر او توكل كن و در آن كارها و ديگر كارها به او اعتماد داشته باش .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يقول الله عزوجل ما من مخلوق يعتصم دونى الا قطعت اءسباب السماوات واءسباب الارض من دونه فان ساءلنى لم اعطه وان دعانى لم اجبه ؛(110 )
خداوند عزوجل مى فرمايد: هيچ مخلوقى نيست كه به غير من پناه ببرد، مگر اينكه دستش را از اسباب و ريسمانهاى آسمانها و زمين كوتاه كنم ، پس اگر از من بخواهد عطايش نكنم و اگر مرا بخواند جوابش ‍ ندهم .
12 - دعا
(1)
امام صادق (عليه السلام):
عليكم بالدعاء، فانكم لاتقربون الى الله بمثله ، و لا تتركوا صغيرة لصغيرها اءن تدعوابها، ان صاحب الصغار هو صاحب الكبار؛(111)
شما را سفارش مى كنم به دعا كردن ، زيرا با هيچ چيز به مانند دعا به خدا نزديك نمى شويد. و دعا كردن براى هيچ امر كوچكى را، به خاطر كوچك بودنش رها نكنيد، زيرا حاجتهاى كوچك نيز به دست همان كسى است كه حاجتهاى بزرگ به دست اوست .
(2)
امام حسن مجتبى (عليه السلام):
انا الضامن لمن لم يهجس فى قلبه الا الرضا اءن يدعو الله فيستجاب له ؛(112)
كسى كه در دلش هوايى جز خشنودى خدا خطور نكند، من ضمانت مى كنم كه خداوند دعايش را مستجاب كند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من سره ان يستجيب الله له عند الشدائد والكرب فليكثر الدعاء فى الرخاء؛(113)
هر كس دوست دارد خداوند هنگام سختى ها و گرفتارى ها دعاى او را اجابت كند، در هنگام آسايش ، دعا بسيار كند.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس شى ء اءسرع اجابة من دعوة غائب لغائب ؛(114)
هيچ دعايى زودتر از دعايى كه انسان در غياب كسى مى كند، مستجاب نمى شود.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اغتنموا الدعاء عند الرقة فانها رحمة ؛(115)
دعا كردن را در هنگام رقت قلب غنيمت شمريد، كه رقت قلب ، رحمت است .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
اذا اراد اءحدكم اءن يستجاب له فليطيب كسبه وليخرج من مظالم الناس ، و ان الله لا يرفع اليه دعاء عبد وفى بطنه حرام اءو عنده مظلمة لاحد من خلقه ؛(116)
هر كس بخواهد دعايش مستجاب شود، بايد كسب خود را حلال كند و حق مردم را بپردازد. دعاى هيچ بنده اى كه مال حرام در شكمش باشد يا حق كسى بر گردنش باشد، به درگاه خدا بالا نمى رود.
(7)
امام صادق (عليه السلام):
ان العبد ليدعو فيقول الله عزوجل للملكين : قد استجبت له ولكن احبسوه بحاجته ، فانى احب اءن اءسمع صوته وان العبد ليدعو فيقول الله تبارك و تعالى : عجلوا له حاجته فانى ابغض صوته ؛(117)
هر آينه بنده دعا مى كند و خداوند عزوجل به دو فرشته مى فرمايد: من دعاى او را مستجاب كردم اما حاجتش را نگهداريد، زيرا دوست دارم صداى او را بشنوم و همانا بنده دعا مى كند و خداوند تبارك و تعالى مى فرمايد: زود خواسته اش را برآوريد كه من خوش ندارم صداى او را بشنوم .
(8)
امام سجاد (عليه السلام):
من لم يرج الناس فى شى ء ورد اءمره الى الله عزوجل فى جمع اموره استجاب الله عزوجل له فى كل شى ء؛(118)
هر كس در هيچ كارى به مردم اميد نبندد و همه كارهاى خود را به خداى عزوجل واگذارد، خداوند هر خواسته اى كه او داشته باشد اجابت كند.
(9)
امام على (عليه السلام):
ربما ساءلت الشى ء فلا توتاه واوتيت خيرا منه عاجلا اءو آجلا اءو صرف عنك لما هو خير لك ، فلرب اءمر طلبته فيه هلاك دينك لو اوتيته ، فاتكن مساءلتك فيما يبقى لك جماله وينفى عنك وباله ؛(119)

[غریب آشنا]

گاه چيزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دير يا زود بهتر است از آن به تو داده مى شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از بر آورده شدن خواسته ات دريغ مى شود، زيرابسا خواسته اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى انجامد، پس ، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛(120)
هر كس مى خواهد دعايش مستجاب شود و غمش از بين برود بايد گره از كار گرفتارى باز كند.
13 - شكر
(1)
امام صادق (عليه السلام):
لو كان عند الله عبادة تعبد بها عباده المخلصون اءفضل من الشكر على كل حال لاطلق لفظه فيهم من جميع الخلق بها فلما لم يكن اءفضل منها خصها من بين العبادات وخص اءربابها، فقال تعالى (وقليل من عبادى الشكور)؛(121)
اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكر گزارى در همه حال بود كه بندگان مخلص با آن عبادتش كنند، هر آينه آن كلمه را درباره خلقش به كار مى برد، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود: ((واندكى از بندگان من سپاس گزارند)).
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الطاعم الشاكر له من الاجر كاءجر الصائم المحتسب ، والمعافى الشاكر له من الاجر كاءجر المبتلى الصابر، والمعطى الشاكر له من الاجر كاءجر المحروم القانع ؛(122)
سير سپاسگذار اجرش همانند روزه دارى است اگر براى خدا روزه مى گيرد، تندرست سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد كه بيمار شكيبا و بخشنده سپاسگزار همان اجر را دارد كه تنگدست قانع .
(3)
امام حسين (عليه السلام):
شكرك لنعمة سالفة يقتضى نعمة آنفة ؛(123)
شكر تو بر نعمت گذشته ، زمينه ساز نعمت آينده است .
(4)
امام على (عليه السلام):
اءكثر اءن تنظر الى من فضلت عليه ، فان ذلك من اءبوابك الشكر؛(124)
به كسى كه به او برترى داده شده اى بسيار بنگر، زيرا اين كار يكى از انگيزه هاى شكر گزارى است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
ما من عبد اءنعم الله عليه فعرف اءنها من عند الله الا غفر الله له قبل اءن يحمده ؛(125)
هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه ، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
اءدنى الشكر روية النعمة من الله من غير علة يتعلق القلب بها دون الله عزوجل والرضا بما اعطى والا تعصيه بنعمته و تخالفه بشى ء من اءمره ونهيه بسبب نعمته ؛(126)
كم ترين سپاسگزارى ، اين است كه انسان نعمت را (مستقيما) از خدا بداند و جز او علتى براى او نداند و نيز به آنچه خداوند عطايش كرده ، خرسند باشد و با نعمت او مرتكب گناه وى نشود و نعمت خدا را وسيله مخالفت با امر و نهى او قرار ندهد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله ليرضى عن العبد اءن ياءكل الاكلة فيحمده عليها اءو يشرب الشربة فيحمده عليها؛(127)
خداوند از بنده اى كه پس از خوردن لقمه اى غذا و يا آشاميدن جرعه اى او را سپاس مى گويد، خشنود مى گردد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
اءوحى الله تعالى الى موسى (عليه السلام) يا موسى اشكرنى حق شكرى فقال : يا رب و كيف اءشكرك حق شكرك ، وليس من شكر اءشكرك به الا واءنت انعمت به على ؟! فقال : يا موسى الان شكرتنى حين علمت اءن ذلك منى ؛(128)
خداى تعالى به موسى (عليه السلام) وحى فرمود كه : اى موسى مرا چنان كه بايد شكر كن . موسى عرض كرد: پروردگارا چگونه تو را چنان كه بايد شكر گويم حال آن كه هر شكرى كه تو را مى گويم خود نعمتى است كه تو به من ارزانى داشته اى ؟ فرمود: اى موسى حال كه دانستى توفيق آن شكر را هم من به تو داده ام ، شكر مرا ادا كرده اى .
(9)
اما رضا (عليه السلام):
اعلموا اءنكم لا تشكرون الله تعالى بشى ء بعد ايمان بالله وبعد الاعتراف بحقوق اءولياء الله من آل محمد رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) اءحب اليه من معاونتكم لاخوانكم المومنين على دنياهم ؛(129)
بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء الله از آل محمد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مومن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد.
(10)
امام جواد (عليه السلام):
نعمة لاتشكر كسيئة لاتغفر؛(130)
نعمتى كه سپاسگزارى نشود مانند گناهى است كه آمرزيده نشود.
14 - تقوا
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من رزق تقى فقد رزق خير الدنيا والاخرة ؛(131)
هر كس تقوا روزى اش شود، خير دنيا و آخرت روزى او شده است .
(2)
امام على (عليه السلام):
ان التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه فاتقوا الله الذى ان اسررتم علمه وان اعلنتم كتبه ؛(132)
نهايت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفريدگانش ‍ تقواست ، پس تقوا از خداوندى بكنيد كه اگر پنهان كنيد مى داند و اگر آشكار سازيد مى نويسد.
(3)
امام على (عليه السلام):
لو ان السماوات والارض كانتا على عبد رتقا ثم اتقى الله لجعل الله له منها مخرجا ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(133)
اگر آسمان ها و زمين راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پيشه كند، خداوند حتما راه گشايشى براى او فراهم خواهد كرد و از جايى كه گمان ندارد روزى اش خواهد داد.
(4)
امام على (عليه السلام):
ان لاهل التقوى علامات يعرفون بها: صدق الحديث واداء الامانة والوفاء بالعهد و...؛(134)
تقواپيشگان نشانه هايى دارند كه با آن شناخته مى شوند: راستگويى ، امانتدارى ، وفاى به عهد و...
(5)
امام على (عليه السلام):
التقى سابق الى كل خير؛(135)
تقواپيشه بر انجام هر كار خيرى سبقت مى گيرد.
(6)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله عزوجل يقى بالتقوى عن العبد ما عزب عنه عقله ويجلى باتقوى عنه عماه وجهله ؛(136)
خداوند به وسيله تقوا بنده را حفظ مى كند از آنچه كه عقلش به او نمى رسد و كور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اتقى الناس من قال الحق فيما له وعليه ؛(137)
با تقواترين مردم ، كسى است كه در آنچه به نفع يا ضرر اوست ، حق را بگويد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تمام التقوى ان تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت ؛(138)
تمام و كمال تقوا اين است كه آنچه را نمى دانى بياموزى و بدانچه مى دانى عمل كنى
(9)
امام صادق (عليه السلام):
سئل الامام الصادق (عليه السلام) عن قول الله عزوجل : (اتقوا الله حق تقاته ) قال : يطاع فلا يعصى ويذكر فلا ينسى ويشكر فلا يكفر؛(139)
از امام صادق (عليه السلام) در باره آيه (تقواى الهى داشته باشيد آنگونه كه حق تقواست ) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى كند، به ياد اوست و فراموشش نمى كند، شكرگزار اوست و كفران نمى كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا يكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبة الشريك لشريكه فيعلم من اين مطعمه ومن اين مشربه ومن اين ملبسه امن حل ذلك امام على من حرام ؛(140)
انسان از تقواپيشگان نيست مگر آن كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريك ، از خود حساب بكشد و بداند خوردنى ، نوشيدنى و پوشيدنى اش ‍ از كجاست آيا از حلال است يا حرام ؟
15 - نيت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
النية الحسنة تدخل صاحبها الجنة ؛(141)
نيت خوب صاحب خويش را به بهشت مى برد.
(2)
امام على (عليه السلام):
وصول المرء الى كل ما يبتغيه من طيب عيشه واءمن سربه وسعه رزقه ، بحسن نيته وسعة خلقه ؛(142)
آدمى با نيت خوب و خوش اخلاقى به تمام آنچه در جستجوى آن است ، از زندگى خوش و امنيت محيط و وسعت روزى ، دست مى يابد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من حسنت نيته اءمده التوفيق ؛(143)
هر كس نيتش خوب باشد، توفيق ياريش خواهد نمود.
(4)
امام على (عليه السلام):
حسن النية من سلامة الطوية ؛(144)
نيت خوب ، برخاسته از سلامت درون است .
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
اللهم ... وانته بنيتى الى اءحسن النيات وبعملى الى اءحسن الاعمال ، اللهم وفر بلطفك نيتى ؛(145)
خدايا... نيتم را به بهترين نيت ها و عملم را به بهترين اعمال برسان ، خدايا به لطف خود نيت مرا كامل گردان .
(6)
امام على (عليه السلام):
اءبلغ ماتستدر به الرحمة اءن تضمر لجميع الناس ‍ الرحمة ؛(146)
موثرترين وسيله جلب رحمت خدا اين است كه خيرخواه همه مردم باشى .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قال الله تعالى : اذا هم عبدى بحسنه ولم يعملها كتبتهاله حسنة فان عملها كتبتها له عشر حسنات الى سبعمائة ضعف واذاهم بسيئة ولم يعملها لم اءكتبها عليه فان عملها كتبتها عليه سيئة واحدة ؛(147)
خداى والا مى فرمايد: وقتى بنده من كار نيكى اراده كند و نكند آن را يك كار نيك براى وى ثبت كنم و اگر بكند ده كار نيك تا هفتصد برابر ثبت كنم و وقتى كار بدى اراده كند و نكند بر عهده او ثبت نكنم و اگر بكند يك كار بد بر عهده او ثبت كنم .
(8)
امام على (عليه السلام):
اذا فسدت النية وقعت البلية ؛(148)
هر گاه نيت فاسد شود، بلا و گرفتارى پيش مى آيد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
صاحب النية الصادقة صاحب القلب السليم ، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخليص النية لله فى الامور كلها؛(149)
كسى كه نيت درست داشته باشد، دل سالم و پاك دارد، زيرا سالم داشتن دل از وسوسه هاى شيطانى به سبب خالص گردانيدن نيت در همه كارها براى خداوند است .
(10)
امام على (عليه السلام):
واو اءن الناس حين تنزل بهم النقم وتزول عنهم النعم ، فزعوا الى ربهم بصدق من نياتهم ووله من قلوبهم ، لرد عليهم كل شارد، واءصلح لهم كل فاسد؛(150)
اگر مردم به هنگامى كه بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت ، با نيت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگار خود پناه مى بردند، بى گمان هر از دست رفته اى به آنان باز مى گشت و هرفاسدى اصلاح مى شد.
16 - دانش
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير الدنيا والاخرة مع العلم و شر الدنيا والاخرة مع الجهل ؛(151)
خير دنيا و آخرت با دانش است و شر دنيا و آخرت با نادانى .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه ؛(152)
داناترين مردم كسى است كه دانش ديگران را به دانش خود بيفزايد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
طلب العلم فريضة على كل مسلم اءلا ان الله يحب بغاة العلم ؛(153)
طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است . خداوند جويندگان دانش را دوست دارد.
(4)
امام على (عليه السلام):
كل وعاء يضيق بما جعل فيه الا وعاء العلم فانه يتسع به ؛(154)
فضاى هر ظرفى بر اثر محتواى خود تنگ مى شود مگر ظرف دانش كه با تحصيل علوم ، فضاى آن بازتر مى گردد.
(5)
امام على (عليه السلام):
زكاة العلم بذله لمستحقه واجهاد النفس فى العمل به ؛(155)
زكات دانش ، آموزش كسانى كه شايسته آن اند و كوشش در عمل به آن است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على وللعالم ثلاث علامات : صدق الكلم واحتناب الحرام واءن يتواضع للناس كلهم ؛(156)
يا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگويى ، حرام گريزى و فروتنى در برابر همه مردم .
(7)
امام على (عليه السلام):
خير العلم مانفع ؛(157)
بهترين علم آن است كه مفيد باشد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
لاينبغى لمن لم يكن عالما اءن يعد سعيدا؛(158)
كسى كه بهره اى از دانش ندارد معنا ندارد كه ديگران او را سعادتمند بدانند.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الناس رجلان : عالم و متعلم و لا خير فيما سواهما؛(159)
مردم دو گروه اند: دانشمند و دانش اندوز و در غير اين دو، خيرى نيست .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من تعلم العلم وعمل به وعلم لله دعى فى ملكوت السماوات عظيما فقيل : تعلم لله وعمل لله وعلم لله ؛(160)
هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش ‍ دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.
17 - نادانى
(1)امام على (عليه السلام):
اعظم المصائب الجهل ؛(161)
بزرگ ترين مصيبت ها، نادانى است .

[غریب آشنا]

(2)
امام على (عليه السلام):
لا يزكو مع الجهل مذهب ؛(162)
هيچ آيينى ، با نادانى رشد نمى كند.
(3)
امام على (عليه السلام):
كم من عزيز اءذله جهله ؛(163)
چه بسيار عزيزى كه ، نادانى اش او را خوار ساخت .
(4)
امام على (عليه السلام):
العقل يهدى و ينجى ، والجهل يغوى ويردى ؛(164)
عقل راهنمايى مى كند و نجات مى دهد و نادانى گمراه مى كند و نابود مى گرداند.
(5)
امام على (عليه السلام):
الجهل اءصل كل شر؛(165)
نادانى ريشه همه بديهاست .
(6)
امام على (عليه السلام):
العلم قاتل الجهل ؛(166)
دانش ، نابود كننده نادانى است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الجاهل من عصى الله وان كان جميل المنظر عظيم الخطر؛(167)
نادان كسى است كه نافرمانى خدا كند، اگر چه زيبا چهره و داراى موقعيتى بزرگ باشد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قلب ليس فيه شى ء من الحكمة كبيت خرب فتعلموا وعلموا وتفقهوا ولا تموتوا جهالا فان الله لايعذر على الجهل ؛(168)
دلى كه در آن حكمت نيست ، مانند خانه ويران است ، پس بياموزيد و تعليم دهيد، بفهميد و نادان نميريد. براستى كه خداوند بهانه اى را براى نادانى نمى پذيرد.
(9)
امام على (عليه السلام):
لو لاخمس خصال لصار الناس كلهم صالحين : اءولها القناعة بالجهل ، الحرص على الدنيا، والشح بالفضل ، والرياء فى العمل والاعجاب بالراءى ؛(169)
اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان مى شدند: قانع بودن به نادانى ، حرص به دنيا، بخل ورزى به زيادى ، ريا كارى در عمل ، و خود راءيى .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله لم ياءخذ على الجهال عهدا بطلب العلم حتى اءخذ على العلماء عهدا ببذل العلم للجهال ، لان العلم كان قبل الجهل ؛(170)
خداوند از نادانان پيمان نگرفته كه بياموزند، تا آنكه از عالمان پيمان گرفته كه به نادانان بياموزند، زيرا دانش ، پيش از نادانى بود.
18 - عقل
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على العقل ما اكتسبت به الجنة وطلب به رضى الرحمن ؛(171)
يا على عقل چيزى است كه با آن بهشت و خشنودى خداوند رحمان به دست مى آيد.
(2)
امام على (عليه السلام):
اءعقل الناس اءبعدهم عن كل دنية ؛(172)
عاقل ترين مردم كسى است كه از همه پستى ها به دور باشد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من لم يهذب نفسه لم ينتفع بالعقل ؛(173)
هر كس خود را تزكيه نكند، از عقل بهره نمى برد.
(4)
امام حسين (عليه السلام):
لا يكمل العقل الا باتباع الحق ؛(174)
عقل جز با پيروى از حق كامل نمى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
اءفضل الناس عقلا اءحسنهم تقديرا لمعاشه واءشدهم اهتماما باصلاح معاده ؛(175)
عاقل ترين مردم كسى است كه در امور زندگيش بهتر برنامه ريزى كند و در اصلاح آخرتش بيشتر همت نمايد.
(6)
امام على (عليه السلام):
زكوة العقل احتمال الجهال ؛(176)
زكات عقل تحمل نادان است .
(7)
امام على (عليه السلام):
ردع النفس عن زخارف الدنيا ثمرة العقل ؛(177)
دورى از تجملات دنيا ميوه عقل است .
(8)
امام على (عليه السلام):
ليس العاقل من يعرف الخير من الشر ولكن العاقل من يعرف خير الشرين ؛(178)
عاقل آن نيست كه خير را از شر تشخيص دهد، بكله عاقل كسى است كه ميان دو شر، آن را كه ضررش كمتر است بشناسد.
(9)
امام حسين (عليه السلام):
اذا وردت على العاقل لمة قمع الحزن بالحزم و قرع العقل للاحتيال ؛(179)
چون براى عاقل مشكلى پيش آيد، غم خود را با هوشيارى و دورانديشى از ميان مى برد و عقل را به چاره جويى وامى دارد.
(10)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله تبارك و تعالى يحاسب الناس على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنيا؛(180)
خداوند (در روز قيامت ) از بندگانش به مقدار عقلى كه به آنها داده بازخواست خواهد كرد.
19 - مكارم الاخلاق
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ؛(181)
براستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده ام .
(2)
امام على (عليه السلام):
عليكم بمكارم الاخلاق فانها رفعة واياكم والاخلاق الدنية فانها تضع الشريف و تهدم المجد؛(182)
به مكارم اخلاق پايبند باشيد كه آن مايه سربلندى است و از اخلاق پست دورى كنيد كه آن انسانهاى شريف را پست و بزرگوارى را از بين مى برد.
(3)
امام على (عليه السلام):
نزه عن كل دنية نفسك ، و اءبذل فى المكارم جهدك تخلص من المآثم وتحرز المكارم ؛(183)
خودت را از هر پستى پاك كن ، و در راه مكارم اخلاق نهايت كوشش خود را به كارگير تا از گناهان برهى و مكارم را بدست آورى .
(4)
امام على (عليه السلام):
لو كنا لانرجو جنة و لا نخشى نارا و لا ثوابا و لا عقابا لكان ينبغى لنا اءن نطلب مكارم الاخلاق فانها مما تدل على سبيل النجاح ؛(184)
اگر هم به بهشت اميد (وباور) نمى داشتيم و از دوزخ نمى هراسيديم و پاداش و كيفرى در ميان نمى بود باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق برآييم ، زيرا كه راه موفقيت و پيروزى در تحصيل مكارم اخلاق است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
وقد سئل عن مكارم الاخلاق : العفو عمن ظلمك وصيلة من قطعك واعطاء من حرمك وقول الخق ولو على نفسك ؛(185)
درباره مكارم اخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.
(6)
امام على (عليه السلام):
لا تكمل المكارم الا بالعفاف والايثار؛(186)
مكارم اخلاق به كمال نمى رسد، مگر با پاكدامنى و از خود گذشتگى .
(7)
امام على (عليه السلام):
اذا رغبت فى المكارم فاجتنب المحارم ؛(187)
اگر خواهان مكارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى كن .
(8)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله تبارك وتعالى خص رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) بمكارم الخلاق ، فامتحنوا اءنفسكم فان كانت فيكم فاحمدوا الله عزوجل وارغبوا اليه فى الزيادة منها - فذكرها عشرة -: اليقين ، والقناعة ، والصبر، والشكر، والحلم ، وحسن الخلق ، والسخاء، والغيرة ، والشجاعة ، والمروءة ؛(188)
خداى تبارك و تعالى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) را به مكارم الاخلاق مخصوص گردانيد. پس شما نيز خود را بيازماييد، اگر اين صفت ها در شما بود خداى عزوجل را سپاس گوييد و از او اين مكارم را بيشتر بخواهيد. - سپس آن ده خصلت را برشمردند -: يقين ، قناعت ، صبر، شكر، بردبارى ، خوش اخلاقى ، سخاوت ، غيرت ، شجاعت و جوانمردى .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لجراح المدائنى -: اءلا احدثك بمكارم الاخلاق ؟ الصفح عن الناس ، و مواساة الرجل اخاه فى ماله ، وذكر الله كثيرا؛(189)
به جراح مدائنى فرمودند: آيا به تو بگويم كه مكارم اخلاق چيست ؟ گذشت كردن از مردم ، سهيم كردن برادر (دينى ) در مال خود و بسيار به ياد خدا بودن .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
المكارم عشر، فان استطعت اءن تكون فيك فلتكن ...: صدق الباءس ، وصدق اللسان ، واءداء الامانة ، وصلة الرحم ، واقراء الضيف ، واطعام السائل ، والمكافاة على الصنائع ، والتدمم للجار، والتذمم للصاحب ، وراءسهن الحياء؛(190)
مكارم ده تاست : اگر مى توانى آنها را داشته باش ...: استقامت در سختى ها، راستگويى ، امانتدارى ، صله رحم ، ميهمان نوازى ، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه ، مراعات حق و حرمت رفيق و در راءس همه ، حيا.
20 - اخلاق
(1)
امام حسين (عليه السلام):
الخلق الحسن عبادة ؛(191)
خوش اخلاقى عبادت است .
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ان مما يزين الاسلام الاخلاق الحسنة فيما بين الناس ؛(192)
خوش اخلاقى در بين مردم زينت اسلام است .
(3)
امام على (عليه السلام):
من حسنت خليقته طابت عشرته ؛(193)
هر كس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاكيزه و گوارا مى گردد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
البر و حسن الخلق يعمران الديار ويزيدان فى الاعمار؛(194)
نيكى و خوش اخلاقى ، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
(5)
امام على (عليه السلام):
حسن الاخلاق يدر الارزاق ويونس الرفاق ؛(195)
خوش اخلاقى روزى ها را زياد مى كند و ميان دوستان انس و الفت پديد مى آورد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حسنوا اءخلاقكم والطفوا بجيرانكم واءكرموا نساءكم تدخلوا الجنة بغير حساب ؛(196)
اخلاق خود را نيكو كنيد و با همسايگان خود مهربان باشيد و زنان خود را گرامى بداريد تا بى حساب وارد بهشت شويد.
(7)
امام على (عليه السلام):
عود نفسك الجميل فباعتيادك اياه يعود لذيذا؛(197)
خود را به كارهاى زيبا (خداپسندانه ) عادت بده كه اگر به آنها عادت كنى برايت لذت بخش مى شوند.
(8)
امام على (عليه السلام):
روضوا اءنفسكم على الاخلاق الحسنة فان العبد المومن يبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم ؛(198)
خودتان را بر خوش اخلاقى تمرين و رياضت دهيد، زيرا كه بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گير شب زنده دار مى رسد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لما سئل عن حد حسن الخلق : تلين جانبك و تطيب كلامك وتلقى اءخاك ببشر حسن ؛(199)
در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى ، گفتارت پاكيزه و مودبانه باشد و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا انبئكم بخياركم ؟ قالوا: بلى يا رسول الله . قال : اءحسنكم اءخلاقا الموطئون اكنافا، الذين ياءلفون و يؤ لفون ؛(200)
آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم ؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترين شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با ديگران انس مى گيرند و ديگران نيز با آنان انس و الفت مى گيرند.

[غریب آشنا]

گاه چيزى را (از خدا) مى خواهى اما به تو داده نمى شود و دير يا زود بهتر است از آن به تو داده مى شود، يا به خاطر آنچه خير و مصلحت تو در آن است از بر آورده شدن خواسته ات دريغ مى شود، زيرابسا خواسته اى كه اگر برآورده شود به نابودى و تباهى دين تو مى انجامد، پس ، چيزى بخواه كه زيبايى و نيكيش برايت مى ماند و پيامد سوئى ندارد.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءراد تستجاب دعوته واءن تكشف كربته فليفرج عن معسر؛(120)
هر كس مى خواهد دعايش مستجاب شود و غمش از بين برود بايد گره از كار گرفتارى باز كند.
13 - شكر
(1)
امام صادق (عليه السلام):
لو كان عند الله عبادة تعبد بها عباده المخلصون اءفضل من الشكر على كل حال لاطلق لفظه فيهم من جميع الخلق بها فلما لم يكن اءفضل منها خصها من بين العبادات وخص اءربابها، فقال تعالى (وقليل من عبادى الشكور)؛(121)
اگر نزد خداوند عبادتى بهتر از شكر گزارى در همه حال بود كه بندگان مخلص با آن عبادتش كنند، هر آينه آن كلمه را درباره خلقش به كار مى برد، اما چون عبادتى بهتر از آن نبود از ميان عبادات آن را خاص قرار داد و صاحبان آن را ويژه گردانيد و فرمود: ((واندكى از بندگان من سپاس گزارند)).
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الطاعم الشاكر له من الاجر كاءجر الصائم المحتسب ، والمعافى الشاكر له من الاجر كاءجر المبتلى الصابر، والمعطى الشاكر له من الاجر كاءجر المحروم القانع ؛(122)
سير سپاسگذار اجرش همانند روزه دارى است اگر براى خدا روزه مى گيرد، تندرست سپاسگزار همانند آن اجرى را دارد كه بيمار شكيبا و بخشنده سپاسگزار همان اجر را دارد كه تنگدست قانع .
(3)
امام حسين (عليه السلام):
شكرك لنعمة سالفة يقتضى نعمة آنفة ؛(123)
شكر تو بر نعمت گذشته ، زمينه ساز نعمت آينده است .
(4)
امام على (عليه السلام):
اءكثر اءن تنظر الى من فضلت عليه ، فان ذلك من اءبوابك الشكر؛(124)
به كسى كه به او برترى داده شده اى بسيار بنگر، زيرا اين كار يكى از انگيزه هاى شكر گزارى است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
ما من عبد اءنعم الله عليه فعرف اءنها من عند الله الا غفر الله له قبل اءن يحمده ؛(125)
هيچ بنده اى نيست كه خداوند به او نعمتى دهد و او آن را از جانب خدا بداند مگر آن كه ، پيش از سپاسگويى او، خداوند بيامرزدش .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
اءدنى الشكر روية النعمة من الله من غير علة يتعلق القلب بها دون الله عزوجل والرضا بما اعطى والا تعصيه بنعمته و تخالفه بشى ء من اءمره ونهيه بسبب نعمته ؛(126)
كم ترين سپاسگزارى ، اين است كه انسان نعمت را (مستقيما) از خدا بداند و جز او علتى براى او نداند و نيز به آنچه خداوند عطايش كرده ، خرسند باشد و با نعمت او مرتكب گناه وى نشود و نعمت خدا را وسيله مخالفت با امر و نهى او قرار ندهد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله ليرضى عن العبد اءن ياءكل الاكلة فيحمده عليها اءو يشرب الشربة فيحمده عليها؛(127)
خداوند از بنده اى كه پس از خوردن لقمه اى غذا و يا آشاميدن جرعه اى او را سپاس مى گويد، خشنود مى گردد.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
اءوحى الله تعالى الى موسى (عليه السلام) يا موسى اشكرنى حق شكرى فقال : يا رب و كيف اءشكرك حق شكرك ، وليس من شكر اءشكرك به الا واءنت انعمت به على ؟! فقال : يا موسى الان شكرتنى حين علمت اءن ذلك منى ؛(128)
خداى تعالى به موسى (عليه السلام) وحى فرمود كه : اى موسى مرا چنان كه بايد شكر كن . موسى عرض كرد: پروردگارا چگونه تو را چنان كه بايد شكر گويم حال آن كه هر شكرى كه تو را مى گويم خود نعمتى است كه تو به من ارزانى داشته اى ؟ فرمود: اى موسى حال كه دانستى توفيق آن شكر را هم من به تو داده ام ، شكر مرا ادا كرده اى .
(9)
اما رضا (عليه السلام):
اعلموا اءنكم لا تشكرون الله تعالى بشى ء بعد ايمان بالله وبعد الاعتراف بحقوق اءولياء الله من آل محمد رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) اءحب اليه من معاونتكم لاخوانكم المومنين على دنياهم ؛(129)
بدانيد كه بعد از ايمان به خدا و بعد از اعتراف به حقوق اولياء الله از آل محمد پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) هيچ شكرى نزد خدا خوشايندتر از اين نيست كه برادران مومن خود را در امور دنيايشان يارى رسانيد.
(10)
امام جواد (عليه السلام):
نعمة لاتشكر كسيئة لاتغفر؛(130)
نعمتى كه سپاسگزارى نشود مانند گناهى است كه آمرزيده نشود.
14 - تقوا
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من رزق تقى فقد رزق خير الدنيا والاخرة ؛(131)
هر كس تقوا روزى اش شود، خير دنيا و آخرت روزى او شده است .
(2)
امام على (عليه السلام):
ان التقوى منتهى رضى الله من عباده وحاجته من خلقه فاتقوا الله الذى ان اسررتم علمه وان اعلنتم كتبه ؛(132)
نهايت خشنودى خداوند از بندگانش و خواسته او از آفريدگانش ‍ تقواست ، پس تقوا از خداوندى بكنيد كه اگر پنهان كنيد مى داند و اگر آشكار سازيد مى نويسد.
(3)
امام على (عليه السلام):
لو ان السماوات والارض كانتا على عبد رتقا ثم اتقى الله لجعل الله له منها مخرجا ورزقه من حيث لا يحتسب ؛(133)
اگر آسمان ها و زمين راه را بر بنده اى ببندند و او تقواى الهى پيشه كند، خداوند حتما راه گشايشى براى او فراهم خواهد كرد و از جايى كه گمان ندارد روزى اش خواهد داد.
(4)
امام على (عليه السلام):
ان لاهل التقوى علامات يعرفون بها: صدق الحديث واداء الامانة والوفاء بالعهد و...؛(134)
تقواپيشگان نشانه هايى دارند كه با آن شناخته مى شوند: راستگويى ، امانتدارى ، وفاى به عهد و...
(5)
امام على (عليه السلام):
التقى سابق الى كل خير؛(135)
تقواپيشه بر انجام هر كار خيرى سبقت مى گيرد.
(6)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله عزوجل يقى بالتقوى عن العبد ما عزب عنه عقله ويجلى باتقوى عنه عماه وجهله ؛(136)
خداوند به وسيله تقوا بنده را حفظ مى كند از آنچه كه عقلش به او نمى رسد و كور دلى و نادانى او را بر طرف مى سازد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اتقى الناس من قال الحق فيما له وعليه ؛(137)
با تقواترين مردم ، كسى است كه در آنچه به نفع يا ضرر اوست ، حق را بگويد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تمام التقوى ان تتعلم ما جهلت وتعمل بما علمت ؛(138)
تمام و كمال تقوا اين است كه آنچه را نمى دانى بياموزى و بدانچه مى دانى عمل كنى
(9)
امام صادق (عليه السلام):
سئل الامام الصادق (عليه السلام) عن قول الله عزوجل : (اتقوا الله حق تقاته ) قال : يطاع فلا يعصى ويذكر فلا ينسى ويشكر فلا يكفر؛(139)
از امام صادق (عليه السلام) در باره آيه (تقواى الهى داشته باشيد آنگونه كه حق تقواست ) سئوال شد، فرمودند: از خدا فرمان مى برد و نافرمانى نمى كند، به ياد اوست و فراموشش نمى كند، شكرگزار اوست و كفران نمى كند.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
لا يكون الرجل من المتقين حتى يحاسب نفسه اشد من محاسبة الشريك لشريكه فيعلم من اين مطعمه ومن اين مشربه ومن اين ملبسه امن حل ذلك امام على من حرام ؛(140)
انسان از تقواپيشگان نيست مگر آن كه سخت تر از حسابرسى شريك از شريك ، از خود حساب بكشد و بداند خوردنى ، نوشيدنى و پوشيدنى اش ‍ از كجاست آيا از حلال است يا حرام ؟
15 - نيت
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
النية الحسنة تدخل صاحبها الجنة ؛(141)
نيت خوب صاحب خويش را به بهشت مى برد.
(2)
امام على (عليه السلام):
وصول المرء الى كل ما يبتغيه من طيب عيشه واءمن سربه وسعه رزقه ، بحسن نيته وسعة خلقه ؛(142)
آدمى با نيت خوب و خوش اخلاقى به تمام آنچه در جستجوى آن است ، از زندگى خوش و امنيت محيط و وسعت روزى ، دست مى يابد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من حسنت نيته اءمده التوفيق ؛(143)
هر كس نيتش خوب باشد، توفيق ياريش خواهد نمود.
(4)
امام على (عليه السلام):
حسن النية من سلامة الطوية ؛(144)
نيت خوب ، برخاسته از سلامت درون است .
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
اللهم ... وانته بنيتى الى اءحسن النيات وبعملى الى اءحسن الاعمال ، اللهم وفر بلطفك نيتى ؛(145)
خدايا... نيتم را به بهترين نيت ها و عملم را به بهترين اعمال برسان ، خدايا به لطف خود نيت مرا كامل گردان .
(6)
امام على (عليه السلام):
اءبلغ ماتستدر به الرحمة اءن تضمر لجميع الناس ‍ الرحمة ؛(146)
موثرترين وسيله جلب رحمت خدا اين است كه خيرخواه همه مردم باشى .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قال الله تعالى : اذا هم عبدى بحسنه ولم يعملها كتبتهاله حسنة فان عملها كتبتها له عشر حسنات الى سبعمائة ضعف واذاهم بسيئة ولم يعملها لم اءكتبها عليه فان عملها كتبتها عليه سيئة واحدة ؛(147)
خداى والا مى فرمايد: وقتى بنده من كار نيكى اراده كند و نكند آن را يك كار نيك براى وى ثبت كنم و اگر بكند ده كار نيك تا هفتصد برابر ثبت كنم و وقتى كار بدى اراده كند و نكند بر عهده او ثبت نكنم و اگر بكند يك كار بد بر عهده او ثبت كنم .
(8)
امام على (عليه السلام):
اذا فسدت النية وقعت البلية ؛(148)
هر گاه نيت فاسد شود، بلا و گرفتارى پيش مى آيد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
صاحب النية الصادقة صاحب القلب السليم ، لان سلامة القلب من هواجس المحذورات بتخليص النية لله فى الامور كلها؛(149)
كسى كه نيت درست داشته باشد، دل سالم و پاك دارد، زيرا سالم داشتن دل از وسوسه هاى شيطانى به سبب خالص گردانيدن نيت در همه كارها براى خداوند است .
(10)
امام على (عليه السلام):
واو اءن الناس حين تنزل بهم النقم وتزول عنهم النعم ، فزعوا الى ربهم بصدق من نياتهم ووله من قلوبهم ، لرد عليهم كل شارد، واءصلح لهم كل فاسد؛(150)
اگر مردم به هنگامى كه بلاها بر آنان فرود مى آمد و نعمت ها از دستشان مى رفت ، با نيت هاى خوب و دلى مشتاق به پروردگار خود پناه مى بردند، بى گمان هر از دست رفته اى به آنان باز مى گشت و هرفاسدى اصلاح مى شد.
16 - دانش
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
خير الدنيا والاخرة مع العلم و شر الدنيا والاخرة مع الجهل ؛(151)
خير دنيا و آخرت با دانش است و شر دنيا و آخرت با نادانى .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءعلم الناس من جمع علم الناس الى علمه ؛(152)
داناترين مردم كسى است كه دانش ديگران را به دانش خود بيفزايد.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
طلب العلم فريضة على كل مسلم اءلا ان الله يحب بغاة العلم ؛(153)
طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است . خداوند جويندگان دانش را دوست دارد.
(4)
امام على (عليه السلام):
كل وعاء يضيق بما جعل فيه الا وعاء العلم فانه يتسع به ؛(154)
فضاى هر ظرفى بر اثر محتواى خود تنگ مى شود مگر ظرف دانش كه با تحصيل علوم ، فضاى آن بازتر مى گردد.
(5)
امام على (عليه السلام):
زكاة العلم بذله لمستحقه واجهاد النفس فى العمل به ؛(155)
زكات دانش ، آموزش كسانى كه شايسته آن اند و كوشش در عمل به آن است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على وللعالم ثلاث علامات : صدق الكلم واحتناب الحرام واءن يتواضع للناس كلهم ؛(156)
يا على دانشمند سه نشانه دارد: راستگويى ، حرام گريزى و فروتنى در برابر همه مردم .
(7)
امام على (عليه السلام):
خير العلم مانفع ؛(157)
بهترين علم آن است كه مفيد باشد.

[غریب آشنا]

(8)
امام صادق (عليه السلام):
لاينبغى لمن لم يكن عالما اءن يعد سعيدا؛(158)
كسى كه بهره اى از دانش ندارد معنا ندارد كه ديگران او را سعادتمند بدانند.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الناس رجلان : عالم و متعلم و لا خير فيما سواهما؛(159)
مردم دو گروه اند: دانشمند و دانش اندوز و در غير اين دو، خيرى نيست .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من تعلم العلم وعمل به وعلم لله دعى فى ملكوت السماوات عظيما فقيل : تعلم لله وعمل لله وعلم لله ؛(160)
هر كس براى خدا دانش بياموزد و به آن عمل كند و به ديگران آموزش ‍ دهد، در ملكوت آسمانها به بزرگى ياد شود و گويند: براى خدا آموخت و براى خدا عمل كرد و براى خدا آموزش داد.
17 - نادانى
(1)امام على (عليه السلام):
اعظم المصائب الجهل ؛(161)
بزرگ ترين مصيبت ها، نادانى است .
(2)
امام على (عليه السلام):
لا يزكو مع الجهل مذهب ؛(162)
هيچ آيينى ، با نادانى رشد نمى كند.
(3)
امام على (عليه السلام):
كم من عزيز اءذله جهله ؛(163)
چه بسيار عزيزى كه ، نادانى اش او را خوار ساخت .
(4)
امام على (عليه السلام):
العقل يهدى و ينجى ، والجهل يغوى ويردى ؛(164)
عقل راهنمايى مى كند و نجات مى دهد و نادانى گمراه مى كند و نابود مى گرداند.
(5)
امام على (عليه السلام):
الجهل اءصل كل شر؛(165)
نادانى ريشه همه بديهاست .
(6)
امام على (عليه السلام):
العلم قاتل الجهل ؛(166)
دانش ، نابود كننده نادانى است .
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الجاهل من عصى الله وان كان جميل المنظر عظيم الخطر؛(167)
نادان كسى است كه نافرمانى خدا كند، اگر چه زيبا چهره و داراى موقعيتى بزرگ باشد.
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
قلب ليس فيه شى ء من الحكمة كبيت خرب فتعلموا وعلموا وتفقهوا ولا تموتوا جهالا فان الله لايعذر على الجهل ؛(168)
دلى كه در آن حكمت نيست ، مانند خانه ويران است ، پس بياموزيد و تعليم دهيد، بفهميد و نادان نميريد. براستى كه خداوند بهانه اى را براى نادانى نمى پذيرد.
(9)
امام على (عليه السلام):
لو لاخمس خصال لصار الناس كلهم صالحين : اءولها القناعة بالجهل ، الحرص على الدنيا، والشح بالفضل ، والرياء فى العمل والاعجاب بالراءى ؛(169)
اگر پنج خصلت نبود، همه مردم جزو صالحان مى شدند: قانع بودن به نادانى ، حرص به دنيا، بخل ورزى به زيادى ، ريا كارى در عمل ، و خود راءيى .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله لم ياءخذ على الجهال عهدا بطلب العلم حتى اءخذ على العلماء عهدا ببذل العلم للجهال ، لان العلم كان قبل الجهل ؛(170)
خداوند از نادانان پيمان نگرفته كه بياموزند، تا آنكه از عالمان پيمان گرفته كه به نادانان بياموزند، زيرا دانش ، پيش از نادانى بود.
18 - عقل
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على العقل ما اكتسبت به الجنة وطلب به رضى الرحمن ؛(171)
يا على عقل چيزى است كه با آن بهشت و خشنودى خداوند رحمان به دست مى آيد.
(2)
امام على (عليه السلام):
اءعقل الناس اءبعدهم عن كل دنية ؛(172)
عاقل ترين مردم كسى است كه از همه پستى ها به دور باشد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من لم يهذب نفسه لم ينتفع بالعقل ؛(173)
هر كس خود را تزكيه نكند، از عقل بهره نمى برد.
(4)
امام حسين (عليه السلام):
لا يكمل العقل الا باتباع الحق ؛(174)
عقل جز با پيروى از حق كامل نمى شود.
(5)
امام على (عليه السلام):
اءفضل الناس عقلا اءحسنهم تقديرا لمعاشه واءشدهم اهتماما باصلاح معاده ؛(175)
عاقل ترين مردم كسى است كه در امور زندگيش بهتر برنامه ريزى كند و در اصلاح آخرتش بيشتر همت نمايد.
(6)
امام على (عليه السلام):
زكوة العقل احتمال الجهال ؛(176)
زكات عقل تحمل نادان است .
(7)
امام على (عليه السلام):
ردع النفس عن زخارف الدنيا ثمرة العقل ؛(177)
دورى از تجملات دنيا ميوه عقل است .
(8)
امام على (عليه السلام):
ليس العاقل من يعرف الخير من الشر ولكن العاقل من يعرف خير الشرين ؛(178)
عاقل آن نيست كه خير را از شر تشخيص دهد، بكله عاقل كسى است كه ميان دو شر، آن را كه ضررش كمتر است بشناسد.
(9)
امام حسين (عليه السلام):
اذا وردت على العاقل لمة قمع الحزن بالحزم و قرع العقل للاحتيال ؛(179)
چون براى عاقل مشكلى پيش آيد، غم خود را با هوشيارى و دورانديشى از ميان مى برد و عقل را به چاره جويى وامى دارد.
(10)
امام باقر (عليه السلام):
ان الله تبارك و تعالى يحاسب الناس على قدر ما آتاهم من العقول فى الدنيا؛(180)
خداوند (در روز قيامت ) از بندگانش به مقدار عقلى كه به آنها داده بازخواست خواهد كرد.
19 - مكارم الاخلاق
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
انما بعثت لاتمم مكارم الاخلاق ؛(181)
براستى كه من براى به كمال رساندن مكارم اخلاق مبعوث شده ام .
(2)
امام على (عليه السلام):
عليكم بمكارم الاخلاق فانها رفعة واياكم والاخلاق الدنية فانها تضع الشريف و تهدم المجد؛(182)
به مكارم اخلاق پايبند باشيد كه آن مايه سربلندى است و از اخلاق پست دورى كنيد كه آن انسانهاى شريف را پست و بزرگوارى را از بين مى برد.
(3)
امام على (عليه السلام):
نزه عن كل دنية نفسك ، و اءبذل فى المكارم جهدك تخلص من المآثم وتحرز المكارم ؛(183)
خودت را از هر پستى پاك كن ، و در راه مكارم اخلاق نهايت كوشش خود را به كارگير تا از گناهان برهى و مكارم را بدست آورى .
(4)
امام على (عليه السلام):
لو كنا لانرجو جنة و لا نخشى نارا و لا ثوابا و لا عقابا لكان ينبغى لنا اءن نطلب مكارم الاخلاق فانها مما تدل على سبيل النجاح ؛(184)
اگر هم به بهشت اميد (وباور) نمى داشتيم و از دوزخ نمى هراسيديم و پاداش و كيفرى در ميان نمى بود باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق برآييم ، زيرا كه راه موفقيت و پيروزى در تحصيل مكارم اخلاق است .
(5)
امام صادق (عليه السلام):
وقد سئل عن مكارم الاخلاق : العفو عمن ظلمك وصيلة من قطعك واعطاء من حرمك وقول الخق ولو على نفسك ؛(185)
درباره مكارم اخلاق سوال شد، فرمودند: گذشت از كسى كه به تو ظلم كرده ، رابطه با كسى كه با تو قطع رابطه كرده ، عطا به آن كس كه از تو دريغ داشته است و گفتن حق اگر چه بر ضد خودت باشد.
(6)
امام على (عليه السلام):
لا تكمل المكارم الا بالعفاف والايثار؛(186)
مكارم اخلاق به كمال نمى رسد، مگر با پاكدامنى و از خود گذشتگى .
(7)
امام على (عليه السلام):
اذا رغبت فى المكارم فاجتنب المحارم ؛(187)
اگر خواهان مكارم و بزرگوارى ها هستى از حرام ها دورى كن .
(8)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله تبارك وتعالى خص رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) بمكارم الخلاق ، فامتحنوا اءنفسكم فان كانت فيكم فاحمدوا الله عزوجل وارغبوا اليه فى الزيادة منها - فذكرها عشرة -: اليقين ، والقناعة ، والصبر، والشكر، والحلم ، وحسن الخلق ، والسخاء، والغيرة ، والشجاعة ، والمروءة ؛(188)
خداى تبارك و تعالى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) را به مكارم الاخلاق مخصوص گردانيد. پس شما نيز خود را بيازماييد، اگر اين صفت ها در شما بود خداى عزوجل را سپاس گوييد و از او اين مكارم را بيشتر بخواهيد. - سپس آن ده خصلت را برشمردند -: يقين ، قناعت ، صبر، شكر، بردبارى ، خوش اخلاقى ، سخاوت ، غيرت ، شجاعت و جوانمردى .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لجراح المدائنى -: اءلا احدثك بمكارم الاخلاق ؟ الصفح عن الناس ، و مواساة الرجل اخاه فى ماله ، وذكر الله كثيرا؛(189)
به جراح مدائنى فرمودند: آيا به تو بگويم كه مكارم اخلاق چيست ؟ گذشت كردن از مردم ، سهيم كردن برادر (دينى ) در مال خود و بسيار به ياد خدا بودن .
(10)
امام صادق (عليه السلام):
المكارم عشر، فان استطعت اءن تكون فيك فلتكن ...: صدق الباءس ، وصدق اللسان ، واءداء الامانة ، وصلة الرحم ، واقراء الضيف ، واطعام السائل ، والمكافاة على الصنائع ، والتدمم للجار، والتذمم للصاحب ، وراءسهن الحياء؛(190)
مكارم ده تاست : اگر مى توانى آنها را داشته باش ...: استقامت در سختى ها، راستگويى ، امانتدارى ، صله رحم ، ميهمان نوازى ، اطعام نيازمند، جبران كردن نيكى ها، رعايت حق و حرمت همسايه ، مراعات حق و حرمت رفيق و در راءس همه ، حيا.
20 - اخلاق
(1)
امام حسين (عليه السلام):
الخلق الحسن عبادة ؛(191)
خوش اخلاقى عبادت است .
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ان مما يزين الاسلام الاخلاق الحسنة فيما بين الناس ؛(192)
خوش اخلاقى در بين مردم زينت اسلام است .
(3)
امام على (عليه السلام):
من حسنت خليقته طابت عشرته ؛(193)
هر كس خوش اخلاق باشد، زندگى اش پاكيزه و گوارا مى گردد.
(4)
امام صادق (عليه السلام):
البر و حسن الخلق يعمران الديار ويزيدان فى الاعمار؛(194)
نيكى و خوش اخلاقى ، شهرها را آباد و عمرها را زياد مى كند.
(5)
امام على (عليه السلام):
حسن الاخلاق يدر الارزاق ويونس الرفاق ؛(195)
خوش اخلاقى روزى ها را زياد مى كند و ميان دوستان انس و الفت پديد مى آورد.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حسنوا اءخلاقكم والطفوا بجيرانكم واءكرموا نساءكم تدخلوا الجنة بغير حساب ؛(196)
اخلاق خود را نيكو كنيد و با همسايگان خود مهربان باشيد و زنان خود را گرامى بداريد تا بى حساب وارد بهشت شويد.
(7)
امام على (عليه السلام):
عود نفسك الجميل فباعتيادك اياه يعود لذيذا؛(197)
خود را به كارهاى زيبا (خداپسندانه ) عادت بده كه اگر به آنها عادت كنى برايت لذت بخش مى شوند.
(8)
امام على (عليه السلام):
روضوا اءنفسكم على الاخلاق الحسنة فان العبد المومن يبلغ بحسن خلقه درجة الصائم القائم ؛(198)
خودتان را بر خوش اخلاقى تمرين و رياضت دهيد، زيرا كه بنده مسلمان با خوش اخلاقى خود به درجه روزه گير شب زنده دار مى رسد.
(9)
امام صادق (عليه السلام):
لما سئل عن حد حسن الخلق : تلين جانبك و تطيب كلامك وتلقى اءخاك ببشر حسن ؛(199)
در پاسخ به پرسش از معناى خوش اخلاقى فرمودند: نرمخو و مهربان باشى ، گفتارت پاكيزه و مودبانه باشد و با برادرت با خوشرويى برخورد كنى .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءلا انبئكم بخياركم ؟ قالوا: بلى يا رسول الله . قال : اءحسنكم اءخلاقا الموطئون اكنافا، الذين ياءلفون و يؤ لفون ؛(200)
آيا شما را از بهترين افرادتان خبر ندهم ؟ عرض كردند: چرا، اى رسول خدا. حضرت فرمودند: خوش اخلاق ترين شما، آنان كه نرمخو و بى آزارند، با ديگران انس مى گيرند و ديگران نيز با آنان انس و الفت مى گيرند.

[غریب آشنا]

21 - وفاى به عهد
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اقربكم غدا منى فى الموقف اصدقكم للحديث واداكم للامانة واوفاكم بالعهد واحسنكم خلقا واقربكم من الناس ؛(201)
نزديك ترين شما به من در قيامت ، راستگوترين ، امانتدارترين ، وفادارترين به عهد، خوش اخلاق ترين و نزديك ترين شما به مردم است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من كان يومن بالله واليوم الاخر فليف اذا وعد؛(202)
هر كس به خدا و روز قيامت ايمان دارد، هر گاه وعده مى دهد بايد وفا كند.
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من عامل الناس فلم يظلمهم وحدثهم فلم يكذبهم ووعدهم فلم يخلفهم فهو ممن كملت مروته وظهرت عدالته ووجبت اخوته وحرمت غيبته ؛(203)
هر كس در معاشرت با مردم به آنان ظلم نكند، دروغ نگويد، خلف وعده ننمايد، جوانمرديش كامل ، عدالتش آشكار، برادرى با او واجب و غيبتش ‍ حرام است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاث ليس لاحد من الناس فيهن رخصة : بر الوالدين مسلما كان اؤ كافرا والوفاء بالعهد لمسلم او كافرا واداء الامانة الى مسلم كان اؤ كافرا؛(204)
سه چيز است كه ترك آن براى هيچ كس جايز نيست : نيكى به پدر و مادر مسلمان باشند يا كافر، وفاى به عهد با مسلمان يا كافر و اداى امانت به مسلمان يا كافر.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ثلاث من كن فيه فهى راجعة على صاحبها: البغى والمكر والنكث ؛(205)
سه خصلت است كه در هر كس باشد (آثارش ) به خود او بر مى گردد: ظلم كردن ، فريب دادن ، تخلف از وعده .
(6)
امام على (عليه السلام):
ليس من فرائض الله شى ء الناس اشد عليه اجتماعا مع تفرق اهوائهم و تشتت آرائهم من تعظيم الوفاء بالعهود؛(206)
هيچ يك از فرائض الهى مانند وفاى به عهد نيست كه مردم به همه خواسته هاى گوناگون و ديدگاه هاى مختلف ، بيشتر بر آن اتفاق نظر داشته باشند.
(7)
امام على (عليه السلام):
واياك ... ان تعدهم فتتبع موعدك بخلفك ... فان الخلف يوجب المقت عند الله والناس ؛(207)
بپرهيز از خلف وعده كه آن موجب نفرت خدا و مردم از تو مى شود.
(8)
امام على (عليه السلام):
لاتعدن عدة لاتثق من نفسك بانجازها؛(208)
وعده اى نده كه از وفاى به آن اطمينان ندارى .
(9)
امام على (عليه السلام):
لا تعتمد على مودة من لا يوفى بعهده ؛(209)
به دوستى كه به عهد خود وفا نمى كند اعتماد نكن .
(10)
امام سجاد (عليه السلام):
قلت لعلى بن الحسين (عليه السلام): اخبرنى بجميع شرايع الدين قال عليه السلام : قول الحق والحكم بالعدل والوفاء بالعهد؛(210)
به امام سجاد (عليه السلام) عرض كردم : مرا از تمام دستورهاى دين آگاه كنيد امام (عليه السلام) فرمودند: حقگويى ، قضاوت عادلانه و وفاى به عهد.
22 - گذشت
(1)
امام على (عليه السلام):
العفو تاج المكارم ؛(211)
گذشت ، اوج بزرگواريهاست .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا اوقف العباد نادى مناد: ليقم من اءجره على الله وليدخل الجنة قيل : من ذالذى اءجره على الله ؟ قال : العافون عن الناس ؛(212)
هنگامى كه بندگان در پيشگاه خدا مى ايستند، آواز دهنده اى ندا دهد: آن كس كه مزدش با خداست برخيزد و به بهشت رود. گفته مى شود: چه كسى مزدش با خداست ؟ مى گويد: گذشت كنندگان از مردم .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من كثر عفوه مد فى عمره ؛(213)
هر كس پر گذشت باشد، عمرش طولانى شود.
(4)
امام رضا (عليه السلام):
ما التقت فئتان قط الا نصر اءعظمها عفوا؛(214)
هرگز دو گروه با هم روياروى نشدند، مگر اين كه با گذشت ترين آنها پيروز شد.
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من عفا عن مظلمة اءبد له الله بها عزا فى الدنيا والاخرة ؛(215)
هر كس از ظلمى كه در حق او شده گذشت كند، خداوند به جاى آن در دنيا و آخرت به او عزت مى بخشد.
(6)
امام حسين (عليه السلام):
ان اءعفى الناس من عفا عند قدرته ؛(216)
با گذشت ترين مردم ، كسى است كه در زمان قدرت داشتن ، گذشت كند.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
تعافوا تسقط الضغائن بينكم ؛(217)
از يكديگر گذشت كنيد، تا كينه هاى ميان شما از بين برود.
(8)
امام رضا (عليه السلام):
فى قوله تعالى : (فاصفح الصفح الجميل ) -: عفو من غير عقوبة تعنيف ولا عتب ؛(218)
درباره آيه ((پس گذشت كن گذشتى زيبا...)) فرمودند: مقصود، گذشت بدون مجازات و تندى و سرزنش است .
(9)
امام على (عليه السلام):
شر الناس من لايعفو عن الزلة ولايستر العورة ؛(219)
بدترين مردم كسى است كه خطاى ديگران را نبخشد و عيب را نپوشاند.
(10)
امام على (عليه السلام):
جاز بالحسنة و تجاوزعن السيئة ما لم يكن ثلما فى الدين اءو وهنا فى سلطان الاسلام ؛(220)
(بدى يا خوبى را) به نيكى پاداش ده و از بدى درگذر، به شرط آنكه به دين لطمه اى نزند يا در قدرت اسلام ضعفى پديد نياورد.
23 - راستگويى
(1)
امام صادق (عليه السلام):
ان الله عزوجل لم يبعث نبيا الا بصدق الحديث واءداء الامانة الى البر والفاجر؛(221)
خداى عزوجل هيچ پيامبرى را نفرستاد، مگر با راستگويى ، و برگرداندن امانت به نيكوكار و يا بدكار.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
ان الصادق اءول من يصدقه الله عزوجل يعلم اءنه صادق و تصدقه نفسه تعلم اءنه صادق ؛(222)
راستگو را نخستين كسى كه تصديق مى كند، خداى عزوجل است كه مى داند او راستگوست و نيز نفس او تصديقش مى كند كه مى داند راستگوست .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا على اصدق وان ضرك فى العاجل فانه ينفعك فى الاجل و لا تكذب و ان ينفعك فى العاجل فانه يضرك فى الاجل ؛(223)
راست بگو اگر چه در حال حاظر به ضرر تو باشد ولى در آينده به نفع توست و دروغ نگو اگر چه در حال حاضر به نفع تو باشد ولى در آينده به ضرر توست .
(4)
امام على (عليه السلام):
اءربع من اءعطيهن فقد اءعطى خير الدنيا والاخرة صدق حديث واءداء اءمانة وعفة بطن وحسن خلق ؛(224)
چهار چيز است كه به هر كس داده شود خير دنيا و آخرت به او داده شده است : راستگويى ، اداء امانت ، حلال خورى و خوش اخلاقى .
(5)
امام على (عليه السلام):
الصادق على شفا منجاة و كرامة والكاذب على شرف مهواة و مهانة ؛(225)
راستگو در آستانه نجات و بزرگوارى است و دروغگو در لبه پرتگاه و خوارى .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
لا تغتروا بصلاتهم و لا بصيامهم ، فان الرجل ربما لهج بالصلاة والصوم حتى لو تركه استوحش ، ولكن اختبروهم عند صدق الحديث واءداء الامانة ؛(226)
فريب نماز و روزه مردم را نخوريد، زيرا آدمى گاه چنان به نماز و روزه خو مى كند كه اگر آنها را ترك گويد، احساس ترس مى كند، بلكه آنها را به راستگويى و امانتدارى بيازماييد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اذا راءيت من اءختك ثلاث خصال فارجه : الحياء والامانة والصدق ؛(227)
هر گاه در برادر (دينى ) خود سه صفت ديدى به او اميدوار باش : حيا، امانتدارى و راستگويى .
(8)
امام على (عليه السلام):
المؤ من صدق اللسان بذول الاحسان ؛(228)
مؤ من بسيار راستگو و بسيار نيكوكار است .
(9)
امام صادق (عليه السلام):
من صدق لسانه زكى عمله ؛(229)
هر كس راستگو باشد عملش پاكيزه مى شود و رشد مى كند.
(10)
امام على (عليه السلام):
يبلغ الصادق بصدقه ما يبلغه الكاذب باحتياله ؛(230)
راستگو، با راستگويى خود به همان مى رسد كه دروغگو با حيله گرى خود.
24 - دروغگويى
(1)
رسول اكرم (عليه السلام):
ان رجلا اءتى سيدنا رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) فقال : يا رسول الله علمنى خلقا يجمع لى خير الدنيا والاخرة فقال (صلى الله عليه و آله و سلم) لاتكذب ؛(231)
مردى به رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) عرض كرد: به من اخلاقى بياموزيد كه خير دنيا و آخرت در آن جمع باشد، حضرت فرمودند: دروغ نگو.
(2)
امام على (عليه السلام):
ليس الكذب من خلائق الاسلام ؛(232)
دروغگويى از اخلاق اسلام نيست .
(3)
امام على (عليه السلام):
(علامة ) الايمان اءن توثر الصدق حيث يضرك على الكذب حيث ينفعك ؛(233)
(نشانه )ايمان ، اين است كه راستگويى را هر چند به زيان تو باشد بر دروغگويى ، گر چه به سود تو باشد، ترجيح دهى .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اءنا رعيم ببيت فى ربض الجنة ، وبيت فى وسط الجنة ، وبيت فى اءعلى الجنته لمن ترك المراء وان كان محقا، ولمن ترك الكذب وان كان هازلا، ولمن حسن خلقه ؛(234)
من بر كسى كه مجادله را رها كند، هر چند حق با او باشد و كسى كه دروغ نگويد، هر چند به شوخى باشد و كسى كه اخلاقش را نيكو گرداند، خانه اى در حومه بهشت و خانه اى در مركز بهشت و خانه اى در بالاى بهشت ضمانت مى كنم .
(5)
امام سجاد (عليه السلام):
اتقوا الكذب الصغير منه والكبير، فى كل جد وهزل فان الرجل اذا كذب فى الصغير اجتراء على الكبير؛(235)
از دروغ كوچك و بزرگش ، جدى و شوخيش بپرهيزيد، زيرا انسان هر گاه در چيز كوچك دروغ بگويد، به گفتن دروغ بزرگ نيز جرئت پيدا مى كند.
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الكذب ينقص الرزق ؛(236)
دروغ ، روزى را كم مى كند.
(7)
امام على (عليه السلام):
يكتسب الكاذب بكذبه ثلاثا: سخط الله عليه واستهانة الناس به ومقت الملائكة له ؛(237)
دروغگو با دروغگويى خود سه چيز بدست مى آورد: خشم خدا را نسبت به خود، نگاه تحقيرآميز مردم را نسبت به خود و دشمنى فرشتگان را نسبت به خود.
(8)
امام صادق (عليه السلام):
ان مما اءعان الله (به ) على الكذابين النسيان ؛(238)
از جمله كمكهاى خداوند بر ضد دروغگويان فراموشى است .
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
عبد الله بن عامر: دعتنى اءمى يوما و رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) قاعد فى بيتنا، فقالت : ها تعال اعطك ، فقال لها رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) ما اءردت اءن تعطيه ؟ قالت : اءرادت اءن اعطيه تمرا، فقال لها رسول الله صلى الله عليه و اله اءما انك لولم تعطه شيئا كتبت عليك كذبة ؛(239)
عبدالله بن عامر: روزى رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) در خانه ما نشسته بودند. مادرم مرا صدا زد و گفت : بيا به تو (چيزى ) بدهم . رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به او فرمودند: مى خواهى چه به او بدهى ؟ عرض كرد: مى خواهم خرمايى به او بدهم . رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) به مادرم فرمودند: بدان كه اگر چيزى به او ندهى ، دروغ برايت نوشته مى شود.
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله عزوجل اءحب الكذب فى الصلاح واءبغض الصدق فى الفساد؛(240)
خداوند عزوجل ، دروغى را كه باعث صلح و آشتى شود دوست دارد و از راستى كه باعث فتنه شود بيزار است .
25 - گشاده رويى
(1)
امام على (عليه السلام):
البشر اءول البر؛(241)
گشاده رويى ، سر آغاز نيكى است .
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
حسن البشر يذهب بالسخيمة ؛(242)
گشاده رويى كنيه را از بين مى برد.
(3)
امام على (عليه السلام):
البشر شيمة الحر؛(243)
گشاده رويى خوى آزاده است .
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
كن بشاشا فان الله يحب البشاشين و تبغض العبوس كريه الوجه ؛(244)
گشاده رو باش كه خداوند انسانهاى گشاده رو را دوست دارد و با اخموى ترش رو دشمن است .
(5)
امام على (عليه السلام):
بشرك يدل على كرم نفسك ؛(245)
گشاده رويى تو نشانگر بزرگوارى و كرامت نفس توست .
(6)
امام صادق (عليه السلام):
صنائع المعروف و حسن البشر يكسبان المحبة ويدخلان الجنة والبخل و عبوس الوجه يبعدان من الله ويدخلان النار؛(246)
نيكوكارى و گشاده رويى ، محبت آورند و به بهشت مى برند و بخل و ترشرويى از خدا دور مى كنند و به دوزخ برن

[غریب آشنا]

(9)
امام باقر (عليه السلام):
ذكر اللسان الحمد والثناء و ذكر النفس الجهد والعناء و ذكر الروح الخوف والرجاء و ذكر القلب الصدق و الصفاء و ذكر العقل التعظيم والحياء و ذكر المعرفة التسليم والرضا و ذكر السر الروية واللقاء؛(19)
ذكر زبان حمد و ثناء، ذكر نفس سختكوشى و تحمل رنج ، ذكر روح بيم و اميد، ذكر دل صدق و صفا، ذكر عقل تعظيم و شرم ، ذكر معرفت تسليم و رضا و ذكر باطن مشاهده و لقا است .
(10)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يقول الله عزوجل اذ كان الغالب على العبد الاشتغال بى ، جعلت بغيته ولذته فى ذكرى فاذا جعلت بغيته ولذته فى ذكرى عشقنى و عشقته فاذا عشقنى و عشقته رفعت الحجاب فيما بينى و بينه و صيرت ذلك تغالبا عليه لايسهو اذا سها الناس اولئك كلامهم كلام الانبياء اولئك الابطال حقا؛(20)
خداى عزوجل مى فرمايد: هر گاه ياد من بر بنده ام غالب شود، خواهش و خوشى او را در ياد خود قرار دهم و چون خواهش و خوشى او را در ياد خود قرار دهم عاشق من شود و من نيز عاشق او گردم و چون عاشق يكديگر شديم حجاب ميان خود و او را بر دارم و عشق خود را بر جان او چيره گردانم ، چندان كه مانند مردم دچار سهو و غفلت نمى شود، سخن اينان سخن پيامبران است ، اينان براستى قهرمانند.
3 - رابطه با خدا
(1)
امام على (عليه السلام):
ان العبد اذا اراد ان يقراء اءو يعمل عملا فيقول : بسم الله الرحمن الرحيم فانه يبارك له فيه ؛(21)
هر گاه بنده اى بخواهد چيزى بخواند و يا كارى انجام دهد و بسم الله الرحمن الرحيم بگويد در كارش بركت داده مى شود.
(2)
امام صادق (عليه السلام):
المفوض اءمره الى الله فى راحة الابد والعيش الدائم الرغد والمفوض ‍ حقا هو العالى عن كل همه دون الله تعالى ؛(22)
كسى كه كارهاى خود را به خدا بسپارد همواره از آسايش و خير و بركت در زندگى برخوردار است و واگذارنده حقيقى كارها به خدا، كسى است كه تمام همتش به سوى خدا باشد.
(3)
امام على (عليه السلام):
من اءصلح فيما بينه وبين الله اءصلح الله فيما بينه وبين الناس ؛(23)
هر كس رابطه اش را با خدا اصلاح كند، خداوند رابطه او را با مردم اصلاح خواهد نمود.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان الله لاينظر الى صوركم و لا الى اءموالكم وانما ينظر الى قلوبكم و اءعمالكم ؛(24)
خداوند به شكل شما و اموال شما نگاه نمى كند بلكه به دلها و اعمال شما توجه مى نمايد.
(5)
امام على (عليه السلام):
طوبى لمن اءخلص لله عمله وعمله وحبه وبغضه واءخذه وتركه وكلامه وصمته وفعله وقوله ؛(25)
خوشا به سعادت كسى كه عمل ، علم ، دوستى ، دشمنى ، گرفتن ، رهاكردن ، سخن ، سكوت ، كردار و گفتارش را براى خدا خالص گرداند.
(6)
امام على (عليه السلام):
من ترك لله سبحانه شيئا عوضه الله خيرا مما ترك ؛(26)
هر كس به خاطر خداى سبحان از چيزى بگذرد، خداوند بهتر از آن را به او عوض خواهد داد.
(7)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اللهم ارزقنى حبك وحب من يحبك وحب ما يقربنى الى حبك واجعل حبك اءحب الى من الماء البارد؛(27)
خدايا روزى كن مرا محبت خودت و محبت دوستدارانت را و محبت آنچه مرا به تو نزديك مى كند و محبت خودت را نزد من از آب خنك محبوب تر گردان .
(8)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ليس من عبد يظن بالله خيرا الا كان عند ظنه به ؛(28)
بنده اى نيست كه به خداوند خوش گمان باشد مگر آنكه خداوند نيز طبق همان گمان با او رفتار كند.
(9)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من اءخلص لله اءربعين صباحا ظهرت ينابيع الحكمة من قلبه على لسانه ؛(29)
هر كس چهل روز خود را براى خدا خالص كند چشمه هاى حكمت از قلب وى بر زبانش جارى مى شود.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من استخار الله راضيا بما صنع الله له خار الله له حتما؛(30)
هر كس از خدا خير بخواهد و به آنچه خدا خواسته راضى باشد، خداوند حتما براى او خير خواهد خواست .
4 - قرآن
(1)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان البيت اذا كثر فيه تلاوة القرآن كثر خيره واتسع اهله واضاء لاهل السماء كما تضى ء نجوم السماء لاهل الدنيا؛(31)
خانه اى كه در آن قرآن فراوان خوانده شود، خير آن بسيار گردد و به اهل آن وسعت داده شود و براى آسمانيان بدرخشد چنان كه ستارگان آسمان براى زمينيان مى درخشند.
(2)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
الا من تعلم القرآن وعمله وعمل بما فيه فاءنا له سائق الى الجنة ودليل الى الجنة ؛(32)
بدانيد هر كس قرآن را بياموزد و به ديگران آموزش دهد و به آنچه در قرآن است عمل كند، من جلودار و راهنماى او به سوى بهشت هستم .
(3)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
يا بنى لاتغفل عن قراءة القرآن فان القرآن يحيى القلب وينهى عن الفحشاء والمنكر والبغى ؛(33)
فرزندم از خواندن قرآن غافل مباش ، زيرا كه قرآن دل را زنده مى كند و از فحشاء و زشتى و ستم باز مى دارد.
(4)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
ان اردتم عيش السعداء وموت الشهداء والنجاة يوم الحسرة والظل يوم الحرور والهدى يوم الضلالة فادرسوا القرآن فانه كلام الرحمان و حرز من الشيطان و رجحان فى الميزان ؛(34)
اگر زندگى سعادتمندان ، مرگ شهيدان ، نجات روز حسرت (قيامت )، سايه روز سوزان و هدايت در روز گمراهى را مى خواهيد، قرآن را ياد بگيريد كه آن سخن خداى مهربان است و سپرى است در مقابل شيطان و سنگينى در ترازوى اعمال .
(5)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
اصدق القول وابلغ الموعظة واحسن القصص كتاب الله ؛(35)
راست ترين سخن ، رساترين پند و زيباترين حكايت ، كتاب خدا (قرآن ) است .
(6)
رسول اكرم (صلى الله عليه و آله و سلم):
من قراء القرآن ابتغاء وجه الله وتفقها فى الدين كان له من الثواب مثل جميع ما اعطى الملائكة والانبياء والمرسلون .(36)
هر كس براى كسب رضايت خدا و آگاهى در دين قرآن بياموزد، ثوابى مانند همه آنچه كه به فرشتگان و پيامبران و رسولان داده شده ، براى اوست .
(7)
امام على (عليه السلام):
عليكم بكتاب الله ... من عمل به سبق ؛(37)
بر شما باد رجوع به كتاب خدا (قرآن )... كسى كه به آن عمل كند از همه پيشى مى گيرد.
(8)
امام على (عليه السلام):
الا ان فيه ماياءتى والحديث عن الماضى ودواء دائكم ونظم ما بينكم ؛(38)
آگاه باشيد كه دانش آينده ، اخبار گذشته و درمان دردهايتان و نظم ميان شما در قرآن است .
(9)
امام على (عليه السلام):
ان القرآن ظاهره انيق وباطنه عميق لاتفنى عجائبه و لا تنقضى غرائبه ولاتكشف الظلمات الا به ؛(39)
براستى كه قرآن ظارهش زيباست و باطنش عميق ، عجايبش پايان ندارد، اسرار نهفته آن پايان نمى پذيرد و تاريكى هاى جهل جز بوسيله آن رفع نخواهد شد.
(10)
امام صادق (عليه السلام):
من لم يعرف الحق من القرآن لم يتنكب الفتن ؛(40)
هر كس حقيقت را از طريق قرآن نشناسد، از فتنه ها بركنار نمى ماند.
5 - پيامبر
(1)
فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) قبل المبعث موصوفا بعشرين خصلة من خصال الانبياء، لوانفرد اءحد باءحدها لدل على جلاله ، فكيف من اجتمعت فيه ؟! كان نبيا اءمينا، صادقا، حاذقا، اءصيلا، نبيلا، مكينا، فصيحا، نصيحا، عاقلا، فاضلا، عابدا، زاهدا، سخيا، كميا، قانعا، متواضعا، حليما، رحيما، غيورا، صبورا، موافقا، مرافقا، لم يخالط منجما و لا كاهنا ولاعيافا؛(41 )
پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) پيش از آن كه مبعوث شود، بيست خصلت از خصلت هاى پيامبران را دارا بود كه اگر فردى يكى از آنها را داشته باشد، دليل بر عظمت اوست چه رسد به كسى كه همه آنها را دارا باشد، آن حضرت پيامبرى امين ، راستگو، ماهر، اصيل ، شريف ، والامقام ، سخنور، خيرخواه ، خردمند، بافضيلت ، عابد، زاهد، سخاوتمند، دلير و جنگاور، قانع ، فروتن ، بردبار، مهربان ، غيرتمند، صبور، سازگار و نرمخو بود، با هيچ منجم (قائل به تاءثير ستارگان )، غيب گو و پيش گويى همنشين نبود.
(2)
امام على (عليه السلام):
فى صفة النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) طبيب دوار بطبه قد اءحكم مراهمه واءحمى (اءمضى ) مواسمه يضع ذلك حيث الحاجة اليه من قلوب عمى وآذان صم واءلسنة بكم ، متتبع بدوائه مواضع الغفلة ومواطن الحيرة ...؛(42)
در توصيف پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) مى فرمايد: پزشكى است كه با دانش خود، همواره ميان مردم مى گردند، مرهمهايش را به خوبى فراهم و ابزار كارش را آماده كرده و آنها را هر جا كه لازم باشد، از دلهاى كور و گوشهاى كر و زبانهاى گنگ به كار مى برد. غفلت گاه ها و جايگاه هاى حيرت را جستجو و با داورى خود آنها را درمان مى كند.
(3)
كعب الاحبار:
انا نجد فى التوراة : محمد النبى المختار لافظ ولاغليظ و لا صخاب فى الاسواق ولايجزى السيئة السيئة ولكن يعفو ويغفر؛(43)
ما در تورات چنين مى خوانيم : محمد پيامبر برگزيده ، نه تند خوست و نه خشن و نه اهل جارو جنجال . در كوچه و بازار، بدى را با بدى جواب نمى دهد، بلكه مى بخشد و گذشت مى كند.
(4)
امام حسين (عليه السلام):
كان (صلى الله عليه و آله و سلم)... يعطى كل جلسائه نصيبه و لا يحسب اءحد من جلسائه اءن اءحدا اءكرم عليه منه ؛(44)
پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) بهره هر يك از هم نشينان خود را عطا مى فرمودند و چنان معاشرت مى نمودند كه كسى گمان نمى كرد شخص ‍ ديگرى نزد پيامبر از او گرامى تر باشد.
(5)
امام على (عليه السلام):
وهو خاتم النبيين ، اءجود الناس كفا وارحب الناس صدرا واءصدق الناس لهجة واءوفى الناس ذمة واءلينهم عريكة واءكرمهم عشرة من رآه بديهة هابه ومن خالطه معرفة اءحبه يقول ناعته : لم ارقبله و لا بعده مثله ؛(45)
او خاتم پيامبران است . بخشنده ترين مردم بود، سعه صدرش از همه بيشتر (پر حوصله ترين مردم ) و راستگوترين و پايبندترين آنها به عهد و پيمان . از همه نرمخوتر بود و رفتارش بزرگوارانه تر. هر كس بدونه سابقه قبلى او را مى ديد، هيبتش او را مى گرفت و هر كس با او معاشرت مى نمود و او را مى شناخت دوستداراش مى شد و هر كس مى خواست او را وصف كند، مى گفت : نظير او را در گذشته و حال نديده ام .
(6)
عايشه :
عائشة كان (صلى الله عليه و آله و سلم) اءلين الناس واءكرم الناس وكان رجلا من رجالكم الا اءنه كان ضحاكا بساما؛(46)
عايشه : رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) نرمخوترين و بزرگوارترين مردم بود. او هم مردى چون مردان شما بود، با اين تفاوت كه همواره خنده و تبسم بر لب داشت .
(7)
فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) لايقوم و لا يجلس الا على ذكر الله ؛(47)
در مناقب ابن شهر آشوب آمده است : پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) بر نمى خاست و نمى نشست مگر با ذكر خدا.
(8)داود بن الحصين :
فى صفة النبى (صلى الله عليه و آله و سلم) -: كان رجلا اءفضل قومه مروءة واءحسنهم خلقا واءكرمهم مخالطة واءحسنهم جوارا واءعظمهم حلما واءمانة واءصدقهم حديثا واءبعدهم من الفحش والاذى ومارئى ملاحيا ولامماريا اءحدا حتى سماه قومه الامين لما جمع الله له من الامور الصالحة فيه ، فلقد كان الغالب عليه بمكة الامين ؛(48)
داود بن حصين - در اوصاف پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم) -: او مردى بود كه از همه قوم خود جوانمردتر، خوش اخلاق تر، خوش ‍ برخودتر، همسايه دراتر، بردبارتر، امانتدارتر، راستگوتر، و از بدزبانى و آزار رسانى به دورتر بود. هرگز ديده نشد كه با كسى كشمكش و مجادله كند. خداوند اخلاق و صفات پسنديده را در آن حضرت جمع كرده بود تا جايى كه قومش او را امين ناميدند و در مكه غالبا با لقب امين از ايشان ياد مى شد.
(9)
عايشه :
ما كان خلق اءبغض الى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم) من الكذب وما اطلع منه على شى ء عند اءحد من اءصحابه فيبخل له من نفسه حتى يعلم اءن اءحدث توبة ؛(49)
هيچ خصلتى نزد رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) منفورتر از دروغ نبود و هر گاه مطلع مى شدند يكى از اصحابشان دروغى گفته است ، به او بى اعتنايى مى كردند تا آن كه مى فهميدند توبه كرده است .
(10)
فى المناقب لابن شهر آشوب :
كان النبى (صلى الله عليه و آله و سلم)... يجالس الفقراء ويواكل المساكين ؛(50)
در مناقب ابن شهر آشوب آمده است : پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله و سلم) با تهيدستان مى نشستند و با مستمندان غذا مى خوردند.